4,450
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אכילת מצה"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
ק
הגהה
ק (הגהה) |
|||
| שורה 21: | שורה 21: | ||
== מקור און חיוב == | == מקור און חיוב == | ||
אין {{תנ"ך|שמות|יב|לאנג=יא}}, ווערט עטליכע מאל דערמאנט דער חיוב פון עסן מצה אין פסח: {{מנוקד|וְאָכְלוּ אֶת הַבָּשָׂר בַּלַּיְלָה הַזֶּה צְלִי אֵשׁ וּמַצּוֹת עַל מְרֹרִים יֹאכְלֻהוּ}} ("און זיי זאלן עסן דאס פלייש אין דער דאזיגער נאכט, געבראטן אויפן פייער; מיט מצות און | אין {{תנ"ך|שמות|יב|לאנג=יא}}, ווערט עטליכע מאל דערמאנט דער חיוב פון עסן מצה אין פסח: {{מנוקד|וְאָכְלוּ אֶת הַבָּשָׂר בַּלַּיְלָה הַזֶּה צְלִי אֵשׁ וּמַצּוֹת עַל מְרֹרִים יֹאכְלֻהוּ}} ("און זיי זאלן עסן דאס פלייש אין דער דאזיגער נאכט, געבראטן אויפן פייער; מיט מצות און מרור זאלן זיי עס עסן", {{תנ"ך|שמות|יב|ח|לאנג=יא|אן=פרק}}); {{מנוקד|שִׁבְעַת יָמִים מַצּוֹת תֹּאכֵלוּ}} ("זיבן טעג זאָלט איר עסן מצות", {{תנ"ך|שמות|יב|טו|לאנג=יא|אן=פרק}}); {{מנוקד|בָּרִאשֹׁן בְּאַרְבָּעָה עָשָׂר יוֹם לַחֹדֶשׁ בָּעֶרֶב תֹּאכְלוּ מַצֹּת עַד יוֹם הָאֶחָד וְעֶשְׂרִים לַחֹדֶשׁ בָּעָרֶב}} ("אין ערשטן חוֹדש, אין פערצנטן טאג אין חודש אין אוונט, זאלט איר עסן מצות, ביזן איין און צוואנציגסטן טאג אין חוֹדש אין אוונט", {{תנ"ך|שמות|יב|יח|לאנג=יא|אן=פרק}}); {{מנוקד|בְּכֹל מוֹשְׁבֹתֵיכֶם תֹּאכְלוּ מַצּוֹת}} ({{תנ"ך|שמות|יב|כ|לאנג=יא|אן=פרק}}). אין {{תנ"ך|דברים|טז|לאנג=יא}} ווערט ווידער דערמאנט דער מצוה צוויי מאל: {{מנוקד|לֹא תֹאכַל עָלָיו חָמֵץ שִׁבְעַת יָמִים תֹּאכַל עָלָיו מַצּוֹת לֶחֶם עֹנִי}} ("זאלסט נישט עסן דערביי חמץ; זיבן טעג זאלסטו עסן דערביי מצות, ארעמע ברויט", {{תנ"ך|דברים|טז|ג|לאנג=יא|אן=פרק}}); {{מנוקד|שֵׁשֶׁת יָמִים תֹּאכַל מַצּוֹת וּבַיּוֹם הַשְּׁבִיעִי עֲצֶרֶת לַד' אֱלֹקֶיךָ}} ("זעקס טעג זאלסטו עסן מצות, און אויפן זיבעטן טאג זאל זיין אַן איינזאמלונג צו ה' דיין ג-ט", {{תנ"ך|דברים|טז|ח|לאנג=יא|אן=פרק}}). חז"ל לערנען ארויס פון די אלע פסוקים פארשידענע דינים אין די מצוה. | ||
עס איז פארהאן אן איינצלנע שיטה פון [[רב אחא בר יעקב]], וואס האלט אז דאס עסן מצה בזמן הזה איז בלויז א דרבנן אזוי ווי [[מרור]], וויבאלד מדאורייתא גייען די ביידע צוזאמען מיט עסן [[קרבן פסח]], ווי עס שטייט "ואכלו את הבשר … ומצות על מרורים יאכלוהו". למעשה נעמען מיר אן ווי רבא אז "מצה בזמן הזה דאורייתא" צוליב עטליכע טעמים: 1) וויבאלד עס שטייט "בערב תאכלו מצות"{{הערה|שם=פקכ}}. 2) וויבאלד עס שטייט "לא תאכל עליו חמץ, שבעת ימים תאכל עליו מצות", גלייכט מען צו מצה צו [[חמץ]], פונקט ווי חמץ איז אסור אויך היינט, איז א חיוב היינט צו עסן מצה{{הערה|[[רבי יהודה]] אין {{בבלי|פסחים|כח|ב}}}}. 3) עס איז א ריבוי פון די פסוק "{{אונטערשטריך|בכל מושבותיכם}} תאכלו מצות"{{הערה|{{בבלי|קידושין|לז|ב}}}}. | עס איז פארהאן אן איינצלנע שיטה פון [[רב אחא בר יעקב]], וואס האלט אז דאס עסן מצה בזמן הזה איז בלויז א דרבנן אזוי ווי [[מרור]], וויבאלד מדאורייתא גייען די ביידע צוזאמען מיט עסן [[קרבן פסח]], ווי עס שטייט "ואכלו את הבשר … ומצות על מרורים יאכלוהו". למעשה נעמען מיר אן ווי רבא אז "מצה בזמן הזה דאורייתא" צוליב עטליכע טעמים: 1) וויבאלד עס שטייט "בערב תאכלו מצות"{{הערה|שם=פקכ}}. 2) וויבאלד עס שטייט "לא תאכל עליו חמץ, שבעת ימים תאכל עליו מצות", גלייכט מען צו מצה צו [[חמץ]], פונקט ווי חמץ איז אסור אויך היינט, איז א חיוב היינט צו עסן מצה{{הערה|[[רבי יהודה]] אין {{בבלי|פסחים|כח|ב}}}}. 3) עס איז א ריבוי פון די פסוק "{{אונטערשטריך|בכל מושבותיכם}} תאכלו מצות"{{הערה|{{בבלי|קידושין|לז|ב}}}}. | ||
=== די איבריגע טעג פסח === | === די איבריגע טעג פסח === | ||
כאטש וואס אין די פסוקים שטייט מען זאל עסן מצה אלע זיבן טעג פסח ("שבעת ימים מצות תאכלו", "עד יום האחד ועשרים לחודש"), לערנען חז"ל ארויס פונעם פסוק "ששת ימים תאכל מצות וביום השביעי עצרת" אז "פונקט ווי די זיבעטע טאג איז א רשות, זענען אויך די זעקס טעג א רשות", און אויב וויל מען עסן ברויט קען מען עסן מצה אנשטאט [[חמץ]] וואס איז נישט ערלויבט, און נאר אויף דער ערשטער נאכט פון פסח (און אין | כאטש וואס אין די פסוקים שטייט מען זאל עסן מצה אלע זיבן טעג פסח ("שבעת ימים מצות תאכלו", "עד יום האחד ועשרים לחודש"), לערנען חז"ל ארויס פונעם פסוק "ששת ימים תאכל מצות וביום השביעי עצרת" אז "פונקט ווי די זיבעטע טאג איז א רשות, זענען אויך די זעקס טעג א רשות", און אויב וויל מען עסן ברויט קען מען עסן מצה אנשטאט [[חמץ]] וואס איז נישט ערלויבט, און נאר אויף דער ערשטער נאכט פון פסח (און אין [[חוץ לארץ]], אויך די צווייטע נאכט), די סדר נאכט, איז דא א חיוב צו עסן מצה, וויבאלד עס שטייט "בערב תאכלו מצות"{{הערה|שם=פקכ|{{בבלי|פסחים|קכ|א}}}}. דער אבן עזרא לערנט "על דרך הפשט" אז עסן מצה איז יא א חיוב אלע זיבן טעג{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יב|טו|מפרש=אבן עזרא}} און כ; {{ספריא|2=יסוד מורא, שער ד|3=Yesod_Mora_VeSod_HaTorah.4}}. דער אבן עזרא זאגט אז דאס איז אלס זכר צו דעם וואס אידן האבן געגעסן די מצה וואס זיי האבן ארויסגענומען פון מצרים פאר זיבן טעג, זעט ארטיקל [[מן]]; {{תנ"ך|שמות|יב|טו|מפרש=ר"י אבן כספי}} און כ.}}. | ||
אנדערע מפרשי התורה שמועסן אויס אז ס'איז טאקע נישט קיין חיוב די איבריגע זעקס טעג פון פסח, אבער עס איז פארט א מצוה{{הערה|אזוי איז משמע אין {{מכילתא|מסכתא=פסחא|סימן=י}}; {{תנ"ך|שמות|יב|יח|מפרש=חזקוני}}, געברענגט אין {{ספריא|2=שו"ת חתם סופר, יורה דעה, סי' קצא|3=Responsa_Chatam_Sofer%2C_Yoreh_De'ah.191}}; {{תנ"ך|שמות|יב|כ|מפרש=ר"י אבן כספי}}}}. אזוי ווערט אויך געברענגט בשם די גר"א, וועלכער זאגט אז עס ווערט נאר אנגערופן רשות לגבי דעם ערשטן נאכט וואס איז א חיוב{{הערה|[[שית:Maaseh_Rav.185|מעשה רב, סי' קפה]]; {{ערוך השולחן|אורח חיים|תעה|יח}}; {{משנה ברורה|תעה|מה}}}}. אזוי איז אויך משמע פון עטליכע ראשונים{{הערה|תשובות הרא"ש, [[שית:Teshuvot_HaRosh.23.3|כלל כג אות ג]]; און נאך, זעט [[רבי שמחה הכהן קוק]], [https://www.yeshiva.org.il/midrash/11119 מצות אכילת מצה כל שבעת ימי הפסח].}}. פון אנדערע פוסקים ווייזט אבער אויס אז מען איז נישט מקיים א מצות עשה די איבריגע טעג{{הערה|{{היברובוקס|2=העיטור|3=20516|page=284|עמ=קלה|לינק טעקסט=עשרת הדברות, הל' מצה ומרור}}; {{שולחן ערוך|אורח חיים|תעה|ז}}; {{שוע הרב||תעה|לב}} און נאך.}}. | אנדערע מפרשי התורה שמועסן אויס אז ס'איז טאקע נישט קיין חיוב די איבריגע זעקס טעג פון פסח, אבער עס איז פארט א מצוה{{הערה|אזוי איז משמע אין {{מכילתא|מסכתא=פסחא|סימן=י}}; {{תנ"ך|שמות|יב|יח|מפרש=חזקוני}}, געברענגט אין {{ספריא|2=שו"ת חתם סופר, יורה דעה, סי' קצא|3=Responsa_Chatam_Sofer%2C_Yoreh_De'ah.191}}; {{תנ"ך|שמות|יב|כ|מפרש=ר"י אבן כספי}}}}. אזוי ווערט אויך געברענגט בשם די גר"א, וועלכער זאגט אז עס ווערט נאר אנגערופן רשות לגבי דעם ערשטן נאכט וואס איז א חיוב{{הערה|[[שית:Maaseh_Rav.185|מעשה רב, סי' קפה]]; {{ערוך השולחן|אורח חיים|תעה|יח}}; {{משנה ברורה|תעה|מה}}}}. אזוי איז אויך משמע פון עטליכע ראשונים{{הערה|תשובות הרא"ש, [[שית:Teshuvot_HaRosh.23.3|כלל כג אות ג]]; און נאך, זעט [[רבי שמחה הכהן קוק]], [https://www.yeshiva.org.il/midrash/11119 מצות אכילת מצה כל שבעת ימי הפסח].}}. פון אנדערע פוסקים ווייזט אבער אויס אז מען איז נישט מקיים א מצות עשה די איבריגע טעג{{הערה|{{היברובוקס|2=העיטור|3=20516|page=284|עמ=קלה|לינק טעקסט=עשרת הדברות, הל' מצה ומרור}}; {{שולחן ערוך|אורח חיים|תעה|ז}}; {{שוע הרב||תעה|לב}} און נאך.}}. | ||
עס זענען געווען אייניגע קהילות ווי מען האט זאגאר געמאכט א ברכה 'על אכילת מצה' אלע זיבן טעג; דער פירונג ווערט דעבאטירט דורך דער שדי חמד{{הערה|שדי חמד, [https://tashma.jewishoffice.co.il/books/learn/26012/שדי_חמד/אסיפת_דינים/מערכת_חמץ_ומצה/סימן_יב מערכת חמץ ומצה, סי' יב]}}, און ווערט שארף קריטיקירט דורך דער מהרש"ם פון ברעזשאן{{הערה|תשובות מהרש"ם, {{ספריא|2=חלק א, סי' רט|3=Teshuvot_Maharsham_Volume_I.209}}}}. | עס זענען געווען אייניגע קהילות ווי מען האט זאגאר געמאכט א ברכה 'על אכילת מצה' אלע זיבן טעג{{הערה|{{היברובוקס|[[רבי רחמים נסים יצחק פאלאג'י]]|[[יפה ללב]] - חלק ב|7659|page=80|לינק טעקסט=או"ח סי' תע"ה ס"ז}}}}; דער פירונג ווערט דעבאטירט דורך דער שדי חמד{{הערה|שדי חמד, [https://tashma.jewishoffice.co.il/books/learn/26012/שדי_חמד/אסיפת_דינים/מערכת_חמץ_ומצה/סימן_יב מערכת חמץ ומצה, סי' יב]}}, און ווערט שארף קריטיקירט דורך דער מהרש"ם פון ברעזשאן{{הערה|תשובות מהרש"ם, {{ספריא|2=חלק א, סי' רט|3=Teshuvot_Maharsham_Volume_I.209}}}}. | ||
פון די אנדערע זייט איז דא א מנהג בכלל נישט צו עסן קיין מצה אין די איבריגע טעג, בלויז די מחיוב'דיגע כזיתים{{הערה|{{שולחן ערוך|אורח חיים|תס|סק=י|מפרש=שערי תשובה}}}}, און אזוי האבן זיך געפירט עטליכע צדיקים{{הערה|{{אקדמיה|הירצקא גרינפעלד|מנהג בית ליסקא: נישט עסן מצה אין פסח|37583854|קינדערליך|פסח תשע"ז}}}}. דער מונקאטשער רב פּראטעסטירט אבער דעם מנהג{{הערה|{{היברובוקס|רבי חיים אלעזר שפירא|נימוקי אורח חיים|7949|page=187|סי' תעה}}}}. | פון די אנדערע זייט איז דא א מנהג בכלל נישט צו עסן קיין מצה אין די איבריגע טעג, בלויז די מחיוב'דיגע כזיתים{{הערה|{{שולחן ערוך|אורח חיים|תס|סק=י|מפרש=שערי תשובה}}}}, און אזוי האבן זיך געפירט עטליכע צדיקים{{הערה|{{אקדמיה|הירצקא גרינפעלד|מנהג בית ליסקא: נישט עסן מצה אין פסח|37583854|קינדערליך|פסח תשע"ז}}}}. דער מונקאטשער רב פּראטעסטירט אבער דעם מנהג{{הערה|{{היברובוקס|רבי חיים אלעזר שפירא|נימוקי אורח חיים|7949|page=187|סי' תעה}}}}. | ||
=== טעם === | === טעם === | ||
דער טעם פונעם מצוה איז צו געדענקען די ניסים וואס גאט האט געטון מיט די אידן ביים זיי ארויסנעמען פון מצרים, ווען "זייער טייג האט נישט עספּיעט זיך צו יערן און ווערן חמץ איידער דער באשעפער האט זיך צו זיי באוויזן און זיי אויסגעלייזט"{{הערה|[[הגדה של פסח]]{{ספריא|2="פסח מצה ומרור"|3=Pesach_Haggadah,_Magid,_Rabban_Gamliel's_Three_Things}}, לויט {{תנ"ך|שמות|יב|לט}};{{תנ"ך|דברים|טז|ג}}; {{ספר החינוך|י}}}}. אויך איז דער מצה "לחם עוני" ברויט פון א ארעמאן, צו דערמאנען דעם שווערן לעבן אין מצרים{{הערה|רש"י און רמב"ן {{תנ"ך|דברים|טז|ג}}; פנים יפות דברים ו, כ; און נאך .}}. | דער טעם פונעם מצוה איז צו געדענקען די ניסים וואס גאט האט געטון מיט די אידן ביים זיי ארויסנעמען פון מצרים, ווען "זייער טייג האט נישט עספּיעט זיך צו יערן און ווערן חמץ איידער דער באשעפער האט זיך צו זיי באוויזן און זיי אויסגעלייזט"{{הערה|[[הגדה של פסח]] {{ספריא|2="פסח מצה ומרור"|3=Pesach_Haggadah,_Magid,_Rabban_Gamliel's_Three_Things}}, לויט {{תנ"ך|שמות|יב|לט}};{{תנ"ך|דברים|טז|ג}}; {{ספר החינוך|י}}}}. אויך איז דער מצה "לחם עוני" ברויט פון א ארעמאן, צו דערמאנען דעם שווערן לעבן אין מצרים{{הערה|רש"י און רמב"ן {{תנ"ך|דברים|טז|ג}}; פנים יפות דברים ו, כ; און נאך .}}. | ||
די מצה סימבאליזירט אויך עניוות (באשיידנקייט), אין קעגנזאץ צו חמץ וואס סימבאליזירט גאוה (שטאלץ){{הערה|שו"ת הרדב"ז; ירושלים במועדיה, נבנצל, פסח, עמ' ק.}}. אויך ווערט געזאגט אז די מצה איז מרמז מידת הרחמים{{הערה|ראקנטי שמות יב, טו}}. | די מצה סימבאליזירט אויך עניוות (באשיידנקייט), אין קעגנזאץ צו חמץ וואס סימבאליזירט גאוה (שטאלץ){{הערה|שו"ת הרדב"ז; ירושלים במועדיה, נבנצל, פסח, עמ' ק.}}. אויך ווערט געזאגט אז די מצה איז מרמז מידת הרחמים{{הערה|ראקנטי שמות יב, טו}}. | ||
| שורה 100: | שורה 100: | ||
==חשיבות און קדושה== | ==חשיבות און קדושה== | ||
דער חתם סופר באטאנט ווי ספּעציעל די מצוה איז, און דערפאר דארף מען מקפיד זיין אין אירע הלכות: "די מצות עשה פון עסן געהיטענעם מצה פּסח ביינאכט איז די איינציגסטע וואס בלייבט ביי אונז פון אלע מצוות פון עסן אין דער גאנצער תורה. מיר האָבן נישט קיין קרבן פּסח, קיין קדשים, קיין תרומה, און קיין מעשר שני, נאר איין מצוה פון יאר צו יאר | דער חתם סופר באטאנט ווי ספּעציעל די מצוה איז, און דערפאר דארף מען מקפיד זיין אין אירע הלכות: "די מצות עשה פון עסן געהיטענעם מצה פּסח ביינאכט איז די איינציגסטע וואס בלייבט ביי אונז פון אלע מצוות פון עסן אין דער גאנצער תורה. מיר האָבן נישט קיין קרבן פּסח, קיין קדשים, קיין תרומה, און קיין מעשר שני, נאר איין מצוה פון יאר צו יאר..."{{הערה|שו”ת חתם סופר, {{שיתופתא|Responsa_Chatam_Sofer%2C_Choshen_Mishpat.196|חושן משפט, השמטות, סימן קצ”ו}}}}. זיין שווער, [[רבי עקיבא אייגער]], שרייבט אויך ווי מען דארף זיך פרייען צו די מצוה{{הערה|1={{אוצר החכמה|2=פסקים ותקנות|3=795|page=70|4=סי' יח}}}}, און נישט קארגן אויף די שיעור{{הערה|1={{אוצר החכמה|2=מכתבי רבי עקיבא איגר|3=11041|page=34|שנת הוצאה=תשכ"ט|עמ=כב|4=מכתב יב}}}}. דער של"ה שרייבט, אז חסידים ואנשי מעשה פלעגן קושן די מצה ביים סדר{{הערה|{{ספריא|רבי ישעיה הורוויץ|שני לוחות הברית, עשרת הדברות, מסכת פסחים, נר מצוה|Shenei_Luchot_HaBerit%2C_Aseret_HaDibrot%2C_Pesachim%2C_Ner_Mitzva.66}}}}. דער גר"א האט "זייער מחבב געווען דאס עסן מצה אלע זיבן טעג"{{הערה|[[שית:Maaseh_Rav.185|מעשה רב, סי' קפה]]}}. דער רוקח שרייבט אז דער וואס עסט מצה כהלכה אין די זיבן טעג ווערט א שותף צו הקב"ה אין מעשה בראשית. | ||
עס זענען פארהאן פארשידענע סגולות וואס ווערן צוגעשריבן צו אכילת מצה ביי פסח, ווי למשל רפואה, אמונה און טהרה. דער זוהר שרייבט וועגן מצה אז דאס איז "מיכלא דאסוותא" און "דאיהי אסוותא, למיעל ולמנדע ברזא דמהימנותא"{{הערה|{{זוהר|ב|קפג|ב}}.}} – א מאכל וואס ווארצלט אמונה אין הארץ. עס שטייט אויך אין זוהר, אז אכילת מצה רייניגט די נשמת ישראל פון יעדן שמוץ און פגם, און נישט נאר פאר עבירות פון עבר, נאר עס איז אויך בכח צו רייניגן די נשמה פארן עתיד. | עס זענען פארהאן פארשידענע סגולות וואס ווערן צוגעשריבן צו אכילת מצה ביי פסח, ווי למשל רפואה, אמונה און טהרה. דער זוהר שרייבט וועגן מצה אז דאס איז "מיכלא דאסוותא" און "דאיהי אסוותא, למיעל ולמנדע ברזא דמהימנותא"{{הערה|{{זוהר|ב|קפג|ב}}.}} – א מאכל וואס ווארצלט אמונה אין הארץ. עס שטייט אויך אין זוהר, אז אכילת מצה רייניגט די נשמת ישראל פון יעדן שמוץ און פגם, און נישט נאר פאר עבירות פון עבר, נאר עס איז אויך בכח צו רייניגן די נשמה פארן עתיד. | ||