אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אקדמות"

'''אַקְדָמוּת''' איז א [[פיוט]] אויף [[אראמיש]] וואס שילדערט די גרויסקייט פון השי"ת און זיינע באדינער, די [[מלאכים]] און די [[אידן]]. דער פיוט איז נתחבר געווארן דורך [[רבי מאיר ש"ץ|רבי מאיר שליח ציבור]] פון [[ווירמייזא]] אלס "רשות" פאר'ן מתורגמן פאר די [[תרגום]] אויף דער קריאה דעם ערשטן טאג [[שבועות]], און ווערט געזאגט ביי די [[אשכנזים]] מיט גרויס חביבות איידער [[קריאת התורה]].

אריגינעל פלעגט דער פיוט געזאגט ווערן נאך דעם ערשטן פסוק פון דער קריאה, אבער נאך א הלכה'דיגער פּאלעמיק דערוועגן איז איינגעפירט געווארן אין רוב פלעצער עס צו זאגן איידער די ברכה פונעם עולה.

אין פיל פריערדיגע מקורות ווערט געברענגט א געשיכטע איבער די אומשטענדן אין וועלכע דער פיוט איז נתחבר געווארן, אז רבי מאיר ש"ץ האט עס געמאכט ווען ער איז געפארן ברענגען איינעם פון די [[עשרת השבטים]] פון דער אנדערער זייט [[סמבטיון]], אז יענער זאל באקעמפן א גלח א מכשף וואס האט באדראעט די אידן. עס זענען אבער דא מפקפקים אויף די מעשה.

דער פיוט איז אויסגעשטעלט מיט ניינציג שורות, יעדע שורה באשטייט פון צען [[טראף|טראַפן]] (תנועות), און ענדיגט זיך מיט'ן [[גראמען|גראם]] פון "תָא". דער [[אקראסטיך]] פון די ערשטע 44 שורות זענען די [[אלף בית|א' ב']] געדאפלט, און פון די איבריגע 46 איז עס דעם נאמען פונעם מחבר "מאיר ביר רבי{{ביאור|{{היברובוקס|רבי אליהו בחור|ספר התשבי|45037|page=168|מקום הוצאה=איזנא|שנת הוצאה=ש"א|שורש רב}} ברענגט די ראשי החרוזים אלס "ביר ר'''י'''בי", דער פרי מגדים ברענגט עס אראפ אין {{היברובוקס|2=אגרות פרי מגדים|3=20185|page=16|4=אגרת א'}} און לייגט צו: "ובמחזורים שלנו לא מצאתי חרוז יו"ד בין ריש לב' רק החרוז רבי יצחק, וחידוש בעיני אולי חסרו החרוז ההוא, ומי יתן אמצאהו כי התשבי נאמן יותר מק' עדים".}} יצחק יגדל בתורה ובמעשים טובים אמן וחזק ואמץ".

דער פייטן הייבט אן מיט'ן נעמען רשות, און טוט ארויסברענגען די לויב צו השי"ת, וואס איז נישט מעגליך צו שילדערן אפילו מיט די שטערקסטע מעגליכקייטן. עס פאלגט נאך מיט דער גרויסקייט פון די מלאכים, און דאס געוואלדיגע חשיבות פון די אידישע קינדער איבער זיי. דערנאך שילדערט דער פייטן א שמועס צווישן די אידן מיט די פעלקער, וואו די פעלקער פרעגן די אידן פארוואס זיי דינען השי"ת טראץ דעם שווערן גלות, און די אידן ענטפערן זיי מיט א לענגערער שילדערונג פונעם שכר לעתיד לבא. דער פיוט ענדיגט זיך מיט א ברכה אז די באטייליגטע זאלן זוכה זיין דערצו.

דער פיוט אקדמות איז נתחבר געווארן דורך [[רבי מאיר ש"ץ|רבי מאיר ב"ר יצחק]] (אנהייב תקופת ה[[ראשונים]]), דער שליח ציבור פון שטאט ווירמייזא, אלס "רשות" און אריינפיר פאר'ן "מתורגמן", וועלכער פלעגט איבערזעצן די פסוקים פון דער קריאה אויף אראמיש. דער מנהג פון מתרגם זיין דאס ליינען איז געווען איינגעפירט יעדן וואך ביי [[קריאת התורה]] בימי חז"ל ביז סוף תקופת ה[[גאונים]]{{הערה|שם=רמבםיבי|{{רמב"ם|תפילה|יב|י}}. דער מנהג איז געבליבן ביז היינט ביי די [[תימנים]].}}, און איז פארבליבן אין רבי מאיר'ס צייטן נאר אין שבועות און שביעי של פסח{{הערה|זעט {{תנ"ך|שמות|כ|יג|מפרש=חזקוני}}: "בעצרת שהיא דוגמא מתן תורה, ומתרגמינן הדברות"; {{בבלי|מגילה|כד|א|מפרש=תוספות}}: "והא שאנו מתרגמין הפטרות של פסח ועצרת טפי משאר י״ט, לפי שהן מדברות בנס היום כדי לפרסם הנס, וכן במתן תורה כדי לפרסם הנס". זעט אויך {{על התורה||כל בו, נ"ב|Kol_Bo_52}}: "ונהגו בשביעי של פסח ובראשון של עצרת, לתרגם הפרשה כלה כדי להבין לנשים ולעמי הארץ הנסים והנפלאות, ולשכך אזנם ויתנו לשם שבח והודאה על הדבר וכו'"; און {{ויקיטקסט|ספר_המחכים|ספר המחכים}}, סדר תפילות ימים טובים, שבועות: "יום ראשון קורין בסדר יתרו פרשה בחדש השלישי עד סוף הסדר ומתרגם מפני חיבוב התורה".}}{{ביאור|אין אשכנז האט מען מתרגם געווען מיט דעם [[תרגום ירושלמי]], וואס לייגט צו מדרשים און ערקלערונגען. אויך האט מען צוגעלייגט לענגערע פיוטים אויף אראמיש, אזוי ווי די מנהג אין ארץ ישראל – אנדערש ווי אין בבל וואס מען האט געניצט [[תרגום אונקלוס]]. די עשרת הדברות זענען געזאגט געווארן מיטן טעם העליון וואס צעטיילט זיי אין צען באזונדערע פסוקים, ווי דער דין אז מען איז דוקא מתרגם יעדן פסוק באזונדער{{הערה|שם=רמבםיבי}}. צווישן די פסוקים זענען געזאגט געווארן לענגערע פיוטים, וואס זענען גערופן געווארן "דיברות", צוליב וואס זיי הייבן זיך אן "דיברא"{{הערה|{{אוצר החכמה|יונה פרנקל|מחזור שבועות לפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם|602835|page=8|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תש"ס|עמ=י-יא|מבוא}}; {{צ-בוך|מחבר=יוסף יהלום, מיכאל סוקולוף|נאמען=שירת בני מערבא|מקום הוצאה=ירושלים|מו"ל=האקדמיה הלאומית הישראלית למדעים|שנת הוצאה=תשנ"ט}}.}}.}}. דער "רשות" פלעגט געזאגט ווערן פאר'ן אנהייבן מתרגם צו זיין – ד"ה נאכן ערשטן פסוק. אויך שפעטער ווען דאס מתרגם זיין האט שוין נישט אנגעהאלטן, האט מען אבער ממשיך געווען צו זאגן דעם פיוט פון אקדמות ביי קריאת התורה{{ביאור|צוערשט איז דאס געשריבן געווארן אלס השערה דורך: {{אוצר החכמה|רבי שלמה חעלמא (תע"ו–תקמ"א)|שלחן תמיד|147645|page=120|באנד=ב|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשס"ד|מו"ל=מכון ירושלים|עמ=קד|ב|אבאנענטן=יא|לינק טעקסט=סי' יט, זר זהב, אות ג}}; {{היברובוקס|מהר"ם אש|זכרון יהודה|38596|page=76|מקום הוצאה=אונגוואר|שנת הוצאה=תרכ"ז|עמ=דף לח,ב}}; {{היברובוקס|ר' וואלף היידנהיים|הבנת המקרא|33682|page=66|עמ=סוף חומש שמות}}, און נאך. שפעטער איז געדרוקט געווארן דער מחזור ויטרי וואס ברענגט דעם מנהג מתרגם צו זיין אין שביעי של פסח ({{שיתופתא|Machzor_Vitry,_Laws_of_Pesach/107|סימן ק"ז}}) און שבועות ({{שיתופתא|Machzor_Vitry,_Order_of_Shavuot/286|סדר שבועות}}), און ער איז מעתיק א צאל רשויות וואס דער מתרגם פלעגט דאן זאגן (דער פיוט אקדמות זעלבסט ווערט נישט דערמאנט דארט, אבער עס ווערט דארט געברענגט א צווייטער רשות פון ר"מ ש"ץ, "אילו כל נימין"). די השערה איז אממערסטנס באשטעטיגט געווארן ווען עס זענען געפונען געווארן אריגינעלע כתבי יד פון מחזורים וואס שטעלן אריין אקדמות אינאיינעם מיט די תרגומים און זייערע פיוטים אין איין מחזור{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.nli.org.il/he/manuscripts/NNL_ALEPH990001218920205171/NLI#$FL28231436|קעפל=מחזור מנהג אשכנז לשבועות ולסוכות|זייטל=וועבזייטל פון [[מדינת ישראל נאציאנאלע ביבליאטעק]]|עמודים=65}}}} שטייט אויפ'ן קעפל "רשות למתרגם יסוד רבינו מאיר ש"ץ". {{ש}}נאך צוויי פיוטי תרגום זענען אנגעקומען צו די געדרוקטע מחזורים אויף שבועות: [[ארכין]], בעפאר'ן ליינען די עשרת הדיברות, און [[יציב פתגם]], בעפאר די הפטורה פון צווייטן טאג. זיי ביידע ווערן אבער פיל ווייניגער געזאגט ווי אקדמות.}}. עס איז אויך פארהאן א רשות למתרגם אויף שביעי של פסח פון רבי מאיר ש"ץ{{הערה|{{אוצר החכמה|יונה פרענקל|מחזור לפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם - פסח|602836|page=659|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשנג|עמ=608}}}}.

דעם מנהג צו זאגן אקדמות ווערט פארצייכנט אין די פריערדיגע ספרים פון מנהגי אשכנז{{הערה|{{היברובוקס|רבי אברהם קלויזנער|מנהגים|24905|page=73|מקום הוצאה=ריווא דטרינט|שנת הוצאה=שי"ט|עמ=מא}}, געברענגט אין {{היברובוקס||מהרי"ל|44458|page=54}}, און {{היברובוקס|רבי יצחק אייזיק טירנא|ספר המנהגים|8913|page=33|מקום הוצאה=ווארשא|שנת הוצאה=תרכ"ט|עמ=טז}}}}. אויך געפינט מען דאס אין פריערדיגע [[מחזור]]ים געשריבן בכתב יד, צווישן זיי אין מחזור ווירמייזא{{הערה|{{אוצר החכמה|2=מחזור וורמיישא מנהג אשכנז|3=618509|page=146|שנת הוצאה=ה'ל"ב}}}}.

אין ווירמייזא זעלבסט איז אבער דער מנהג געווען נישט צו זאגן אקדמות{{הערה|{{צ-בוך|מחבר=רבי יוזפא שמש|נאמען=מנהגי וורמיישא|עמ=אות קד}}.}}. רבי יהודה ליווא קירכהיים ברענגט אז די סיבה דערצו ווערט אנגעגעבן וויבאלד עס איז געווען א חזן אין ווירמייזא וואס האט געזאגט אקדמות מיט א זיסער שטימע און גרויס כוונה, און ווי נאר ער האט געענדיגט איז ער נפטר געווארן. ער טענה'ט אבער דערויף, אז דאס צייגט בלויז אויף דאס חשיבות פונעם פיוט, און עס וואלט געדארפט ברענגען עס צו זאגן יאר יערליך מיט גרויס כוונה. דערפאר זאגט ער אז ס'איז דא אן אנדערער טעם דערביי וואס איז נישט באקאנט{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יודא ליווא קירכום|מנהגות וורמייזא|147397|page=307|שנת הוצאה=תשמ"ז|מו"ל=מכון ירושלים|עמ=רנח}}}}.

דער פארצייטישער מנהג איז געווען איבעראל צו זאגן דעם פיוט נאכ'ן ערשטן פסוק "בחודש השלישי", ווי עס ווערט פארצייכנט אין די פריערדיגע ספרים פון מנהגי אשכנז. דאס שטאמט פון דעם וואס דער תורגמן פלעגט זאגן דעם רשות איידער'ן אנהייבן דעם תרגום פונעם ערשטן פסוק. שפעטער, ווען דער מנהג פון תרגום איז פארגעסן געווארן, איז געווארן אומפארשטענדליך פארוואס מ'איז מפסיק אינמיטן ליינען.

[[רבי אפרים הכהן]] פון ווילנע איז אנגעפרעגט געווארן איבער דעם מנהג פון דער אשכנז'ישער קהילה אין [[ווענעציע]] וועלכע האבן זיך אזוי געפירט, און די ארטיגע ספרד'ישע אידן, וועלכע זענען געווען דער רוב, האבן גע'טענה'ט אז ס'איז נישט אויסגעהאלטן צו מאכן א הפסק אינמיטן קריאת התורה. אין זיין ספר שער אפרים איז ער מבאר אז דער מנהג איז א פארצייטישער, און מען קען נישט מפקפק זיין דערויף, און אז איינמאל מען ליינט שוין דעם ערשטן פסוק איז עס מער נישט קיין הפסק. אויך מאכט ער קלאר, אז די ספרדים קענען זיך נישט מישן אין די מנהגים פון די אשכנזים זיי מבטל צו זיין{{הערה|רבי אפרים הכהן מווילנא, {{אוצר|שער אפרים/י|שער אפרים, סי' י}}}}. אויך דער [[מגן אברהם]] ברענגט אראפ דעם מנהג פון זאגן אקדמות נאכ'ן ערשטן פסוק און ברענגט נישט אויף קיין חשש דערביי{{הערה|{{שולחן ערוך|אורח חיים|קמו|א|מפרש=מגן אברהם}}, זע {{שולחן ערוך|אורח חיים|תצד|ב|מפרש=חתם סופר}}}}.

דער [[טורי זהב]] ברענגט אראפ דעם מנהג און וואונדערט זיך שטארק דערויף. ער שרייבט אז ער האט געהערט פון רבנים וואס האבן איינגעפירט צו זאגן אקדמות איידער דער כהן מאכט די ברכה אויף דער תורה, און ער פירט אויס אז מען זאל זיך פירן אזוי למעשה{{הערה|{{שולחן ערוך|אורח חיים|תצד|ב|מפרש=טורי זהב}}}}. [[רבי יעקב עמדין]] נעמט אן ווי דעם טורי זהב, און שרייבט אז די תירוצים פון זיין זיידן דער שער אפרים זענען נישט גענוג שטארק אז מען זאל מאכן א הפסק אינמיטן ליינען{{הערה|סידור יעב"ץ, [[s:סידור בית יעקב (עמדין)/שער המזרח#המשך אורח ב - סדר יום א' של שבועות|שער המזרח שביל טו אות טז]]|שם=עמדין}}.

דער [[רבי מאיר אייזנשטאט|פנים מאירות]] ברענגט, אז ס'איז געווען א רב וואס האט דאס געוואלט איינפירן ווי דעם ט"ז, און דער קהל האט אים נישט געלאזט. ער פירט אויס, אז וויבאלד אקדמות איז גאר א גרויסער שבח וואס מען האט מקבל געווען פון די פריערדיגע דורות, און מען האט זיך אלעמאל געפירט צו מפסיק זיין אינמיטן קריאת התורה, קענען מיר נישט זיין קלוגער פון די פריערדיגע צו זאגן אז זיי האבן נישט גוט געטון און מבטל זיין דעם מנהג, ומנהג ישראל תורה היא{{הערה|שו"ת פנים מאירות, [https://tashma.jewishoffice.co.il/books/learn/18073/שו%22ת_פנים_מאירות/ג/לא ח"ג סימן לא]}}.

עס ווערט דערציילט אז ווען דער [[רבי אריה לייב גינצבורג|שאגת אריה]] איז געווארן רב אין [[מעץ]] האט ער געוואלט איינפירן צו זאגן אקדמות איידער'ן זאגן די ברכה, א זאך וואס איז אויסגעשטאנען קעגנערשאפט פון די בני הקהילה, און האט אים כמעט געקאסט דאס רבנות פּאסטן{{הערה|{{אוצר החכמה|2=גדולי הדורות על משמר מנהג אשכנז|3=143213|page=108|עמ=108}}}}.

אין רוב מקומות איז אנגענומען געווארן ווי דעם ט"ז, אויך דער [[משנה ברורה]] נעמט אן אזוי{{הערה|{{משנה ברורה|תצד|ב}}}}. דער [[שולחן ערוך הרב]] שרייבט, אז אין אן ארט וואו דער מנהג איז צו זאגן נאכ'ן ערשטן פסוק זאל מען נישט טוישן, אויב אבער איז נישטא קיין מנהג זאל מען זאגן איידער דער ברכה{{הערה|{{שוע הרב|אורח חיים|תצד|א}}, אזוי שטייט אויך אין {{שולחן ערוך|אורח חיים|תצד|ב|מפרש=חתם סופר}}; {{היברובוקס|רבי אפרים זלמן מרגליות|שערי אפרים|34320|page=93|לינק טעקסט=שער ד אות טו}}.}}. אין די קהילות פון [[דייטשלאנד]] איז געבליבן דער אלטער מנהג, און אין טייל ערטער פירט מען זיך טאקע נאך ביז היינט צו זאגן נאכ'ן ערשטן פסוק{{הערה|{{אוצר החכמה|מכון מורשת אשכנז|מנהגי בית הכנסת לבני אשכנז|655096|page=61|באנד=תשפ"ג}}}}.

אויך דארט וואו מען זאגט עס פאר דער ברכה, רופט מען צו ערשט אויס דעם כהן צו דער תורה, מען עפנט אויף דעם מענטעלע, מען דעקט צו די ספר תורה, מען זאגט אקדמות, און גלייך דערויף זאגט דער כהן ברכו{{הערה|פרי מגדים, [https://shulchanarukh.alhatorah.org/Parshan/Peri_Megadim_Mishbetzot_Zahav/Orach_Chayyim/494.1 משבצות זהב, תצד].}}.

דער פיוט אקדמות איז אלע יארן געווען פון די מערסט באוואוסטע און באליבטע פיוטים ביי די אשכנזים. [[רבי יעקב עמדין]] שרייבט: "אין מיינע אויגן איז דער פיוט זייער חשוב און טייער, אויך מיר טוען דאס זאגן, ווייל א גרויסער מענטש האט דאס מחבר געווען, און ס'איז פאסיג פאר דער וואס האט דאס געזאגט". נאך שרייבט ער, אז דערפאר האט עס דער מחבר פארפאסט אויף אראמיש, א שפראך וואס די מלאכים פארשטייען נישט, כדי זיי זאלן נישט מקנא זיין, צוליב די גרויסע חשיבות פון דעם פיוט{{הערה|שם=עמדין}}.

דער שבות יעקב ברענגט פונעם חוות יאיר{{הערה|חוות יאיר, {{ויקיטקסט|חות_יאיר/רלח|סי' רלח}}}} אז די פיוטים פונעם "אויסגערופענעם אשכנז'ישן פייטן רבינו מאיר שליח ציבור", זענען אזוי גרויס ווי די פיוטים פון [[רבי אלעזר הקליר]] וחבריו, אין וועלכע עס זענען באהאלטן מורא'דיגע, טיפע, און וואונדערליכע סודות, און דערפאר קען מען נישט מפקפק זיין אויפ'ן מנהג מפסיק צו זיין דערפאר אינמיטן ליינען{{הערה|רבי יעקב ריישער, שבות יעקב, {{אוצר|שבות יעקב/א/יב|מהדורא בתרא סימן יב}}}}.

טייל שלאגן פאר אז דער ניגון פון אקדמות שטאמט ווארשיינליך פונעם מחבר אליין, זייענדיג פארשפרייט איבעראל וואו מען זאגט דעם פיוט, און אז די תנועות פונעם ניגון זענען היבש ענליך צו די טעמי המקרא, וואס פאסט אריין אינעם זאגן אינמיטן ליינען{{הערה|{{לינק|שרייבער=בנימין זאב מונק|קעפל=ניגון ה"אקדמות" – והפולמוס|זייטל=שבתון|דאטום=סעפטעמבער 8, 2020|אדרעס=https://shabaton1.co.il/?p{{=}}11344}}}}.

 

אין געוויסע קהילות זינגט מען ביי [[ברכת כהנים]] פון שבועות דעם ניגון פון אקדמות{{הערה|שם=:0}}. אין קהילות פון רוסלאנד פלעגט מען ניצן דעם ניגון, אדער ענליכע תנועות, אויף [[קידוש]] פון די [[שלש רגלים]], [[שמחת תורה]] ביי די עליה פון דער "חתן תורה", און [[יום כיפור]] ביי [[שיר היחוד]]. טייל זינגען דאס אויף שיר היחוד פון יעדן שבת{{מקור}}.

אין געציילטע קהילות זינגט מען אנדערע ניגונים. אין פראנקפורט און [[עלזאס]] פלעגט מען זינגען אן אנדערן אנגענומענעם נוסח{{הערה|שם=הפיוט}}, וואס איז אבער פון פיל שפעטערן מקור{{הערה|שם=אנצי}}. עס ווערט שפעקולירט אז עס שטאמט פון א דייטשן פאלקס ליד{{הערה|1=Beer Bernard, "[http://www.scribd.com/doc/31159472/Untitled Liturgical and Musical Aspects of Shavuot]", Shavuot-to-Go 5769 (2009, NY, Yeshiva Univ. Center for the Jewish Future) page 5.}}. דאס פלעגט אויך ווערן געזינגען אין שבועות אויף חלקים פון מעריב, [[הלל (דאווענען)|הלל]], און ברכת כהנים. אין [[מאדזשיץ (חסידות)|מאדזשיץ]] זינגט מען עס אויף א ניגון פארפאסט דורך [[רבי ישראל טויב|דער 'דברי ישראל']]{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://new.machon-modzitz.co.il/songs/ניגון-אופרה-אקדמות/|שרייבער=ר' בנציון שענקער|קעפל=ניגון אופרה אקדמות, מוזשיץ}}}}; און אין געוויסע קהילות, צווישן זיי, אין [[ראדאמסק (חסידות)|ראדאמסק]] און [[גור (חסידות)|גור]], שאפט מען יעדן יאר א נייעם ניגון פאר אקדמות.

ביי די ספרדים, ווי אויך אין חב"ד, זאגט מען נישט קיין אקדמות{{הערה|{{היברובוקס|2=ספר המנהגים|3=30479|page=52|שנת הוצאה=תשכ"ו|עמ=44|לינק טעקסט=חודש סיון}}; לוח היום יום, עמ' נט, [https://www.chabadlibrary.org/books/3701350092 ו סיון א דחה"ש].}}.

דער פיוט ווערט געזאגט מיט א זיסן ניגון וואס ברענגט ארויס דביקות און בענקשאפט, אין אן אופן וואס דער חזן זאגט די ערשטע צוויי שורות, און קהל ענטפערט מיט די קומענדיגע צוויי שורות, און אזוי טוישט מען זיך יעדע צוויי שורות{{הערה|שם=:0|{{היברובוקס|רבי שלמה זלמן גייגר|דברי קְהִלֹּת|6822|page=447|באנד=- מנהגי פראנפורט דמיין|מקום הוצאה=פראנקפורט|שנת הוצאה=תרכ"ב|עמ=446}}; {{היברובוקס|רבי יחיאל מיכל היבנר|שו"ת נחלה לישראל|322|page=88|מקום הוצאה=לעמבערג|שנת הוצאה=תרל"ו|עמ=דף יט, א|לינק טעקסט=סי' י אות נו}}.}}.

אין געוויסע קהילות האט מען זיך געפירט אז דער רב אליין האט פארגעזאגט אקדמות, און צדיקים האבן דאס געזאגט מיט גרויס התלהבות און השתפכות הנפש{{הערה|{{היברובוקס|רבי גבריאל ציננער|נטעי גבריאל|46443|page=153|באנד=שבועות|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשנ"ט|עמ=קנג}}.}}. עס ווערט דערציילט אויפ'ן תפארת שלמה אז ער פלעגט זאגן אקדמות מיט שיינע געזאנגען און א זיסע שטימע, וואס האט אויפגעפלאמט דאס הארץ פון די צוהערער{{הערה|{{היברובוקס|רבי אברהם צבי הירש זילבערשטיין|נפלאות התפארת שלמה|3799|page=108|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרפ"ג}}.}}.

געוויסע רבי'ס, ווי דער מונקאטשער רב [[רבי חיים אלעזר שפירא]], האבן געזאגט א דרשה איידער אקדמות{{הערה|זעט {{היברובוקס|יחיאל מיכל גאלד|דרכי חיים ושלום|4692|page=224|מקום הוצאה=מונקאטש|שנת הוצאה=ת"ש|עמ=רכד|לינק טעקסט=חג השבועות}}; זעט אויך {{JDN|אלי בן דוד|מה אמר האדמו"ר מסאטמער בדרשה שנשא דקות לפני ה'אקדמות'?|79617|ח׳ סיון תשע״ב}}.}}.

די אומשטענדן פון דער פארפאסונג פונעם פיוט זענען פארוויקלט אין א וואונדערליכער געשיכטע מיט איר פארפאסער רבי מאיר ש"ץ און די [[עשרת השבטים]]. די געשיכטע איז געדרוקט געווארן מערערע מאל, און עס זענען דא פארשידענע ווערסיעס און ענדערונגען צווישן די דרוקן.

 

===דרוקן און מאנוסקריפטן===

דער ערשטער געדרוקטער פארמאט פון דער געשיכטע וואס מען ווייסט, איז א העפט אין אידיש, "מגילת רבי מאיר", וואס איז געדרוקט געווארן אין קרעמאָנע, איטאליע ארום יאר ה'ש"כ{{הערה|{{היברובוקס|פרידבערג|בית עקד ספרים|37114|page=309|לינק טעקסט=אות מ, נומער 2927}}}}. א קאפּיע דערפון איז נישט באקאנט צו עקזיסטירן היינט, אבער עס ווערט דערמאנט אין די ליסטעס פונעם איטאליענישן צענזור{{הערה|{{אוצר החכמה|חנא שמערוק|ספר זכרון לאריה ליאונה קארפי|612880|page=120|קעפל=ראשיתה של הפרוזה הסיפורית ביידיש ומרכזה באיטליה|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשכ"ז|עמ=122–126}}.}}.

 

אביסל שפעטער איז די מעשה איבערגעזעצט געווארן אויף לשון הקודש אין א כתב יד געשריבן אין איטאליע אין יאר ה'ש"צ, אונטערן קעפל "מגילת ספר ר' מאיר ... אשר היה במלכות אלימנייא [=דייטשלאנד]". דער מעתיק שרייבט אינעם פארווארט אז וויבאלד נישט יעדער פארשטייט אידיש, און ער זעט אז די מעשה געפינט זיך בלויז אויף לשון אשכנז, און נאר אין איינס פון הונדערט אלטע אשכנז'ישע מחזורים, דערפאר זעצט ער עס איבער אין לשון קודש, יעדער זאל עס פארשטיין{{הערה|שם=מגילה|{{כתיב|ספריית כל ישראל חברים, פריס, צרפת Ms. 178|990001499450205171|דף 160א–166א|61161660}}; געדרוקט ביי: עלי יסיף, 'תרגום קדמון ונוסח עברי של מעשה אקדמות', בקורת ופרשנות 9-10 (תשל"ז), עמ' 214-228, מיט נישט ווייניג גרייזן}}.

אויך ווערט די מעשה דערמאנט בקיצור דורך איינע פון די איטאליענישע גדולים פון יענער צייט, [[רבי אברהם יגל]] (–ה'שפ"ג), אין זיין ספר "באר שבע" אין כתב יד: "ביי די אשכנז'ישע קהילות געפינט זיך א מגילה וואס טייל פירן זיך עס צו דערמאנען אין שבועות, איבער א נס וואס האט פאסירט צו די אידן אין אשכנז"{{הערה|געדרוקט אין {{היברובוקס|2=קבץ על יד|3=43924|page=37|באנד=שנה ד|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תרמ"ח|מו"ל=חברת מקיצי נרדמים|עמ=39}}.}} (ער שרייבט נישט אז עס האט א שייכות מיט'ן פיוט אקדמות, ער דערמאנט אבער אז מען פלעגט ליינען די מגילה אום שבועות).

די זעלבע שילדערונג פון דער מעשה ווערט אויך געברענגט אין א כתב יד פון די ש' יארן, צווישן אנדערע אידישע געשיכטעס{{הערה|שם=ריוו|דער כתב-יד געפינט זיך אין די אפפענהיים קאלעקציע פונעם [[באדלעיאן ביבליאטעק]] (714). זעט [https://www.nli.org.il/he/manuscripts/NNL_ALEPH990000956600205171/NLI מאנוסקריפט אינפארמאציע] אויפ'ן וועבזייטל פון [[נאציאנאלער ביבליאטעק פון מדינת ישראל|נבמ"י]]. געדרוקט דורך [[#ריווקינד|ריווקינד]], זייט 17, "כתב־יד פון דער בּאָדלעיאַנאַ".}}.

שפעטער איז עס געדרוקט געווארן אין פירט ה'תנ"ד, אין א העפט מיטן נאמען "איין שין וואונדרליך מעשה…פֿון איין גליקראָד, פֿון איין מענך פֿון עכום אונ' פֿון ארוימן יודן, אונ' ווארום מיר אקדמות זאגין"{{הערה|שם=פירט|"איין שין וואונדרליך מעשה", פירט תנ"ד; איבערגעדרוקט אין [[#ריווקינד|ריווקינד]], זייט 32}}. עס איז איבערגעדרוקט געווארן אויך אין אמסטערדאם ה'תס"ד.{{ללא בוט|5}}

שפעטער איז עס געדרוקט געווארן אין לעמבערג, אין א קונטרס אויף אידיש מיטן נאמען "מעשה גבורת ה'". אויפן שער-בלאט ווערט נישט אנגעגעבן קיין יאר (געשאצט אויף סוף ת"ק - אנהויב ת"ר), און עס שטייט אז ס'איז איבערגעזעצט פון לשה"ק. אויך איז געדרוקט געווארן אין לעמבערג אין יאר ה'תרע"ו דער ספר "מעשה גבורת ד'", וואס שילדערט די מעשה אויף לשון הקודש{{הערה|שם=מגד'|{{אוצר החכמה|יהושע פרעמינגער|מעשה גבורות ד'|146858|מקום הוצאה=לבוב|שנת הוצאה=תרע"ו}}}}, דער מעתיק שרייבט אינעם אריינפיר אז ער האט עס געפונען אין אן זעלטענעם אלטן ספר אויף אידיש, און ער איז דאס מעתיק אויף לשה"ק. ביי דער ענדע איז ער מדייק אז פון דער ווערסיע פון וועלכער ער איז מעתיק זעט אויס אז דער פיוט פלעגט געזאגט ווערן פון פריער ביי די עשרת השבטים אום יו"ט שבועות, און בלויז דער צווייטער חלק, אין וואס עס איז אנגעצייכנט דער נאמען פון רבי מאיר ש"ץ, דאס איז שפעטער צוגעלייגט געווארן.

פאלגנד איז די מעשה אין קורצן, באזירט אויף די מאנוסקריפּט פון איטאליע ש"צ און דער דרוק פון פירט תנ"ד:

עס זענען געווען מכשפים וועלכע האבן פארמאגט א "גליק ראד" דורך וועלכער דער טייוול האט זיי אויסגעלערנט "צויבער" ([[כישוף]]), און דער גליק ראד איז צעבראכן געווארן דורך א איד. איינע פון די מכשפים, א [[מאנאך]], האט אלס נקמה גע'הרג'עט פיל אידן דורך כישוף. נאך וואס די אידן האבן זיך באקלאגט פארן קייזער, האט ער באשטימט אן עפנטליכער פארמעסט צווישן די אידישע חכמים מיט'ן גלח. נאכ'ן פארמערן תשובה, תפילה, און צדקה, האט דער "בעל החלומות" אנטפלעקט פאר די חכמים אין חלום אז דער וואס איז פאסיג זיך צו פארמעסטן מיט דעם גלח איז איינער פון די עשרת השבטים וואס געפונען זיך הינטער'ן [[סמבטיון]], וואס ווארפט שטיינער די גאנצע וואך און רוט נאר שבת.

מען האט אויסגעוועלט רבי מאיר ש"ץ צו גיין צו די עשרת השבטים, לצורך פיקוח נפש איז ער אריבער דעם סמבטיון אום שבת – ווען עס רוט. ביי די עשרת השבטים האט דער בית דין געוואלט אים פארשטיינערן פאר'ן מחלל שבת זיין, אבער נאכדעם וואס זיי האבן געזען דעם בריוו פון די קהילה האבן זיי פארשטאנען אז עס איז געווען פיקוח נפש.

די עשרת השבטים האבן געווארפן א גורל ווער עס זאל גיין העלפן די אידן אין אשכנז. דער גורל איז געפאלן אויף אן אלטן, קליינעם, הינקעדיגן אידל מיטן נאמען דן. ער איז אויך אריבער דעם סמבטיון שבת, ווייל עס איז געווען פיקוח נפש. רבי מאיר איז געבליבן אריבער דעם טייך, ווייל זיין צוריקקער איז נישט געווען פיקוח נפש. ער האט אויך נישט געקענט שיקן א גט פאר זיין ווייב, ווייל דאס האט נישט געדריקט שבת, און זיין ווייב איז געבליבן אן עגונה.

דער אידל דן האט זיך טאקע ארויסגעשטעלט קעגן דעם גלח, און ער האט באוויזן זיך צו שטארקן אויף זיין כישוף. מיט כוחות הקדושה און מיט הילף פון "שמות הקדושים" האט ער דעם גלח פארברענט און צעמאלן, און זיין אש איז געפלויגן צום מדבר. אזוי ארום זענען די אידן געראטעוועט געווארן.

דער קומענדיגער טאג איז געווען ערב שבועות, און דער אידל דן האט דערציילט דער קהילה אז ביי זיין וועג צו דעם שיף, האט רבי מאיר אים באגלייט און פארגעזונגען א זמר וואס ער האט יעצט פארפאסט, און אים געבעטן אז דער זמר זאל געזאגט ווערן יעדעס יאר שבועות, כדי מען זאל אים געדענקען. ער האט צוגעלייגט אז מ'זאל עס זאגן נאכ'ן פסוק "במדבר סיני" אלס זכר צום נס וואס דעם גלח'ס איבערבלייבענישן זענען פארפלויגן צום מדבר.

עס זענען פארהאן נאך נוסחאות געדרוקט במשך די יארן אין פארשידענע פלעצער{{הערה|{{צ-בוך|נאמען=אקדמות ע"פ דרך דרש|מקום הוצאה=ווארשא|שנת הוצאה=תרס"ב|עמ=כא}}.}}{{הערה|זע אין [https://forum.otzar.org/viewtopic.php?p=835487#p835487 אוצר החכמה פארום].}}.

[[רבי מרדכי חיים סלאנים|רבי מאטל סלאנימער]] האט דערציילט{{הערה|שם=רמ"ח|סיפורי מרן הרמ"ח (עמ׳ רפג אות צא)}}:

<blockquote>איך האב געהערט פון אלטע אידן און פון ר״ש העניך ז״ל, אז די [[זיטאמיר-סלאוויטא דרוק|סלאוויטא דרוקערס]] האבן געוואלט דרוקן די מעשה אין די מחזורים, נאר וויבאלד זיי האבן עס נישט געוואוסט מיט א קלארקייט האבן זיי עס נישט געדרוקט. איינמאל האט מען גוזר געווען א גירוש אויף די אידן, און נאכדעם וואס מ'האט באשלאסן צו ברענגען איינעם פון די בני משה צו מבטל זיין די גזירה, האט מען אריבערגעשיקט איינעם אריבער דעם סמבטיון. דער סמבטיון רוט זיך אפ פון זיין שטורעם בלויז פון ער"ש ביי חצות ביז מוצש"ק, אבער אין די געציילטע שעות פון ערב שבת וואס די טייך רוט, איז נישט מעגליך אריבערצוגיין ווייל די וועג אריבערצוגיין דויערט 18 שעה. דעריבער האט מען אים איבערגעגעבן א שם, צו קענען אריבערגיין דעם טייך צו די בני משה אין א קורצע צייט, אבער אויף צוריקצוגיין האט מען אים נישט ערלויבט זיך צו באניצן מיט'ן שם, ווייל מ'ניצט עס נאר אויף פיקוח נפש. דער שליח האט געגעבן א גט פאר זיין ווייב, און איז אהינגעגאנגען מיט'ן ציל צו פארבלייבן דארט א גאנץ לעבן. די בני משה האבן געשיקט "א הינקעדיגער שניידער" צו מבטל זיין די גזירה, וואס אויך ער האט געגעבן א גט פאר זיין פרוי און איז אריבער דעם טייך. ער איז געקומען צום מכשף וואס האט געהעצט ארויסצוגעבן די גזירה, און אים געזאגט אז ער זאל אים אויספרובירן און זען ווער וועט זיך שטארקן אויף וועמען. מען האט אפגעמאכט אז יעדער וועט זאגן דעם צווייטן וואס צו טון, און יענער דארף דאס אויספירן. דער שניידער האט געמאכט א רינג ארום זיך, און דער מכשף האט געשיקט וכו' [-כוחות הטומאה] צו אים, אבער ווען זיי זענען אנגעקומען צום רינג זענען זיי געבליבן שטיין. דערנאך האט דער שניידער געזאגט דעם מכשף ער זאל זיך אנלאנען אויפ'ן שטאם פון א ארטיגן בוים און ער האט גענומען צוויי בינטלעך אייזערנע שטריק, ווען דער כישוף מאכער האט זיך אנגעלאנט אויפ'ן בוים, האט זיך דער בוים אויפגעהויבן און די שטריק האט זיך פארוויקלט ארום זיין האלז, און אים דערשטיקט, און די גזירה איז בטל געווארן.</blockquote>

אין ספר מעשה נסים געשריבן דורך ר' [[יוזפא שמש]] אין שטאט ווירמייזא, ווערט דערמאנט דעם כישוף-ראד בשייכות צו אן אנדערע געשיכטע. און ער לייגט צו אז עס איז געדרוקט א מעשה איבער דעם בשייכות מיטן אקדמות: "עס איז א מעשה געדרוקט פון אקדמות, דאס מען אום שבועות זאגט, דארטן שטייט דאס מעשה גאנץ אויס"{{הערה|{{צ-בוך|נאמען=מעשה נסים|מקום הוצאה=אמסטערדאם|שנת הוצאה=תנ"ו|עמ=לא ע"ב|קישור=https://books.google.co.il/books?id=i5NnAAAAcAAJ&hl=iw&pg=PP68#v=onepage&q&f=false}}}}.

דער [[רבי אליה שפירא|אליה רבה]] ברענגט עס אלס הסבר צום מנהג צו זאגן נאכן ערשטן פסוק: "עס איז דא געדרוקט אין לשון אשכנז, אור אלט, א לאנגע מעשה איבער וואס מען האט מתקן געווען אקדמות, און עס פירט אויס אז וויבאלד די מעשה איז געווען אין מדבר, האט מען עס מתקן געזאגט צו זאגן נאך במדבר סיני, א זכר לנס"{{הערה|{{שולחן ערוך|אורח חיים|תצד|מפרש=אליה רבה|סק=ה|אן=חלק}}}}. דער 'אור אלטער' דרוק וואס דער אליה רבה דערמאנט איז ווארשיינליך די קונטרס'ל "מגילת רבי מאיר", געדרוקט אין קרעמאָנא.

אין א בריוו וואס די גדולים פון צפת, צווישן זיי דער [[בת עין]] און [[רבי ישראל פון שקלאוו]], האבן אדרעסירט צו די עשרת השבטים, דערמאנען זיי די מעשה: "אזוי ווי מיר האבן געהערט מיט אונזערע אייגענע אויערן פון עדי ראייה, אונזערע עלטערן האבן אונז דערציילט, אז אין דעם אלף החמישי איז געווען א שווערע גזירה אין גלות אין דעם לאנד פון אונזערע ברידער בנ"י אין דעם לאנד אשכנז דורך א שלעכטער גוי א מכשף וואס האט געוואלט פארטיליגן די אידן, און כלל אחינו בני ישראל האבן געשיקט געטרייע שליחים צו דעם וואוינארט פון אונזערע הייליגע ברידער די בני משה ע"ה, וישיגו אותם חונים אויף יענער זייט פון דעם טייך סמבטיון, און א צדיק מיטן נאמען רבי מאיר חזן, וואס האט געמאכט די שירת אקדמות וואס מען זאגט דעם טאג פון מתן תורה פאר קריאת התורה, איז אריבער דעם טייך סמבטיון שבת פאר פיקוח נפש, און איז צוגעגאנגען צו אונזערע הייליגע ברידער, און זיי האבן פון דארט געשיקט א צדיק מיטן נאמען ר' דן, און מיט די וואונדערליכע גבורות וואס ער האט געטאן און געוויזן און מקדש געווען זיין גרויסן און הייליגן נאמען ית"ש, האט ער געראטעוועט אונזערע ברידער בני ישראל אין יענעם לאנד."{{הערה|{{ספריא|רבי ישראל שקלאווער|אגרת אל עשרת השבטים|Letter_to_the_Ten_Lost_Tribes_of_Israel.4|צפת, תק"צ}}, געדרוקט אמסטערדאם, תקצ"א.}}.

פארהאן וואס זענען מפקפק אויף דער קראנטקייט פון די געשיכטעס און אין די דעטאלן דערפון. רבי וואלף היידנהיים שרייבט אינעם אריינפיר צום פיוט אקדמות: "וקלא דלא פסיק כי רב מעשהו שבא המחבר לכך, אם קבלה היא נקבל. אמנם אין ראיה ומופת ע״ז ואין משגיחין בבת קול, אמרתי איני יודע, והנחתיו"{{הערה|זעט מחזור פון היידנהיים {{היברובוקס|2=קרובות - מחזור לחג השבועות|3=43202|page=143|מקום הוצאה=רעדלהיים|שנת הוצאה=תקצ"א|עמ=39}}.}}.

לגבי דער יאר ווען די מעשה האט פאסירט זענען דא קעגנזייטיגע דאטומען אין די פארשידענע ווערסיעס, וועלכע שטימען נישט מיט די לעבנס-יארן פון רבי מאיר ש"ץ. די מעשה ווערט דערציילט אויפ'ן יאר תס"א{{הערה|שם=מגילה}} (וואס א שפעטערער דרוקער האט פארראכטן אויף [ד' אלפים] תשס"א אז ס'זאל שטימען מיט די תקופה פון רבי מאיר ש"ץ{{הערה|שם=מגד'}}), קכ"א{{הערה|שם=ריוו}}, און קס"א{{הערה|שם=פירט}}. אויך די נעמען פון די קעניגן וואס ווערן דערמאנט זענען נישט באקאנט אין היסטאריע.

עס זענען פארהאן פארשידענע מסורות איבער דעם מקום קבורה פון רבי מאיר ש"ץ, אין [[לובלין]], [[גוש חלב]] און אנדערע, לויט וועלכע עס קען נישט זיין אז ער איז פארבליבן "אויפ'ן אנדערן זייט סמבטיון".

==ביבליאגראפיע==

*{{אוצר החכמה|נפתלי נתן ברגר|תולדותיה ומקורותיה של שירת אקדמות|154342|מקום הוצאה=בני ברק|שנת הוצאה=תשל"ג}}

*[[יוסף נחמיה הכהן קוואדראט]], "[https://independent.academia.edu/ykwadrat/פארש-ליניעס פארש ליניעס - רבי מאיר בעל האקדמות]", '''קינדליין''', פיר חלקים: אמור, בהר, בחוקותי, און במדבר תשפ"ב.

*{{אקדמיה|אליעזר יהודה בראדט|"אמירת פיוטי 'אקדמות' ו'יציב פתגם' בחג השבועות"|39360294|ירושתנו|י (תשע"ט), עמ' תקיד–תקלד}}

*{{היברובוקס|נחום זאב רוזנשטיין, משה אייזיק בלוי|בית אהרן וישראל|55012|page=91|קעפל=מנהג אמירת אקדמות והמעשה המופלא שנקשר בו|באנד=קעג (סיון-תמוז תשע"ד)|עמ=צא–קו}}

*{{היברובוקס|חיים נחמיה שובין|סדר אקדמות עם פירוש שני המאורות|46778|מקום הוצאה=ווילנא|שנת הוצאה=תרס"ב|סופיקס=יא}}

*[[מנחם מנדל]], [https://www.yiddishbookcenter.org/collections/yiddish-books/spb-nybc211287/menahem-mendl-di-sheynkayt-fun-yom-tev-vol-2 די שיינקייט פון יום טוב שבועות], ירושלים, תשמ"ט, עמ' קיג–קמב.

*{{אקדמיה|Jeffrey Hoffman|Akdamut: History, Folklore, and Meaning|26229595|Jewish Quarterly Review|99:2, 2009, pp.161–183}}.

*[https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/2303b438-073b-4e0e-81b6-4955acffb6b0/surfaces/92d15e1d-7137-4834-a3d9-599299b21b14/ MS. Canonici Or. 12: אקדמות מיט אידיש טייטש], [[ווענעציע]] 1553, אינעם [[באדליען ביבליאטעק]] אין [[אוניווערזיטעט פון אקספארד|אקספארד]]