רוי:נשמת

נשמת אין די 'וואשינגטאן הגדה', אייראפע ה'רל"ח

נִשְׁמַת כָּל חַי ("דער זעל פון יעדע לעבעדיגע באשעפעניש") איז א תפילה וואס ווערט געזאגט שבת און יום טוב, און אויך א טייל פון דער הגדה של פסח, וואס מען זאגט ביים סדר נאכט. איר נאמען קומט פון אירע עפענונגס-ווערטער. עס איז א לירישער פּאָעמע וואָס דריקט אויס דאנקבארקייט צו ג-ט. אין דער משנה ווערט דאס לויט איין דעה אנגערופן ברכת השיר ("ברכה פון געזאנג").

די פּינקטליכע אויטאָרשאַפט איז אומבאקאנט, ווייל די נעמען פון פריע ליטורגישע דיכטער זענען אפטמאל פארלוירן געווארן. א צושריפט צו פּעטרוס ווערט פון טייל מקורים באטראכט אלס שוואַך. אבער, אומאפּהענגיג פון אויטאָרשאַפט, איז נשמת א צענטראלע און ברייט אנגענומענע תּפילה.

אָרט ביים דאווענען

נשמת אין די ראטשילד הגדה, צפון איטאליע, ה'רל"ט.

נשמת ווערט געזאגט צום סוף פון פסוקי דזמרא אין דער שחרית תפילה שבת און יום טוב, נאך שירת הים און פאר ישתבח. אין וואכעדיגע טעג ווערט געזאגט א קורצערע תפילה מיטן נאמען ישתבח, וואס איז טעכניש א טייל פון דער לענגערער נשמת תפילה.

נשמת איז אויך געווארן א טייל פון דער פּסח הגדה באזירט אויף דער מיינונג פון רבי יוחנן. אין דער משנה ווערט ברכת השיר דערמאנט צו ווערן געזאגט אויפ'ן פערטן כוס נאך הלל; לויט דער מיינונג פון רבי יוחנן, מיינט דאס נשמת.

סטרוקטור און טעמעס

נשמת באַשטייט פון דריי הויפּט טיילן:

1. דער ערשטער טייל אַנטהאַלט אַ באַשטעטיקונג פון ג-טס אחדות: "מִלְבַדְּךָ אֵין לָנוּ מֶלֶךְ גּוֹאֵל וּמוֹשִׁיעַ וּפוֹדֶה וּמַצִּיל וּמְפַרְנֵס וּמְרַחֵם בְּכָל עֵת צָרָה וְצוּקָה, אֵין לָנוּ מֶלֶךְ אֶלָּא אָתָּה" ("אויסער דיר האבן מיר נישט קיין קעניג, אויסלייזער, און רעטער, און דערבארעמדיגער ביי יעדער צייט פון צרה און קלעם, מיר האבן נישט קיין קעניג אויסער דיר").
2. דער צווייטער טייל הייבט זיך אָן מיט די ווערטער "אִלּוּ פִינוּ מָלֵא שִׁירָה כַּיָּם" ("אַפילו אונזער מויל איז ווען פול מיט געזאנג ווי דער ים"). דער טייל שטאַמט פון דער תנאישער תּקופה און איז ענלעך צו דער פאָרמולע פון דאַנקען פאַר גענוג רעגן. דער דורכגאַנג "וְאִלּוּ עֵינֵינוּ מְאִירוֹת כַּשֶּׁמֶשׁ וְכַיָּרֵחַ… אֵין אָנוּ מַסְפִּיקִין לְהוֹדוֹת לְךָ ה' אֱלֹקֵינוּ… עַל אַחַת מֵאֶלֶף אַלְפֵי אַלָפִים וְרִבֵּי רְבָבוֹת פְּעָמִים הַטּוֹבוֹת שֶׁגָּמַלְתָּ עִמָּנוּ וְעִם אֲבוֹתֵינוּ" ("און אַפילו אונזערע אויגן זענען ווען ליכטיג ווי די זון און די לבנה… מיר קענען נישט גענוג דאַנקען דיר ג-ט אונזערער… פאַר איין חלק פון די טויזנטער טויזנטן און צען טויזנטן מאָל גוטס וואָס דו האָסט געטון מיט אונז און מיט אונזערע אָבות"). דאָס שפּיגלט אָפּ די מיינונג פון רב יהודה אַז מען דאַרף לויבן ג-ט פאַר יעדער טראָפּן רעגן. די אידעע איז אַז אַפילו מיט איבערמענטשליכע כּוחות, קענען מיר נישט דאַנקען ג-ט פאַר אַ קליין טייל פון די פילפאַכיקע טובה'ס וואָס ער האָט אונז געטון.
3. דער דריטער טייל הייבט זיך אָן מיט די ווערטער "מִמִּצְרַיִם גְּאַלְתָּנוּ" ("פון מצרים האָסטו אונז אויסגעלייזט"). מען גלויבט אַז דער טייל שטאַמט פון דער גאונישער תּקופה (אַרום צענטן יאָרהונדערט).

די תפילה באניצט זיך מיט ליסטעס און לויבונגען, זיי פארבינדנדיג צו שאפן א גרעסערן רוף צו דינען באשעפער מיט דעם פיזישן קערפער, איבערגעבנדיג אז אפילו מיט אלע אונזערע פיזישע פעאיגקייטן, איז אונזער דאנקבארקייט נישט באגענוגנד, אבער מיר מוזן באניצן אונזערע קערפּערס צו טון אונזער בעסטע. געוויסע אפּשניטן אנטהאלטן מדרש'ישע פּירושים אדער אויסברייטערונגען פון תנ״ך פּסוקים; די גאנצע תּפילה קען באטראכט ווערן ווי איין לאנגער מדרש.

דעבאַטע איבער אויטאָרשאַפט

אינגעלייט פון כולל שומע תפילה ביים כותל המערבי, זאגנדיג נשמת ביי חצות, נאכן לערנען און דאווענען ארום צוויי שעה.

די אויטאָרשאַפט איז קאנטראווערסיאל.

די לעגענדע פון שמעון פּעטרוס (שמעון כיפא)

אַ מיטל-עלטערדיגע לעגענדע לייגט פאָר אז דער ערשטער אפּשניט איז פארפאסט געווארן פון שמעון פּעטרוס (שמעון כיפא אדער שמעון בן כפה), איינער פון ישוע'ס אנהענגער. די דאזיגע לעגענדע איז געווען פּאפּולער און פארשפּרייט. זי טענה'ט אז פּעטרוס איז געווען אַן אפּהיטנדיגער איד וואס די חכמים האבן אים געשיקט אריינצודרינגען אין דער פריער קריסטנטום כּדי צו שאפן אונטערשיידן צווישן אידישקייט און קריסטנטום, און אז ער האט פארפאסט נשמת (צווישן אנדערע תּפילות ווי אתן תהילה און אהבה רבה) כדי צו אפּהיטן א געהיימע פארבינדונג צו אידישקייט. רבנו תם, רש"י'ס אייניקל, ווערט ציטירט ווי שטיצנדיג די מיינונג אז שמעון/פּעטרוס האט פארפאסט נשמת. די דאזיגע מיינונג איז מסתמא געווען ברייט פאַרשפּרייט ביי פיל פון די ראשונים. די לעגענדע ווערט דערמאנט אין אלטע כתב-ידות און אַן אלט תימנ'ער סידור פון בערך יאר 1500 ציווילע ציילונג. דער אקראסטיכון שמעון וואס געפינט זיך אינערהאלב דער תפילה ווערט באטראכט ווי שטיצנדיג א שמעון אלס מחבר. דער אוניווערסאלער טעמע פון דער תפילה, וואס רעדט פון "יעדע לעבעדיגע באשעפעניש" און "ג-ט פון אלע באשעפענישן," איז באטראכט געווארן ווי שטיצנדיג פּעטרוס' ראלע אלס "שליח צו די אידן" אדער פירער פאר די גוים.

אַרְגומענטן קעגן פּעטרוס' אויטאָרשאַפט

רש"י (איסור והיתר; מחזור ויטרי, ז' 282) לייקנט שטארק דעם טענה אז פּעטרוס האט געשריבן נשמת, זאגנדיג אז עס איז א טעות און ווער עס זאגט דאס דארף ברענגען א חטאת ווען דער בית המקדש וועט אויפגעבויט ווערן. שמואל דוד לוצאטא (שד"ל) האט געגלייבט אז רבנו תמ'ס באמערקונגען זענען באזירט אויף א פאלשער קלאנג וואס האט זיך פארשפּרייט צווישן אידן אין צייטן פון צרות, כדי צו פארשטארקן דעם גלויבן מיט'ן פאָרלייגן אז דער ערשטער שליח האט געלויבט די אידישע אמונה. רבי יהודה החסיד האט באצייכנט דער פארשמייליגטער שמעון כפא אלס א צדיק, אבער האט אים נישט פארבונדן מיט דער נשמת תפילה. עס איז פארהאן שפּעקולאציע וועגן צוויי מענטשן מיטן נאמען שמעון, איינער דער שליח פּעטרוס און אַן אנדערער א צדיק.

אנדערע מיינונגען

זעליגמאן בער ברענגט פון אַן אלטן פירוש אויף א סידור כמנהג טרוי"ש פון יאר קס"ז אז דער מחבר איז געווען שמעון בן שטח. דאס זעלבע ברענגט אויך רבי הירץ טרעוויש אין זיין מקובל'ישער סידור. טייל לייגן פאָר אז א געוויסער (אומבאקאנטער) מענטש מיטן נאמען יצחק און א פרוי מיטן נאמען רבקה האבן פארפאסט די תפילה, באזירט אויף אַן אקראסטיך אין דער אפּשניט 'בפי ישרים'.

היסטארישע אַנטוויקלונג

די פריסטע רעפערענץ צו נשמת איז ביי רבי יוחנן בר נפחא, וואָס לייגט פאָר איר זאגן ביים פּסח סדר. א פריע רעפערענץ צו איר אין דער שחרית תפילה שבת געפינט זיך אין "סדר רב עמרם גאון". ביז די צייטן פון רב סעדיה גאון איז זי געווען א סטאנדארדער ליטורגישער קאמפּאנענט. רמב"ם האט באמערקט אז עס איז געווען ספרדישער מנהג איר אריינצונעמען אין דער שבת שחרית תפילה, כאטש נישט איינשטימיג אשכנזיש. מען גלייבט אז דער דריטער אָפּשניט, וועגן אויסלייזונג פון מצרים, שטאמט פון דער גאונישער פּעריאדע (בערך אין ד'ת"ש יארן). געלערנטע זענען בכלל איינשטימיג אז עס איז געווען אַן אלטע, קורצערע ווערסיע מיטן נאמען ברכת השיר וואס איז שפּעטער אויסגעברייטערט און פארגרעסערט געווארן.

די פאָרמולירונג איז כמעט אידענטיש אין פארשידענע נוסחאות, וואס קען עדות זאגן אויף איר אלטע שורשים. אבער, עס זענען דא קליינע אונטערשיידן צווישן דעם אשכנזישן און דעם ספרדישן מנהג אין צוויי אדער דריי זאצן.

פּאָטענציעלע אינטערפּאָלאַציעס

טייל געלערנטע גלייבן אַז דער דורכגאַנג "אַחוץ דיר האָבן מיר ניט קיין קעניג, גואל, מושיע," אא"וו, איז אַ שפּעטערדיקע אינטערפּאָלאַציע, מעגלעך אַ פּראָטעסט קעגן קריסטנטום. דער אקראסטיך פון יצחק און רבקה ווערט אויך פון טייל געלערנטע באטראכט אלס א שפּעטערדיגער צוגאב.

דרויסנדיגע לינקס

• מאיר בן חיים, נשמת כל חי, בני ברק, תשע"ד
• דער פיוט נשמת, אויף הפיוט והתפילה וועבזייטל
• נשמת כל חי, טעג אויף הידברות
• נשמת כל חי, טעג אויפ'ן אפענעם סידור פּראיעקט
• ברכת השיר (part 2) - נשמת כל חי, שיעור דורך ר' יצחק עתשלום