אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:צען מכות"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 6: | שורה 6: | ||
[[טעקע:The second and the third plagues.jpg|קליין]] | [[טעקע:The second and the third plagues.jpg|קליין]] | ||
[[טעקע:The sixth and the seventh plagues.jpg|קליין]] | [[טעקע:The sixth and the seventh plagues.jpg|קליין]] | ||
די '''צען מכות''' זענען א סעריע פון צען [[נס|ניסים]]'דיגע קאטאסטראפעס וואס דער אויבערשטער האט געברענגט אויף [[אוראלט מצרים|מצרים]], ווי עס ווערט דערציילט אין דער תורה, כדי צו צווינגען [[פרעה|פּרעה]] צו לאזן די אידישע קינדער אוועק פון שקלאפעריי, נאך וואס ער האט נישט געוואלט צוהערן צום אויבערשטנ'ס באפעל, דורך זיין שליח [[משה]], זיי ארויסצולאזן פון לאנד. נאר די | די '''צען מכות'''{{הערה|{{תנ"ך|פארגלייכט {{תנ"ך|שמואל א|ד|ח}}}}}} (מגפות{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|יד}}}}; נגעים{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יא|א}}}}) זענען א סעריע פון צען [[נס|ניסים]]'דיגע קאטאסטראפעס וואס דער אויבערשטער האט געברענגט אויף [[אוראלט מצרים|מצרים]] אין דער תקופה פאר [[יציאת מצרים]], ווי עס ווערט דערציילט אין דער תורה, כדי צו צווינגען [[פרעה|פּרעה]] צו לאזן די אידישע קינדער אוועק פון שקלאפעריי, נאך וואס ער האט נישט געוואלט צוהערן צום אויבערשטנ'ס באפעל, דורך זיין שליח [[משה]], זיי ארויסצולאזן פון לאנד. נאר נאך די אלע מכות האט פרעה ענדליך פרייגעלאזט די אידן. | ||
די צען מכות זענען געשילדערט אין [[ספר שמות]], ספּעציפיש אין די סידרות [[פרשת וארא|וארא]] און [[פרשת בא|בֹּא]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד}}–יב, לו}}. זיי ווערן אויך קורץ אויסגערעכנט אין צוויי קאַפּיטלען פון תהלים{{הערה|{{תנ"ך|תהלים|עח|מג|נא}}; {{תנ"ך|תהלים|קה|כז|לו}}}}. דער מדרש און שפּעטערע מפרשים לייגן צו נאך מער פּרטים און איינבליק, און מאָלן אראפּ א לעבעדיג בילד פונעם כאאס וואס האט באהערשט דאס לאנד. | די צען מכות זענען געשילדערט אין [[ספר שמות]], ספּעציפיש אין די סידרות [[פרשת וארא|וארא]] און [[פרשת בא|בֹּא]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד}}–יב, לו}}. זיי ווערן אויך קורץ אויסגערעכנט אין צוויי קאַפּיטלען פון תהלים{{הערה|{{תנ"ך|תהלים|עח|מג|נא}}; {{תנ"ך|תהלים|קה|כז|לו}}}}. דער מדרש און שפּעטערע מפרשים לייגן צו נאך מער פּרטים און איינבליק, און מאָלן אראפּ א לעבעדיג בילד פונעם כאאס וואס האט באהערשט דאס לאנד. די געשיכטע פון די צען מכות איז א צענטראלער טייל פון דער פּסח געשיכטע און ווערט דערמאנט אין דער [[הגדה]]. | ||
די צען מכות האבן געשלאגן נאר די מצרים, טראץ וואס זיי האבן געוואוינט נעבן די אידן (אזוי האלטן רוב מפרשים. אבער לויטן [[אבן עזרא]] האבן אויך די אידן געליטן ביי די ערשטע דריי מכות, דער [[אבי עזר]] האלט אז דאס זענען נישט די ווערטער פונעם אבן עזרא, נאר א תלמיד טועה האט דאס אריינגעלייגט). | די צען מכות האבן געשלאגן נאר די מצרים, טראץ וואס זיי האבן געוואוינט נעבן די אידן (אזוי האלטן רוב מפרשים. אבער לויטן [[אבן עזרא]] האבן אויך די אידן געליטן ביי די ערשטע דריי מכות, דער [[אבי עזר]] האלט אז דאס זענען נישט די ווערטער פונעם אבן עזרא, נאר א תלמיד טועה האט דאס אריינגעלייגט). | ||
==נעמען און סדר פון די מכות== | |||
אין [[הגדה של פסח]] ערשיינט די ליסטע פון די צען מכות, לויט דעם סדר געשילדערט אין די תורה, מיט ספּעציעלע נעמען: דם, צפרדע, כינים, ערוב, דֶּבֶר, שחין, ברד, ארבה, חושך און מכת בכורות. אין הגדה ערשיינט אויך א [[סימנים (ש"ס)|סימן]] צו געדענקען די מכות דורך זייערע [[ראשי תיבות]]: דצ"ך עד"ש באח"ב. | |||
#'''דם''' - בלוט: דער [[נילוס]] טייך און אלע וואסער־קוואלן אין מצרים זענען פארוואנדלט געווארן אין [[בלוט]]. דאס האט אומגעברענגט די פיש און געשאפן א שרעקליכע שטינק{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה}}}}. | |||
#'''דם''' - בלוט: דער [[נילוס]] טייך און אלע וואסער־קוואלן אין מצרים זענען פארוואנדלט געווארן אין [[בלוט]]. דאס האט אומגעברענגט פיש און געשאפן א שרעקליכע שטינק. | |||
#'''צפרדע''' - פרעש: א גרויסע צאל פרעש זענען ארויסגעקומען פון נילוס און האבן איבערגעפילט גאנץ מצרים. דון יצחק אברבנאל, ציטירנדיג פון רבינו חננאל, זאגט אז צפרדע איז נישט געווען קיין פרעש, נאָר קראָקאָדילן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו|מפרש=אברבנאל}}}}. | #'''צפרדע''' - פרעש: א גרויסע צאל פרעש זענען ארויסגעקומען פון נילוס און האבן איבערגעפילט גאנץ מצרים. דון יצחק אברבנאל, ציטירנדיג פון רבינו חננאל, זאגט אז צפרדע איז נישט געווען קיין פרעש, נאָר קראָקאָדילן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו|מפרש=אברבנאל}}}}. | ||
#'''כינים''' - לייז: שטויב איז פארוואנדלט געווארן אין לייז וואס האבן באפאלן מענטשן און בהמות אין גאנץ לאנד. | #'''כינים''' - לייז: שטויב איז פארוואנדלט געווארן אין לייז וואס האבן באפאלן מענטשן און בהמות אין גאנץ לאנד. | ||
#'''ערוב''' - ווילדע חיות: א געמיש פון ווילדע חיות האבן געשעדיגט די מצרים און זייערע בהמות. [[רשב"ם]] טייטשט ערוב אלס [[וואלף|וועלף]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יז|מפרש=רשב"ם}}}}. אין מדרש פארשטייט ערוב ווי שווארמען פון אינזעקטן{{הערה|{{רבה|שמות|יא|ג}}}}. | #'''ערוב''' - ווילדע חיות: א געמיש פון ווילדע חיות האבן געשעדיגט די מצרים און זייערע בהמות. [[רשב"ם]] טייטשט ערוב אלס [[וואלף|וועלף]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יז|מפרש=רשב"ם}}}}. איין תנא אין מדרש פארשטייט ערוב ווי שווארמען פון אינזעקטן{{הערה|{{רבה|שמות|יא|ג}}}}. | ||
#'''דבר''' - פּעסט: א שווערע מגיפה האט געטויט א גרויסע צאל בהמות וואס האבן געהערט צו די מצרים. | #'''דבר''' - פּעסט: א שווערע מגיפה האט געטויט א גרויסע צאל בהמות וואס האבן געהערט צו די מצרים. | ||
#'''שחין''' - אייטער-בלאטערן: ביי די מצרים און זייערע בהמות זענען ארויסגעקומען שווערע געשווירן וואס האבן געבראכט א סך ווייטאג און יסורים. | #'''שחין''' - אייטער-בלאטערן: ביי די מצרים און זייערע בהמות זענען ארויסגעקומען שווערע געשווירן וואס האבן געבראכט א סך ווייטאג און יסורים. | ||
#'''ברד''' - האגל: א שרעקליכער האגל געמישט מיט פייער האט געשלאגן פון הימל אויף מצרים און פארטיליגט פעלדער און ביימער, און אויך געטייט מענטשן און בהמות וואס זענען געווען אין פרייען. עס ווערט דערמאנט אז דער האגל איז געווען אַן אומגעווענליכע מישונג פון פייער און אייז. | #'''ברד''' - האגל: א שרעקליכער האגל געמישט מיט פייער האט געשלאגן פון הימל אויף מצרים און פארטיליגט פעלדער און ביימער, און אויך געטייט מענטשן און בהמות וואס זענען געווען אין פרייען. עס ווערט דערמאנט אז דער האגל איז געווען אַן אומגעווענליכע מישונג פון פייער און אייז. | ||
#'''ארבה''' - היישעריק: א ריזיגער שווארם היישעריק האט באפאלן און באדעקט גאנץ מצרים און אויפגעגעסן אלע פלאנצונגען וואס זענען געבליבן נאך דעם האגל, אריינגערעכנט די פעלדער און די פרוכט פון די ביימער. | #'''ארבה''' - היישעריק: א ריזיגער שווארם היישעריק האט באפאלן און באדעקט גאנץ מצרים און אויפגעגעסן אלע פלאנצונגען וואס זענען געבליבן נאך דעם האגל, אריינגערעכנט די פעלדער און די פרוכט פון די ביימער. | ||
#'''חושך''' - פינצטערניש: א טיפע און אומדורכזיכטיגע פינצטערניש האט באדעקט גאנץ מצרים פאר זעקס טעג{{הערה| | #'''חושך''' - פינצטערניש: א טיפע און אומדורכזיכטיגע פינצטערניש האט באדעקט גאנץ מצרים פאר זעקס טעג{{הערה|שם=יכב|{{תנ"ך|שמות|י|כב|מפרש=רש"י}}}}, אז מען האט גארנישט געקענט זען און זיך נישט רירן. אבער אין גושן, וואו די אידן האבן געוואוינט, איז געווען ליכט. עס ווערט דערמאנט אז די פינצטערניש האט געדינט צו באהאלטן דעם טויט פון די רשעים פון די אידן וואס האבן נישט געוואלט פארלאזן מצרים. | ||
#'''בכורות''' - טויט פון די בכורים: אין איין נאכט זענען געשטארבן אלע בכורים פון מצרים, פון מענטשן ביז בהמות, פון פּרעה'ס זון ביז צום בכור פון דעם געפאנגענעם אין טורמע. | #'''בכורות''' - טויט פון די בכורים: אין איין נאכט זענען געשטארבן אלע בכורים פון מצרים, פון מענטשן ביז בהמות, פון פּרעה'ס זון ביז צום בכור פון דעם געפאנגענעם אין טורמע. | ||
===אין פארגלייך צו תהלים=== | |||
{| class="wikitable" | |||
!'''שמות''' | |||
!'''תהילים עח, מד–נא''' | |||
!'''תהילים קה, כח–לו''' | |||
! | |||
|- | |||
|'''1. בלוט''' | |||
|'''1. בלוט''' | |||
|'''1. פינצטערניש''' | |||
| | |||
|- | |||
|נילוס; אלע וואסערן; פיש זענען געשטארבן | |||
|נילוס; פליסיגקייטן | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
|'''2. צפרדע''' | |||
|'''2. ערוב''' | |||
|'''2. בלוט''' | |||
| | |||
|- | |||
|געברענגט אומבאקוועמליכקייט פאר מענטשן | |||
|"פארניכטעט זיי" | |||
|וואסער; פיש זענען געשטארבן | |||
| | |||
|- | |||
|'''3. כינים''' | |||
|'''צפרדע''' | |||
|'''3. צפרדע''' | |||
| | |||
|- | |||
|געברענגט אומבאקוועמליכקייט פאר מענטשן און חיות | |||
|"פארדארבן זיי" | |||
|"בחדרי מלכיהם" | |||
| | |||
|- | |||
|'''4. ערוב''' | |||
|'''3. חסיל''' | |||
|'''4. ערוב''' | |||
| rowspan="2" |"בכל גבולם" | |||
|- | |||
|געברענגט אומבאקוועמליכקייט פאר מענטשן; פארדארבן די ערד | |||
|אויפגעגעסן תבואה | |||
|כינים | |||
|- | |||
|'''5. דבר''' | |||
|'''ארבה''' | |||
|'''5. ברד''' | |||
| rowspan="2" |פארניכטעט וויינשטאק, פייגן, ביימער | |||
|- | |||
|הרג'עט בהמות | |||
|אויפגעגעסן "שׂכר" | |||
|פייער | |||
|- | |||
|'''6. שחין''' | |||
|'''4. ברד''' | |||
|'''6. ארבה''' | |||
| rowspan="2" |פארניכטעט אלע געוויקסן | |||
|- | |||
|געברענגט ווייטאג פאר מענטשן און חיות | |||
|פארניכטעט וויינשטאק | |||
|ילק | |||
|- | |||
|'''7. ברד און פייער''' | |||
|'''חנמאל''' | |||
|'''7. מות הבכורים''' | |||
| | |||
|- | |||
|פארניכטעט געוויקסן, מענטשן און חיות | |||
|פארניכטעט שיקמין (סיקאמאר ביימער) | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
|'''8. ארבה''' | |||
|'''5. ברד''' | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
|פארניכטעט געוויקסן | |||
|פארניכטעט חיות | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
|'''9. פינצטערניש''' | |||
|'''רשפים''' | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
|געמאכט מענטשן אומבאוועגליך | |||
|פארניכטעט בהמות | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
|'''10. מות הבכורים''' | |||
|'''6. טויט''' | |||
| rowspan="2" |> הרג'עט מענטשן | |||
| | |||
|- | |||
| | |||
|דבר | |||
| | |||
|- | |||
| | |||
|'''7. מות הבכורים''' | |||
| | |||
| | |||
|} | |||
==באדייטונג און טעאלאגיע== | ==באדייטונג און טעאלאגיע== | ||
די צען מכות זענען געווען א דירעקטע דעמאָנסטראַציע פון גאט'ס מאכט און הערשאפט איבער דער נאטור און א שטראף פאר די מצריים פאר זייער באהאנדלונג פון די אידישע שקלאפן. | די צען מכות זענען געווען א דירעקטע דעמאָנסטראַציע פון גאט'ס מאכט און הערשאפט איבער דער נאטור און א שטראף פאר די מצריים פאר זייער באהאנדלונג פון די אידישע שקלאפן. | ||
יעדער מכה איז געווען א דירעקטע קאנפראנטאציע מיט אן עגיפטישן געץ. למשל, דער נילוס איז געווען א געץ, און די מכה פון בלוט האט דעמאנסטרירט אז ער איז נישט קיין געטליכע באשעפעניש. | יעדער מכה איז געווען א דירעקטע קאנפראנטאציע מיט אן עגיפטישן געץ. למשל, דער נילוס איז געווען א געץ, און די מכה פון בלוט האט דעמאנסטרירט אז ער איז נישט קיין געטליכע באשעפעניש{{מקור}}. | ||
אויף די ווערטער פון יתרו, "{{מנוקד|כִּי בַדָּבָר אֲשֶׁר זָדוּ עֲלֵיהֶם}}" ({{תנ"ך|שמות|יח|יא}}), זאגט דער גמרא: "בקדירה שבישלו בה נתבשלו" (די מצריים זענען געקאכט געווארן אינעם טאפּ אין וואס זיי האבן געקאכט אנדערע; {{בבלי|סוטה|יא|א}}), דהיינו, די מכות זענען געווען "[[מידה כנגד מידה]]", וואס מיינט אז די שטראף האט געשטימט מיט די רשעות וואס די מצריים זענען באגאנגען קעגן די אידן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה|מפרש=אברבנאל}}, זעט דארט באריכות. זעט {{תנחומא|וארא}} (אויף שמות י, כ"א) פאר אַן ענליכן הסבר.}}: | |||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
! מצריים'ס אקט פון אכזריות צו די אידן !! מכה | !מצריים'ס אקט פון אכזריות צו די אידן!!מכה | ||
|- | |- | ||
| געווארפן אידישע קינדער אין נילוס || נילוס זיך פארוואנדלט אין בלוט | |געווארפן אידישע קינדער אין נילוס||נילוס זיך פארוואנדלט אין בלוט | ||
|- | |- | ||
| געוויין פון מאמעס איבער דערמארדעטע קינדער || פרעש מאכן פארטייבנדע גערודער | |געוויין פון מאמעס איבער דערמארדעטע קינדער||פרעש מאכן פארטייבנדע גערודער | ||
|- | |- | ||
| געצוואונגען זיי צו ארבעטן די ערד || שטויב ווערט לייז | |געצוואונגען זיי צו ארבעטן די ערד||שטויב ווערט לייז | ||
|- | |- | ||
| פארכאפּן זייערע קינדער פאר שקלאפעריי || ווילדע חיות צעפליקן מצרישע קינדער | |פארכאפּן זייערע קינדער פאר שקלאפעריי||ווילדע חיות צעפליקן מצרישע קינדער | ||
|- | |- | ||
| באראבעווען זייער פי || א מארד הרג'עט די פי | |באראבעווען זייער פי||א מארד הרג'עט די פי | ||
|- | |- | ||
| סעגרעגירן זיי || קרעץ צווינגט זיי צו איזאלירן | |סעגרעגירן זיי||קרעץ צווינגט זיי צו איזאלירן | ||
|- | |- | ||
| ווארפענדיג אויף זיי שטיינער || האגל | |ווארפענדיג אויף זיי שטיינער||האגל | ||
|- | |- | ||
| באראבעווען זייער פרוכט און גרינצייג || היישעריק פרעסן פרוכט און גרינצייג | |באראבעווען זייער פרוכט און גרינצייג||היישעריק פרעסן פרוכט און גרינצייג | ||
|- | |- | ||
| פינצטערניש פון גלות || לעמענדע טינקלקייט | |פינצטערניש פון גלות||לעמענדע טינקלקייט | ||
|- | |- | ||
| גע'רודפ'ט די אידן, גאט'ס בכור פאלק || בכורים שטארבן | |גע'רודפ'ט די אידן, גאט'ס בכור פאלק||בכורים שטארבן | ||
|} | |} | ||
| שורה 66: | שורה 172: | ||
עס ווערט באמערקט אז די מכות האבן זיך געשטארקט שטאפּלענווייז, פון קלענערע אומבאקוועמליכקייטן ביז צו גרויסע פארניכטונג און טויט{{הערה|{{יודאיקה|Moshe Greenberg|Plagues of Egypt|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/plagues-egypt}}}}. אין דער פסח הגדה ווערט דערמאנט רבי יהודה'ס סימנים (דצ"ך עד"ש באח"ב) ווי א גרינגערע וועג צו געדענקען די רייען פון די צען מכות. די דאזיגע סימנים האבן אינספּירירט פיל מפרשים צו זוכן מוסטערן און פארשטיין די אָרדענונג פון די מכות{{הערה|[https://alhatorah.org/Patterns_in_the_Plagues/1/he חלוקת המכות], על התורה וועבזייטל}}. | עס ווערט באמערקט אז די מכות האבן זיך געשטארקט שטאפּלענווייז, פון קלענערע אומבאקוועמליכקייטן ביז צו גרויסע פארניכטונג און טויט{{הערה|{{יודאיקה|Moshe Greenberg|Plagues of Egypt|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/plagues-egypt}}}}. אין דער פסח הגדה ווערט דערמאנט רבי יהודה'ס סימנים (דצ"ך עד"ש באח"ב) ווי א גרינגערע וועג צו געדענקען די רייען פון די צען מכות. די דאזיגע סימנים האבן אינספּירירט פיל מפרשים צו זוכן מוסטערן און פארשטיין די אָרדענונג פון די מכות{{הערה|[https://alhatorah.org/Patterns_in_the_Plagues/1/he חלוקת המכות], על התורה וועבזייטל}}. | ||
==משה און אהרן'ס ראלע== | |||
בשעת די מכות זענען געקומען פון גאָט, האבן משה און אהרן זיי אויסגעפירט. אפטמאל האט משה אדער אהרן אויפגעהויבן א שטעקן צו אנהייבן די מגפה. פאר שחין האבן זיי ארויפגעווארפן אש אין דער לופטן, און פארשפרייט די מגפה וואו עס האט געלאנדעט{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|ח|י}}}}. משה האט נישט אנגעהויבן די ערשטע דריי מכות, אלס א דאנקבארקייט צום נילוס (וואס האט אים געראטעוועט אלס קינד) און די ערד (וואס האט באהאלטן דעם מצרי וואס משה האט אומגעברענגט צו באשיצן אַן אנדער איד){{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יט|מפרש=רש"י}} און {{תנ"ך|שמות|ח|יב}}}}. | |||
==געדויער פון די מכות== | |||
לויט איין טראדיציע האט משה רבינו געווארנט פרעה פאר יעדע מכה פאר 24 טעג, און דערנאך האט די מכה געשלאגן פאר א וואך. אנדערע זאגן אז די ווארענונג האט געדויערט א וואך און די מכה פאר 24 טעג{{הערה|{{רבה|שמות|ט|יב}}}}. אויסנאמען זענען געווען חושך, וואס האט געדויערט זעקס טעג{{הערה|שם=יכב}}, און מכת בכורות, וואס איז געשען אין איין רגע. דריי מכות — כינים, שחין און חושך — זענען פארגעקומען אָן קיין ווארענונג. | |||
==ביי דער פסח סדר== | |||
==ליינט מער== | ==ליינט מער== | ||
* זכריה האפמאן, '''[[איך וועל דיר ראטעווען]]''', תשס"ו | *זכריה האפמאן, '''[[איך וועל דיר ראטעווען]]''', תשס"ו | ||
*{{ויקיטקסט בשורה|קטגוריה:מכות מצרים|מכות מצרים}} | *{{ויקיטקסט בשורה|קטגוריה:מכות מצרים|מכות מצרים}} | ||
רעוויזיע פון 00:38, 3 אפריל 2025
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
די צען מכות[1] (מגפות[2]; נגעים[3]) זענען א סעריע פון צען ניסים'דיגע קאטאסטראפעס וואס דער אויבערשטער האט געברענגט אויף מצרים אין דער תקופה פאר יציאת מצרים, ווי עס ווערט דערציילט אין דער תורה, כדי צו צווינגען פּרעה צו לאזן די אידישע קינדער אוועק פון שקלאפעריי, נאך וואס ער האט נישט געוואלט צוהערן צום אויבערשטנ'ס באפעל, דורך זיין שליח משה, זיי ארויסצולאזן פון לאנד. נאר נאך די אלע מכות האט פרעה ענדליך פרייגעלאזט די אידן.
די צען מכות זענען געשילדערט אין ספר שמות, ספּעציפיש אין די סידרות וארא און בֹּא[4]. זיי ווערן אויך קורץ אויסגערעכנט אין צוויי קאַפּיטלען פון תהלים[5]. דער מדרש און שפּעטערע מפרשים לייגן צו נאך מער פּרטים און איינבליק, און מאָלן אראפּ א לעבעדיג בילד פונעם כאאס וואס האט באהערשט דאס לאנד. די געשיכטע פון די צען מכות איז א צענטראלער טייל פון דער פּסח געשיכטע און ווערט דערמאנט אין דער הגדה.
די צען מכות האבן געשלאגן נאר די מצרים, טראץ וואס זיי האבן געוואוינט נעבן די אידן (אזוי האלטן רוב מפרשים. אבער לויטן אבן עזרא האבן אויך די אידן געליטן ביי די ערשטע דריי מכות, דער אבי עזר האלט אז דאס זענען נישט די ווערטער פונעם אבן עזרא, נאר א תלמיד טועה האט דאס אריינגעלייגט).
נעמען און סדר פון די מכות
אין הגדה של פסח ערשיינט די ליסטע פון די צען מכות, לויט דעם סדר געשילדערט אין די תורה, מיט ספּעציעלע נעמען: דם, צפרדע, כינים, ערוב, דֶּבֶר, שחין, ברד, ארבה, חושך און מכת בכורות. אין הגדה ערשיינט אויך א סימן צו געדענקען די מכות דורך זייערע ראשי תיבות: דצ"ך עד"ש באח"ב.
- דם - בלוט: דער נילוס טייך און אלע וואסער־קוואלן אין מצרים זענען פארוואנדלט געווארן אין בלוט. דאס האט אומגעברענגט די פיש און געשאפן א שרעקליכע שטינק[6].
- צפרדע - פרעש: א גרויסע צאל פרעש זענען ארויסגעקומען פון נילוס און האבן איבערגעפילט גאנץ מצרים. דון יצחק אברבנאל, ציטירנדיג פון רבינו חננאל, זאגט אז צפרדע איז נישט געווען קיין פרעש, נאָר קראָקאָדילן[7].
- כינים - לייז: שטויב איז פארוואנדלט געווארן אין לייז וואס האבן באפאלן מענטשן און בהמות אין גאנץ לאנד.
- ערוב - ווילדע חיות: א געמיש פון ווילדע חיות האבן געשעדיגט די מצרים און זייערע בהמות. רשב"ם טייטשט ערוב אלס וועלף[8]. איין תנא אין מדרש פארשטייט ערוב ווי שווארמען פון אינזעקטן[9].
- דבר - פּעסט: א שווערע מגיפה האט געטויט א גרויסע צאל בהמות וואס האבן געהערט צו די מצרים.
- שחין - אייטער-בלאטערן: ביי די מצרים און זייערע בהמות זענען ארויסגעקומען שווערע געשווירן וואס האבן געבראכט א סך ווייטאג און יסורים.
- ברד - האגל: א שרעקליכער האגל געמישט מיט פייער האט געשלאגן פון הימל אויף מצרים און פארטיליגט פעלדער און ביימער, און אויך געטייט מענטשן און בהמות וואס זענען געווען אין פרייען. עס ווערט דערמאנט אז דער האגל איז געווען אַן אומגעווענליכע מישונג פון פייער און אייז.
- ארבה - היישעריק: א ריזיגער שווארם היישעריק האט באפאלן און באדעקט גאנץ מצרים און אויפגעגעסן אלע פלאנצונגען וואס זענען געבליבן נאך דעם האגל, אריינגערעכנט די פעלדער און די פרוכט פון די ביימער.
- חושך - פינצטערניש: א טיפע און אומדורכזיכטיגע פינצטערניש האט באדעקט גאנץ מצרים פאר זעקס טעג[10], אז מען האט גארנישט געקענט זען און זיך נישט רירן. אבער אין גושן, וואו די אידן האבן געוואוינט, איז געווען ליכט. עס ווערט דערמאנט אז די פינצטערניש האט געדינט צו באהאלטן דעם טויט פון די רשעים פון די אידן וואס האבן נישט געוואלט פארלאזן מצרים.
- בכורות - טויט פון די בכורים: אין איין נאכט זענען געשטארבן אלע בכורים פון מצרים, פון מענטשן ביז בהמות, פון פּרעה'ס זון ביז צום בכור פון דעם געפאנגענעם אין טורמע.
אין פארגלייך צו תהלים
| שמות | תהילים עח, מד–נא | תהילים קה, כח–לו | |
|---|---|---|---|
| 1. בלוט | 1. בלוט | 1. פינצטערניש | |
| נילוס; אלע וואסערן; פיש זענען געשטארבן | נילוס; פליסיגקייטן | ||
| 2. צפרדע | 2. ערוב | 2. בלוט | |
| געברענגט אומבאקוועמליכקייט פאר מענטשן | "פארניכטעט זיי" | וואסער; פיש זענען געשטארבן | |
| 3. כינים | צפרדע | 3. צפרדע | |
| געברענגט אומבאקוועמליכקייט פאר מענטשן און חיות | "פארדארבן זיי" | "בחדרי מלכיהם" | |
| 4. ערוב | 3. חסיל | 4. ערוב | "בכל גבולם" |
| געברענגט אומבאקוועמליכקייט פאר מענטשן; פארדארבן די ערד | אויפגעגעסן תבואה | כינים | |
| 5. דבר | ארבה | 5. ברד | פארניכטעט וויינשטאק, פייגן, ביימער |
| הרג'עט בהמות | אויפגעגעסן "שׂכר" | פייער | |
| 6. שחין | 4. ברד | 6. ארבה | פארניכטעט אלע געוויקסן |
| געברענגט ווייטאג פאר מענטשן און חיות | פארניכטעט וויינשטאק | ילק | |
| 7. ברד און פייער | חנמאל | 7. מות הבכורים | |
| פארניכטעט געוויקסן, מענטשן און חיות | פארניכטעט שיקמין (סיקאמאר ביימער) | ||
| 8. ארבה | 5. ברד | ||
| פארניכטעט געוויקסן | פארניכטעט חיות | ||
| 9. פינצטערניש | רשפים | ||
| געמאכט מענטשן אומבאוועגליך | פארניכטעט בהמות | ||
| 10. מות הבכורים | 6. טויט | > הרג'עט מענטשן | |
| דבר | |||
| 7. מות הבכורים |
באדייטונג און טעאלאגיע
די צען מכות זענען געווען א דירעקטע דעמאָנסטראַציע פון גאט'ס מאכט און הערשאפט איבער דער נאטור און א שטראף פאר די מצריים פאר זייער באהאנדלונג פון די אידישע שקלאפן.
יעדער מכה איז געווען א דירעקטע קאנפראנטאציע מיט אן עגיפטישן געץ. למשל, דער נילוס איז געווען א געץ, און די מכה פון בלוט האט דעמאנסטרירט אז ער איז נישט קיין געטליכע באשעפעניש[מקור פארלאנגט].
אויף די ווערטער פון יתרו, " כִּי בַדָּבָר אֲשֶׁר זָדוּ עֲלֵיהֶם" (שמות יח, יא), זאגט דער גמרא: "בקדירה שבישלו בה נתבשלו" (די מצריים זענען געקאכט געווארן אינעם טאפּ אין וואס זיי האבן געקאכט אנדערע; סוטה יא, א), דהיינו, די מכות זענען געווען "מידה כנגד מידה", וואס מיינט אז די שטראף האט געשטימט מיט די רשעות וואס די מצריים זענען באגאנגען קעגן די אידן[11]:
| מצריים'ס אקט פון אכזריות צו די אידן | מכה |
|---|---|
| געווארפן אידישע קינדער אין נילוס | נילוס זיך פארוואנדלט אין בלוט |
| געוויין פון מאמעס איבער דערמארדעטע קינדער | פרעש מאכן פארטייבנדע גערודער |
| געצוואונגען זיי צו ארבעטן די ערד | שטויב ווערט לייז |
| פארכאפּן זייערע קינדער פאר שקלאפעריי | ווילדע חיות צעפליקן מצרישע קינדער |
| באראבעווען זייער פי | א מארד הרג'עט די פי |
| סעגרעגירן זיי | קרעץ צווינגט זיי צו איזאלירן |
| ווארפענדיג אויף זיי שטיינער | האגל |
| באראבעווען זייער פרוכט און גרינצייג | היישעריק פרעסן פרוכט און גרינצייג |
| פינצטערניש פון גלות | לעמענדע טינקלקייט |
| גע'רודפ'ט די אידן, גאט'ס בכור פאלק | בכורים שטארבן |
עס ווערט ערקלערט אז יעדע מכה אין מצרים איז געווען "מיט אַ פינגער פון גאָט", און די וואונדער ביים ים־סוף זענען געווען "מיט דער האַנט פון גאָט", וואָס ווייזט אויף א גרעסערע מאכט און א גרעסערן וואונדער ביים ים־סוף. די צאל פון די מכות, צען, ווערט געזען ווי א באדייטנדע צאָל, כאָטש אין רבנישער ליטעראַטור ווערט אויך דערמאנט אַ גרעסערע צאָל פּלעגן.
סטרוקטור און מוסטערן
עס ווערט באמערקט אז די מכות האבן זיך געשטארקט שטאפּלענווייז, פון קלענערע אומבאקוועמליכקייטן ביז צו גרויסע פארניכטונג און טויט[12]. אין דער פסח הגדה ווערט דערמאנט רבי יהודה'ס סימנים (דצ"ך עד"ש באח"ב) ווי א גרינגערע וועג צו געדענקען די רייען פון די צען מכות. די דאזיגע סימנים האבן אינספּירירט פיל מפרשים צו זוכן מוסטערן און פארשטיין די אָרדענונג פון די מכות[13].
משה און אהרן'ס ראלע
בשעת די מכות זענען געקומען פון גאָט, האבן משה און אהרן זיי אויסגעפירט. אפטמאל האט משה אדער אהרן אויפגעהויבן א שטעקן צו אנהייבן די מגפה. פאר שחין האבן זיי ארויפגעווארפן אש אין דער לופטן, און פארשפרייט די מגפה וואו עס האט געלאנדעט[14]. משה האט נישט אנגעהויבן די ערשטע דריי מכות, אלס א דאנקבארקייט צום נילוס (וואס האט אים געראטעוועט אלס קינד) און די ערד (וואס האט באהאלטן דעם מצרי וואס משה האט אומגעברענגט צו באשיצן אַן אנדער איד)[15].
געדויער פון די מכות
לויט איין טראדיציע האט משה רבינו געווארנט פרעה פאר יעדע מכה פאר 24 טעג, און דערנאך האט די מכה געשלאגן פאר א וואך. אנדערע זאגן אז די ווארענונג האט געדויערט א וואך און די מכה פאר 24 טעג[16]. אויסנאמען זענען געווען חושך, וואס האט געדויערט זעקס טעג[10], און מכת בכורות, וואס איז געשען אין איין רגע. דריי מכות — כינים, שחין און חושך — זענען פארגעקומען אָן קיין ווארענונג.
ביי דער פסח סדר
ליינט מער
- זכריה האפמאן, איך וועל דיר ראטעווען, תשס"ו
מכות מצרים, אויפן "וויקיטעקסט" זייטל
דרויסנדיגע לינקס
- מידיע און בילדער איבער מכות מצרים אויף וויקיקאמאנס
- דער ארטיקל "מכות מצרים", אויפ'ן "ויקישיבה" זייטל
רעפערענצן
- ↑ <span class="tanach-citation" data-sefer="פארגלייכט שמואל א' ד, ח" data-perek="{{{2}}}" data-pasuk="">לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) פעלט נומער פרק.[[ פארגלייכט שמואל א' ד, ח|פארגלייכט שמואל א' ד, ח]] {{{2}}}.
- ↑ שמות ט, יד.
- ↑ שמות יא, א.
- ↑ שמות ז, יד–יב, לו.
- ↑ תהלים עח, מג–נא; תהלים קה, כז–לו.
- ↑ שמות ז, יד–כה.
- ↑ אברבנאל, שמות ז, כו.
- ↑ רשב"ם, שמות ח, יז.
- ↑ שמות רבה, פרשה י"א, פסקה ג'.
- ↑ 10.0 10.1 רש"י, שמות י, כב.
- ↑ אברבנאל, שמות ז, יד–כה, זעט דארט באריכות. זעט מדרש תנחומא פרשת וארא (אויף שמות י, כ"א) פאר אַן ענליכן הסבר.
- ↑ Moshe Greenberg, "Plagues of Egypt", Encyclopaedia Judaica, 2007.
- ↑ חלוקת המכות, על התורה וועבזייטל.
- ↑ שמות ט, ח–י.
- ↑ רש"י, שמות ז, יט און שמות ח, יב.
- ↑ שמות רבה, פרשה ט', פסקה י"ב.
