35,369
רעדאגירונגען
ק
ללא "ללא"
ק (החלפת טקסט – "טשערנאבל" ב־"טשערנאביל") |
ק (ללא "ללא") |
||
| שורה 87: | שורה 87: | ||
פילע פירושים זענען געזאגט געווארן אויף דעם פיוט{{הערה|"השיר הלזה סתום וחתום לא נודע כונת המחבר בו. ואף על פי כן רבים חיברו בו פירושים שונים לפי מה שיסבול פירוש הלשון, שאפילו לא כיון המחבר לאלו הפירושים…" {{היברובוקס|[[רבי אריה לייב צינץ]], פלאצקער גאון|הגדה של פסח עם פירוש ברכת השיר|11049|עמוד=131}}}}. געוויסע זענען מסביר אז דער פיוט שפעט פון די גוים וואס דינען אפגעטער, און ברענגט ארויס אז יעדער באשעפעניש האט א שוואכקייט און א צווייטע קען אים בייקומען - נאר דער באשעפער איז שטערקער פון אלעם{{הערה|רבי טעבעלה באנדי, {{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (רבי טעבעלה באנדי)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח (מערכת היידנהיים)}}}}. דער געדאנק איז געבויט אויף א מדרש, וואס שילדערט א דיאלאג צווישן [[אברהם]] און [[נמרוד]] וואס לויפט אויף דער גאנג פון חד גדיא:{{ציטוט|אמר ליה נסגוד לנורא, אמר ליה אברהם ונסגוד למיא דמטפין נורא, אמר ליה נמרוד נסגוד למיא, אמר ליה אם כן נסגוד לעננא דטעין מיא, אמר ליה נסגוד לעננא, אמר ליה אם כן נסגוד לרוחא דמבדר עננא, אמר ליה נסגוד לרוחא, אמר ליה ונסגוד לבר אינשא דסביל רוחא|{{מדרש רבה|בראשית|לח|יג}}}} | פילע פירושים זענען געזאגט געווארן אויף דעם פיוט{{הערה|"השיר הלזה סתום וחתום לא נודע כונת המחבר בו. ואף על פי כן רבים חיברו בו פירושים שונים לפי מה שיסבול פירוש הלשון, שאפילו לא כיון המחבר לאלו הפירושים…" {{היברובוקס|[[רבי אריה לייב צינץ]], פלאצקער גאון|הגדה של פסח עם פירוש ברכת השיר|11049|עמוד=131}}}}. געוויסע זענען מסביר אז דער פיוט שפעט פון די גוים וואס דינען אפגעטער, און ברענגט ארויס אז יעדער באשעפעניש האט א שוואכקייט און א צווייטע קען אים בייקומען - נאר דער באשעפער איז שטערקער פון אלעם{{הערה|רבי טעבעלה באנדי, {{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (רבי טעבעלה באנדי)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח (מערכת היידנהיים)}}}}. דער געדאנק איז געבויט אויף א מדרש, וואס שילדערט א דיאלאג צווישן [[אברהם]] און [[נמרוד]] וואס לויפט אויף דער גאנג פון חד גדיא:{{ציטוט|אמר ליה נסגוד לנורא, אמר ליה אברהם ונסגוד למיא דמטפין נורא, אמר ליה נמרוד נסגוד למיא, אמר ליה אם כן נסגוד לעננא דטעין מיא, אמר ליה נסגוד לעננא, אמר ליה אם כן נסגוד לרוחא דמבדר עננא, אמר ליה נסגוד לרוחא, אמר ליה ונסגוד לבר אינשא דסביל רוחא|{{מדרש רבה|בראשית|לח|יג}}}} | ||
א מערהייט פון די מפרשים טייטשן אריין דערין די [[אידישע היסטאריע|היסטאריע פון כלל ישראל]] אין גלות ביז משיח'ס טאג. דער ציג איז [[כלל ישראל]], און די פיגורן דורכאויס דעם פיוט סימבאליזירן די מלכויות וואס ווארפן אום איינער דעם צווייטן{{הערה|שם=מאמר מרדכי}}{{הערה|[[רבי נתן נטע שפירא]], {{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (מגלה עמוקות)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח '''מגלה עמוקות'''|-}}; {{אוצר החכמה||אחיות אחידן|141173|אמסטערדאם, תקכ"ב | א מערהייט פון די מפרשים טייטשן אריין דערין די [[אידישע היסטאריע|היסטאריע פון כלל ישראל]] אין גלות ביז משיח'ס טאג. דער ציג איז [[כלל ישראל]], און די פיגורן דורכאויס דעם פיוט סימבאליזירן די מלכויות וואס ווארפן אום איינער דעם צווייטן{{הערה|שם=מאמר מרדכי}}{{הערה|[[רבי נתן נטע שפירא]], {{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (מגלה עמוקות)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח '''מגלה עמוקות'''|-}}; {{אוצר החכמה||אחיות אחידן|141173|אמסטערדאם, תקכ"ב}}; {{אוצר החכמה|רבי משה אברהם אבלי|גדי מקולס|149961|אלטונא, תק"ל}}; [[רבי יהונתן אייבשיץ]], {{אוצר הספרים היהודי|מאמר יהונתן/נרצה/פירוש על חד גדיא|'''מאמר יהונתן'''|-}}; {{אוצר החכמה|רבי יחזקאל קאצנעלענבויגן|מים יחזקאל|16020|פורציק, תקמ"ו, דף לד עמוד א|עמוד=115}}; [[רבי יעקב לורבערבוים]] פון ליסא, {{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (מעשה נסים)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח '''מעשה נסים'''|-}} {{אוצר החכמה|רבי נתנאל חיים פאפע|מגיד מישרים על הגדה של פסח|51628|ירושלים, תר"ס|עמוד=63}}; און פילע נאך}}. די פעלקער זענען געווענליך: [[בבל]], [[פרס]], [[יוון]] און [[רומי]]; און אין טייל פירושים אויך [[מצרים]], [[איסלאם]] און [[קריסטנטום]]. דער אקס איז על פי רוב [[משיח בן יוסף]], דער שוחט איז ארמילס/[[גוג ומגוג]] וואס וועט אים אומברענגען, דער מלאך המוות איז די מגיפה קעגן די רשעים, און דערנאך קומט די ענדגילטיגע מלוכה פון באשעפער. | ||
אין אנדערע פירושים קאנצענטרירט זיך דער פיוט ארום די געשעענישן אין די [[תורה]], און באזונדער ביים [[דור המדבר]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי דוד מהילס|מגן דוד|192206|תק"ה | אין אנדערע פירושים קאנצענטרירט זיך דער פיוט ארום די געשעענישן אין די [[תורה]], און באזונדער ביים [[דור המדבר]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי דוד מהילס|מגן דוד|192206|תק"ה}}; {{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט, תקכ"ד}} אין זיין צווייטע מהלך; {{אוצר החכמה|יהודה יודל אנגל|אמרי בינה|9284|אלטונא, תקל"ט}}; {{אוצר החכמה|רבי אריב ליב|נחמד ונעים|147150|אמסטערדאם, תקנ"ז}}; {{אוצר החכמה|רבי צבי הירש הערשמאן|מקרא קודש|151640|פראג, תקפ"ז}}; {{אוצר החכמה|רבי אהרן תאומים|מטה אהרן|629230|פרנקפורט דמיין, ת"ע, דף עא עמוד א|עמוד=142}}}}, דעקנדיג: [[ברכות יעקב]], [[מכירת יוסף]], גלות וגאולת מצרים{{הערה|[[רבי אברהם בארנשטיין|רבי אברהם פון סאכאטשאוו]], {{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (אבני נזר)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח '''אבני נזר'''}}}} [[משה רבינו]], [[חטא העגל]], [[מי מריבה]], פטירה פון [[נדב און אביהוא]] און דאס גלייכן. אנדערע פירושים הייבן אן ביי די געשעענישן פון די תורה, אבער גייען ווייטער ביז משיח'ס טאג; אנשטאט אריינטייטשן דערין די מלכויות, ווערט דערין אריינגעטייטשט פארשידענע מצבים ביי כלל ישראל: דער חורבן, [[אנשי כנסת הגדולה]], [[שנאת חנם]], און אזוי ווייטער{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יהודה לייב מהאמבורג|מלא פי הגדי|147349|אלטונא, תקל"ו}}}}{{הערה|שם=גר"א|{{אוצר החכמה|רבי אליהו מווילנא|הגדה של פסח עם פירוש ר"י גיקטליא והגר"א|170334|גראדנא, תקס"ה|עמוד=35}} ([https://haggadah.alhatorah.org/Dual/Vilna_Gaon_(GR%22A)/Nirtzah/7.1 טעקסט])}}. [[רבי יוסף זכריה שטערן]] טייטשט דעם פיוט אלס משל צו די געשעענישן אין מלכות ישראל, ווי די קעניגן פון די [[מלכי ישראל|זיבן דינאסטיעס]] ווארפן זיך אום איינער דעם אנדערן{{הערה|{{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (זכר יהוסף)/נרצה/חד גדיא|ביאור זכר יהוסף על הגדת פסח}}}}. | ||
פילע מפרשים טייטשן אריין די [[נסיון|נסיונות]] און עונשים פון א איד אויף דער וועלט. דער ציג איז די נשמה, נאכדעם קומען פארשידענע חטאים וואס שעדיגן אים, שפעטער די עונשים און זיין [[תשובה]]{{הערה|שם=הורוויץ}}{{הערה|שם=קלוגר}}. לויט טייל שילדערט דער פיוט דעם מלחמת היצר, ווען איין פיגור איז א נסיון, און דער קומענדיגער איז א תחבולה קעגן דעם{{הערה|שם=מאמר מרדכי}}{{הערה|שם=טשערנאביל|{{היברובוקס|[[רבי מרדכי טווערסקי|רבי מאטעלע טשערנאבילער]]|דברי תורה|51204|ווארשא תרל"ד, דף קו.|עמוד=216}}}}. | פילע מפרשים טייטשן אריין די [[נסיון|נסיונות]] און עונשים פון א איד אויף דער וועלט. דער ציג איז די נשמה, נאכדעם קומען פארשידענע חטאים וואס שעדיגן אים, שפעטער די עונשים און זיין [[תשובה]]{{הערה|שם=הורוויץ}}{{הערה|שם=קלוגר}}. לויט טייל שילדערט דער פיוט דעם מלחמת היצר, ווען איין פיגור איז א נסיון, און דער קומענדיגער איז א תחבולה קעגן דעם{{הערה|שם=מאמר מרדכי}}{{הערה|שם=טשערנאביל|{{היברובוקס|[[רבי מרדכי טווערסקי|רבי מאטעלע טשערנאבילער]]|דברי תורה|51204|ווארשא תרל"ד, דף קו.|עמוד=216}}}}. | ||
| שורה 100: | שורה 100: | ||
אין אנהייב פון דער [[18'טן יארהונדערט|18'טער יארהונדערט]], נאך איידער סיי וועלכע אידישע פירוש אויפן פיוט איז געשריבן געווארן, האבן משומדים און קריסטליכע געלערנטע שוין געדרוקט באשרייבונגען אין וועלכע זיי פרובירן צו דערגיין פשט פון דער אידישער "רעטעניש". צווישן זיי א משומד פיליפ ניקודעמוס לעברעכט, וואס האט ארויסגעגעבן א גאנצע פאמפלעט דערוועגן אין יאר [[ה'תצ"א]]. זייערע פירושים זענען געווען היסטארישע און פילאזאפישע{{הערה|שם=אנציק}}. | אין אנהייב פון דער [[18'טן יארהונדערט|18'טער יארהונדערט]], נאך איידער סיי וועלכע אידישע פירוש אויפן פיוט איז געשריבן געווארן, האבן משומדים און קריסטליכע געלערנטע שוין געדרוקט באשרייבונגען אין וועלכע זיי פרובירן צו דערגיין פשט פון דער אידישער "רעטעניש". צווישן זיי א משומד פיליפ ניקודעמוס לעברעכט, וואס האט ארויסגעגעבן א גאנצע פאמפלעט דערוועגן אין יאר [[ה'תצ"א]]. זייערע פירושים זענען געווען היסטארישע און פילאזאפישע{{הערה|שם=אנציק}}. | ||
צווישן אידן, איז דער ערשטער פירוש ערשינען אין יאר [[ה'תק"ה]], א קונטרס מיטן נאמען "{{אוצר החכמה||מגן דוד|192206| | צווישן אידן, איז דער ערשטער פירוש ערשינען אין יאר [[ה'תק"ה]], א קונטרס מיטן נאמען "{{אוצר החכמה||מגן דוד|192206|}}" פון "רבי דוד בהר"ר משולם משה בק"ק הילס". שפעטער, אין יאר [[ה'תקכ"ב]], איז געדרוקט געווארן אין [[אמסטערדאם]] א קונטרס "{{אוצר החכמה||אחיות אחידן|141173|}}" פון אן אנאנימער מחבר. פילע קונטרסים האבן נאכגעפאלגט, אזוי אויך האבן אסאך פון די מפרשים אויפן הגדה מפרש געווען אויך דעם חד גדיא. עס זענען היינט שוין פארהאן הונדערטער פירושים דערויף{{הערה|שם=פריינד|{{היברובוקס|טוביה פריינד|ישורון|20292|אדר תשס"א|עמוד=662|באנד=ח}}}}, וואס אסאך פון זיי פארגייען אין אן אריכות מקיים צו זיין "כל המרבה לספר ביציאת מצרים הרי זה משובח"{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט, תקכ"ד, דף ג עמוד א|עמוד=4}}}}. | ||
צווישן די קונטרסים וואס זענען געשריבן געווארן בלויז מפרש צו זיין דעם פיוט ציילן זיך: | צווישן די קונטרסים וואס זענען געשריבן געווארן בלויז מפרש צו זיין דעם פיוט ציילן זיך: | ||
*{{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט תקכ"ד | *{{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט תקכ"ד}} | ||
*{{אוצר החכמה|רבי יהודה הורוויץ|כרם עין גדי|147149|קעניגסבערג תקכ"ד | *{{אוצר החכמה|רבי יהודה הורוויץ|כרם עין גדי|147149|קעניגסבערג תקכ"ד}} | ||
*{{אוצר החכמה|רבי משה אברהם אבלי|גדי מקולס|149961|אלטונא תק"ל | *{{אוצר החכמה|רבי משה אברהם אבלי|גדי מקולס|149961|אלטונא תק"ל}} | ||
*{{אוצר החכמה|רבי יהודה לייב מהאמבורג|מלא פי הגדי|147349|אלטונא תקל"ו | *{{אוצר החכמה|רבי יהודה לייב מהאמבורג|מלא פי הגדי|147349|אלטונא תקל"ו}} | ||
*{{אוצר החכמה|יהודה יודל אנגל|אמרי בינה|9284|אלטונא תקל"ט | *{{אוצר החכמה|יהודה יודל אנגל|אמרי בינה|9284|אלטונא תקל"ט}} | ||
*{{אוצר החכמה|רבי אשר אנשיל ווירמיש|פסח התקווה|147430|פראנקפורט דמיין תקכ"ד | *{{אוצר החכמה|רבי אשר אנשיל ווירמיש|פסח התקווה|147430|פראנקפורט דמיין תקכ"ד}} | ||
*רבי אשר אנשיל פון פראנקפורט דמיין, {{אוצר הספרים היהודי|ביאור מספיק על חד גדיא/נרצה/חד גדיא|'''ביאור מספיק'''|-}}, לאנדאן תקמ"ה | *רבי אשר אנשיל פון פראנקפורט דמיין, {{אוצר הספרים היהודי|ביאור מספיק על חד גדיא/נרצה/חד גדיא|'''ביאור מספיק'''|-}}, לאנדאן תקמ"ה | ||
*{{אוצר החכמה|רבי צבי הירש הערשמאן|מקרא קודש|151640|פראג תקפ"ז | *{{אוצר החכמה|רבי צבי הירש הערשמאן|מקרא קודש|151640|פראג תקפ"ז}} | ||
*{{אוצר החכמה|רבי יהונתן אייבשיץ|מאמר יהונתן|143610|לבוב תרכ"ב | *{{אוצר החכמה|רבי יהונתן אייבשיץ|מאמר יהונתן|143610|לבוב תרכ"ב}} ({{אוצר הספרים היהודי|מאמר יהונתן/נרצה/פירוש על חד גדיא|טעקסט|-}}) | ||
*{{אוצר החכמה|רבי יצחק אב"ד פוזנא|איל יצחק|181893|לבוב תק"פ | *{{אוצר החכמה|רבי יצחק אב"ד פוזנא|איל יצחק|181893|לבוב תק"פ}} | ||
*{{אוצר החכמה|רבי אריב ליב|נחמד ונעים|147150|אמסטערדאם תקנ"ז | *{{אוצר החכמה|רבי אריב ליב|נחמד ונעים|147150|אמסטערדאם תקנ"ז}} | ||
אזוי אויך זענען באקאנט די פירושים אויף חד גדיא פון דער [[גר"א]]{{הערה|שם=גר"א}}, [[חתם סופר]]{{הערה|שם=חתם|{{היברובוקס|[[רבי משה סופר]]|דרשות חתם סופר|21254|קלודזש, תרפ"ט, דף רס|עמוד=106|באנד=ב}}}}{{הערה|{{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (חתם סופר)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח '''חתם סופר'''}}}}, [[רבי שלמה קלוגער]]{{הערה|שם=קלוגר|געדרוקט אין {{אוצר החכמה||סידור בית יעקב פון רבי יעקב עמדין|12984|אין דער דרוק פון לעמבערג, תרס"ד|עמוד=507}}. צוליב דעם זענען דא אזעלכע וואס ברענגען נאך זיינע ווערטער אין נאמען פון [[רבי יעקב עמדין]]}} און [[רבי מרדכי טווערסקי|רבי מאטעלע טשערנאבילער]]{{הערה|שם=טשערנאביל}}. | אזוי אויך זענען באקאנט די פירושים אויף חד גדיא פון דער [[גר"א]]{{הערה|שם=גר"א}}, [[חתם סופר]]{{הערה|שם=חתם|{{היברובוקס|[[רבי משה סופר]]|דרשות חתם סופר|21254|קלודזש, תרפ"ט, דף רס|עמוד=106|באנד=ב}}}}{{הערה|{{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (חתם סופר)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח '''חתם סופר'''}}}}, [[רבי שלמה קלוגער]]{{הערה|שם=קלוגר|געדרוקט אין {{אוצר החכמה||סידור בית יעקב פון רבי יעקב עמדין|12984|אין דער דרוק פון לעמבערג, תרס"ד|עמוד=507}}. צוליב דעם זענען דא אזעלכע וואס ברענגען נאך זיינע ווערטער אין נאמען פון [[רבי יעקב עמדין]]}} און [[רבי מרדכי טווערסקי|רבי מאטעלע טשערנאבילער]]{{הערה|שם=טשערנאביל}}. | ||
| שורה 148: | שורה 148: | ||
{{פיוטים ופייטנים|פיוטים}} | {{פיוטים ופייטנים|פיוטים}} | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:הגדה של פסח]] | ||
[[קאַטעגאָריע:ליל הסדר]] | [[קאַטעגאָריע:ליל הסדר]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:פיוטים]] | ||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | [[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | ||