42
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
ק (תנא קמא האט אריבערגעפירט בלאט רוי:סאטמאר צו רוי:סאטמאר (חסידות) איבער ווייטערפירונג: צוריקדרייען (המכלול:דיסקוסיע_זאַל#חסידי'שע_הויפן)) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 2: | שורה 2: | ||
'''סאַטמאַר''' איז א [[חסידות]] וואס איז געגרינדעט דורך [[רבי יואל טייטלבוים]], רב אין [[סאטמאר (שטאט)|סאטמאר]], [[זיבנבערגן]]. היינט וואוינען די חסידים בעיקר אין [[וויליאמסבורג]], [[ניו יארק סיטי|ניו יארק]], און אין דעם סאטמארער שטעטל [[קרית יואל]] אין [[מאנרא]], [[ניו יארק]]. ווי אויך זענען דא סאטמארער חסידים אין אלע פרומע יישובים איבער דער וועלט. זיי זענען בעיקר באקאנט מיט זייער שטארקן קעגנזאץ צו [[ציוניזם]] וואס רבי יואל האט שטענדיק שטארק געשטורעמט קעגן דער גרינדונג און אידעאלאגיע פון ציוניזם. די סאטמארער חסידים זענען בעיקר פונעם [[אונגארן|אונגארישן]] און [[רומעניע|רומענישן]] אפשטאם. | '''סאַטמאַר''' איז א [[חסידות]] וואס איז געגרינדעט דורך [[רבי יואל טייטלבוים]], רב אין [[סאטמאר (שטאט)|סאטמאר]], [[זיבנבערגן]]. היינט וואוינען די חסידים בעיקר אין [[וויליאמסבורג]], [[ניו יארק סיטי|ניו יארק]], און אין דעם סאטמארער שטעטל [[קרית יואל]] אין [[מאנרא]], [[ניו יארק]]. ווי אויך זענען דא סאטמארער חסידים אין אלע פרומע יישובים איבער דער וועלט. זיי זענען בעיקר באקאנט מיט זייער שטארקן קעגנזאץ צו [[ציוניזם]] וואס רבי יואל האט שטענדיק שטארק געשטורעמט קעגן דער גרינדונג און אידעאלאגיע פון ציוניזם. די סאטמארער חסידים זענען בעיקר פונעם [[אונגארן|אונגארישן]] און [[רומעניע|רומענישן]] אפשטאם. | ||
== רבי יואל טייטלבוים == | ==רבי יואל טייטלבוים== | ||
{{הויפט ארטיקל|יואל טייטלבוים}} | {{הויפט ארטיקל|יואל טייטלבוים}} | ||
סאטמאר איז א גרויסע שטאט אין [[טראנסילוואניע]] (היינט אין [[ראמעניע]]) דארט וואו עס האבן געוואוינט טויזנטער פרומע אידן פון פארשידענע שיכטן און קרייזן אין די יארן נאך דער ערשטער וועלט-מלחמה. אין יאר [[ה'תרפ"ח]] איז פלוצלינג נסתלק געווארן דער סאטמארער רב, '''רבי אליעזר דוד גרינוואלד''', דער '''קרן לדוד''', איז דאן ווידער ערוועקט געווארן דער געדאנק פון אויפנעמען רבי יואל טייטלבוים פאר רב. רבי יואל האט דארט געהאט פילע אנהענגערס און חסידים, נאך געציילטע יארן פון מיינונגס פארשידנהייטן און א דין תורה איז רבי יואל אויפגענומען געווארן פאר רב, און איז זיך געקומען באזעצן אין שטאט אין יאר תרצ"ד. | סאטמאר איז א גרויסע שטאט אין [[טראנסילוואניע]] (היינט אין [[ראמעניע]]) דארט וואו עס האבן געוואוינט טויזנטער פרומע אידן פון פארשידענע שיכטן און קרייזן אין די יארן נאך דער ערשטער וועלט-מלחמה. אין יאר [[ה'תרפ"ח]] איז פלוצלינג נסתלק געווארן דער סאטמארער רב, '''רבי אליעזר דוד גרינוואלד''', דער '''קרן לדוד''', איז דאן ווידער ערוועקט געווארן דער געדאנק פון אויפנעמען רבי יואל טייטלבוים פאר רב. רבי יואל האט דארט געהאט פילע אנהענגערס און חסידים, נאך געציילטע יארן פון מיינונגס פארשידנהייטן און א דין תורה איז רבי יואל אויפגענומען געווארן פאר רב, און איז זיך געקומען באזעצן אין שטאט אין יאר תרצ"ד. | ||
| שורה 8: | שורה 8: | ||
אין סאטמאר האט רבי יואל געפירט א גרויסע ישיבה. ער איז געווען דארט רב ביזן [[חורבן אייראפע]], ווען מ'האט אין [[ניסן]] [[ה'תש"ד]] קאנצערטרירט די סאטמארער אידן אין געטא, און זיי שפעטער ליקווידירט אין דעם טרויעריג-בארימטן פארניכטונג לאגער, אוישוויץ הי"ד. | אין סאטמאר האט רבי יואל געפירט א גרויסע ישיבה. ער איז געווען דארט רב ביזן [[חורבן אייראפע]], ווען מ'האט אין [[ניסן]] [[ה'תש"ד]] קאנצערטרירט די סאטמארער אידן אין געטא, און זיי שפעטער ליקווידירט אין דעם טרויעריג-בארימטן פארניכטונג לאגער, אוישוויץ הי"ד. | ||
== אדמורי"ם == | ==אדמורי"ם== | ||
[[רבי יואל טייטלבוים]], אן אייניקל פונעם [[רבי משה טייטלבוים (ישמח משה)|ישמח משה]] פון [[איהעל]], דער מייסד פון סאטמארער חסידות, איז נסתלק געווארן אום כ"ו אב תשל"ט, און זיין [[ציון]] איז אין זיין געגרינדעטע שטעטל [[קרית יואל]]. זיין ציון איז א פלאץ וואו מען קען טרעפן אידן פון איבער דער גארער [[וועלט]], פון אלע שיכטן און קרייזן וועלכע קומען זיך אויסגיסן דאס [[הארץ]] ביים [[קבר]] פון דעם צדיק. | [[רבי יואל טייטלבוים]], אן אייניקל פונעם [[רבי משה טייטלבוים (ישמח משה)|ישמח משה]] פון [[איהעל]], דער מייסד פון סאטמארער חסידות, איז נסתלק געווארן אום כ"ו אב תשל"ט, און זיין [[ציון]] איז אין זיין געגרינדעטע שטעטל [[קרית יואל]]. זיין ציון איז א פלאץ וואו מען קען טרעפן אידן פון איבער דער גארער [[וועלט]], פון אלע שיכטן און קרייזן וועלכע קומען זיך אויסגיסן דאס [[הארץ]] ביים [[קבר]] פון דעם צדיק. | ||
| שורה 19: | שורה 19: | ||
נאך זיין פטירה האבן איבערגענומען די הנהגה זיין עלטסטער זון [[רבי אהרן טייטלבוים|רבי אהרן]] (מהר"א) אין קרית יואל און זיין דריטער זון [[רבי זלמן לייב טייטלבוים|זלמן לייב]] (מהרי"י) אין וויליאמסבורג. | נאך זיין פטירה האבן איבערגענומען די הנהגה זיין עלטסטער זון [[רבי אהרן טייטלבוים|רבי אהרן]] (מהר"א) אין קרית יואל און זיין דריטער זון [[רבי זלמן לייב טייטלבוים|זלמן לייב]] (מהרי"י) אין וויליאמסבורג. | ||
== היסטאריע == | ==היסטאריע== | ||
סאטמאר איז א קהילה אין [[ניו יארק]] וואס איז אויפגעשטעלט געווארן דורך א גרופע אידן ובראשם רבי יואל טייטלבוים, דער סאטמארער רבי. [[סאטמאר (שטאט)|סאטמאר]] איז דער נאמען פון א שטאט אין [[זיבנבערגן|זימבערגן]] וואו דער אדמו"ר איז געווען רב - נאכ'ן אנגעקומען אהין שוין נאך דער צווייטער וועלט מלחמה קיין [[אמעריקע]], און זיך געזעהן אהן גארנישט אויף אזוי ווייט אז מ'האט געדארפט מצרף זיין צו מנין א [[קטן]] מיט א [[ספר תורה]] האט מען אנגעהויבן צו בויען [[מוסדות]], און נאך פיל מיה און פלאג האבן מענטשן אנגעהויבן צו קומען דאווענען אדער צום טיש קיין סאטמאר (דאן א קליין [[בית המדרש]]'ל), אויך זענען אנגעקומען אביסל אידן פון מעבר לים. | סאטמאר איז א קהילה אין [[ניו יארק]] וואס איז אויפגעשטעלט געווארן דורך א גרופע אידן ובראשם רבי יואל טייטלבוים, דער סאטמארער רבי. [[סאטמאר (שטאט)|סאטמאר]] איז דער נאמען פון א שטאט אין [[זיבנבערגן|זימבערגן]] וואו דער אדמו"ר איז געווען רב - נאכ'ן אנגעקומען אהין שוין נאך דער צווייטער וועלט מלחמה קיין [[אמעריקע]], און זיך געזעהן אהן גארנישט אויף אזוי ווייט אז מ'האט געדארפט מצרף זיין צו מנין א [[קטן]] מיט א [[ספר תורה]] האט מען אנגעהויבן צו בויען [[מוסדות]], און נאך פיל מיה און פלאג האבן מענטשן אנגעהויבן צו קומען דאווענען אדער צום טיש קיין סאטמאר (דאן א קליין [[בית המדרש]]'ל), אויך זענען אנגעקומען אביסל אידן פון מעבר לים. | ||
=== קנאות === | ===קנאות=== | ||
'''סאטמאר''' איז באקאנט אין דער [[וועלט]] פאר זיין אומ'פשרה'דיגן דרך און שטארקן [[אנטי ציוניזם]]. | '''סאטמאר''' איז באקאנט אין דער [[וועלט]] פאר זיין אומ'פשרה'דיגן דרך און שטארקן [[אנטי ציוניזם]]. | ||
סאטמאר'ס פשרה'לאזער וועג אין אידישקייט שטאמט פון דעם דרך פונעם [[חתם סופר]], [[רבי הלל ליכטענשטיין]] און די אונגארישע קנאות איבערהויפט. | סאטמאר'ס פשרה'לאזער וועג אין אידישקייט שטאמט פון דעם דרך פונעם [[חתם סופר]], [[רבי הלל ליכטענשטיין]] און די אונגארישע קנאות איבערהויפט. | ||
| שורה 28: | שורה 28: | ||
סאטמאר האט באוויזן נאכ'ן קריג אויפצושטעלן אין [[אמעריקע]] א פארצווייגטע נעץ פון מוסדות און ארגאניזאציעס פאר חינוך און געזעלשאפטליכע אינטערעסן וואס זענען היינט צושפרייט איבער דער גארער וועלט. סאטמאר ווערט היינט פאררעכנט פון די סאמע גרעסטע רבי'שע הויפן איבער דער וועלט. | סאטמאר האט באוויזן נאכ'ן קריג אויפצושטעלן אין [[אמעריקע]] א פארצווייגטע נעץ פון מוסדות און ארגאניזאציעס פאר חינוך און געזעלשאפטליכע אינטערעסן וואס זענען היינט צושפרייט איבער דער גארער וועלט. סאטמאר ווערט היינט פאררעכנט פון די סאמע גרעסטע רבי'שע הויפן איבער דער וועלט. | ||
== צדקה וחסד == | ==צדקה וחסד== | ||
א באזונדערן כח האט דער סאטמארער רבי ארינגעלייגט אין איינפלאנצן די מדה פון צדקה און חסד אין זיינע חסידים, זייענדיג אליין דער לעבעדיגער מוסטער פאר זיי, ער האט פארטיילט שווערע לעגענדארישע סומעס פאר [[צדקה]], און זיך געבארגט צו טיילן ווייטער. | א באזונדערן כח האט דער סאטמארער רבי ארינגעלייגט אין איינפלאנצן די מדה פון צדקה און חסד אין זיינע חסידים, זייענדיג אליין דער לעבעדיגער מוסטער פאר זיי, ער האט פארטיילט שווערע לעגענדארישע סומעס פאר [[צדקה]], און זיך געבארגט צו טיילן ווייטער. | ||
| שורה 37: | שורה 37: | ||
רבי יואל און אלטא פייגא האבן אויך געגרינדעט און אוועקגעשטעלט ארגאנעזציעס וואס העלפן אידן אין שווערע אומשטענדן, צווישן די מוסדות ווערן פאררעכענט, רב טוב, [[ביקור חולים]], און נאך פיל אנדערע. | רבי יואל און אלטא פייגא האבן אויך געגרינדעט און אוועקגעשטעלט ארגאנעזציעס וואס העלפן אידן אין שווערע אומשטענדן, צווישן די מוסדות ווערן פאררעכענט, רב טוב, [[ביקור חולים]], און נאך פיל אנדערע. | ||
== מוסדות == | ==מוסדות== | ||
סאטמאר פארמאגט היינט באזונדערע קהלות און מוסדות פאר אלע יארגענג אריינגערעכנט כוללים פאר אינגעלייט אין רוב חרדיש'ע געגענטער: וויליאמסבורג, קרית יואל, בארא פארק, מאנסי, קרית יטב לב, לעיקוואד, מאנטריאל, לאנדאן, אנטווערפן, מאנטשעסטער, ירושלים, בני ברק, און נאך. | סאטמאר פארמאגט היינט באזונדערע קהלות און מוסדות פאר אלע יארגענג אריינגערעכנט כוללים פאר אינגעלייט אין רוב חרדיש'ע געגענטער: וויליאמסבורג, קרית יואל, בארא פארק, מאנסי, קרית יטב לב, לעיקוואד, מאנטריאל, לאנדאן, אנטווערפן, מאנטשעסטער, ירושלים, בני ברק, און נאך. | ||
| שורה 43: | שורה 43: | ||
אזוי אויך פארמאגן ביידע קהלות, קעמפס פאר אלע יארגענג. | אזוי אויך פארמאגן ביידע קהלות, קעמפס פאר אלע יארגענג. | ||
=== חברה קדישא === | ===חברה קדישא=== | ||
סאטמאר האט זעקס בתי חיים. דאס ערשטע איז געווען אין [[לאנג איילענד]], דערנאך האט מען געקויפט אין ניו דזשערסי. נאך דער פטירה פון רבי יואל האט מען מחדש געווען אין קרית יואל. שפעטער ביי דער סאטמארער חלוקה האבן די חסידים פון מהרי"י מחדש געווען א נייע ביה"ח הארט נעבן דעם אלטן בית החיים. אויך האבן די חסידים פון מהרי"י אפגעקויפט א נייע חלקה אין ניו דזשערסי, | סאטמאר האט זעקס בתי חיים. דאס ערשטע איז געווען אין [[לאנג איילענד]], דערנאך האט מען געקויפט אין ניו דזשערסי. נאך דער פטירה פון רבי יואל האט מען מחדש געווען אין קרית יואל. שפעטער ביי דער סאטמארער חלוקה האבן די חסידים פון מהרי"י מחדש געווען א נייע ביה"ח הארט נעבן דעם אלטן בית החיים. אויך האבן די חסידים פון מהרי"י אפגעקויפט א נייע חלקה אין ניו דזשערסי, | ||
== סאטמאר אין ארץ ישראל == | ==סאטמאר אין ארץ ישראל== | ||
די רבנים פון דעם חסידות אין ארץ ישראל זענען: | די רבנים פון דעם חסידות אין ארץ ישראל זענען: | ||
* הרב אליהו כ"ץ, ממלא מקום אביו ורב פון שיכון קרית יואל סאטמאר אין [[בני ברק]] | *הרב [[אליהו כ"ץ]], ממלא מקום אביו ורב פון שיכון קרית יואל סאטמאר אין [[בני ברק]] | ||
* הרב חיים צבי טייטלבוים, זון פון [[רבי זלמן לייב טייטלבוים|זלמן לייב]], רב פון קהלות ומוסדות סאטמאר אין [[ירושלים]] | *הרב חיים צבי טייטלבוים, זון פון [[רבי זלמן לייב טייטלבוים|זלמן לייב]], רב פון קהלות ומוסדות סאטמאר אין [[ירושלים]] | ||
* הרב [[חיים צבי מייזליש]] (אייניקל פונעם [[רבי משה טייטלבוים|ברך משה]]), רב סאטמאר אלעד, ראש ישיבת סאטמר אין בני ברק. | *הרב [[חיים צבי מייזליש]] (אייניקל פונעם [[רבי משה טייטלבוים|ברך משה]]), רב סאטמאר אלעד, ראש ישיבת סאטמר אין בני ברק. | ||
* הרב משה זאב זורגער, דיין אין ירושלים (מהרי"י) | *הרב משה זאב זורגער, דיין אין ירושלים (מהרי"י) | ||
* הרב שלמה יהודה הירש, דיין אין ירושלים (מהרי"י) | *הרב שלמה יהודה הירש, דיין אין ירושלים (מהרי"י) | ||
* הרב משה טייטלבוים, דיין אין ירושלים (מהר"א) | *הרב משה טייטלבוים, דיין אין ירושלים (מהר"א) | ||
| שורה 61: | שורה 61: | ||
הרב מנחם מענדל טייטלבוים עלטסטע זון פון [[רבי אהרן טייטלבוים|אהרן]] אבדק"ק ור"מ ווילאמסבורג | הרב מנחם מענדל טייטלבוים עלטסטע זון פון [[רבי אהרן טייטלבוים|אהרן]] אבדק"ק ור"מ ווילאמסבורג | ||
הרב בעריש מייזליש אבדק"ק סאטמאר ב"פ | הרב [[בעריש מייזליש]] אבדק"ק סאטמאר ב"פ | ||
הרב שלום אליעזר טייטלבוים אבדק"ק 15 עוו. ב"פ - ונשיא 'כולל עצי חיים' ד'סאטמאר בני ברק | הרב שלום אליעזר טייטלבוים אבדק"ק 15 עוו. ב"פ - ונשיא 'כולל עצי חיים' ד'סאטמאר בני ברק | ||
הרב געציל בערקאוויטש דומ"ץ קרית יואל | הרב [[רוי:רבי געציל בערקאוויטש|געציל בערקאוויטש]] דומ"ץ קרית יואל | ||
הרב משה פרידמאן דומ"ץ בארא פארק | הרב משה פרידמאן דומ"ץ בארא פארק | ||
| שורה 159: | שורה 159: | ||
'''הרבנים וראשי ישיבות מקהלות סאטמאר וואס לעבן נישט''' | '''הרבנים וראשי ישיבות מקהלות סאטמאר וואס לעבן נישט''' | ||
רבי '''ישראל חיים מנשה פרידמאן''' ראב"ד סאטמאר | רבי '''[[רוי:רבי ישראל חיים מנשה פרידמאן|ישראל חיים מנשה פרידמאן]]''' ראב"ד סאטמאר | ||
רבי '''משה מנחם טירנויער''' דומ"ץ סאטמאר מאנטריאל | רבי '''[[רוי:רבי משה מנחם טירנויער|משה מנחם טירנויער]]''' דומ"ץ סאטמאר מאנטריאל | ||
רבי '''נתן יוסף מייזעלס''' ראש ישיבת ומנהל סאטמאר ואבדק"ק סאטמאר לאנדאן | רבי '''[[רוי:רבי נתן יוסף מייזעלס|נתן יוסף מייזעלס]]''' ראש ישיבת ומנהל סאטמאר ואבדק"ק סאטמאר לאנדאן | ||
הרב '''שמעי' שווארץ''' ממאנטריאל | הרב '''שמעי' שווארץ''' ממאנטריאל | ||
רבי '''כ"ץ''' רב פון ריסקווע און פון סאטמאר קרית יואל - בני ברק | רבי [[אליהו כ"ץ|'''אליהו''' '''כ"ץ''']] רב פון ריסקווע און פון סאטמאר קרית יואל - בני ברק | ||
רבי '''משה ארי' פריינד''' גאב"ד העדה החרדית רב און ראש ישיבה פון סאטמאר אין ירושלים | רבי '''משה ארי' פריינד''' גאב"ד העדה החרדית רב און ראש ישיבה פון סאטמאר אין ירושלים | ||
רבי '''שמעון ישראל | רבי '''שמעון ישראל פויזען משאפראן''' ראש ישיבת סאטמאר נפטר תשכ"ח | ||
רבי '''רפאל זילבער''' רב פריימאן ראש ישיבת סאטמאר | רבי '''רפאל זילבער''' רב פריימאן ראש ישיבת סאטמאר | ||
רבי '''משה יאזפאוויטש''' רב צלותא דשלמה ראש ישיבת סאטמאר | רבי '''[[משה יאזפאוויטש]]''' רב צלותא דשלמה ראש ישיבת סאטמאר | ||
רבי '''אברהם לייטנער''' רב מאנטיוודיעא וראש ישיבת סאטאמר | רבי '''אברהם לייטנער''' רב מאנטיוודיעא וראש ישיבת סאטאמר | ||
| שורה 190: | שורה 190: | ||
==דרויסנדיגע לינקס== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
: היסטארישער פראטעסט אין [[וואשינגטאן די סי|וואשינגטאן]] קעגן [[ציונות]] ווערט געזען ר' [[רבי זלמן לייב טייטלבוים]] נעבן זיין ברודער ר' [[רבי אהרן טייטלבוים]] אויך די פאליטישע פירער פון סאטמאר: ר' [[בערל פרידמאן]] ר' [[סענדער דייטש]] ר' [[חיים משה שטויבער]] ר' [[אברהם ווידער]] ר' [[יוסף וואלדמאן]]. [http://video.google.com/videoplay?docid=6013620512054170683] | :היסטארישער פראטעסט אין [[וואשינגטאן די סי|וואשינגטאן]] קעגן [[ציונות]] ווערט געזען ר' [[רבי זלמן לייב טייטלבוים]] נעבן זיין ברודער ר' [[רבי אהרן טייטלבוים]] אויך די פאליטישע פירער פון סאטמאר: ר' [[בערל פרידמאן]] ר' [[סענדער דייטש]] ר' [[חיים משה שטויבער]] ר' [[אברהם ווידער]] ר' [[יוסף וואלדמאן]]. [http://video.google.com/videoplay?docid=6013620512054170683] | ||
[http://tovrent.com/satmar/1%20Page.html בילדער פון סאטמארער רבי'ן] אויך כ"א כסליו תשל"ו, און ארץ ישראל תשכ"ה. | [http://tovrent.com/satmar/1%20Page.html בילדער פון סאטמארער רבי'ן] אויך כ"א כסליו תשל"ו, און ארץ ישראל תשכ"ה. | ||