המכלול

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רבי אלעזר הקליר"

ארץ ישראל'דיגער פייטן
וויזועלוויקיטעקסט
(←‏ביבליאגראפיע: פארברייטערט)
 
(3 מיטלסטע ווערסיעס פון איין אנדער באַניצער נישט געוויזן.)
שורה 2: שורה 2:
{{אישיות|בילד=רבי אלעזקר הליר, דאנציגערקראהן.jpg}}
{{אישיות|בילד=רבי אלעזקר הליר, דאנציגערקראהן.jpg}}
[[טעקע:מחזור קרובות היידנהיים.jpg|קליין|בלאט פון א מחזור ארויסגעגעבן דורך [[רבי וואלף היידנהיים]], מיט אן אויסגעטראכטן פּאָרטרעט פון רבי אלעזר הקליר]]
[[טעקע:מחזור קרובות היידנהיים.jpg|קליין|בלאט פון א מחזור ארויסגעגעבן דורך [[רבי וואלף היידנהיים]], מיט אן אויסגעטראכטן פּאָרטרעט פון רבי אלעזר הקליר]]
'''רבי אלעזר בירבי קליר'''{{הערה|אויך '''קיליר'''. {{אוצר החכמה|רבי וואלף היידנהיים|מחזור רעדלהיים,  סוכות|179443||page=239}} <small>([https://www.google.com/books/edition/ה_פיוטים_והפייטנים/bHAjkF-KPncC?hl=en&gbpv=1&pg=PP9&printsec=frontcover גוגל])</small>}} (אדער '''רבי אלעזר הקליר''') איז געווען פון די ערשטע און דער גרעסטער [[פיוט|פייטן]] ביי כלל ישראל. ער האט געוואוינט אין [[ארץ ישראל]], און איז געווען א תלמיד פון דעם פייטן [[יניי]]{{הערה|כתב יד פון [[רבי אפרים מבונא]], {{אוצר החכמה|מנחם זולאי|פיוטי יניי|181558|page=10|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תחר"ץ}}}}{{הערה|דער [[רמב"ן]] רופט קליר "דער ערשטער פייטן". [https://rif.alhatorah.org/Parshan/Ramban_Milchamot_HaShem_Rif/Yoma/1a מלחמות ה', יומא דף א עמוד א].}}, און האט פארפאסט הונדערטער [[פיוט]]ים צו זאגן ביים דאווענען און אנדערע געלעגנהייטן. א גרויס טייל פון זיי זענען אריין אין דעם נוסח התפילה אין די [[מחזור]]ים פון נוסח [[אשכנזים|אשכנז]], צרפת, איטאליע און ראמאַניאָטע. אין דער [[קאירא גניזה]] האט מען געפונען נאך א גרויסן צאל פיוטים פון אים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן.
'''רבי אלעזר בירבי קליר'''{{הערה|אויך '''קיליר'''. {{אוצר החכמה|רבי וואלף היידנהיים|מחזור רעדלהיים,  סוכות|179443||page=239}} <small>([https://www.google.com/books/edition/ה_פיוטים_והפייטנים/bHAjkF-KPncC?hl=en&gbpv=1&pg=PP9&printsec=frontcover גוגל])</small>}} (אדער '''רבי אלעזר הקליר''') איז געווען פון די ערשטע און דער גרעסטער [[פיוט|פייטן]] ביי כלל ישראל. ער האט געוואוינט אין [[ארץ ישראל]], און איז געווען א תלמיד פון דעם פייטן [[יניי]]{{הערה|כתב יד פון [[רבי אפרים מבונא]], {{אוצר החכמה|מנחם זולאי|פיוטי יניי|181558|page=10|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תחר"ץ}}}}{{הערה|דער [[רמב"ן]] רופט קליר "דער ערשטער פייטן". [https://rif.alhatorah.org/Parshan/Ramban_Milchamot_HaShem_Rif/Yoma/1a מלחמות ה', יומא דף א עמוד א].}}. ער האט פארפאסט הונדערטער פיוטים וואס ווערן געזאגט ביים דאווענען און ביי אנדערע געלעגנהייטן. א גרויס טייל פון זיי זענען אריין אין דעם נוסח התפילה אין די [[מחזור]]ים פון נוסח [[אשכנזים|אשכנז]], צרפת, איטאליע און ראמאַניאָטע. אין דער [[קאירא גניזה]] האט מען געפונען נאך א גרויסן צאל פיוטים פון אים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן.


עס זענען נישטא קיין קראנטע ידיעות איבער זיין ביאגראפיע: לויט אסאך ראשונים איז ער געווען איינער פון די [[תנאים]]. שפעטערדיגע פארשער ווילן אראפרוקן זיין צייט ביז צו ארום ד'ת' (ענדע [[ביזאנטישע אימפעריע|ביזאנטישע]] הערשאפט אויף ארץ ישראל און אנהייב פון די [[מוסלמענער]] הערשאפט).
עס זענען נישטא קיין קראנטע ידיעות איבער זיין ביאגראפיע: לויט אסאך ראשונים איז ער געווען איינער פון די [[תנאים]]. דער היינטיגער קאנצענזוס ביי פארשער איז אז ער איז געווען אין ארץ ישראל, כנראה אין טבריא, און זיין צייט איז געווען צום סוף פון דער צווייטער רוימישער הערשאפט, די [[ביזאנטישע אימפעריע]], און נאנט צו דער אראבישער אייננעמונג פון ארץ ישראל (ד'שצ"ז).


==די מיינונגען איבער זיין תקופה==
==די מיינונגען איבער זיין תקופה==
[[טעקע:יפתח ארץ לישע הסה"ב Add. 22413 עמוד 138א.jpg|קליין|דער פיוט אויף [[גשם]] פון [[שמיני עצרת]] פון קליר אין א [[מחזור]] כתב יד]]
[[טעקע:יפתח ארץ לישע הסה"ב Add. 22413 עמוד 138א.jpg|קליין|דער פיוט אויף [[גשם]] פון [[שמיני עצרת]] פון קליר אין א [[מחזור]] כתב יד]]
די אפשטאם און די תקופה פון רבי אלעזר הקליר זענען נאך ביז היינט פארנעפלט. עס זענען נישט פארהאן קיין קראנטע באווייזן איבער זיין תקופה און ביאגראפיע, און עס זענען פארהאן עטליכע מיינונגען און השערות ארום דעם, דורכאויס א גרויסער צייט-אפשניט פון תקופות.
די אפשטאם און די תקופה פון רבי אלעזר הקליר זענען נאך ביז היינט פארנעפלט. עס זענען נישט פארהאן קיין קראנטע באווייזן איבער זיין תקופה און ביאגראפיע, און עס זענען פארהאן עטליכע מיינונגען און השערות ארום דעם, דורכאויס א גרויסער צייט-אפשניט פון תקופות.
זיין וואוינארט איז געווען אין ארץ ישראל, דאס זעט מען פון זיינע מנהגים און נוסחאות. צום ביישפיל אין זיינע [[קרובץ|קרובות]], איז ער כולל די ברכה פון את צמח דוד צוזאמען מיט בונה ירושלים, ווי דער דעמאלטדיגער מנהג אין ארץ ישראל; אויך דערמאנט ער [[שמע ישראל]] ביי [[קדושה]] פון [[שחרית]].


זיין וואוינארט איז געווען אין ארץ ישראל, דאס זעט מען פון זיינע מנהגים און נוסחאות. צום ביישפיל אין זיינע [[קרובץ|קרובות]], איז ער כולל די ברכה פון את צמח דוד, צוזאמען מיט בונה ירושלים, ווי דער דעמאלטדיגער מנהג אין ארץ ישראל. אויך דערמאנט ער [[שמע ישראל]] ביי [[קדושה]] פון [[שחרית]].
===לויט די ראשונים===
אסאך [[ראשונים]] שרייבן אז רבי אלעזר האט געלעבט אין די צייטן פון די [[תנאים]]. [[רבינו תם]] איז מצדד אז ער איז דער תנא [[רבי אלעזר ברבי שמעון]], אויף וועמען דער [[מדרש]]{{הערה|{{היברובוקס|2=פסיקתא דרב כהנא|3=14056|page=410|מקום הוצאה=לבוב|שנת הוצאה=תרכ"ח|מהדורה=באבער|עמ=קעט, א|לינק טעקסט=פסקא כח}}; {{רבה|ויקרא|ל}}; {{רבה|שיר השירים|ג|ו}}}} זאגט אז ער איז געווען א "פייטן"{{הערה|נאמען=בעתס|{{בבלי|חגיגה|יג|א|מפרש=תוספות|ד"ה=ורגלי}}}}{{ביאור|די גמרא דארט אין חגיגה זאגט, אז דער מרחק צו גיין פון די ערד ביזן הימל איז א מהלך ת"ק שנה. און אזוי אויך די רגלי החיות פאר זיך איז אויך א מהלך פון ת"ק שנה. ברענגט דארט תוס' דעם פיוט פון ר' אלעזר הקליר וואס זאגט, אז די רגלי החיות זענען א מהלך תקט"ו שנה. תוס' זאגט אויף דעם אז עס זענען דא אזעלכע וואס ווילן טוישן דעם לשון הפיוט און אראפנעמען די ט"ו שנה, כדי אז עס זאל שטימען מיט די גמרא. אויף דעם זאגט אבער תוס' אז עס פעלט זיך נישט אויס, וויבאלד רבי אלעזר הקליר איז געווען א תנא און טאקע נישט קיין צווייטער ווי התנא רבי אלעזר בן רבי שמעון און ווי מיר ווייסן האט ער געוואוינט אין ארץ ישראל. און תוס' ברענגט אראפ א ירושלמי וואו מיר זעען אז די תנאים פון ירושלים האבן געלערנט אז די רגלי החיות זענען א מהלך פון תקט"ו אמות. ממילא איז פארשטענדליך פארוואס אין פיוט פון רבי אלעזר שרייבט ער כדברי התלמוד ירושלמי.}}, און דאס ווערט געברענגט בשמו אין [[מחזור ויטרי]]{{הערה|שם=ויטרי|מחזור ויטרי, {{שיתופתא|Machzor_Vitry,_Laws_of_Rosh_HaShanah/325|סי' שכה}}.}}, [[רבי יהודה שירליאון|תוס' רבי יהודה שירלאון]]{{הערה|{{אוצר החכמה|2=תוספות רבינו יהודה שירלאון|3=193|page=138|שנת הוצאה=תשכ"ט|מו"ל=ניסן זק"ש|עמ=קלב–קלג|לינק טעקסט=ברכות יא, א}}}}, [[אור זרוע]]{{הערה|אור זרוע, הלכות ק"ש {{שיתופתא|Ohr_Zarua,_Volume_I/19|סימן יט}}}}, [[שבלי הלקט]]{{הערה|1=שבלי הלקט, {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket/28|סימן כח}}.}}, הגהות מיימוניות{{הערה|{{רמב"ם|תפילה|ו|ג|מפרש=הגהות מיימוניות}}.}}, און נאך{{הערה|{{על התורה|פסקי הרא"ש ברכות|פרק ה סי' כא|Rosh_Berakhot_5}}: "ויש אומרים שתנא הוא", זעט דארט אין מעדני יום טוב סק"ה.}}. דער [[רשב"א]] שרייבט אז ער איז [[רבי אלעזר בן ערך]], לכאורה לויט אן אנדערע גירסא וואס ער האט געהאט אינעם מדרש{{הערה|נאמען=רשבא|{{היברובוקס|2=שו"ת הרשב"א|3=14649|page=216|באנד=א|לינק טעקסט=תס"ט}}.}}. די ראשונים טוען מיט דעם אפשלאגן די הלכה'דיגע טענות וואס זענען ארויפגעברענגט געווארן קעגן דאס זאגן פיוטים אינמיטן דאווענען{{הערה|שם=בעתס}}{{הערה|נאמען=רשבא}}.


===ביי די ראשונים===
אויך [[רבי חיים וויטאל]] ברענגט אין שער הכוונות אז ער האט געהערט אין נאמען פון זיין רבי'ן דער [[אר"י]] אז דער קליר איז רבי אלעזר בר' שמעון{{הערה|{{ספריא|2=שער הכוונות|3=Sha'ar_HaKavanot%2C_Sermons_on_Aleinu_and_the_Prayer_Formula.1.1|4=דרושי עלינו לשבח ונוסח התפילה, א׳}}.}}. דער [[יעב"ץ]] ברענגט אין נאמען פון אר"י אז ער איז געווען א [[גלגול]] פון ר' אלעזר ברבי שמעון{{הערה|[[רבי יעקב עמדין]], מור וקציעה, סי' קיב; הנ"ל, קולן של סופרים (חגיגה יג.); דער [[חיד"א]] ברענגט עס אין זיין נאמען, אין מחזיק ברכה או"ח קיב, יג}}. דער [[רבי חיים אלעזר שפירא|מנחת אלעזר]] באמערקט אבער אז פון דער לשון האר"י איז משמע אז עס איז יא ממש ער{{הערה|{{היברובוקס|רבי חיים אלעזר שפירא|שו"ת מנחת אלעזר|3=4745|page=49|לינק טעקסט=סימן יא}}.}}.
אסאך [[ראשונים]] שרייבן אז רבי אליעזר האט געלעבט אין די צייטן פון די [[תנאים]]. [[רבינו תם]] איז מצדד אז ער איז דער תנא [[רבי אלעזר ברבי שמעון]], אויף וועמען דער [[מדרש]]{{הערה|{{היברובוקס|באבער (רעדאקטאר)|פסיקתא|14056|page=410|עמ=קעט, א}}; {{רבה|ויקרא|ל}}; {{רבה|שיר השירים|ג|ו}}}} זאגט אז ער איז געווען א "פייטן"{{הערה|נאמען=בעתס|{{בבלי|חגיגה|יג|א|מפרש=תוספות|ד"ה=ורגלי}}{{ביאור|די גמרא דארט אין חגיגה זאגט, אז דער מרחק צו גיין פון די ערד ביזן הימל איז א מהלך ת"ק שנה. און אזוי אויך די רגלי החיות פאר זיך איז אויך א מהלך פון ת"ק שנה. ברענגט דארט תוס' דעם פיוט פון ר' אלעזר הקליר וואס זאגט, אז די רגלי החיות זענען א מהלך תקט"ו שנה. תוס' זאגט אויף דעם אז עס זענען דא אזעלכע וואס ווילן טוישן דעם לשון הפיוט און אראפנעמען די ט"ו שנה, כדי אז עס זאל שטימען מיט די גמרא. אויף דעם זאגט אבער תוס' אז עס פעלט זיך נישט אויס, וויבאלד רבי אלעזר הקליר איז געווען א תנא און טאקע נישט קיין צווייטער ווי התנא רבי אלעזר בן רבי שמעון און ווי מיר ווייסן האט ער געוואוינט אין ארץ ישראל. און תוס' ברענגט אראפ א ירושלמי וואו מיר זעען אז די תנאים פון ירושלים האבן געלערנט אז די רגלי החיות זענען א מהלך פון תקט"ו אמות. און ממילא איז פארשטענדליך פארוואס אין פיוט פון רבי אלעזר שרייבט ער כדברי התלמוד ירושלמי.}}}}. דאס איז אויך געברענגט בשמו אין [[מחזור ויטרי]]{{הערה|שם=ויטרי|מחזור ויטרי, {{שיתופתא|Machzor_Vitry,_Laws_of_Rosh_HaShanah/325|סי' שכה}}}}, [[אור זרוע]]{{הערה|אור זרוע, הלכות ק"ש {{שיתופתא|Ohr_Zarua,_Volume_I/19|סימן יט}}}}, און [[שבלי הלקט]]{{הערה|1=שבלי הלקט, {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket/28|סימן כח}}}}. אזוי שרייבן אויך דער רא"ש{{הערה|פסקי הרא"ש ברכות {{על התורה||פרק ה סי' כא|Rosh_Berakhot_5}} שטייט "ויש אומרים שתנא הוא", זעט דארט אין מעדני יום טוב סק"ה}}, [[רבי יהודה שירליאון|תוס' ר' יהודה החסיד]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יהודה שירליאון|תוספות רבינו יהודה שירלאון|193|page=139|עמ=ברכות יא, א}}}}, אבודרהם{{הערה|1=אבודרהם פרק ט' ב'}}, און הגהות מיימוניות{{הערה|הגהות מיימוניות, תפילה, פרק ו' ג'}}. דער [[רשב"א]] שרייבט אז ער איז [[רבי אלעזר בן ערך]], לכאורה לויט אן אנדערע גירסא וואס ער האט געהאט אינעם מדרש{{הערה|נאמען=רשבא|{{היברובוקס|2=שו"ת הרשב"א|3=14649|page=216|באנד=א|לינק טעקסט=תס"ט}}}}. די ראשונים טוען מיט דעם אפשלאגן די הלכה'דיגע טענות וואס זענען ארויפגעברענגט געווארן קעגן דאס זאגן פיוטים אינמיטן דאווענען{{הערה|שם=בעתס}}{{הערה|נאמען=רשבא}}.


אויך [[רבי חיים וויטאל]] ברענגט אין שער הכוונות אז ער האט געהערט אין נאמען פון זיין רבי'ן דער [[אר"י]] אז דער קליר איז רבי אלעזר בר' שמעון{{הערה|{{ספריא|2=שער הכוונות|3=Sha'ar_HaKavanot%2C_Sermons_on_Aleinu_and_the_Prayer_Formula.1.1|4=דרושי עלינו לשבח ונוסח התפילה,  א׳}}}}. דער [[יעב"ץ]] ברענגט אין נאמען פון אר"י אז ער איז געווען א [[גלגול נשמות|גלגול]] פון ר' אלעזר ברבי שמעון{{הערה|[[רבי יעקב עמדין]], מור וקציעה, סי' קיב; הנ"ל, קולן של סופרים (חגיגה יג.); דער [[חיד"א]] ברענגט עס אין זיין נאמען, אין מחזיק ברכה או"ח קיב, יג}}. דער [[רבי חיים אלעזר שפירא|מנחת אלעזר]] באמערקט אבער אז פון דער לשון האר"י איז משמע אז עס איז יא ממש ער{{הערה|{{היברובוקס|רבי חיים אלעזר שפירא|שו"ת מנחת אלעזר|3=4745|page=49|לינק טעקסט=סימן יא}}}}.
עס זענען אבער פארהאן אנדערע ראשונים וואס ברענגען אים אראפ אלס איינער פון די פריערדיגע פייטנים און דערמאנען נישט אז ער איז געווען א תנא{{הערה|{{היברובוקס|2=שו"ת [[רבינו גרשום מאור הגולה]]|3=20241|page=61|לינק טעקסט=סימן א'}}; {{היברובוקס|2=ספר הפרדס הגדול לרש"י|3=37691|page=63|לינק טעקסט=סימן קעד}}.}}. אזוי האבן אויך ווארשיינליך אנגענומען די ראשונים וואס קריטיקירן זיינע פיוטים, ווי דער אבן עזרא{{הערה|שם=אבע|{{תנ"ך|קהלת|ה|א|מפרש=אבן עזרא}}}}.
[[רבי יצחק אברבנאל]] און אנדערע שרייבן אז דאס באזירן פיוטים אויפ'ן גראם אזוי ווי דער קליר האט געטון, געפינט מען נישט ביי די חכמים פון די משנה און [[גמרא]], נאר עס האט זיך אנגעהויבן אין גלות ביי אידישע חכמים וואס האבן זיך דאס געלערנט פון די חכמת השיר פון די [[אראבער]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טו|ה|מפרש=אברבנאל}}}}{{הערה|שם=תשומ|[[רבי אלעזר פלעקלש]], שו"ת תשובה מאהבה, {{שיתופתא|Teshuva_MeAhava_Part_I/1|או"ח סימן א}}}}.


עס זענען אבער פארהאן אנדערע ראשונים וואס ברענגען אים אראפ אלס איינער פון די פריערדיגע פייטנים און דערמאנען נישט אז ער איז געווען א תנא{{הערה|{{היברובוקס|2=שו"ת [[רבינו גרשום מאור הגולה]]|3=20241|page=61|לינק טעקסט=סימן א'}}; {{היברובוקס|2=ספר הפרדס הגדול לרש"י|3=37691|page=63|לינק טעקסט=סימן קעד}}}}. אזוי האבן אויך ווארשיינליך אנגענומען די ראשונים וואס קריטיקירן זיינע פיוטים{{הערה|שם=אבע|ווי דער {{תנ"ך|קהלת|ה|א|מפרש=אבן עזרא}}}}.
עס זענען געווען וואס האבן געברענגט א ראיה פון די ווערטער "אַאֲבִין תְּשַׁע מֵאוֹת וְעוֹד" אין די [[קרובה]] 'אאביך ביום מבך' פון [[תשעה באב]], וואו מ'זעט אז ער איז געווען איבער 900 יאר נאכ'ן [[חורבן בית המקדש|חורבן]], אין דער צייט פון די גאונים{{הערה|שם=זכי|{{היברובוקס|רבי יוסף שטיינהארט|שו"ת זכרון יוסף|560|page=35|לינק טעקסט=שאלה יג-יד}}}}. אנדערע ווענדן עס אבער אפ, אז חכמים אין שפעטערע דורות האבן צוגעפאסט דעם נומער{{הערה|שם=נובי2|דארט=נובי|דארט, הגה מבן המחבר}}.


[[רבי יצחק אברבנאל]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טו|ה|מפרש=אברבנאל}}}} און אנדערע{{הערה|שם=תשומ|[[רבי אלעזר פלעקלש]], שו"ת תשובה מאהבה, {{שיתופתא|Teshuva_MeAhava_Part_I/1|או"ח סימן א}}}} שרייבן אז דאס באזירן פיוטים אויפ'ן גראם אזוי ווי דער קליר האט געטון, געפינט מען נישט ביי די חכמים פון [[משניות]] און [[גמרא]], נאר עס האט זיך אנגעהויבן אין גלות ביי אידישע חכמים וואס האבן זיך דאס געלערנט פון די חכמת השיר פון די [[אראבער]].
איינע פון די ראיות וואס רבינו תם ברענגט אז ער איז געווען א תנא איז אז מ'טרעפט נישט קיין פיוטים פון רבי אלעזר אויף די צווייטע טאג יום טוב, וואס דייט אָן אז ער האט געלעבט ווען מ'האט נאך [[קידוש החודש|מקדש געווען דעם חודש]] על פי הראיה{{הערה|שם=בעתס}}. דער [[רדב"ז]] ווענדט אפ די ראיה, וויבאלד ער איז געווען פון ארץ ישראל וואו מ'האלט דאך אלעמאל נאר איין טאג יום טוב; און אפילו [[ראש השנה]] וואס איז צוויי טעג{{הערה|שם=נובי|זעט {{היברובוקס|2=שו"ת [[נודע ביהודה]] מהדורא תנינא|3=14662|page=70|לינק טעקסט=או"ח סימן קיג}}}} האט אויסגעפעלט בלויז איין פיוט וויבאלד עס איז א יומא אריכתא{{הערה|{{היברובוקס|2=שו"ת הרדב"ז|3=1952|page=389|לינק טעקסט=חלק ג, סימן תתקס"ז (תקל"ב)}}}}{{הערה|דארט=נובי|זעט די הגה פון [[רבי יוסף שאול נאטאנזאהן]] דארט.}}. אזוי אויך קען זיין אז זיין וועג איז געווען צו דיכטן אויף די [[קריאת התורה|קריאה]] פונעם טאג, און קריאת התורה ביידע טעג פון ראש השנה זענען די זעלבע (ביי [[מפטיר]]){{הערה|זעט: {{צ-זשורנאל|פליישער|לוח מועדי השנה בפיוט לר' אלעזר בירבי קיליר|תרביץ|נב|עמ=252|JSTOR=23595971}}. זעט אויך די פיוטים לראש השנה רעדאגירט פון שולמית אליצור, ירושלים תשע"ד, זייט 161.}}. אויך קען זיין אז אין זיין צייט האט מען זיך געפירט אין ארץ ישראל צו האלטן איין טאג אויך ראש השנה{{הערה|אזא מנהג ווערט געברענגט אין בעל המאור [https://rif.alhatorah.org/Parshan/Baal_HaMaor_Rif/Beitzah/2b.1 ביצה דף ג עמוד א]. זעט: {{צ-זשורנאל|מ"ד הֶר|עוד על שני ימים של ראש השנה בארץ-ישראל|תרביץ|נג|עמ=142-143|שנת הוצאה=תשמ"ד|JSTOR=23595766}}; און זעט אויך {{צ-זשורנאל|פליישער|הערה להארה: בדבר שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל|דארט|עמ=293-295|JSTOR=23596028}}.}}.
 
עס זענען געווען וואס האבן געברענגט א ראיה פון די ווערטער "אַאֲבִין תְּשַׁע מֵאוֹת וְעוֹד" אין די [[קרובה]] 'אאביך ביום מבך' פון [[תשעה באב]], וואו מ'זעט אז ער איז געווען איבער 900 יאר נאכ'ן [[חורבן בית המקדש|חורבן]], אין דער צייט פון די גאונים{{הערה|שם=זכי|{{היברובוקס|רבי יוסף שטיינהארט|שו"ת זכרון יוסף|560|page=35|לינק טעקסט=שאלה יג-יד}}}}. אנדערע ווענדן עס אבער אפ, אז חכמים אין שפעטערע דורות האבן אלץ צוגעפאסט די נומער{{הערה|שם=נובי2|דארט=נובי|דארט, הגה מבן המחבר}}.
 
איינע פון די ראיות וואס רבינו תם ברענגט אז ער איז געווען א תנא איז אז מ'טרעפט נישט קיין פיוטים פון רבי אלעזר אויף די צווייטע טאג יום טוב, וואס דייט אן אז ער האט געלעבט ווען מ'האט נאך מקדש געווען דעם [[חודש]] על פי הראיה{{הערה|שם=בעתס}}. דער [[רדב"ז]] ווענדט אפ דער ראיה, וויבאלד ער איז געווען פון ארץ ישראל וואו מ'האלט דאך אלעמאל נאר איין טאג יום טוב. און אפילו [[ראש השנה]] ווען עס זענען דא צוויי טעג{{הערה|שם=נובי|זעט {{היברובוקס|2=שו"ת [[נודע ביהודה]] מהדורא תנינא|3=14662|page=70|לינק טעקסט=או"ח סימן קיג}}}}, האט אויסגעפעלט בלויז איין פיוט וויבאלד עס איז א יומא אריכתא{{הערה|{{היברובוקס|2=שו"ת הרדב"ז|3=1952|page=389|לינק טעקסט=חלק ג, סימן תתקס"ז (תקל"ב)}}}}{{הערה|דארט=נובי|זעט די הגה פון [[רבי יוסף שאול נאטאנזאהן]] דארט.}}. אזוי אויך קען זיין אז זיין וועג איז געווען צו דיכטן אויף די [[קריאת התורה|קריאה]] פונעם טאג, און קריאת התורה (ביי [[מפטיר]]) ביידע טעג פון ראש השנה זענען די זעלבע{{הערה|זעט: {{צ-זשורנאל|פליישער|לוח מועדי השנה בפיוט לר' אלעזר בירבי קיליר|תרביץ|נב|עמ=252|JSTOR=23595971}}. זעט אויך די פיוטים לראש השנה רעדאגירט פון שולמית אליצור, ירושלים תשע"ד, זייט 161}}. אויך קען זיין אז אין זיין צייט האט מען זיך געפירט אין ארץ ישראל צו האלטן איין טאג אויך ראש השנה{{הערה|אזא מנהג ווערט געברענגט אין בעל המאור [https://rif.alhatorah.org/Parshan/Baal_HaMaor_Rif/Beitzah/2b.1 ביצה דף ג עמוד א]. זעט: {{צ-זשורנאל|מ"ד הֶר|עוד על שני ימים של ראש השנה בארץ-ישראל|תרביץ|נג|עמ=142-143|שנת הוצאה=תשמ"ד|JSTOR=23595766}}; און זעט אויך {{צ-זשורנאל|פליישער|הערה להארה: בדבר שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל|דארט|עמ=293-295|JSTOR=23596028}}.}}.


אנדערע לייגן צו א ראיה פון דעם וואס ער ברענגט אויך פון שפעטערדיגע מדרשים.{{מקור}}
אנדערע לייגן צו א ראיה פון דעם וואס ער ברענגט אויך פון שפעטערדיגע מדרשים.{{מקור}}


===ביי די חוקרים===
===לויט די חוקרים===
[[טעקע:El'azar Hakalir TA.jpg|קליין|א גאס אין [[תל אביב]] אויפ'ן נאמען פון רבי אלעזר הקליר]]
[[טעקע:El'azar Hakalir TA.jpg|קליין|א גאס אין [[תל אביב]] אויפ'ן נאמען פון רבי אלעזר הקליר]]
אין דער תקופה פון [[השכלה]] האבן חוקרים שטארק גענויגט צו פארשפעטערן זיין צייט, און זיי האבן געוואלט זאגן אז ער איז פון ענדע תקופת ה[[גאונים]] אדער אנהייב תקופת ה[[ראשונים]] ([[10טער יארהונדערט|10טער]] אדער [[11טער יארהונדערט|11טער]] י"ה), און האט לויט זיי געוואוינט אין [[איטאליע]], און עס זענען געווען וועלכע האבן אידענטיפיצירט זיין וואוינארט אין [[קליארי]] (Cagliari){{הערה|שם=שיר|זעט {{אוצר החכמה|שלמה יהודה ראפאפארט|תולדות גדולי ישראל|643986|page=24|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תש"ך}}}}.
אין דער תקופה פון [[השכלה]] האבן חוקרים שטארק גענויגט צו פארשפעטערן זיין צייט, און זיי האבן געוואלט זאגן אז ער איז פון ענדע תקופת ה[[גאונים]] אדער אנהייב תקופת ה[[ראשונים]] ([[10טער יארהונדערט|10טער]] אדער [[11טער יארהונדערט|11טער]] י"ה), און אז ער האט געוואוינט אין [[איטאליע]]. עס זענען געווען וועלכע האבן אידענטיפיצירט זיין וואוינארט אין [[קליארי]] (Cagliari){{הערה|שם=שיר|זעט {{אוצר החכמה|שלמה יהודה ראפאפארט|תולדות גדולי ישראל|643986|page=24|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תש"ך}}}}.


זייערע ראיות זענען געווען, אז דער ערשטע מקור וואס מ'האט דאן געהאט פאר זיינע פיוטים איז געווען פון די מחזורים פון יענער צייט אין די אומגעגנט פון איטאליע; אזוי אויך אויפ'ן פאקט אז מען געפינט נישט זיינע פיוטים אין מנהג ספרד, און לויט'ן אפשאצונג פונעם סטיל פון זיינע פיוטים. לגבי דאס וואס מען טרעפט ביי אים מנהגים און נוסחאות פון ארץ ישראל, האבן זיי גע'טענה'ט אז איטאליע געפינט זיך ווייט פון בבל, דעריבער זענען זיי נמשך געווארן נאך די מנהגים פון ארץ ישראל, אנדערש ווי רוב אנדערע געגנטער וואס זענען נמשך געווארן נאך מנהגים פון בבל{{הערה|זעט איבער דעם אין: {{היברובוקס|רבי יעקב קאפל באמבערגער, אב"ד [[ווארמס]]|המעין טז - א|29677|page=4|קעפל=תולדות הפייטן רבי אלעזר הקליר|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=ה'תשלו|מו"ל=הרב נתן רפאל אויערבאך}}}}. נאך א ראיה דערפאר איז פון דער הנחה אז [[גראמען]] האט דערגרייכט צו דער לשון־קודש'ער פאעזיע אונטער דער איינפלוס פון דער אראבישער פאעזיע, און דעריבער איז עס אוממעגליך אז ער האט געלעבט איידער דער איינפלוס{{הערה|שם=שיר}}.
זייערע ראיות זענען געווען, אז דער ערשטע מקור וואס מ'האט דאן געהאט פאר זיינע פיוטים איז געווען פון די מחזורים פון יענער צייט אין די אומגעגנט פון איטאליע; אזוי אויך אויפ'ן פאקט אז מען געפינט נישט זיינע פיוטים אין מנהג ספרד, און לויט'ן אפשאצונג פונעם סטיל פון זיינע פיוטים. לגבי דאס וואס מען טרעפט ביי אים מנהגים און נוסחאות פון ארץ ישראל, האבן זיי גע'טענה'ט אז איטאליע געפינט זיך ווייט פון בבל, דעריבער זענען זיי נמשך געווארן נאך די מנהגים פון ארץ ישראל, אנדערש ווי רוב אנדערע געגנטער וואס זענען נמשך געווארן נאך מנהגים פון בבל{{הערה|זעט איבער דעם אין: {{היברובוקס|רבי יעקב קאפל באמבערגער, אב"ד [[ווארמס]]|המעין טז - א|29677|page=4|קעפל=תולדות הפייטן רבי אלעזר הקליר|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשל"ו|מו"ל=הרב נתן רפאל אויערבאך}}.}}. נאך א ראיה דערפאר איז פון דער הנחה אז [[גראמען]] האט דערגרייכט צו דער לשון־קודש'ער פאעזיע אונטער דער איינפלוס פון דער אראבישער פאעזיע, און דעריבער איז עס אוממעגליך אז ער האט געלעבט איידער דער איינפלוס{{הערה|שם=שיר}}.


[[רבי וואלף היידנהיים]] ברענגט ראיות אז ער איז געווען ממש ביי די ענדע פון די תקופת הגאונים, וויבאלד זיינע פיוטים ווערן נישט דערמאנט אין גמרא אדער מדרשים פון חז"ל, אין נישט דורך די [[רבנן סבוראי]] אדער די גאונים{{ביאור|אויף דער טענה פארוואס זיינע פיוטים ווערן נישט דערמאנט אין חז"ל, זענען דא וואס ענטפערן אז אויך דער פיוט [[אתה כוננת]] פון [[יוסי בן יוסי]] ווערט נישט געברענגט אין חז"ל, טראץ וואס מען קען עס נוצן אלס ראיה פאר די שיטות, נאר פון דעם זעט מען אז די פיוטים זענען נישט געווען קיין נחלת הכלל אין יענער צייט, נאר יעדער האט עס געמאכט פאר זיך אליין, און הערשט שפעטער איז עס פארשפרייט געווארן{{הערה|שם=נובי2}}.}}; און אז אנדערש ווי אנדערע פריערדיגע פיוטים וואס זענען פארשפרייט געווארן אייניג אין [[ספרד]] און אין [[אשכנז]], זענען דעם קליר'ס פיוטים בכלל נישט אנגעקומען קיין ספרד. דעריבער זאגט היידנהיים אז ער איז געווען שוין נאך [[רב האי גאון]], און ער ברענגט א ראיה דערויף אז אין פירוש אויף ספר יצירה פון [[רבי משה בוטריל]] ווערט דערמאנט א ציטאט פון ספר כבודה פון הרב ר' אלעזר הקליר, וואס ברענגט נאך אין נאמען פון רב האי גאון{{הערה|{{אוצר החכמה|[[רבי וואלף היידנהיים]]|מחזור רעדלהיים, אשכנז - סוכות|179443||page=239}} <small>([https://www.google.com/books/edition/ה_פיוטים_והפייטנים/bHAjkF-KPncC?hl=en&gbpv=1&pg=PP9&printsec=frontcover גוגל])</small>}}{{הערה|שם=זכי}}.
[[רבי וואלף היידנהיים]] ברענגט ראיות אז ער איז געווען ממש ביי די ענדע פון די תקופת הגאונים, וויבאלד זיינע פיוטים ווערן נישט דערמאנט אין גמרא אדער מדרשים פון חז"ל, און נישט דורך די [[רבנן סבוראי]] אדער די גאונים{{ביאור|אויף דער טענה פארוואס זיינע פיוטים ווערן נישט דערמאנט אין חז"ל, זענען דא וואס ענטפערן אז אויך דער פיוט [[אתה כוננת]] פון [[יוסי בן יוסי]] ווערט נישט געברענגט אין חז"ל, טראץ וואס מען קען עס נוצן אלס ראיה פאר די שיטות, נאר פון דעם זעט מען אז די פיוטים זענען נישט געווען קיין נחלת הכלל אין יענער צייט, נאר יעדער האט עס געמאכט פאר זיך אליין, און הערשט שפעטער איז עס פארשפרייט געווארן{{הערה|שם=נובי2}}.}}; און אז אנדערש ווי אנדערע פריערדיגע פיוטים וואס זענען פארשפרייט געווארן אייניג אין [[ספרד]] און אין [[אשכנז]], זענען דעם קליר'ס פיוטים בכלל נישט אנגעקומען קיין ספרד. דעריבער זאגט היידנהיים אז ער איז געווען שוין נאך [[רב האי גאון]], און ער ברענגט א ראיה דערויף אז אין פירוש אויף ספר יצירה פון [[רבי משה בוטריל]] ווערט דערמאנט א ציטאט פון ספר כבודה פון הרב ר' אלעזר הקליר, וואס ברענגט נאך אין נאמען פון רב האי גאון{{הערה|{{אוצר החכמה|[[רבי וואלף היידנהיים]]|מחזור רעדלהיים, אשכנז - סוכות|179443||page=239}} <small>([https://www.google.com/books/edition/ה_פיוטים_והפייטנים/bHAjkF-KPncC?hl=en&gbpv=1&pg=PP9&printsec=frontcover גוגל])</small>}}{{הערה|שם=זכי}}.


למעשה זענען די דעות שפעטער באצייכנט געווארן אלס אומריכטיגע, וויבאלד די פיוטים פון קליר ווערן יא דערמאנט אויך דורך פריערדיגע גאונים, צווישן זיי [[רב נטרונאי גאון]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רב נטרונאי גאון|חמדה גנוזה - תשובות הגאונים (תרכ"ג)|105837|page=29|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרכ"ג}}, אויך געברענגט אין שבלי הלקט, {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket/28|סימן כח}}}}, און [[רב סעדיה גאון]]{{הערה|[[רב סעדיה גאון]], {{היברובוקס|2=זכרון לראשונים וגם לאחרונים|3=32264|page=51|קעפל=הקדמת ספר האגרון|מקום הוצאה=פעטערבורג|שנת הוצאה=תרנ"ב|מו"ל=אברהם אליהו הרכבי|עמ=נ}}; זעט אויך דארט אין {{היברובוקס|2=הוספה ראשונה|3=32264|page=110|עמ=קט}}}}, דעריבער איז דאס נישט מעגליך{{הערה|זעט אויך תשובה פון [[רבי אפרים זלמן מרגליות]]: {{אוצר החכמה|2=סדר עבודת ישראל|3=610159|page=506|קעפל=תשובת רבי אפרים זלמן מרגליות|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"ח}}}}.
למעשה זענען די דעות שפעטער באצייכנט געווארן אלס אומריכטיגע, וויבאלד די פיוטים פון קליר ווערן יא דערמאנט אויך דורך פריערדיגע גאונים, צווישן זיי [[רב נטרונאי גאון]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רב נטרונאי גאון|חמדה גנוזה - תשובות הגאונים (תרכ"ג)|105837|page=29|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרכ"ג}}, אויך געברענגט אין שבלי הלקט, {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket/28|סימן כח}}}}, און [[רב סעדיה גאון]]{{הערה|[[רב סעדיה גאון]], {{היברובוקס|2=זכרון לראשונים וגם לאחרונים|3=32264|page=51|קעפל=הקדמת ספר האגרון|מקום הוצאה=פעטערבורג|שנת הוצאה=תרנ"ב|מו"ל=אברהם אליהו הרכבי|עמ=נ}}; זעט אויך דארט אין {{היברובוקס|2=הוספה ראשונה|3=32264|page=110|עמ=קט}}}}{{הערה|זעט אויך תשובה פון [[רבי אפרים זלמן מרגליות]]: {{אוצר החכמה|2=סדר עבודת ישראל|3=610159|page=506|קעפל=תשובת רבי אפרים זלמן מרגליות|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"ח}}}}.


===מאדערנע חוקרים===
===לויט די לעצטיגע חוקרים===
מיט'ן אנטדעקן די [[קאירא גניזה]], וועלכע האט אנטהאלטן פיל פון קליר'ס פיוטים, אויך אזוינע וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז היינט האבן די חוקרים באקומען מער אינפארמאציע איבער דער קליר<!--, און צוזאמען מיט דעם איז אפגעפרעגט געווארן די הנחה אז גראמען איז געקומען צו לשון־קודש דורך אראביש{{מקור}} -->. אין די פיוטים זעט מען אז ער האט זיך געפירט מיט די שפעטערדיגע מנהגים פון א"י וואס זענען געווען מער נוטה צו מנהג בבל. אין [[מערבית]] אויף [[ראש השנה]] וואס פאלט אויס אום [[שבת]] האט ער צוגעענדיגט ביי 'ברכת גאולה' אזוי ווי די בבלי'שע חתימה 'גאל ישראל', אנשטאט נוסח ארץ ישראל צו ענדיגן 'צור ישראל וגואלו'{{הערה|זעט {{צ-זשורנאל|פליישער|פיוט על סדרי התקיעה בשופר בארץ-ישראל בראש-השנה ושבת|תרביץ|א|עמ=66|סדרה=נד|שנת הוצאה=תשמ"ה|JSTOR=23596090}}, הערה 14.}}, און ווי עס זעט אויס האט ער באזירט זיינע פיוטים אויף די סדר פון [[קריאת התורה]] וואס מען ענדיגט די תורה איינמאל א יאר, אנשטאט איין מאל אין דריי יאר ווי עס איז געווען איינגעפירט אין ארץ ישראל{{הערה|זעט אויך: חיים סיימונס, "[https://chaimsimons.net/parshiot.pdf הבדלים בקריאת הפרשיות בין בני א"י ובין בני חו"ל]", '''סיני''' קו (1990), זייט לד}}.
מיט'ן אנטדעקן די [[קאירא גניזה]], וועלכע האט אנטהאלטן פיל ביז דאן אומבאקאנטע פיוטים פון קליר, האבן די חוקרים באקומען מער אינפארמאציע איבער דער קליר. אין די פיוטים זעט מען אז ער האט זיך געפירט מיט די שפעטערדיגע מנהגים פון ארץ ישראל וואס זענען געווען מער נוטה צו מנהג בבל. אין [[מערבית]] אויף [[ראש השנה]] וואס פאלט אויס אום [[שבת]] האט ער צוגעענדיגט ביי 'ברכת גאולה' אזוי ווי די בבלי'שע חתימה 'גאל ישראל', אנשטאט נוסח ארץ ישראל צו ענדיגן 'צור ישראל וגואלו'{{הערה|זעט {{צ-זשורנאל|פליישער|פיוט על סדרי התקיעה בשופר בארץ-ישראל בראש-השנה ושבת|תרביץ|א|עמ=66|סדרה=נד|שנת הוצאה=תשמ"ה|JSTOR=23596090}}, הערה 14.}}, און ווי עס זעט אויס האט ער באזירט זיינע פיוטים אויף די סדר פון [[קריאת התורה]] וואס מען ענדיגט די תורה איינמאל א יאר, אנשטאט איין מאל אין דריי יאר ווי עס איז געווען איינגעפירט אין ארץ ישראל{{הערה|זעט אויך: {{אוצר החכמה|חיים סיימונס|סיני|614219|page=36|קעפל=הבדלים בקריאת הפרשיות בין בני א"י ובין בני חו"ל|באנד=קו (א-ב)|שנת הוצאה=תש"נ|עמ=לד}}.}}.


די חוקרים לערנען אפ אסאך לשונות אין זיינע פיוטים אז זיי באציען זיך צו די [[ביזאנטישע אימפעריע|ביזאנטישע קריסטן]] וועלכע געוועלטיגן אין ארץ ישראל, און אינאיינעם מיט'ן אפשאצן די סטיל פון זיינע פיוטים איז אנגענומען אז ער האט געלעבט בערך אין די תקופה פון די [[רבנן סבוראי]] אדער די ערשטע [[גאונים]] (6טער אדער 7טער י"ה). אין פארגאנגענהייט איז געווען פארשפרייט די דעה אז ער האט געלעבט פאר די אקופאציע פון די [[אראבער]] וואס האבן איבערגענומען ארץ ישראל פון די ביזאנטן אין יאר ד'שצ"ח (638 למס'), וויבאלד עס ווערן נישט דערמאנט קיין אראבער אין זיינע פיוטים. מיט די יארן זענען יא געפונען געווארן אויך אייניגע דערמאנונגען פון אראבער אין געוויסע פיוטים{{הערה|זעט צום ביישפיל: {{צ-זשורנאל|עזרא פליישער|לוח מועדי השנה בפיוט לר' אלעזר בירבי קיליר|תרביץ|נב [ב] (טבת תשמ"ג)|עמ=254–257|JSTOR=23595971}}.}}, און לויט דעם נעמט מען אן אז די אראבישע אקופאציע איז פארגעקומען סוף ימיו{{הערה|{{צ-בוך|מחבר=שולמית אליצור|נאמען=סוד משלשי קודש|מקום הוצאה=ירושלים|מו"ל=האיגוד העולמי למדעי היהדות|שנת הוצאה=תשע"ט|עמ=697–703|ISBN=9789657418109}}}}. אלזא האט ער געלעבט אין ענדע פון דער תקופה וואס די [[ביזאנטישע אימפעריע]] האט געוועלטיגט אין ארץ ישראל און די ערשטע יארן פון די [[מוסלמענער]] הערשאפט אויף ארץ ישראל, ארום אנהייב פונעם 7טער יארהונדערט.
די חוקרים לערנען אפ אסאך לשונות אין זיינע פיוטים אז זיי באציען זיך צו דער שווערער שעבוד פון די [[ביזאנטישע אימפעריע]] וועלכע געוועלטיגן אין ארץ ישראל, און אויך צו דער אייננעמונג פון מלך פרס וואס האט אין יענעם דור איינגענומען ארץ ישראל פון די קריסטליכע ביזאנטישע, אבער נישט צו דער מוסלמענישער אייננעמונג וואס איז געווען עטליכע יאר שפעטער{{הערה|וועקסלשטיין, נהורא}}. אינאיינעם מיט'ן אפשאצן די סטיל פון זיינע פיוטים איז אנגענומען אז ער האט געלעבט בערך אין די תקופה פון די [[רבנן סבוראי]] אדער די ערשטע [[גאונים]] (6טער אדער 7טער י"ה).
 
אין פארגאנגענהייט איז געווען פארשפרייט די דעה אז ער האט געלעבט פאר די אקופאציע פון די [[אראבער]] וואס האבן איבערגענומען ארץ ישראל פון די ביזאנטן אין יאר ד'שצ"ח (638 למס'), וויבאלד עס ווערן נישט דערמאנט קיין אראבער אין זיינע פיוטים. מיט די יארן זענען יא געפונען געווארן אויך אייניגע דערמאנונגען פון אראבער אין געוויסע פיוטים{{הערה|זעט צום ביישפיל: {{צ-זשורנאל|עזרא פליישער|לוח מועדי השנה בפיוט לר' אלעזר בירבי קיליר|תרביץ|נב [ב] (טבת תשמ"ג)|עמ=254–257|JSTOR=23595971}}.}}, און לויט דעם נעמט מען אן אז די אראבישע אקופאציע איז פארגעקומען סוף ימיו{{הערה|{{צ-בוך|מחבר=שולמית אליצור|נאמען=סוד משלשי קודש|מקום הוצאה=ירושלים|מו"ל=האיגוד העולמי למדעי היהדות|שנת הוצאה=תשע"ט|עמ=697–703|ISBN=9789657418109}}}}. אלזא האט ער געלעבט אין ענדע פון דער תקופה וואס די [[ביזאנטישע אימפעריע]] האט געוועלטיגט אין ארץ ישראל און די ערשטע יארן פון די [[מוסלמענער]] הערשאפט אויף ארץ ישראל, ארום אנהייב פונעם 7טער יארהונדערט.


עזרא פליישער ווייזט אן אויף א געוויסע [[פיוט#קרובות|סילוק]] פון א קדושתא פונעם קליר אויף [[שבת חזון|שבת איכה]] וואס רעדט ארום איבער ביאת המשיח, און לויט זיין מיינונג באציט זיך עס אויף די ווידערשטאנד קעגן [[הערקאליוס]], און איז דעריבער געשריבן געווארן צווישן די יארן ד'שפ"ט און ד'שצ"ד (629–634){{הערה|{{אקדמיה|עזרא פליישר|לפתרון שאלת זמנו ומקום פעילותו של ר' אלעזר בירבי קיליר|38275640|תרביץ|נד [ג] (ניסן תשמ"ה), זייטן 383–427}}.}}, און פון דא איז קלאר, אז דער קליר איז געווען אקטיוו אין די ערשטע האלב פון די 7'טע יארהונדערט. אנדערע פארשער האבן נישט צוגעשטימט צו דעם אפטייטש, און ממילא אויך צו די באווייזן וואס ווערן געברענגט דערפון{{הערה|Hillel I. Newman, "[https://www.academia.edu/38436571/Apocalyptic_Poems_in_Christian_and_Jewish_Liturgy_in_Late_Antiquity.pdf Apocalyptic Poems in Christian and Jewish Liturgy in Late Antiquity]", in Brouria Bitton-Ashkelony and Derek Krueger (eds.), ''Prayer and Worship in Eastern Christianities, 5th to 11th Centuries'', London 2016, pp. 244-248.|כיוון=שמאל}}.
עזרא פליישער ווייזט אן אויף א געוויסע [[פיוט#קרובות|סילוק]] פון א קדושתא פונעם קליר אויף [[שבת חזון|שבת איכה]] וואס רעדט ארום איבער ביאת המשיח, און לויט זיין מיינונג באציט זיך עס אויף די ווידערשטאנד קעגן [[הערקאליוס]], און איז דעריבער געשריבן געווארן צווישן די יארן ד'שפ"ט און ד'שצ"ד (629–634){{הערה|{{אקדמיה|עזרא פליישר|לפתרון שאלת זמנו ומקום פעילותו של ר' אלעזר בירבי קיליר|38275640|תרביץ|נד [ג] (ניסן תשמ"ה), זייטן 383–427}}.}}, און פון דא איז קלאר, אז דער קליר איז געווען אקטיוו אין די ערשטע האלב פון די 7'טע יארהונדערט. אנדערע פארשער האבן נישט צוגעשטימט צו דעם אפטייטש, און ממילא אויך צו די באווייזן וואס ווערן געברענגט דערפון{{הערה|Hillel I. Newman, "[https://www.academia.edu/38436571/Apocalyptic_Poems_in_Christian_and_Jewish_Liturgy_in_Late_Antiquity.pdf Apocalyptic Poems in Christian and Jewish Liturgy in Late Antiquity]", in Brouria Bitton-Ashkelony and Derek Krueger (eds.), ''Prayer and Worship in Eastern Christianities, 5th to 11th Centuries'', London 2016, pp. 244-248.|כיוון=שמאל}}.
שורה 47: שורה 47:
אין דער [[אקראסטיך]] פון זיינע פיוטים ערשיינט ער אפטמאל אלס "רבי אלעזר בריבי קליר מקרית ספר".
אין דער [[אקראסטיך]] פון זיינע פיוטים ערשיינט ער אפטמאל אלס "רבי אלעזר בריבי קליר מקרית ספר".


די משמעות פון די נאמען "קליר" איז נישט קלאר (צומאל ערשיינט ער אויך מיט '''קלר''' און '''קיליר'''). לויט [[רבי נתן מרומי|רבי נתן]] בעל '[[הערוך]]', איז די מקור פונעם נאמען פון די [[גריכיש]]ע ווארט {{משמאל לימין|κολλύρα}}{{הערה|{{אנצ יהודית|9148-kalir-eleazar|ḲALIR, ELEAZAR|Richard Gottheil, Caspar Levias}}|שם=אנצ|כיוון=שמאל}} וואס איר טייטש איז א [[קוכן]], און דאס איז וויבאלד די קלוגשאפט פון ר' אלעזר איז אים אנגעקומען פון עסן א קוכן וואס דערין איז געווען אויסגעקריצט א [[קמיע]]{{הערה|{{ספריא|2=ספר הערוך|3=Sefer_HeArukh%2C_Letter_Kof.233|4=ערך קלר|5=ניין}}}}. רבי דוד גינצבורג פון פולדא איז מעתיק פון א "ספר ישן נושן והיו בו דברים נפלאים נסתרים ונעלמים, את פתיחות הלב של רבינו אליעזר קלירי הפייטן וקלירי פ['ירושו] עוגה, ועל שם פתיחות הלב הזה נקרא קלירי"{{הערה|1={{היברובוקס|ג' שלום|כתבי יד בקבלה|36766|page=118|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תר"צ|עמ=110}}}}. פון רבי סעדיה גאון ווערט געברענגט א סגולה לשכחה וואס רב סעדיה גאון האט געטראפן "במערתא דר' אלעזר קליר", צו עסן א געוויסע קיכל מיט א פסוק און שמות דערין, און רב סעדיה און אלע חכמי ישראל פלעגן דאס נוצן און אזוי מצליח זיין{{הערה|{{היברובוקס|ח' הורוויץ|תורתן של ראשונים א|20424|page=57|מקום הוצאה=פראנקפורט|שנת הוצאה=תרמ"ב|עמ=58}}; זעט {{אקדמיה|אליעזר בראדט|סגולה לזכרון ופתיחת לב|12080612|ירושתנו|תשע"א, עמ' שמה}}}}. רבי שמחה מויטרי לשיטתו אז דאס איז רבי אלעזר ברבי שמעון, צייכנט צו א פסיקתא{{הערה|{{ספריא|2=פסיקתא דרב כהנא|3=Pesikta_DeRav_Kahana.11.18|4=פיסקא י, ויהי בשלח}}}} וואס דערציילט אז איידער ער איז געווארן א תלמיד חכם איז רבי אלעזר געווען א טרעגער וואס פלעגט עסן גאר אסאך ברויט, און מעגליך אז ער האט געמאכט זיינע פיוטים ווען ער פלעגט פון זיינע פארדינסטן קויפן קיכלעך, און דעריבער האט ער געהייסן קליר{{הערה|שם=ויטרי}}.
די משמעות פון די נאמען "קליר" איז נישט קלאר (צומאל ערשיינט ער אויך מיט '''קלר''' און '''קיליר'''). לויט [[רבי נתן מרומי|רבי נתן]] בעל '[[הערוך]]', איז די מקור פונעם נאמען פון די [[גריכיש]]ע ווארט {{משמאל לימין|κολλύρα}}{{הערה|{{אנצ יהודית|9148-kalir-eleazar|ḲALIR, ELEAZAR|Richard Gottheil, Caspar Levias}}|שם=אנצ|כיוון=שמאל}} וואס איר טייטש איז א [[קוכן]], און דאס איז וויבאלד די קלוגשאפט פון ר' אלעזר איז אים אנגעקומען פון עסן א קוכן וואס דערין איז געווען אויסגעקריצט א [[קמיע]]{{הערה|{{ספריא|2=ספר הערוך|3=Sefer_HeArukh%2C_Letter_Kof.233|4=ערך קלר}}}}. רבי דוד גינצבורג פון פולדא איז מעתיק פון א "ספר ישן נושן והיו בו דברים נפלאים נסתרים ונעלמים, את פתיחות הלב של רבינו אליעזר קלירי הפייטן וקלירי פ['ירושו] עוגה, ועל שם פתיחות הלב הזה נקרא קלירי"{{הערה|1={{היברובוקס|גרשם שלום|כתבי יד בקבלה|36766|page=118|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תר"צ|עמ=110}}.}}. עס ווערט געברענגט א סגולה לשכחה וואס [[רב סעדיה גאון]] האט געטראפן "במערתא דר' אלעזר קליר", צו עסן א געוויסע קיכל מיט א פסוק און שמות דערין, און רב סעדיה און אלע חכמי ישראל פלעגן דאס נוצן און אזוי מצליח זיין{{הערה|{{היברובוקס|ח' הורוויץ|תורתן של ראשונים א|20424|page=57|מקום הוצאה=פראנקפורט|שנת הוצאה=תרמ"ב|עמ=58}}; זעט {{היברובוקס|אליעזר בראדט|ירושתנו|58220|page=343|קעפל=|קעפל=סגולה לזכרון ופתיחת לב|באנד=ה|שנת הוצאה=תשע"א|מו"ל=מכון מורשת אשכנז|עמ=שמה}}.}}. רבינו תם, לשיטתו אז דאס איז רבי אלעזר ברבי שמעון, צייכנט צו א פסיקתא{{הערה|{{ספריא|2=פסיקתא דרב כהנא|3=Pesikta_DeRav_Kahana.11.18|4=פיסקא י, ויהי בשלח}}.}} וואס דערציילט אז איידער ער איז געווארן א תלמיד חכם איז רבי אלעזר געווען א טרעגער וואס פלעגט עסן גאר אסאך ברויט, און מעגליך אז ער האט געמאכט זיינע פיוטים ווען ער פלעגט פון זיינע פארדינסטן קויפן די קיכלעך, און דעריבער האט ער געהייסן קליר{{הערה|שם=ויטרי}}.


אנדערע האבן פארגעשלאגן אז מעגליך איז די מקור פון איבערדרייען די אותיות פון די ביזאנטישע נאמען קיריל, און מען דארף עס ליינען קיליר{{הערה|1=[[שמואל דוד לוצאטו|שד"ל]] ציטירט דעם געדאנק פון משה לנדאו אין זיין פירוש אויפ'ן ספר הערוך "מערכי לשון".}}. מאנכע קלערן אז די מקור פון זיין נאמען איז פון די באגריף "קליראָס" ([[גריכיש]]: κλήρος, איינציגער מאן), א קירכעריש באגריף וואס באצייכנט א מענטש פון קירכע קעגן די געווענליכע קריסטן{{ביאור|די גריכישע ווארט κλήρος און איר פשוט'ע טייטש מיינט א טייל פון א באדן, א גורל, א קארטע וואס מ'נוצט פאר א הגרלה, א פארמעגן אדער א זאך וואס מען באקומט ביי א הגרלה, און דאס גלייכן. א פארבונדענע באגריף צו די ווארט אין גריכיש איז ירושה, ווען κληρονομος איז א ווארט פארן יורש - ווער עס באקומט פארמעגן ביי די הגרלה אדער ביי די ירושה.}}. מעגליך אז דאס ווארט האט באנוצט אויך מענטשן פון אנדערע רעליגיעס ווי רבנים{{ביאור|אן ענליכער ערשיינונג איז געפונען געווארן אויך אין אנדערע שפראכן; אזוי צום ביישפיל, די אידישע [[כהן|כהנים]]-פאמיליע נאמען "קאפלאן" קומט פון א באגריף אויף א רעליגיעזע פאזיציע אין [[איטאליעניש]].}}.
אנדערע האבן פארגעשלאגן אז מעגליך איז די מקור פון איבערדרייען די אותיות פון די ביזאנטישע נאמען קיריל, און מען דארף עס ליינען קיליר{{הערה|1=[[שמואל דוד לוצאטו|שד"ל]] ציטירט דעם געדאנק פון משה לנדאו אין זיין פירוש אויפ'ן ספר הערוך "מערכי לשון".}}. מאנכע קלערן אז די מקור פון זיין נאמען איז פון די באגריף "קליראָס" ([[גריכיש]]: κλήρος, איינציגער מאן), א קירכישער באגריף וואס באצייכנט א מענטש פון קירכע קעגן די געווענליכע קריסטן{{ביאור|די גריכישע ווארט κλήρος און איר פשוט'ע טייטש מיינט א טייל פון א באדן, א גורל, א קארטע וואס מ'נוצט פאר א הגרלה, א פארמעגן אדער א זאך וואס מען באקומט ביי א הגרלה, און דאס גלייכן. א פארבונדענע באגריף צו די ווארט אין גריכיש איז ירושה, ווען κληρονομος איז א ווארט פארן יורש - ווער עס באקומט פארמעגן ביי די הגרלה אדער ביי די ירושה.}}. מעגליך אז דאס ווארט האט באנוצט אויך מענטשן פון אנדערע רעליגיעס ווי רבנים{{ביאור|אן ענליכער ערשיינונג איז געפונען געווארן אויך אין אנדערע שפראכן; אזוי צום ביישפיל, די אידישע [[כהן|כהנים]]-פאמיליע נאמען "קאפלאן" קומט פון א באגריף אויף א רעליגיעזע פאזיציע אין [[איטאליעניש]].}}.


נאך פארשלאגן זענען אז דאס איז דער נאמען פון זיין פאטער{{הערה|1={{היברובוקס|רבי אברהם בן הגר"א|רב פעלים|14013|page=126|עמ=125}} בשם שבלי הלקט}}{{הערה|שם=זכי}}, אדער זיין זיידן וואס געווען א באקאנטער גדול הדור{{הערה|[[רבי יום-טוב ליפמאן העלער]], מעדני יום טוב, מסכת ברכות [[s:מעדני יום טוב/ברכות/פרק ה|פרק ה סימן כא, סק"ה]]}}. אדער אז דאס איז א לשון פון אן אוצר, באזירט אויפ'ן לשון פון מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|יא|ד}}}} "קלרין של מלך"{{הערה|שם=תשומ}}.
נאך פארשלאגן זענען אז דאס איז דער נאמען פון זיין פאטער{{הערה|1={{היברובוקס|רבי אברהם בן הגר"א|רב פעלים|14013|page=126|עמ=125}} בשם שבלי הלקט}}{{הערה|שם=זכי}}, אדער זיין זיידן וואס געווען א באקאנטער גדול הדור{{הערה|[[רבי יום-טוב ליפמאן העלער]], מעדני יום טוב, מסכת ברכות [[s:מעדני יום טוב/ברכות/פרק ה|פרק ה סימן כא, סק"ה]]}}. אדער אז דאס איז א לשון פון אן אוצר, באזירט אויפ'ן לשון פון מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|יא|ד}}}} "קלרין של מלך"{{הערה|שם=תשומ}}.
שורה 66: שורה 66:
אין קעגנזאץ צו יניי, וועמענס עיקר פיוטים זענען קדושתות אויף געווענליכע שבתים לויט דעם סדר פון [[קריאת התורה]], זענען אינעם קליר'ס ווערק כמעט נישט פארהאן קיין פיוטים פאר געוועליכע שבתים, נאר פאר ימים-טובים, ספעציעלע שבתים, און אנדערע ספּעציעלע טעג אינעם לוח. דערצו האט ער אויך אנגעשריבן פּיוטים פאר אנדערע תפילות און ברכות, ווי [[הושענות]], פיוטים אויף [[ברכת המזון]] און נאך, אדער פאר ספעציעלע געלעגנהייטן אין פריוואטן לעבן, ווי [[ברית]], [[אויפרוף]], [[חתונה]] און [[אבלות]].
אין קעגנזאץ צו יניי, וועמענס עיקר פיוטים זענען קדושתות אויף געווענליכע שבתים לויט דעם סדר פון [[קריאת התורה]], זענען אינעם קליר'ס ווערק כמעט נישט פארהאן קיין פיוטים פאר געוועליכע שבתים, נאר פאר ימים-טובים, ספעציעלע שבתים, און אנדערע ספּעציעלע טעג אינעם לוח. דערצו האט ער אויך אנגעשריבן פּיוטים פאר אנדערע תפילות און ברכות, ווי [[הושענות]], פיוטים אויף [[ברכת המזון]] און נאך, אדער פאר ספעציעלע געלעגנהייטן אין פריוואטן לעבן, ווי [[ברית]], [[אויפרוף]], [[חתונה]] און [[אבלות]].


א גרויס טייל פון די פיוטים וואס ווערן היינט געזאגט לויט מנהג אשכנז זענען פון זיינע פיוטים. א חלק פון זיינע פיוטים זענען פארקירצט געווארן במשך פון די יארן. אין דער קאירא גניזה זענען געפונען געווארן נאך א גרויסע צאל פיוטים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן.
א גרויס טייל פון די פיוטים וואס ווערן היינט געזאגט לויט מנהג אשכנז זענען פון זיינע פיוטים. א חלק פון זיינע פיוטים זענען פארקירצט געווארן במשך פון די יארן. אין דער קאירא גניזה זענען געפונען געווארן נאך א גרויסע צאל פיוטים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן. פראפעסארין שולמית אליצור האט פארעפנטליכט עטליכע בענדער מיט זיינע פיוטים.


זיין אייגנארטיגער סטיל, האט געדינט אלס באזיס פאר שפעטערדיגע פייטנים וואס האבן פרובירט צו גיין אין זיין גאנג, און פארפאסן פיוטים אויף זיין שטייגער. דעם קליר'ס פיוטים האבן עטליכע חידושים אין פארגלייך צו פייטנים פאר אים; עס גייט אויף קאמפליצירטע [[גראם]], די שורות פארמאגן א שטיקל א [[מעטער (פאעזיע)|מעטער]], און דאס געבוי פון א פיוט איז אויסגעשטעלט מיט א סיסטעם, פון א באשטימטע צאל ווערטער אין יעדן שורה, און א באשטימטע צאל שורות פאר יעדן גראם{{הערה|איבער די מעטער-סיסטעם פון די ארץ -ישראל'דיגע פיוטים זעט: עזרא פליישער, "עיונים בדרכי השקילה של שירת הקודש הקדומה", '''הספרות''' 24 (תשל"ז), עמ׳ 70–83}}. די [[אקראסטיך]] פון זיינע פיוטים גייען לויט די [[אלף בית]], [[תשר"ק]], [[אלב"ם]], און עניני דיומא{{הערה|די קדושתא [[שושן עמוק]] איז לויט די אקראסטיכן פון "שבת שבתון", "צום העשור", און "יום הכיפורים"}}, אזוי אויך פלעגט ער חתמ'ענען דארט זיין נאמען.
זיין אייגנארטיגער סטיל, האט געדינט אלס באזיס פאר שפעטערדיגע פייטנים וואס האבן פרובירט צו גיין אין זיין גאנג, און פארפאסן פיוטים אויף זיין שטייגער. דעם קליר'ס פיוטים האבן עטליכע חידושים אין פארגלייך צו פייטנים פאר אים; עס גייט אויף קאמפליצירטע [[גראם]], די שורות פארמאגן א שטיקל א [[מעטער (פאעזיע)|מעטער]], און דאס געבוי פון א פיוט איז אויסגעשטעלט מיט א סיסטעם, פון א באשטימטע צאל ווערטער אין יעדן שורה, און א באשטימטע צאל שורות פאר יעדן גראם{{הערה|איבער די מעטער-סיסטעם פון די ארץ -ישראל'דיגע פיוטים זעט: עזרא פליישער, "עיונים בדרכי השקילה של שירת הקודש הקדומה", '''הספרות''' 24 (תשל"ז), עמ׳ 70–83}}. די [[אקראסטיך]] פון זיינע פיוטים גייען לויט די [[אלף בית]], [[תשר"ק]], [[אלב"ם]], און עניני דיומא{{הערה|די קדושתא [[שושן עמוק]] איז לויט די אקראסטיכן פון "שבת שבתון", "צום העשור", און "יום הכיפורים"}}, אזוי אויך פלעגט ער חתמ'ענען דארט זיין נאמען.
שורה 87: שורה 87:
[[רבי יהודה החסיד]] פארדאמט די וואס בייטן די אנגענומענע פיוטים פונעם קליר אויף נייע פיוטים, ליינענדיג אויף זיי דעם פסוק{{הערה|{{תנ"ך|משלי|כב|כח}}}}: "אל תסג גבול עולם אשר עשו אבותיך"{{הערה|ספר חסידים (מרגליות) {{שיתופתא|Sefer_Chasidim/114|סימן קיד}}}}.
[[רבי יהודה החסיד]] פארדאמט די וואס בייטן די אנגענומענע פיוטים פונעם קליר אויף נייע פיוטים, ליינענדיג אויף זיי דעם פסוק{{הערה|{{תנ"ך|משלי|כב|כח}}}}: "אל תסג גבול עולם אשר עשו אבותיך"{{הערה|ספר חסידים (מרגליות) {{שיתופתא|Sefer_Chasidim/114|סימן קיד}}}}.


פון דער אנדערע זייט ווערט זיין ברייטע באנעמונג אין [[דקדוק]] קריטיקירט דורך א צאל בעלי הדקדוק, בעיקר פון ספרד. דער [[אבן עזרא]] איז ארויס גאר שארף דערקעגן, און קריטיקירט אים אויף פיר פונקטן: דאס זיינע פיוטים זענען ווי [[חידה|חידות]] און [[משל]]ים, און זייערע ערקלערונגען זענען פארהוילן; אז ער מישט אריין לשונות פון [[תלמוד]] וואס איז אויך באזירט אויף אנדערע [[שפראך|שפראכן]], אנשטאט זיך באנוצן מיט ריין [[לשון הקודש]] לויט לשון [[מקרא]]; אז טייל פון זיינע נייגונגען זענען נישט ריכטיג אויסגעהאלטן לויט די [[דקדוק|כללי הדקדוק]]; און אז ער טוישט ארום צווישן לשון זכר און לשון נקיבה אד"ג. ער פירט אויס אז מען זאל בלויז דאווענען אין די באשטימטע [[דאווענען|נוסח התפילה]] און נישט צולייגן קיין פיוטים{{הערה|שם=אבע}}. אנדערע האבן זיך אבער אנגענומען פאר'ן קליר{{הערה|מהר"ל, נתיבות עולם, {{ויקיטקסט|נתיבות עולם/נתיב העבודה/יב|נתיב העבודה פרק יב}}}}{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי עקיבא אייגער|מכתבי רבי עקיבא איגר|11041|page=17|מקום הוצאה=ארץ ישראל|שנת הוצאה=תשכ"ט|עמ=ה|לינק טעקסט=סימן ג}}}}.
פון דער אנדערע זייט ווערט זיין ברייטע באנעמונג אין [[דקדוק]] קריטיקירט דורך א צאל בעלי הדקדוק, בעיקר פון ספרד. דער [[אבן עזרא]] איז ארויס גאר שארף דערקעגן, און קריטיקירט אים אויף פיר פונקטן: אז זיינע פיוטים זענען ווי חידות און משלים, און זייערע ערקלערונגען זענען פארהוילן; אז ער מישט אריין לשונות פון [[תלמוד]] וואס איז אויך באזירט אויף אנדערע שפראכן, אנשטאט זיך באנוצן מיט ריין [[לשון הקודש]] לויט לשון מקרא; אז טייל פון זיינע נייגונגען זענען נישט ריכטיג אויסגעהאלטן לויט די כללי הדקדוק; און אז ער טוישט ארום צווישן לשון זכר און לשון נקיבה אד"ג. ער פירט אויס אז מען זאל בלויז דאווענען אין די באשטימטע [[דאווענען|נוסח התפילה]] און נישט צולייגן קיין פיוטים{{הערה|שם=אבע}}. שפעטערדיגע חכמים האבן זיך אבער שטארק אנגענומען פאר'ן קליר{{הערה|מהר"ל, נתיבות עולם, {{ויקיטקסט|נתיבות עולם/נתיב העבודה/יב|נתיב העבודה פרק יב}}}}{{הערה|{{אוצר החכמה|2=מכתבי רבי עקיבא איגר|3=11041|page=17|מקום הוצאה=ארץ ישראל|שנת הוצאה=תשכ"ט|עמ=ה|לינק טעקסט=סימן ג}}.}}. [[רבי אלעזר פלעקלס]] פון פראג האט אין תקנ"ג שטארק געלויבט קליר'ס ווערק, ארויסרופנדיג אז "אלע ווערטער פון קליר זענען פול מיט די גלאנץ פון חכמה" און אז זיינע חידות זענען זיין גרויסקייט{{הערה|שם=תשומ}}.


משכילים און פערזאנען וועלכע האבן אויפגעלעבט עברית האבן שטארק מזלזל געווען אין זיין סטיל. [[מענדעלע מוכר ספרים]] האט גענוצט א טערמין "מתאצקוצצים" צו שפעטן פון דער סטיל פון די פייטנים וואס ער האט נישט פארשטאנען{{הערה|מנדלי מוכר ספרים, '''[http://benyehuda.org/mos/book_of_beggars.html ספר הקבצנים]''', עמ' 23–24}}, און [[חיים נחמן ביאליק|ביאליק]] האט עס אנגערופן "אבני חצץ של אץ קוצץ"{{הערה|1=[[חיים נחמן ביאליק]], "[http://benyehuda.org/bialik/article07.html שירתנו הצעירה]", אודסה, כסלו תרפ"ו}}. צוביסלעך האבן חוקרים און לינגוויסטן קענענגעלערנט די טיפקייט און רייכטום פון דעם קליר'ס סטיל, בפרט ווען מ'האט אנגעהויבן פארשן די קאירא גניזה.
משכילים און פערזאנען וועלכע האבן אויפגעלעבט עברית האבן שטארק מזלזל געווען אין זיין סטיל. [[מענדעלע מוכר ספרים]] האט גענוצט א טערמין "מתאצקוצצים" (על שם דעם פיוט אץ קוצץ) צו שפעטן פון דער סטיל פון די פייטנים וואס ער האט נישט פארשטאנען{{הערה|מנדלי מוכר ספרים, '''[http://benyehuda.org/mos/book_of_beggars.html ספר הקבצנים]''', עמ' 23–24}}, און [[חיים נחמן ביאליק|ביאליק]] האט אנגערופן די פיוטים "חרבות עקומות של חרוזים ואבני חצץ של אץ קוצץ"{{הערה|1=[[חיים נחמן ביאליק]], "[https://benyehuda.org/read/3032 שירתנו הצעירה]", אודסה, כסלו תרפ"ו}}. צוביסלעך האבן חוקרים און לינגוויסטן קענענגעלערנט די טיפקייט און רייכטום פון דעם קליר'ס סטיל, בפרט ווען מ'האט אנגעהויבן פארשן די קאירא גניזה. [[אליעזר בן יהודה]], דער פאָרשטייער פון מאדערן העברעאיש, האט אים גערופן "חלוץ השפה העברית" (דער פּיאנער פון דער העברעאישער שפּראך). [[שמואל יוסף עגנון]] (ש"י עגנון), דער גרויסער ישראלישער שרייבער און נאבעל פּרייז טרעגער, האט טיף באוואונדערט קליר און האט אים געזען אלס "בחיר משוררי הקודש". ער האט געשריבן אז אין יעדן פיוט פון קליר ליגן "סודות נפלאים", און אז זיי זענען מחבר געווארן "על פי עצת מלאכי מעלה שנגלו לו". עגנון האט שטארק אוועקגעווארפן די קריטיק אויף קלירס סטיל און זיין ארט אין תפילה{{הערה|{{מקור ראשון|מרדכי מרמורשטיין|המפגש הפלאי של עגנון עם מחבר הקינות לתשעה באב|judaism/times/article/185103|ו' באב ה׳תשפ"ה|מנויים=לא}}.}}.


==ביבליאגראפיע==
==ביבליאגראפיע==
*{{אנצ יהודית|9148}}
*{{היברובוקס|רבי יעקב קאפל באמבערגער, אב"ד [[ווארמס]]|המעין טז - א|29677|page=4|קעפל=תולדות הפייטן רבי אלעזר הקליר|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשל"ו|מו"ל=הרב נתן רפאל אויערבאך}}
*{{יודאיקה|2=Eleazar Kallir|לינק=https://www.jewishvirtuallibrary.org/kallir-eleazar}}
*{{יודאיקה|2=Eleazar Kallir|לינק=https://www.jewishvirtuallibrary.org/kallir-eleazar}}
*[https://seforimblog.com/2008/10/eliezer-kallir-updated/ אליעזר קליר] אין [[בלאג]] "The Seforim Blog" {{אנגלית}}
*[https://seforimblog.com/2008/10/eliezer-kallir-updated/ אליעזר קליר] אין The Seforim Blog, אקטאבער 7, 2008 {{אנגלית}}
*[http://www.daat.ac.il/daat/sifrut/maamarim/reshit8-2.htm ר' אלעזר הקליר], קאפיטל אין סעריע פון די ערשטע פיוטים, [[אהרן מירסקי]], "דעת" וועבזייטל
*[http://www.daat.ac.il/daat/sifrut/maamarim/reshit8-2.htm ר' אלעזר הקליר], קאפיטל אין סעריע פון די ערשטע פיוטים, [[אהרן מירסקי]], "דעת" וועבזייטל
 
* {{לינק|אדרעס=https://nehora.zone/kinot/MA_03.html|שרייבער=הרב אהרן וועקסלשטיין|קעפל=ר׳ אלעזר הקליר - פייטן החורבן והחוזהו בעיניו|זייטל=נהורא|עמודים=11–15|דאטום=תשע"ג}}
* {{לינק|אדרעס=https://nehora.zone/kinot/MA_03.html|שרייבער=הרב אהרן וועקסלשטיין|קעפל=ר׳ אלעזר הקליר - פייטן החורבן והחוזהו בעיניו|זייטל=נהורא|עמודים=11-15}}
 
*{{היברובוקס|רבי יעקב קאפל באמבערגער, אב"ד [[ווארמס]]|המעין|29677|page=4|קעפל=תולדות הפייטן רבי אלעזר הקליר|באנד=טז - א|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=ה'תשלו|מו"ל=הרב נתן רפאל אויערבאך}}
*{{היברובוקס|רבי יעקב קאפל באמבערגער, אב"ד [[ווארמס]]|המעין|29677|page=4|קעפל=תולדות הפייטן רבי אלעזר הקליר|באנד=טז - א|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=ה'תשלו|מו"ל=הרב נתן רפאל אויערבאך}}
*{{היברובוקס|הרב נפתלי יעקב הכהן|אוצר הגדולים אלופי יעקב|22628|page=239|קעפל=ר' אלעזר הקליר הפייטן|באנד=ב|מקום הוצאה=חיפה|שנת הוצאה=תשכ"ז-תש"ל|עמ=רלו-רלט|אות תתלה}}
*{{היברובוקס|הרב נפתלי יעקב הכהן|אוצר הגדולים אלופי יעקב|22628|page=239|קעפל=ר' אלעזר הקליר הפייטן|באנד=ב|מקום הוצאה=חיפה|שנת הוצאה=תשכ"ז-תש"ל|עמ=רלו-רלט|אות תתלה}}
*{{אוצר החכמה|נפתלי פלינטנשטיין|קולמוס|176211|page=14|קעפל=תעלומת הפייטן הגדול|באנד=29|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשס"ה|מו"ל=משפחה}}
*{{אוצר החכמה|נפתלי פלינטנשטיין|קולמוס|176211|page=14|קעפל=תעלומת הפייטן הגדול|באנד=29|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשס"ה|מו"ל=משפחה}}
*{{אוצר החכמה|אברהם מאיר הברמן|תולדות הפיוט והשירה|14675|page=35|קעפל=אלעזר הקלירי|מקום הוצאה=רמת גן|שנת הוצאה=תש"ל}}
*{{אוצר החכמה|אברהם מאיר הברמן|תולדות הפיוט והשירה|14675|page=35|קעפל=אלעזר הקלירי|מקום הוצאה=רמת גן|שנת הוצאה=תש"ל}}
*{{אנצ דעת|1582}}


==דרויסנדיגע לינקס==
==דרויסנדיגע לינקס==

יעצטיגע רעוויזיע זינט 16:36, 4 אויגוסט 2025

רבי אלעזר בירבי קליר[1] (אדער רבי אלעזר הקליר) איז געווען פון די ערשטע און דער גרעסטער פייטן ביי כלל ישראל. ער האט געוואוינט אין ארץ ישראל, און איז געווען א תלמיד פון דעם פייטן יניי[2][3]. ער האט פארפאסט הונדערטער פיוטים וואס ווערן געזאגט ביים דאווענען און ביי אנדערע געלעגנהייטן. א גרויס טייל פון זיי זענען אריין אין דעם נוסח התפילה אין די מחזורים פון נוסח אשכנז, צרפת, איטאליע און ראמאַניאָטע. אין דער קאירא גניזה האט מען געפונען נאך א גרויסן צאל פיוטים פון אים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן.

רבי אלעזר הקליר
רבי אלעזקר הליר, דאנציגערקראהן.jpg
בלאט פון א מחזור ארויסגעגעבן דורך רבי וואלף היידנהיים, מיט אן אויסגעטראכטן פּאָרטרעט פון רבי אלעזר הקליר

עס זענען נישטא קיין קראנטע ידיעות איבער זיין ביאגראפיע: לויט אסאך ראשונים איז ער געווען איינער פון די תנאים. דער היינטיגער קאנצענזוס ביי פארשער איז אז ער איז געווען אין ארץ ישראל, כנראה אין טבריא, און זיין צייט איז געווען צום סוף פון דער צווייטער רוימישער הערשאפט, די ביזאנטישע אימפעריע, און נאנט צו דער אראבישער אייננעמונג פון ארץ ישראל (ד'שצ"ז).

די מיינונגען איבער זיין תקופה

 
דער פיוט אויף גשם פון שמיני עצרת פון קליר אין א מחזור כתב יד

די אפשטאם און די תקופה פון רבי אלעזר הקליר זענען נאך ביז היינט פארנעפלט. עס זענען נישט פארהאן קיין קראנטע באווייזן איבער זיין תקופה און ביאגראפיע, און עס זענען פארהאן עטליכע מיינונגען און השערות ארום דעם, דורכאויס א גרויסער צייט-אפשניט פון תקופות. זיין וואוינארט איז געווען אין ארץ ישראל, דאס זעט מען פון זיינע מנהגים און נוסחאות. צום ביישפיל אין זיינע קרובות, איז ער כולל די ברכה פון את צמח דוד צוזאמען מיט בונה ירושלים, ווי דער דעמאלטדיגער מנהג אין ארץ ישראל; אויך דערמאנט ער שמע ישראל ביי קדושה פון שחרית.

לויט די ראשונים

אסאך ראשונים שרייבן אז רבי אלעזר האט געלעבט אין די צייטן פון די תנאים. רבינו תם איז מצדד אז ער איז דער תנא רבי אלעזר ברבי שמעון, אויף וועמען דער מדרש[4] זאגט אז ער איז געווען א "פייטן"[5][א], און דאס ווערט געברענגט בשמו אין מחזור ויטרי[6], תוס' רבי יהודה שירלאון[7], אור זרוע[8], שבלי הלקט[9], הגהות מיימוניות[10], און נאך[11]. דער רשב"א שרייבט אז ער איז רבי אלעזר בן ערך, לכאורה לויט אן אנדערע גירסא וואס ער האט געהאט אינעם מדרש[12]. די ראשונים טוען מיט דעם אפשלאגן די הלכה'דיגע טענות וואס זענען ארויפגעברענגט געווארן קעגן דאס זאגן פיוטים אינמיטן דאווענען[5][12].

אויך רבי חיים וויטאל ברענגט אין שער הכוונות אז ער האט געהערט אין נאמען פון זיין רבי'ן דער אר"י אז דער קליר איז רבי אלעזר בר' שמעון[13]. דער יעב"ץ ברענגט אין נאמען פון אר"י אז ער איז געווען א גלגול פון ר' אלעזר ברבי שמעון[14]. דער מנחת אלעזר באמערקט אבער אז פון דער לשון האר"י איז משמע אז עס איז יא ממש ער[15].

עס זענען אבער פארהאן אנדערע ראשונים וואס ברענגען אים אראפ אלס איינער פון די פריערדיגע פייטנים און דערמאנען נישט אז ער איז געווען א תנא[16]. אזוי האבן אויך ווארשיינליך אנגענומען די ראשונים וואס קריטיקירן זיינע פיוטים, ווי דער אבן עזרא[17]. רבי יצחק אברבנאל און אנדערע שרייבן אז דאס באזירן פיוטים אויפ'ן גראם אזוי ווי דער קליר האט געטון, געפינט מען נישט ביי די חכמים פון די משנה און גמרא, נאר עס האט זיך אנגעהויבן אין גלות ביי אידישע חכמים וואס האבן זיך דאס געלערנט פון די חכמת השיר פון די אראבער[18][19].

עס זענען געווען וואס האבן געברענגט א ראיה פון די ווערטער "אַאֲבִין תְּשַׁע מֵאוֹת וְעוֹד" אין די קרובה 'אאביך ביום מבך' פון תשעה באב, וואו מ'זעט אז ער איז געווען איבער 900 יאר נאכ'ן חורבן, אין דער צייט פון די גאונים[20]. אנדערע ווענדן עס אבער אפ, אז חכמים אין שפעטערע דורות האבן צוגעפאסט דעם נומער[21.1].

איינע פון די ראיות וואס רבינו תם ברענגט אז ער איז געווען א תנא איז אז מ'טרעפט נישט קיין פיוטים פון רבי אלעזר אויף די צווייטע טאג יום טוב, וואס דייט אָן אז ער האט געלעבט ווען מ'האט נאך מקדש געווען דעם חודש על פי הראיה[5]. דער רדב"ז ווענדט אפ די ראיה, וויבאלד ער איז געווען פון ארץ ישראל וואו מ'האלט דאך אלעמאל נאר איין טאג יום טוב; און אפילו ראש השנה וואס איז צוויי טעג[21] האט אויסגעפעלט בלויז איין פיוט וויבאלד עס איז א יומא אריכתא[22][21.2]. אזוי אויך קען זיין אז זיין וועג איז געווען צו דיכטן אויף די קריאה פונעם טאג, און קריאת התורה ביידע טעג פון ראש השנה זענען די זעלבע (ביי מפטיר)[23]. אויך קען זיין אז אין זיין צייט האט מען זיך געפירט אין ארץ ישראל צו האלטן איין טאג אויך ראש השנה[24].

אנדערע לייגן צו א ראיה פון דעם וואס ער ברענגט אויך פון שפעטערדיגע מדרשים.[מקור פארלאנגט]

לויט די חוקרים

 
א גאס אין תל אביב אויפ'ן נאמען פון רבי אלעזר הקליר

אין דער תקופה פון השכלה האבן חוקרים שטארק גענויגט צו פארשפעטערן זיין צייט, און זיי האבן געוואלט זאגן אז ער איז פון ענדע תקופת הגאונים אדער אנהייב תקופת הראשונים (10טער אדער 11טער י"ה), און אז ער האט געוואוינט אין איטאליע. עס זענען געווען וועלכע האבן אידענטיפיצירט זיין וואוינארט אין קליארי (Cagliari)[25].

זייערע ראיות זענען געווען, אז דער ערשטע מקור וואס מ'האט דאן געהאט פאר זיינע פיוטים איז געווען פון די מחזורים פון יענער צייט אין די אומגעגנט פון איטאליע; אזוי אויך אויפ'ן פאקט אז מען געפינט נישט זיינע פיוטים אין מנהג ספרד, און לויט'ן אפשאצונג פונעם סטיל פון זיינע פיוטים. לגבי דאס וואס מען טרעפט ביי אים מנהגים און נוסחאות פון ארץ ישראל, האבן זיי גע'טענה'ט אז איטאליע געפינט זיך ווייט פון בבל, דעריבער זענען זיי נמשך געווארן נאך די מנהגים פון ארץ ישראל, אנדערש ווי רוב אנדערע געגנטער וואס זענען נמשך געווארן נאך מנהגים פון בבל[26]. נאך א ראיה דערפאר איז פון דער הנחה אז גראמען האט דערגרייכט צו דער לשון־קודש'ער פאעזיע אונטער דער איינפלוס פון דער אראבישער פאעזיע, און דעריבער איז עס אוממעגליך אז ער האט געלעבט איידער דער איינפלוס[25].

רבי וואלף היידנהיים ברענגט ראיות אז ער איז געווען ממש ביי די ענדע פון די תקופת הגאונים, וויבאלד זיינע פיוטים ווערן נישט דערמאנט אין גמרא אדער מדרשים פון חז"ל, און נישט דורך די רבנן סבוראי אדער די גאונים[ב]; און אז אנדערש ווי אנדערע פריערדיגע פיוטים וואס זענען פארשפרייט געווארן אייניג אין ספרד און אין אשכנז, זענען דעם קליר'ס פיוטים בכלל נישט אנגעקומען קיין ספרד. דעריבער זאגט היידנהיים אז ער איז געווען שוין נאך רב האי גאון, און ער ברענגט א ראיה דערויף אז אין פירוש אויף ספר יצירה פון רבי משה בוטריל ווערט דערמאנט א ציטאט פון ספר כבודה פון הרב ר' אלעזר הקליר, וואס ברענגט נאך אין נאמען פון רב האי גאון[27][20].

למעשה זענען די דעות שפעטער באצייכנט געווארן אלס אומריכטיגע, וויבאלד די פיוטים פון קליר ווערן יא דערמאנט אויך דורך פריערדיגע גאונים, צווישן זיי רב נטרונאי גאון[28], און רב סעדיה גאון[29][30].

לויט די לעצטיגע חוקרים

מיט'ן אנטדעקן די קאירא גניזה, וועלכע האט אנטהאלטן פיל ביז דאן אומבאקאנטע פיוטים פון קליר, האבן די חוקרים באקומען מער אינפארמאציע איבער דער קליר. אין די פיוטים זעט מען אז ער האט זיך געפירט מיט די שפעטערדיגע מנהגים פון ארץ ישראל וואס זענען געווען מער נוטה צו מנהג בבל. אין מערבית אויף ראש השנה וואס פאלט אויס אום שבת האט ער צוגעענדיגט ביי 'ברכת גאולה' אזוי ווי די בבלי'שע חתימה 'גאל ישראל', אנשטאט נוסח ארץ ישראל צו ענדיגן 'צור ישראל וגואלו'[31], און ווי עס זעט אויס האט ער באזירט זיינע פיוטים אויף די סדר פון קריאת התורה וואס מען ענדיגט די תורה איינמאל א יאר, אנשטאט איין מאל אין דריי יאר ווי עס איז געווען איינגעפירט אין ארץ ישראל[32].

די חוקרים לערנען אפ אסאך לשונות אין זיינע פיוטים אז זיי באציען זיך צו דער שווערער שעבוד פון די ביזאנטישע אימפעריע וועלכע געוועלטיגן אין ארץ ישראל, און אויך צו דער אייננעמונג פון מלך פרס וואס האט אין יענעם דור איינגענומען ארץ ישראל פון די קריסטליכע ביזאנטישע, אבער נישט צו דער מוסלמענישער אייננעמונג וואס איז געווען עטליכע יאר שפעטער[33]. אינאיינעם מיט'ן אפשאצן די סטיל פון זיינע פיוטים איז אנגענומען אז ער האט געלעבט בערך אין די תקופה פון די רבנן סבוראי אדער די ערשטע גאונים (6טער אדער 7טער י"ה).

אין פארגאנגענהייט איז געווען פארשפרייט די דעה אז ער האט געלעבט פאר די אקופאציע פון די אראבער וואס האבן איבערגענומען ארץ ישראל פון די ביזאנטן אין יאר ד'שצ"ח (638 למס'), וויבאלד עס ווערן נישט דערמאנט קיין אראבער אין זיינע פיוטים. מיט די יארן זענען יא געפונען געווארן אויך אייניגע דערמאנונגען פון אראבער אין געוויסע פיוטים[34], און לויט דעם נעמט מען אן אז די אראבישע אקופאציע איז פארגעקומען סוף ימיו[35]. אלזא האט ער געלעבט אין ענדע פון דער תקופה וואס די ביזאנטישע אימפעריע האט געוועלטיגט אין ארץ ישראל און די ערשטע יארן פון די מוסלמענער הערשאפט אויף ארץ ישראל, ארום אנהייב פונעם 7טער יארהונדערט.

עזרא פליישער ווייזט אן אויף א געוויסע סילוק פון א קדושתא פונעם קליר אויף שבת איכה וואס רעדט ארום איבער ביאת המשיח, און לויט זיין מיינונג באציט זיך עס אויף די ווידערשטאנד קעגן הערקאליוס, און איז דעריבער געשריבן געווארן צווישן די יארן ד'שפ"ט און ד'שצ"ד (629–634)[36], און פון דא איז קלאר, אז דער קליר איז געווען אקטיוו אין די ערשטע האלב פון די 7'טע יארהונדערט. אנדערע פארשער האבן נישט צוגעשטימט צו דעם אפטייטש, און ממילא אויך צו די באווייזן וואס ווערן געברענגט דערפון[37].

נאמען

אין דער אקראסטיך פון זיינע פיוטים ערשיינט ער אפטמאל אלס "רבי אלעזר בריבי קליר מקרית ספר".

די משמעות פון די נאמען "קליר" איז נישט קלאר (צומאל ערשיינט ער אויך מיט קלר און קיליר). לויט רבי נתן בעל 'הערוך', איז די מקור פונעם נאמען פון די גריכישע ווארט κολλύρα[38] וואס איר טייטש איז א קוכן, און דאס איז וויבאלד די קלוגשאפט פון ר' אלעזר איז אים אנגעקומען פון עסן א קוכן וואס דערין איז געווען אויסגעקריצט א קמיע[39]. רבי דוד גינצבורג פון פולדא איז מעתיק פון א "ספר ישן נושן והיו בו דברים נפלאים נסתרים ונעלמים, את פתיחות הלב של רבינו אליעזר קלירי הפייטן וקלירי פ['ירושו] עוגה, ועל שם פתיחות הלב הזה נקרא קלירי"[40]. עס ווערט געברענגט א סגולה לשכחה וואס רב סעדיה גאון האט געטראפן "במערתא דר' אלעזר קליר", צו עסן א געוויסע קיכל מיט א פסוק און שמות דערין, און רב סעדיה און אלע חכמי ישראל פלעגן דאס נוצן און אזוי מצליח זיין[41]. רבינו תם, לשיטתו אז דאס איז רבי אלעזר ברבי שמעון, צייכנט צו א פסיקתא[42] וואס דערציילט אז איידער ער איז געווארן א תלמיד חכם איז רבי אלעזר געווען א טרעגער וואס פלעגט עסן גאר אסאך ברויט, און מעגליך אז ער האט געמאכט זיינע פיוטים ווען ער פלעגט פון זיינע פארדינסטן קויפן די קיכלעך, און דעריבער האט ער געהייסן קליר[6].

אנדערע האבן פארגעשלאגן אז מעגליך איז די מקור פון איבערדרייען די אותיות פון די ביזאנטישע נאמען קיריל, און מען דארף עס ליינען קיליר[43]. מאנכע קלערן אז די מקור פון זיין נאמען איז פון די באגריף "קליראָס" (גריכיש: κλήρος, איינציגער מאן), א קירכישער באגריף וואס באצייכנט א מענטש פון קירכע קעגן די געווענליכע קריסטן[ג]. מעגליך אז דאס ווארט האט באנוצט אויך מענטשן פון אנדערע רעליגיעס ווי רבנים[ד].

נאך פארשלאגן זענען אז דאס איז דער נאמען פון זיין פאטער[44][20], אדער זיין זיידן וואס געווען א באקאנטער גדול הדור[45]. אדער אז דאס איז א לשון פון אן אוצר, באזירט אויפ'ן לשון פון מדרש[46] "קלרין של מלך"[19].

אויך די שטאט "קרית ספר" איז אומבאקאנט. לויט איין מיינונג איז דאס טבריה, וואס איז געווען א צענטער פאר חכמים און סופרים ביז די אראבישע אקופאציע. אנדערע ווילן זאגן אז עס איז א פאעטישער מליצה איבער זיינע עלטערן און משפחה וואס זענען געווען רבנים און חכמים[20], באזירט אויף א גמרא אין תמורה טז, א[47].

זיינע פיוטים

ארטיקלען אויף זיינע פיוטים
כהושעת אלים

רבי אלעזר הקליר האט מחבר געווען הונדערטער פארשידענע פיוטים, פאר אלע ימים טובים (אמאל מער ווי איינס פארן זעלבן יום-טוב), פאר די ספעציעלע שבתים, פאר יומא דפגרא'ס, און פאר די תעניתים. דער עיקר ווערק זיינע זענען אינעם געביט פון קרובה, דאס הייסט, פיוטים אויף חזרת הש"ץ[48]. זיינע פיוטים נעמען ארום אלע סארטן קרובות: א גרויסער צאל קדושתות פאר שחרית אין ימים טובים און ספעציעלע שבתים (ארבע פרשיות, שבע דנחמתא, און נאך), ווי אויך פאר מוסף ראש השנה און אלע תפילות פון יום כיפור; שבעתות פאר די הויכע שמונה עשרה פון מוסף, מנחה און מעריב (ווען מען פלעגט נישט זאגן קיין קדושה) פון שבתים און יום-טובים; קרובות פאר די 18 ברכות פון שמונה עשרה פון די יומי דפגרא (פורים, תשעה באב, י"ז בתמוז, און נאך); און קדושתות י"ח פאר וואכנדיגע טעג אין וועלכע קדושה פלעגט געזאגט ווערן (חנוכה, הושענא רבה)[49], ווי אויך אנדערע פיוטים פאר חזרת הש"ץ ווי תקיעתות פאר די ברכות פון מלכיות זכרונות און שופרות אין ראש השנה, און א גרויסער צאל קינות פאר די חזרת הש"ץ פון תשעה באב.

אין קעגנזאץ צו יניי, וועמענס עיקר פיוטים זענען קדושתות אויף געווענליכע שבתים לויט דעם סדר פון קריאת התורה, זענען אינעם קליר'ס ווערק כמעט נישט פארהאן קיין פיוטים פאר געוועליכע שבתים, נאר פאר ימים-טובים, ספעציעלע שבתים, און אנדערע ספּעציעלע טעג אינעם לוח. דערצו האט ער אויך אנגעשריבן פּיוטים פאר אנדערע תפילות און ברכות, ווי הושענות, פיוטים אויף ברכת המזון און נאך, אדער פאר ספעציעלע געלעגנהייטן אין פריוואטן לעבן, ווי ברית, אויפרוף, חתונה און אבלות.

א גרויס טייל פון די פיוטים וואס ווערן היינט געזאגט לויט מנהג אשכנז זענען פון זיינע פיוטים. א חלק פון זיינע פיוטים זענען פארקירצט געווארן במשך פון די יארן. אין דער קאירא גניזה זענען געפונען געווארן נאך א גרויסע צאל פיוטים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן. פראפעסארין שולמית אליצור האט פארעפנטליכט עטליכע בענדער מיט זיינע פיוטים.

זיין אייגנארטיגער סטיל, האט געדינט אלס באזיס פאר שפעטערדיגע פייטנים וואס האבן פרובירט צו גיין אין זיין גאנג, און פארפאסן פיוטים אויף זיין שטייגער. דעם קליר'ס פיוטים האבן עטליכע חידושים אין פארגלייך צו פייטנים פאר אים; עס גייט אויף קאמפליצירטע גראם, די שורות פארמאגן א שטיקל א מעטער, און דאס געבוי פון א פיוט איז אויסגעשטעלט מיט א סיסטעם, פון א באשטימטע צאל ווערטער אין יעדן שורה, און א באשטימטע צאל שורות פאר יעדן גראם[50]. די אקראסטיך פון זיינע פיוטים גייען לויט די אלף בית, תשר"ק, אלב"ם, און עניני דיומא[51], אזוי אויך פלעגט ער חתמ'ענען דארט זיין נאמען.

זיין שפראך איז באזירט אויף לשון המקרא, אבער עס דערקענט זיך אויך עלעמענטן פון לשון חז"ל, און עטוואס ווייניגער אראמיש און יוונ'יש. פון די שטארקע אייגנשאפטן פון זיין שפראך זענען: דאס נוצן שורשים פון אלע גזרות ווי ווערטער מגזרת ע"ו (צב"ש, סע אנשטאט נסע, עש אנשטאט עשה, בט אנשטאט הביט); פריי ארומטוישן בנינים און משקלים, בפרט צום משקל פֶעֶל (צב"ש, רֶדֶם אנשטאט תרדמה, עיבר אנשטאט העביר); דאס שאפן שמות פון פועלים און פארקערט (צב"ש, המגיד פון מגד און עתר פון העתיר); דאס באנוצן זיך אסאך מיט כינוים פאר פלעצער און מענטשן (צב"ש, "אזרח" אנשטאט אברהם; "נעקד" אנשטאט יצחק), על פי רוב געבויט אויף מדרשים; און דאס נוצן פסוקים אלס פזמונות צו בויען פיוטים[52].

א קלאסישער ביישפיל אויף זיין אייגנארטיגער פארצווייגטער און מיסטעריעזער אויסשפראך, ווערט ברייט אנגעגעבן מיט דעם פיוט "אץ קוצץ" פון דעם קדושתא אויף פרשת זכור:

אָץ קוֹצֵץ בֶּן קוֹצֵץ / קְצוּצַי לְקַצֵּץ
בְּדִבּוּר מְפוֹצֵץ / רְצוּצַי לְרַצֵּץ
לֵץ בְּבוֹא לְלוֹצֵץ / פֻּלַּץ וְנִתְלוֹצֵץ
כְּעָץ מְחַצְּצִים לְחַצֵּץ / כְּנֵץ עַל צִפּוֹר לְנַצֵּץ

די אינהאלט פון זיינע פיוטים זענען באזירט אויף מדרשים און מקורות פון חז"ל אריינגערעכנט לויט קבלה. רבינו תם ברענגט בשם זיין פאטער, וואס האט געהערט פון די גאוני לותיר, אז דער קליר האט געמאכט דעם פיוט וחיות אשר הנה מרובעות כסא אין א וואלד, און א פייער האט געפלאקערט ארום אים[53].

עטליכע פיוטים זיינע פארמאגן אין צוגאב אויך די אקראסטיך "יהודה", דער ראב"ן שרייבט אז דאס איז על שם זיין ברודער יהודה וואס איז נפטר געווארן יונגערהייט[54].

די משכילישע חוקרים, ווי ראפאפארט און צונץ זענען אויפגעקומען אז פילע אנאנימע פיוטים, ווי 'אנסיכה מלכי' פון די 'מלכיות' סעריע פון ראש השנה, זענען פארפאסט געווארן דורכ'ן קליר, און ער האט מרמז געווען אויף זיין נאמען דורך גימטריאות. משה לאנדא פון פראג האט, אין זיין מחזור געדרוקט אין פראג, צוגעצייכנט צו די "מחברים" געבויט דורך די גימטריאות. רבי אליקים געציל המילזאהגי האט אבער אין זיין "ספר ראבי"ה" (תקצ"ז) שווער קריטיקירט דעם מהלך און אויפגעוויזן אז דאס האט נישט קיין הענט און קיין פיס[55].

אויפנאמע

די פיוטים פונעם קליר האבן זוכה געווען צו פארשפרייט ווערן אלס אינטעגלארער טייל פון די נוסח התפילה, ביי א גרויס טייל פון כלל ישראל, בעיקר די נוסחאות פון אשכנז און איטאליע. אויסצוגן פון זיינע פיוטים ווערן נאך געברענגט און באהאנדלט אין די ווערטער פון די ראשונים פון אשכנז און צרפת, ווי רש"י[56], תוספות[57], און נאך[58]. ביי איין פאל באהאנדלט תוספות א הגה פון איין וא"ו אין די נוסח פון זיינס א פיוט[5].

דער אר"י הקדוש האט נישט געזאגט קיין שום פיוט פון די שפעטערדיגע דורות, אבער ער האט געזאגט די פיוטים און פזמונים וואס זענען פארפאסט געווארן דורך רבי אלעזר הקליר, און זענען געדרוקט אין די מחזורים פון נוסח אשכנז, וויבאלד די אלע פריערדיגע האבן מתקן געווען זייערע פיוטים על פי קבלה, און האבן געוואוסט וואס זיי האבן פארפאסט. ער האט דאס אויך געזאגט אינמיטן די ברכות פון יוצר אור, און דאס נישט גערעכנט פאר א הפסק, וויבאלד זיי זענען געווען תנאים[59].

רבי יהודה החסיד פארדאמט די וואס בייטן די אנגענומענע פיוטים פונעם קליר אויף נייע פיוטים, ליינענדיג אויף זיי דעם פסוק[60]: "אל תסג גבול עולם אשר עשו אבותיך"[61].

פון דער אנדערע זייט ווערט זיין ברייטע באנעמונג אין דקדוק קריטיקירט דורך א צאל בעלי הדקדוק, בעיקר פון ספרד. דער אבן עזרא איז ארויס גאר שארף דערקעגן, און קריטיקירט אים אויף פיר פונקטן: אז זיינע פיוטים זענען ווי חידות און משלים, און זייערע ערקלערונגען זענען פארהוילן; אז ער מישט אריין לשונות פון תלמוד וואס איז אויך באזירט אויף אנדערע שפראכן, אנשטאט זיך באנוצן מיט ריין לשון הקודש לויט לשון מקרא; אז טייל פון זיינע נייגונגען זענען נישט ריכטיג אויסגעהאלטן לויט די כללי הדקדוק; און אז ער טוישט ארום צווישן לשון זכר און לשון נקיבה אד"ג. ער פירט אויס אז מען זאל בלויז דאווענען אין די באשטימטע נוסח התפילה און נישט צולייגן קיין פיוטים[17]. שפעטערדיגע חכמים האבן זיך אבער שטארק אנגענומען פאר'ן קליר[62][63]. רבי אלעזר פלעקלס פון פראג האט אין תקנ"ג שטארק געלויבט קליר'ס ווערק, ארויסרופנדיג אז "אלע ווערטער פון קליר זענען פול מיט די גלאנץ פון חכמה" און אז זיינע חידות זענען זיין גרויסקייט[19].

משכילים און פערזאנען וועלכע האבן אויפגעלעבט עברית האבן שטארק מזלזל געווען אין זיין סטיל. מענדעלע מוכר ספרים האט גענוצט א טערמין "מתאצקוצצים" (על שם דעם פיוט אץ קוצץ) צו שפעטן פון דער סטיל פון די פייטנים וואס ער האט נישט פארשטאנען[64], און ביאליק האט אנגערופן די פיוטים "חרבות עקומות של חרוזים ואבני חצץ של אץ קוצץ"[65]. צוביסלעך האבן חוקרים און לינגוויסטן קענענגעלערנט די טיפקייט און רייכטום פון דעם קליר'ס סטיל, בפרט ווען מ'האט אנגעהויבן פארשן די קאירא גניזה. אליעזר בן יהודה, דער פאָרשטייער פון מאדערן העברעאיש, האט אים גערופן "חלוץ השפה העברית" (דער פּיאנער פון דער העברעאישער שפּראך). שמואל יוסף עגנון (ש"י עגנון), דער גרויסער ישראלישער שרייבער און נאבעל פּרייז טרעגער, האט טיף באוואונדערט קליר און האט אים געזען אלס "בחיר משוררי הקודש". ער האט געשריבן אז אין יעדן פיוט פון קליר ליגן "סודות נפלאים", און אז זיי זענען מחבר געווארן "על פי עצת מלאכי מעלה שנגלו לו". עגנון האט שטארק אוועקגעווארפן די קריטיק אויף קלירס סטיל און זיין ארט אין תפילה[66].

ביבליאגראפיע

דרויסנדיגע לינקס

נאטיצן

  1. ↑ די גמרא דארט אין חגיגה זאגט, אז דער מרחק צו גיין פון די ערד ביזן הימל איז א מהלך ת"ק שנה. און אזוי אויך די רגלי החיות פאר זיך איז אויך א מהלך פון ת"ק שנה. ברענגט דארט תוס' דעם פיוט פון ר' אלעזר הקליר וואס זאגט, אז די רגלי החיות זענען א מהלך תקט"ו שנה. תוס' זאגט אויף דעם אז עס זענען דא אזעלכע וואס ווילן טוישן דעם לשון הפיוט און אראפנעמען די ט"ו שנה, כדי אז עס זאל שטימען מיט די גמרא. אויף דעם זאגט אבער תוס' אז עס פעלט זיך נישט אויס, וויבאלד רבי אלעזר הקליר איז געווען א תנא און טאקע נישט קיין צווייטער ווי התנא רבי אלעזר בן רבי שמעון און ווי מיר ווייסן האט ער געוואוינט אין ארץ ישראל. און תוס' ברענגט אראפ א ירושלמי וואו מיר זעען אז די תנאים פון ירושלים האבן געלערנט אז די רגלי החיות זענען א מהלך פון תקט"ו אמות. ממילא איז פארשטענדליך פארוואס אין פיוט פון רבי אלעזר שרייבט ער כדברי התלמוד ירושלמי.
  2. ↑ אויף דער טענה פארוואס זיינע פיוטים ווערן נישט דערמאנט אין חז"ל, זענען דא וואס ענטפערן אז אויך דער פיוט אתה כוננת פון יוסי בן יוסי ווערט נישט געברענגט אין חז"ל, טראץ וואס מען קען עס נוצן אלס ראיה פאר די שיטות, נאר פון דעם זעט מען אז די פיוטים זענען נישט געווען קיין נחלת הכלל אין יענער צייט, נאר יעדער האט עס געמאכט פאר זיך אליין, און הערשט שפעטער איז עס פארשפרייט געווארן[21.1].
  3. ↑ די גריכישע ווארט κλήρος און איר פשוט'ע טייטש מיינט א טייל פון א באדן, א גורל, א קארטע וואס מ'נוצט פאר א הגרלה, א פארמעגן אדער א זאך וואס מען באקומט ביי א הגרלה, און דאס גלייכן. א פארבונדענע באגריף צו די ווארט אין גריכיש איז ירושה, ווען κληρονομος איז א ווארט פארן יורש - ווער עס באקומט פארמעגן ביי די הגרלה אדער ביי די ירושה.
  4. ↑ אן ענליכער ערשיינונג איז געפונען געווארן אויך אין אנדערע שפראכן; אזוי צום ביישפיל, די אידישע כהנים-פאמיליע נאמען "קאפלאן" קומט פון א באגריף אויף א רעליגיעזע פאזיציע אין איטאליעניש.

רעפערענצן

  1. ↑ אויך קיליר. רבי וואלף היידנהיים, מחזור רעדלהיים, סוכות (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן) (גוגל).
  2. ↑ כתב יד פון רבי אפרים מבונא, מנחם זולאי, פיוטי יניי, בערלין, תחר"ץ.
  3. ↑ דער רמב"ן רופט קליר "דער ערשטער פייטן". מלחמות ה', יומא דף א עמוד א.
  4. ↑ פסיקתא דרב כהנא, פסקא כח, באבער, לבוב, תרכ"ח, קעט, א; ויקרא רבה, פרשה ל'; שיר השירים רבה, פרשה ג', פסקה ו'.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 תוספות, חגיגה יג, א, ד"ה ורגלי.
  6. ↑ 6.0 6.1 מחזור ויטרי, סי' שכה.
  7. ↑ תוספות רבינו יהודה שירלאון, ברכות יא, א, ניסן זק"ש, תשכ"ט, עמ' קלב–קלג (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
  8. ↑ אור זרוע, הלכות ק"ש סימן יט.
  9. ↑ שבלי הלקט, סימן כח.
  10. ↑ הגהות מיימוניות אויפ'ן רמב"ם, הלכות תפילה, פרק ו, הלכה ג.
  11. ↑ פסקי הרא"ש ברכות, פרק ה סי' כא: "ויש אומרים שתנא הוא", זעט דארט אין מעדני יום טוב סק"ה.
  12. ↑ 12.0 12.1 שו"ת הרשב"א א, תס"ט.
  13. ↑ שער הכוונות, דרושי עלינו לשבח ונוסח התפילה, א׳.
  14. ↑ רבי יעקב עמדין, מור וקציעה, סי' קיב; הנ"ל, קולן של סופרים (חגיגה יג.); דער חיד"א ברענגט עס אין זיין נאמען, אין מחזיק ברכה או"ח קיב, יג.
  15. ↑ רבי חיים אלעזר שפירא, שו"ת מנחת אלעזר, סימן יא.
  16. ↑ שו"ת רבינו גרשום מאור הגולה, סימן א'; ספר הפרדס הגדול לרש"י, סימן קעד.
  17. ↑ 17.0 17.1 אבן עזרא, קהלת ה, א.
  18. ↑ אברבנאל, שמות טו, ה.
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 רבי אלעזר פלעקלש, שו"ת תשובה מאהבה, או"ח סימן א.
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 20.3 רבי יוסף שטיינהארט, שו"ת זכרון יוסף, שאלה יג-יד.
  21. ↑ זעט שו"ת נודע ביהודה מהדורא תנינא, או"ח סימן קיג.
    1. ↑ 21.1.0 21.1.1 דארט, הגה מבן המחבר.
    2. ↑ זעט די הגה פון רבי יוסף שאול נאטאנזאהן דארט.
  22. ↑ שו"ת הרדב"ז, חלק ג, סימן תתקס"ז (תקל"ב).
  23. ↑ זעט: פליישער, "לוח מועדי השנה בפיוט לר' אלעזר בירבי קיליר", תרביץ נב, עמ' 252‏, JSTOR 23595971. זעט אויך די פיוטים לראש השנה רעדאגירט פון שולמית אליצור, ירושלים תשע"ד, זייט 161.
  24. ↑ אזא מנהג ווערט געברענגט אין בעל המאור ביצה דף ג עמוד א. זעט: מ"ד הֶר, "עוד על שני ימים של ראש השנה בארץ-ישראל", תרביץ נג, תשמ"ד, עמ' 142-143‏, JSTOR 23595766; און זעט אויך פליישער, "הערה להארה: בדבר שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל", דארט, עמ' 293-295‏, JSTOR 23596028.
  25. ↑ 25.0 25.1 זעט שלמה יהודה ראפאפארט, תולדות גדולי ישראל, ירושלים, תש"ך.
  26. ↑ זעט איבער דעם אין: רבי יעקב קאפל באמבערגער, אב"ד ווארמס, "תולדות הפייטן רבי אלעזר הקליר", המעין טז - א, ירושלים: הרב נתן רפאל אויערבאך, תשל"ו.
  27. ↑ רבי וואלף היידנהיים, מחזור רעדלהיים, אשכנז - סוכות (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן) (גוגל).
  28. ↑ רב נטרונאי גאון, חמדה גנוזה - תשובות הגאונים (תרכ"ג), ירושלים, תרכ"ג, אויך געברענגט אין שבלי הלקט, סימן כח.
  29. ↑ רב סעדיה גאון, "הקדמת ספר האגרון", זכרון לראשונים וגם לאחרונים, פעטערבורג: אברהם אליהו הרכבי, תרנ"ב, עמ' נ; זעט אויך דארט אין הוספה ראשונה, עמ' קט.
  30. ↑ זעט אויך תשובה פון רבי אפרים זלמן מרגליות: "תשובת רבי אפרים זלמן מרגליות", סדר עבודת ישראל, ירושלים, תשע"ח (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).
  31. ↑ זעט פליישער, "פיוט על סדרי התקיעה בשופר בארץ-ישראל בראש-השנה ושבת", תרביץ, נד א, תשמ"ה, עמ' 66‏, JSTOR 23596090, הערה 14.
  32. ↑ זעט אויך: חיים סיימונס, "הבדלים בקריאת הפרשיות בין בני א"י ובין בני חו"ל", סיני קו (א-ב), תש"נ, עמ' לד.
  33. ↑ וועקסלשטיין, נהורא.
  34. ↑ זעט צום ביישפיל: עזרא פליישער, "לוח מועדי השנה בפיוט לר' אלעזר בירבי קיליר", תרביץ נב [ב] (טבת תשמ"ג), עמ' 254–257‏, JSTOR 23595971.
  35. ↑ שולמית אליצור, סוד משלשי קודש, ירושלים: האיגוד העולמי למדעי היהדות, תשע"ט, עמ' 697–703,מסת"ב 9789657418109.
  36. ↑ עזרא פליישר, ‏"לפתרון שאלת זמנו ומקום פעילותו של ר' אלעזר בירבי קיליר", תרביץ, נד [ג] (ניסן תשמ"ה), זייטן 383–427.
  37. ↑ Hillel I. Newman, "Apocalyptic Poems in Christian and Jewish Liturgy in Late Antiquity", in Brouria Bitton-Ashkelony and Derek Krueger (eds.), Prayer and Worship in Eastern Christianities, 5th to 11th Centuries, London 2016, pp. 244-248.
  38. ↑ Richard Gottheil, Caspar Levias, ‏"ḲALIR, ELEAZAR", JewishEncyclopedia.com (ענגליש).
  39. ↑ ספר הערוך, ערך קלר.
  40. ↑ גרשם שלום, כתבי יד בקבלה, ירושלים, תר"צ, עמ' 110.
  41. ↑ ח' הורוויץ, תורתן של ראשונים א, פראנקפורט, תרמ"ב, עמ' 58; זעט אליעזר בראדט, "סגולה לזכרון ופתיחת לב", ירושתנו ה, מכון מורשת אשכנז, תשע"א, עמ' שמה.
  42. ↑ פסיקתא דרב כהנא, פיסקא י, ויהי בשלח.
  43. ↑ שד"ל ציטירט דעם געדאנק פון משה לנדאו אין זיין פירוש אויפ'ן ספר הערוך "מערכי לשון".
  44. ↑ רבי אברהם בן הגר"א, רב פעלים, עמ' 125 בשם שבלי הלקט.
  45. ↑ רבי יום-טוב ליפמאן העלער, מעדני יום טוב, מסכת ברכות פרק ה סימן כא, סק"ה.
  46. ↑ בראשית רבה, פרשה י"א, פסקה ד'.
  47. ↑ זעט דארט אין רש"י "וילכדה עתניאל - לקרית ספר, ומאי קרית ספר הלכות"
  48. ↑ שולמית אליצור, סוד משלשי קודש: הקדושתא מראשיתה ועד ימי אלעזר בירבי קליר, ירושלים תשע"ט, עמ' 5.
  49. ↑ זעט באריכות: שולמית אליצור, "למקומו של היוצר במורשתו של ר' אלעזר בירבי קליר: גילויים חדשים", תרביץ סו, ג (ניסן תשנ"ז)
  50. ↑ איבער די מעטער-סיסטעם פון די ארץ -ישראל'דיגע פיוטים זעט: עזרא פליישער, "עיונים בדרכי השקילה של שירת הקודש הקדומה", הספרות 24 (תשל"ז), עמ׳ 70–83.
  51. ↑ די קדושתא שושן עמוק איז לויט די אקראסטיכן פון "שבת שבתון", "צום העשור", און "יום הכיפורים"
  52. ↑ משה יהודה רוזנווסר, השיר והשבח, ירושלים, תשעה, עמ' תקה (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).
  53. ↑ געברענגט אין שבלי הלקט, סימן כח, און אין מחזור ויטרי, סי' שכה.
  54. ↑ שלמה יהודה ראפאפארט, תולדות גדולי ישראל, ירושלים, תש"ך.
  55. ↑ אליקים מילזהגי, ספר ראביה, אפען, תקצ"ז; א' ברלינר, "שמות ספרים עבריים", כתבים נבחרים ב, ירושלים, תשכ"ט, עמ' 150 (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע); יהושע מונדשיין, שעשועי תעתועים.
  56. ↑ בראשית ל, כב; יומא סז, א; יחזקאל מב, כ און מח, א; תהלים מב, ה; איכה ג, כ; דניאל ח, יד.
  57. ↑ צום ביישפיל: תוספות, ראש השנה כז, א, ד"ה כמאן; תוספות, מגילה כה, א, ד"ה מפני; תוספות, חולין קט, ב, ד"ה נדה.
  58. ↑ צום ביישפיל: רמב"ן אין מלחמות השם, יומא א, א; שבלי הלקט, הלכות מילה סימן ז.
  59. ↑ שער הכוונות, דרושי עלינו לשבח.
  60. ↑ משלי כב, כח.
  61. ↑ ספר חסידים (מרגליות) סימן קיד.
  62. ↑ מהר"ל, נתיבות עולם, נתיב העבודה פרק יב.
  63. ↑ מכתבי רבי עקיבא איגר, סימן ג, ארץ ישראל, תשכ"ט, עמ' ה.
  64. ↑ מנדלי מוכר ספרים, ספר הקבצנים, עמ' 23–24.
  65. ↑ חיים נחמן ביאליק, "שירתנו הצעירה", אודסה, כסלו תרפ"ו.
  66. ↑ מרדכי מרמורשטיין, ‏המפגש הפלאי של עגנון עם מחבר הקינות לתשעה באב, בעיתון מקור ראשון.

גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=רבי_אלעזר_הקליר&oldid=338276"