רוי:רבי יוסף שטיינהארט

רבי יוסף שטיינהארט

שער בלאט פון שו"ת זכרון יוסף, פירט תקל"ג
געבורט	איידער ה'ת"ס שוואַבאַך, באַיערן (דייטשלאַנד), אָדער אין דאָרף שטיינהאַרדט (היינט אַ טייל פון היינספאַרט)
פטירה	1776 כ"ב אב ה'תקל"ו פירט, דייטשלאַנד
ספרים	שו"ת זכרון יוסף (1773), משביר בר, כח שור
עיסוק	רב, אב"ד, פוסק
רבי'ס	רבי יעקב פופרש כ"ץ (דער שב יעקב)
רבנות שטעלעס ריקסעהיים; אב"ד פון אויבער־אַלזאַס; אב"ד פון נידער־ענעהיים (אונטער־אַלזאַס); אב"ד פון פירט

רבי יוסף שטיינהאַרדט (נפ' תקל"ו) איז געווען אַן איינפלוסרייכער דייטשער רב, פּוסק און ראש ישיבה פון זיין דור. ער איז באַטראַכט געוואָרן אַלס איינער פון די פירנדע תּלמודיסטן און גדולי תּורה פון דער תּקופה פון די אחרונים. רב שטיינהאַרדט האָט געדינט אלס רב אין עטליכע קהילות אין דרום-דייטשלאַנד און עלזאַס, און פון 1763 ביז זיין פּטירה, האָט ער געדינט אַלס רב און ראש ישיבה אין פיורדאַ (פירט). זיין הויפּט-ווערק איז דאָס שו"ת "זכרון יוסף” (פיורדאַ, 1773).

באַוואוסט איז זיין שאַרפע קאָנסערוואַטיווע שטעלונג קעגן דער חסידישער בּאַוועגונג, וואָס ער האָט קריטיקירט אין דער הקדמה פונעם "זכרון יוסף”.

ביאָגראַפיע און רבנות-קאַריערע

רבי יוסף איז געבוירן פאַר יאָר ה'ת"ס אין דאָס קליינע דאָרף שטיינהאַרט, וואָס איז היינט אַ טייל פון היינספאַרט, אין בייערן, דייטשלאנד. ער האָט געלערנט תּורה בּיים גאון רבי יעקב בן בנימין הכהן פָּאפֶּרשׂ, דער מחבר פון "שב יעקב”, אין פראַנקפורט.

זײן ערשטע רבנות שטעלע איז געווען אין ריקסהיים (Rixheim), און קורץ דערנאָך איז ער ערוויילט געוואָרן אַלס הויפּט-רב פון אויבער עלזאַס (Upper Alsace). אין 1755 איז ער געוויילט געוואָרן הויפּט-רב פון אונטער עלזאַס, וואו ער האָט געדינט אין נידער-ענעהיים (Nieder-Ehenheim). זיין צייט אין עלזאַס האָט געדויערט בּערך פופצן יאָר. ער האָט פעסטגעשטעלט אַז אידן אין עלזאַס, וואָס איז געווען נאָענט צו ריין, זאָלן זיך פירן אַלס "בּני ריינוס” לויט דעם אַשכּנזישן מנהג.

אין תקכ"ג (1763) איז ער גערופן געוואָרן צו זיין רב און אב"ד אין פיורדא (פירט), און ער האָט דאָרט געפירט די ישיבה, וואָס האָט דערגרייכט איר היסטאָרישע שפּיץ דורך זיין פירונג. ער איז געהאַלטן געוואָרן אַלס אַ גאון און אַ חריף. ער איז געווען איינער פון די גרעסטע משיבים פון זיין דור, און מען האָט צו אים אדרעסירט הלכה'דיגע שאלות פון פיל לענדער אריינגערעכנט אונגארן, איטאַליע (וועראָנאַ), האָלאַנד (אַמסטערדאַם) און שווייץ. ער איז געווען זייער פרום.

ביים סוף פון זיין לעבּן, נאָך דער פּטירה פון רבי יהונתן אייבּשיץ, איז רבי יוסף געווען איינער פון די פּראָמינענטע קאַנדידאַטן צו פאַרבייטן אים אַלס רב פון די קהילות אה"ו (אַלטאָנאַ, האַמבורג און וואַנדסבּעק). ער האָט געשטיצט ר' יהונתן אייבשיץ אין זיין פּולמוס, וואָס האָט געפירט צו דער סוכיס פון רבי יעקב עמדן וועגן זיין קאַנדידאַטור, וואָס האָט אים אָנגערופן "יוסף מוקיר שבתא” (רמז צו זיין חשד פון שבתאות).

ער איז נפטר געוואָרן אין פיורדאַ אין כ"ב אב תקל"ו (1776).

זיינע הויפּט-חיבורים

רבי יוסף שטיינהאַרדט איז געווען דער מחבר פון פאָלגנדע ווערק:

• "זכרון יוסף” (פיורדאַ, 1773): אַ שו"ת (שאלות ותשובות) ווערק אין פיר חלקים, וואָס באַהאַנדלט די פיר חלקים פון שולחן ערוך, אַריינגערעכנט הלכהדיגע פּסקים.
• "משביר בר” (פּראָג, 1827): הערות אויף חומש.
• "כּח שור” (פּראָג, 1827): חדושים אויף מסכת בבא בתרא, מיט הערות פון זײן אייניקל ר' עקיבא.

די "משביר בר” און "כּח שור” זענען פּובליקירט געוואָרן נאָך זיין פּטירה דורך זיין אייניקל, הרב עקיבא שטיינהאַרדט, דער רב פון קובין, אונגערן.

קאָנסערוואַטיווע שטעלונג און פּולמוסן

רבי יוסף שטיינהאַרדט איז געווען באַוואוסט פאַר זיין עקסטרעם קאָנסערוואַטיווער פּאָזיציע, וואָס האָט אים געבראַכט צו קאָנפליקטן קעגן ביידע חסידים און קעגן וועלטליכע לימודים.

אַנטקעגנשטעלונג צו חסידות

אין דער הקדמה פון "זכרון יוסף” (געדרוקט ניסן תקל"ג), האָט הרב שטיינהאַרדט שאַרף קריטיקירט דער חסידישער בּאַוועגונג, וואָס האָט זיך דעמאָלט אָנגעהויבן פארשפּרייטן אין אשכנז. ער האָט עס באצייכנט אלס אַ "כתּ” (סעקטע), וואָס זענען "חסידים און פּרושים” וואָס שיידן זיך אָפּ פון הייליגן קהל.

ער האָט קלאָגט אַז:

• זיי פאַרבּרענגען דעם רוב פון זייערע טעג ווי אום יום־טוב.
• אין זייער תּפילה טוען זיי "ליאַרעמען און שרייען, לאָזן אַרויס משונהדיגע קולות”. זייערע תּפילות זענען "אומדערטרעגליך פאַר די אויערן”.
• זיי זענען "משנה אַ סך מנהגים”.
• זיי לערנען זיך נישט מיט "דער אמתער תּורה” (תּלמוד, מקרא, משנה, גמרא) און זענען מבטל אַנדערע פון לערנען דאָס.
• זיי פאַרנעמען זיך "תּמיד מיט ספרי קבּלה”.
• ער האָט אָנגעוויזן אויף די חסידישע בּרידער רבי שמעלקא פון ניקאָלסבּורג און רבי פּינחס הלוי האראוויץ, תּלמידים פונעם מגיד פון מעזריטש, וואָס האָבן אָנגענומען רבנות פּאָזיציעס אין דייטשלאַנד.

דער רב האָט געהאַט מייסר געווען, אַז דער "רב, וואָס זאָרגט פאַרן גורל פון אידישקייט”, זאָל שטערן "די עצה פון פאַלשע מענטשן”, און אַז אויבּ זיי וועלן נישט פאָלגן, וועלן זיי פון חרם געגעסן ווערן "צו חרפּה און שאַנד”.

די חסידים האָבן גענומען שריט צו אַרויסרייסן די חלקים פון דער הקדמה פון די ספרים וועגן זיין שארפער שטעלונג. דעריבּער פעלט די הקדמה אין געוויסע קאָפּיעס.

קעגן סעקולערע לימודים

רבי יוסף איז געווען גלייכצייטיג קריטיש קעגן די, וואָס האָבן געלערנט וועלטליכע ספרים, וואָס ער האָט באַצייכנט אַלס "ווערק פון פאַלשקייט און נאַרישקייט”. ער איז געווען שטאַרק אַנטקעגנגעשטעלט צו לערנען וועלטליכע פילאָזאָפיע און נאַטור-וויסנשאַפטן.

די דאָזיגע שטעלונג קאָמפּליצירט דער פאַקט, אַז זיין זון משה שטיינהאַרדט האָט פּובליקירט אַ יודיש-דייטשע אויסגאַבע פון ר' בּחיא אבן פּקודא'ס "חובות הלבבות” (1765), וואָס האָט אַריינגענומען אַ טייל פון זיך וועגן "מעטאַפיזיק” וואָס האָט געלויבט די קאָפּערניקאַנער מאָדעל פון דער זון-סיסטעם. דער עלטערער שטיינהאַרדט האָט אָבּער געשריבן אַ גלייכע הסכּמה צום ווערק פון זיין זון, וואו ער האָט אים קאָנגראַטולירט פאַר "קלערנדיג פיל פּראָבלעמען פון אַסטראָנאָמיע וועגן דער זון און לבנה, און די פּלאַנעטן אַרום דער ערד”. אין דעם דאָזיגן יודישן טעקסט האָט משה שטיינהאַרדט דערקלערט די קאָפּערניקאַנער סיסטעם אַז "די ערד איז איינע פון די פּלאַנעטן וואָס אָרבּיטירט אַרום די קאָנסטעלאַציעס”.

קעגן געמישטע טענץ

רבי יוסף שטיינהאַרדט האָט אויך געהאַלטן אַ פעסטע שטעלונג אַנטקעגן געמישטע טענץ (תערובות). ער האָט אונטערגעשטראָכן, אַז יעדער רב איז מחויב "צו פּראָטעסטירן און מבטל זיין יעדן סאָרט פון געמישטע טענץ, וואָס איז פּלאַנירט פאַר זיין שטאָט בעת אַ יום-טוב”. ער האָט אַפילו איבערצייגט דעם גראַף פון נידער-ענעהיים צו פאַרבּיטן מענער און פרויען צו טאַנצן צוזאַמען.

משפּחה און תּלמידים

צו רבי יוסף'ס תּלמידים זענען געווען:

• רבי מרדכי בּענעט (אב"ד ניקאָלסבּורג).
• רבי משה טוביה זונדהיימער (רב פון האַנאַו).
• רבי וואָלף היידענהיים.
• רבי שלום חריף אולמן.

רבי יוסף איז געווען פאַרהייראַט דריי מאָל. זיין דריטע ווייב, קריינדל בערלין (נפטר 1775), איז געווען אַ למדנית, וואָס זענען געשריבן חדושי תּורה אין איר נאָמען אין ספרים פון איר בּרודער און מאַן. זי איז געווען די שוועסטער פונעם גאון רבי ישעיה פּיק בערלין. זי האָט געהערשט אין זיין אַרבּעט און האָט אים אויסדריקליך געבעטן צו דרוקן זיין תּורה.

ער האָט געלבּט גרויס צער פון "מיתת בּנים ובּני בּנים”. נאָר ווינציג קינדער זענען בּיי אים געבליבן. זיין זון, משה שטיינהאַרדט (נפטר 1799), איז געווען דער מחבר פון אַ יודיש-דייטשן פּירוש אויף "שער היחוד”.

רבי מנחם מענדל שטיינהאַרדט (נעפע)

רבי יוסף'ס נעפע איז געווען רבי מנחם מענדל בּן שמעון שטיינהאַרדט (1768–1825), דער זון פון זיין שוועסטער יטלה. מנחם מענדל האָט אויך אָנגענומען דעם נאָמען שטיינהאַרדט לכּבוד זיין פעטער און לערער.

מנחם מענדל איז געווען איינער פון די יונגע מיטגלידער פון דער קאָנסיסטאָריע פון דעם קעניגרייך וועסטפאַליע, וואָס איז אויפגעשטעלט געוואָרן דורך נאַפּאָלעאָן אין 1808. ער האָט געצילט צו אַ מעסיגער פאָרעם פון אידישקייט. זיינע ווערק זענען "דברי מנחם” (1804) און "דברי אגרת” (ראָדעלהיים, 1812).

אין "דברי אגרת” האָט ער פאַרעפנטליכט זיינע פּסקים וועגן שינויים אין מנהגים, אַריינגערעכנט דערלויבן קטניות אויף פּסח, וואָס האָט אַרויסגערופן שאַרפע התנגדות פון די אָרטאָדאָקסישע רבנים. זיין חבר, רבי בּנימין זאב וואָלף היידענהיים, האָט אַליין פאַרעפנטליכט דעם "דברי אגרת”, ווייל ער האָט געהאַלטן אַז מנחם מענדל'ס אַרגומענטן זענען צו שטאַרק כּדי זיי צו האַלטן פּריוואַט.

ביבליאגראפיע

• בנימין שלמה המבורגר, הישיבה הרמה בפיורדא ב, בני ברק, תש"ע, עמ' 127–238 (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע)

דרויסנדיגע לינקס

• זכרון יוסף
• שטינהרט, יוסף בן מנחם, זכרון יוסף, פירט, תקלג
• שטינהרט, יוסף בן מנחם, כח שור, פראג, תקפז
• שטינהרט, יוסף בן מנחם, משביר בר, פראג, תקפח

רבי יוסף שטיינהארט, אויפ'ן וועבזייטל פון דער מדינת ישראל נאציאנאלער ביבליאטעק