רוי:רבי לייב מוכיח-בערלין

רבי אריה יהודה ליב בערלין (געבוירן תנ"ח, אייזנשטאט – נפטר י' כסלו תק"ג, פרעשבורג), וועלכער איז געווען באַקאַנט מיטן נאמען "רבי ליבוש אייזנשטאט" אדער "רבי ליב מוכיח", איז געווען א גרויסער גאון און צדיק מפורסם אין דער שטאט פרעשבורג, און איז נפטר געוואָרן ווען ער איז געווען בלויז 45 יאָר אַלט.

ביאגראפיע

פריערדיגע יארן און אָפּשטאם

רבי יהודה ליב בערלין איז געבוירן געוואָרן אין יאָר תנ"ח אין דער שטאָט אייזנשטאט, וואָס איז געווען איינע פון די "שבע קהלות" אין בורגנלאנד.

זיין פאָטער איז געווען הגאון רבי מרדכי מוכיח-אשכנזי זצ"ל, וועמענס נאמען (מוכיח) האט געוויזן אויף זיינע פעולות, ווייל ער האט אַ סך מענטשן צוריקגעקערט פון זינד. רבי מרדכי מוכיח איז געווען א זון פון רבי ישעיה אשכנזי פון עלזאַס, א געגנט אין מזרח פראַנקרייך. רבי מרדכי מוכיח איז געווען פון א יחוסדיגן אפשטאם, מצד זיין פאָטער איז ער געווען אן אייניקל פון רבי אברהם חיים שור, דער בעל 'תורת חיים' און 'צאן קדשים'. מצד זיין מוטער איז ער געווען פון דער משפחה פון בעל ה'תוספות יום טוב', וועמען זיין זון רבי ישעיה ברלין רופט עלטער-פעטער.

רבי מרדכי מוכיח איז נפטר געוואָרן י"ט אייר תפ"ט (1729), און ער ליגט אין חלקת הרבנים אין דעם אלטן בית החיים אין פרעשבורג.

חינוך און רביים

רבי ליב האט געלערנט אין דער ישיבה אין אייזנשטאט ביי זיין רבי'ן הגה"ק רבי מאיר אייזנשטאט, דער בעל 'פנים מאירות', און איז געווען איינער פון זיינע תלמידים מובהקים.

אין ווינטער פון יאָר תע"ב, ווען ער איז געווען אַלט פערצן יאָר, האט ער געלערנט תורה ביי רבי גבריאל עשקעלעש, אב"ד ניקלשבורג. אין יענער צייט, האָט זיין פאָטער רבי מרדכי מוכיח געבעטן זיין חבר, הג"ר פנחס קאצינלנבויגן, אב"ד באסקוויץ, "להשגיח על בנו ליבוש הנ"ל". רבי פנחס קאצינלנבויגן האט עדות געזאָגט אַז רבי ליבוש איז דעמאָלט שוין געווען "בר חכים טובי".

משפחה און וואוינאָרט

אין דער צייט ווען ער איז געווען אין ניקלשבורג, האט מען גערעדט א שידוך צווישן אים און דער טאָכטער פון הגאון רבי יעקב מרדכי כ"ץ זצ"ל, אב"ד פון פּוזנאַ. הגאון רבי נפתלי כ"ץ (דער בעל 'סמיכת חכמים') זצ"ל, רבי יעקב מרדכי'ס פאָטער, האט געפסקנט דער שידוך איז מעגליך, אָבער דער שידוך איז דאָך נישט צושטאַנד געקומען.

דערנאָך האט רבי ליב געהייראט מרת יהודית, טאָכטער פון דעם קצין רבי יצחק איצק בערלין, א פּרנס און מנהיג פון די דריי קהילות אה"ו. רבי יצחק איז געווען דער זון פון הקצין השתדלן רבי יהודה בערלין ("יאסט ליבמאן"). נאָך זיין חתונה האט ער אַ צייט געוואוינט אין דער שטאָט בערלין, אויף וועלכער ער האט גענומען זיין פאַמיליע־נאָמען.

אין יאָר תע"ט האט ער זיך באזעצט אין וויען, וואו זיין קינד יצחק איז נפטר געוואָרן יום ד' כסלו ת"פ. ער האט שפעטער זיך אומגעקערט צו זיין געבורטס־שטאָט אייזנשטאט, וואו מען געפינט זיין חתימה אויף א פסק דין פון יאָר תפ"ה, וואָס ווייזט אז ער האט אמאל געדינט אלס דיין. ער ווערט אויך דערמאנט אין מאַטערסדאָרף, וואו ער האט געפסקנט אין סכסוכים צווישן די קהילה מיטגלידער אין יאָר תפ"ד.

זיין קעגנערשאפט צו רבנות

רבי ליב מוכיח איז געווען באַקאַנט אלס א גאון מובהק, קדוש, און אַ גרויסער מוכיח. טראָץ זיין גרויסקייט, האט ער קלאָר אפגעזאָגט צו אָננעמען אויף זיך דעם יאָך פון רבנות.

זיין זון, רבי ישעיה בערלין, האט עדות געזאָגט אַז דער טיטל "חסיד" איז אים געווען גערעכטפארטיגט לויט חז"ל. רבי ישעיה בערלין האט דערציילט א מעשה ווי רבי ליב מוכיח איז אדורכגעגאנגען דעם נסיון וואס איז געווען גלייך צו דעם "וואס בני בתירא האָבן געטון צו הלל" (אפגעזאָגט די גדולה):

נאָכדעם וואָס זיין רבי, דער בעל 'פנים מאירות' (רבי מאיר אייזנשטאט), איז געווען געצווינגען צו פארלאָזן אייזנשטאט מחמת סכנה, האָט די קהילה געהייסן דעם תלמיד מובהק, רבי ליב מוכיח, צו ווערן זייער רב. ער האט דורש געווען שבּת ראשונה, און די רבּנית (די ווייב פון זיין רבי'ן) האט אים געשיקט מתנות און אַ קליין שטיקל בריוו. רבי ליב מוכיח האָט ביי די שלוש סעודות געזאָגט פארן גאנצן קהל, אַז ער וועט נישט זיין זייער רב. ער האָט דערקלערט, אַז אין דעם בריוו האָט די רבנית געשריבן אַז דער בעל 'פנים מאירות' האָט געהאַט אַ חזון-ליל (נאַכט וויזיע) וואָס האָט אים געוויזן דעם פּסוק "אוכל לחמי הגדיל עלי עקב" (תהלים מא, י), וועלכער ראשי-תיבות איז: "ליב". רבי ליב מוכיח האָט פאַרשטאַנען דעם פּסוק (וואָס מיינט אַז איינער וואָס האָט געגעסן פון זיין ברויט האָט אים אויסגעמיטן) אַז דאָס איז קעגן זיין רבי'נס רצון, און דעריבער האָט ער בשום אופן נישט געוואָלט אננעמען די רבנות.

חיבורים

כאטש רבי ליב מוכיח האָט מחבר געווען דרייצן (י"ג) חיבורים, האט מען נישט זוכה געווען צו הנאה האָבן פון זיי ביז היינט, אַחוץ פון קליינע חידושים וואָס זענען דערמאנט געוואָרן דורך זיין זון און חתנים.

איין כתב יד פונעם מחבר איז באַקאַנט: "פירוש א-מלות", וועלכער איז א ברייטע תורה ענציקלאָפּעדיע ענליך צו 'פחד יצחק', פיל מיט בקיאות, חריפות, דקדוק און קבלה. דער כתב-יד (Ms. hebr. fol. 12) איז פון מחבר אליין, אנטהאלט 117 בלעטער (פון אות א' ביז ערך אגד), און ווערט געהיט אין דער אוניווערזיטעט פון פראנקפורט. דאס ווערק איז אומגעדרוקט ביז היינט, כאטש טיילן דערפון זענען יא געדרוקט געווארן אין משניות דפוס דיהרנפורט אין יאר תקס"ו.

חידושים און דברי תורה אין זיין נאמען זענען געברענגט געוואָרן אין זיין זון רבי ישעיה בערלין'ס ספרים, ווי 'מיני תרגומא', און אין שו"ת 'זכרון יוסף' פון זיין איידעם הגאון רבי יוסף שטיינהארט. רבי יוסף שטיינהארט האט געבראכט דארט אן אינטערעסאנטע רעטעניש וועגן יעקב אבינו'ס מַצֵּבָה.

קינדער און אייניקלעך

רבי ליב מוכיח האט איבערגעלאָזט אַ ברכה פון בנין און חתנים, וועלכע זענען געווען פון די גדולי גאוני אשכנז:

זיינע קינדער (בנין):

1. רבי ישעיה פיק-בערלין זצ"ל, אב"ד פון ברעסלוי. ער איז געווען דער מחבר פון 'תוספות ראשון לציון', 'יש סדר למשנה', 'הפלאה שבערובין', און 'שאילת שלום'. ער פלעגט חתמענען אלס "ישעי' בהגאון יחיד בזמנו מוהר"ל זצ"ל ברלין".
2. רבי דוד מוכיח-בערלין זצ"ל, אב"ד פון די קהילות אה"ו.
3. רבי צבי הירש בערלין זצ"ל, אַ דיין אין ליסאַ.
4. רבי יוסף אליעזר ליפמאן בערלין זצ"ל, פון אייזנשטאט, וועלכער איז נפטר געוואָרן אין זיין יוגנט (27 יאָר אַלט).

זיינע טעכטער און חתנים (חתניו):

1. מרת קריינדל, וועלכע האט געהייראט הגאון רבי יוסף שטיינהארט זצ"ל, אב"ד פון פיורדא, דער מחבר פון שו"ת 'זכרון יוסף'. זי איז געווען באַקאַנט מיט איר גרויסער חכמה און ידיעה אין תורה, און איר מאן פלעגט ברענגען חידושים בשמה.
2. מרת מערלא, וועלכע האט געהייראט הגאון רבי נפתלי הירש קאצינלנבויגן זצ"ל, אב"ד פון מדינת פפאלץ.
3. מרת רייזל, וועלכע האט געהייראט הגאון רבי נתן נטע מצאנז זצ"ל, אב"ד פון פרוינקירכן און ראב"ד פון פרעשבורג.

פטירה

רבי ליב מוכיח איז געפאָרן צו באַזוכן דעם ציון הקדוש פון זיין פאָטער אין פרעשבורג. דאָרט איז ער נפטר געוואָרן אין יאָר תק"ג (1742), יום שבת קודש, י' כסלו, ערב פרשת ויצא.

ער איז באגראָבן אין דער חלקת הרבנים אין דעם אַלטן בית החיים אין פרעשבורג, לעבן זיין פאָטער'ס קבר און נאָענט צום ציון פון מרן החת"ס. אויף זיין מצבה איז איינגעקריצט געוואָרן אַ נוסח פון זיין זון רבי ישעיה, וואָס הייבט זיך אָן מיט דער קלאָגע: "הוי אריאל אריאל לאב כי האי ארי מתיל…". די מצבה ענטהאַלט אויך א רמז צו זיין י"ג חיבורים: "נמשך ממנו תלת עשרי נהרא דאפרסמון". זיין מצבה ווייזט א צורה פון צוויי אריות וואס האַלטן אַן אָפן ספר.

ביבליאגראפיע

• רבי יצחק ווייס, אבני בית היוצר, פאקש, תר"ס, דף ל.–לג., סי' א וב'
• https://ladaat.info/showgil.aspx?par=20241207&gil=2199
• https://ladaat.info/showgil.aspx?par=20241214&gil=2199