אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דצ"ך עד"ש באח"ב"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
וויזועלוויקיטעקסט
ק (אויסשטעל)
אין תקציר עריכה
שורה 1: שורה 1:
{{דעסקריפציע|סימנים פון רבי יהודה פאר די צען מכות}}
{{דעסקריפציע|סימנים פון רבי יהודה פאר די צען מכות}}
{{חלונית
{{חלונית
שורה 10: שורה 9:


== ערקלערונגען ==
== ערקלערונגען ==
אויסער די פּשוט'ע סיבה אז די ראשי תיבות איז א גרינגע וועג צו געדענקען די רייע פון די צען מכות, זענען פארהאן מערערע ערקלערונגען איבער די ציל און מאטיוו פון די סימנים.
די מפרשים ערקלערן אז די ראשי תיבות איז נישט בלויז א גרינגע וועג צו געדענקען די רייע פון די צען מכות, און זיי טייטשן אריין פארשידענע ערקלערונגען איבער די ציל און מאטיוו פון די סימנים.


בשם [[רש"י]] און אנדערע ווערט ערקלערט אז דאס קומט צו ווייזן אז די סדר פון די מכות איז געווען ווי געשילדערט אין [[ספר שמות]], און מען זאגט נישט דא "[[אין מוקדם ומאוחר בתורה]]", ספעציעל אז אין [[תהלים]]{{הערה|{{תנ"ך|תהלים|עח|לאנג=יא|אן=ספר}}; {{תנ"ך|תהלים|קה|לאנג=יא|אן=ספר}}}} ווערן די מכות געשילדערט מיט אן אנדערע סדר{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה] בשם רש"י; [https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/From_Rashi's_Beit_Midrash/Maggid/13.3 מבית מדרשו של רש"י] אויף הגדה, ר״י בן יקר, {{ספריא|2=שבלי הלקט - הגדה של פסח|3=Shibolei_HaLeket_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17}} בשם [[רבי יהודה החסיד]], וכ״כ הראבי״ה (פסחים סי׳ תכד) בשמו, הרשב״ץ והחזקוני (שמות ח, טו) בשם ויש מפרשים. וכן מובא פירוש זה בפירושי בעלי התוספות עה״ת (שמות ז, כה). אורחות חיים און כל בו אויף הגדה בשם "יש אומרים".}}. אין די סדר פון דעם סימן האבן אויך געליינט די וואס האבן געברענגט ביכורים{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב] בשם רבינו חננאל.}}.
בשם [[רש"י]] און אנדערע ווערט ערקלערט אז דאס קומט צו ווייזן אז די סדר פון די מכות איז געווען ווי געשילדערט אין [[ספר שמות]], און מען זאגט נישט דא "[[אין מוקדם ומאוחר בתורה]]", ספעציעל אז אין [[תהלים]]{{הערה|{{תנ"ך|תהלים|עח|לאנג=יא|אן=ספר}}; {{תנ"ך|תהלים|קה|לאנג=יא|אן=ספר}}}} ווערן די מכות געשילדערט מיט אן אנדערע סדר{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה] בשם רש"י; [https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/From_Rashi's_Beit_Midrash/Maggid/13.3 מבית מדרשו של רש"י] אויף הגדה, ר״י בן יקר, {{ספריא|2=שבלי הלקט - הגדה של פסח|3=Shibolei_HaLeket_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17}} בשם [[רבי יהודה החסיד]], וכ״כ הראבי״ה (פסחים סי׳ תכד) בשמו, הרשב״ץ והחזקוני (שמות ח, טו) בשם ויש מפרשים. וכן מובא פירוש זה בפירושי בעלי התוספות עה״ת (שמות ז, כה). אורחות חיים און כל בו אויף הגדה בשם "יש אומרים".}}. אין די סדר פון דעם סימן האבן אויך געליינט די וואס האבן געברענגט ביכורים{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב] בשם רבינו חננאל. זעט {{ספריא|רבי חיים יוסף דוד אזולאי|שפה אחת על הגדה של פסח|Safa_Echat_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17}}.}}.


נאך א פשט האט רש"י געזאגט בשם דעם [[מדרש תהלים|שוחר טוב]]{{הערה|עס ערשיינט נישט אין אונזער מדרש תהלים}}, אז די ווערטער דצ"ך עד"ש באח"ב זענען געווען געשריבן אויף [[משה'ס שטעקן]], ווי געברענגט אין מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|שמות|ח|ג}}; {{ילקוט שמעוני|תורה|קעג}}; תנחומא, באבער, וארא, ח}} און בשם דעם ירושלמי{{הערה|רש"י אין ספר האורה {{ספריא||חלק א צ*|Sefer_HaOrah%2C_Part_I.90}}; אורחות חיים און אבודרהם אויף הגדה. עס ערשיינט נישט אין אונזער ירושלמי.}}, און [[משה]] האט געקוקט אויפ'ן ספעציפישן אות פון די מכה ביים ברענגען דערמיט די מכה{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה] בשם רש"י}}.
נאך א פשט האט רש"י געזאגט בשם דעם [[מדרש תהלים|שוחר טוב]]{{הערה|עס ערשיינט נישט אין אונזער מדרש תהלים}}, אז די ווערטער דצ"ך עד"ש באח"ב זענען געווען געשריבן אויף [[משה'ס שטעקן]], ווי געברענגט אין מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|שמות|ח|ג}}; {{ילקוט שמעוני|תורה|קעג}}; תנחומא, באבער, וארא, ח}} און בשם דעם ירושלמי{{הערה|רש"י אין ספר האורה {{ספריא||חלק א צ*|Sefer_HaOrah%2C_Part_I.90}}; אורחות חיים און אבודרהם אויף הגדה. עס ערשיינט נישט אין אונזער ירושלמי.}}, און [[משה]] האט געקוקט אויפ'ן ספעציפישן אות פון די מכה ביים ברענגען דערמיט די מכה{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה] בשם רש"י}}.


===באזונדערע גרופעס===
===באזונדערע גרופעס===
עטליכע ראשונים ערקלערן אז די סימנים צייגן אן אויף דריי באזונדערע גרופעס און הגדרות פון די מכות (לויט געוויסע פשטים שטימט מכת בכורות אריין מיט די דריטע גרופע, און לויט אנדערע איז עס אייגנארטיג און איז בלויז צוזאמגעשטעלט מיט'ן לעצטן סימן פאר פּראקטישקייט{{הערה|זעט אויך [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20Avraham%20b.%20HaRambam/Shemot/9.19 ר׳ אברהם בן הרמב״ם שמות ט׳:י״ט]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Ramban/Shemot/8.15 רמב״ן שמות ח׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20Bachya/Shemot/10.1#e2 רבינו בחיי שמות י׳:א׳]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Sforno/Shemot/8.12#e2 ספורנו שמות ח׳:י״ב]; [https://library.alhatorah.org/?r1=Maharal%20Gevurot%20Hashem%2034 מהר״ל גבורות ה׳ ל״ד]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Keli%20Yekar/Shemot/7.17 כלי יקר שמות ז׳:י״ז]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20S.R.%20Hirsch/Shemot/7.15 רש״ר הירש שמות ז׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Malbim/Shemot/7.14#e2 מלבי״ם שמות ז׳:י״ד]}}:
עטליכע ראשונים ערקלערן אז די סימנים צייגן אן אויף דריי באזונדערע גרופעס און הגדרות פון די מכות (לויט געוויסע פשטים שטימט מכת בכורות אריין מיט די דריטע גרופע, און לויט אנדערע איז עס אייגנארטיג און איז בלויז צוזאמגעשטעלט מיט'ן לעצטן סימן פאר פּראקטישקייט{{הערה|זעט אויך [https://library.alhatorah.org/?r1=Maharal%20Gevurot%20Hashem%2034 מהר״ל גבורות ה׳ ל״ד]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20S.R.%20Hirsch/Shemot/7.15 רש״ר הירש שמות ז׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Malbim/Shemot/7.14#e2 מלבי״ם שמות ז׳:י״ד]}}:
* לויטן אברבנאל האט יעדע גרופע האט געהאט אן אייגנארטיגע לעקציע פאר פּרעה. די ערשטע דריי מכות - '''ד'''ם, '''צ'''פרדע, '''כ'''ינים, איז געקומען ווייזן אויף "[[מציאות ה']]", ווי עס שטייט ביי די דריי מכות "בְּזֹאת תֵּדַע כִּי אֲנִי ד'{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יז}}}}". די צווייטע גרופע - '''ע'''רוב, '''ד'''בר, '''ש'''חין, זענען געקומען ווייזן אז דער באשעפער פירט די וועלט - "[[השגחה]]", ווי עס שטייט דערביי "לְמַעַן תֵּדַע כִּי אֲנִי ד' {{אונטערשטריך|בְּקֶרֶב הָאָרֶץ}}"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יח}}}}. און די דריטע גרופע - '''ב'''רד, '''א'''רבה,'''ח'''ושך, '''ב'''כורות, איז געקומען צייגן אז <!-- די [[נביאה|נביאים]] זענען אמת{{הערה|[[ריטב"א]]{{מקור}}|דארט=הגדה}}, ווי עס שטייט דערביי "הַיָּרֵא אֶת דְּבַר ד'", "וַאֲשֶׁר לֹא שָׂם לִבּוֹ אֶל דְּבַר ד'", "הַעְתִּירוּ אֶל ד'"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|כ|כא}}, {{תנ"ך|שמות|ט|כח|אן=פרק}}}}; און אז --> דער באשעפער איז דער בעל היכולת וואס קען אלעס טוישן ווי זיין ווילן, ווי עס שטייט{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|יד}}}} "בַּעֲבוּר תֵּדַע כִּי אֵין כָּמֹנִי בְּכָל הָאָרֶץ"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה|מפרש=אברבנאל}}; הנ"ל, [https://www.sefaria.org/Zevach_Pesach_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17.3 זבח פסח על הגדה של פסח, תשובות לשערים פ' – פ"ג], זעט דארט באריכות.}}.
* לויטן אברבנאל האט יעדע גרופע האט געהאט אן אייגנארטיגע לעקציע פאר פּרעה. די ערשטע דריי מכות - '''ד'''ם, '''צ'''פרדע, '''כ'''ינים, איז געקומען ווייזן אויף "[[מציאות ה']]", ווי עס שטייט ביי די דריי מכות "בְּזֹאת תֵּדַע כִּי אֲנִי ד'{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יז}}}}". די צווייטע גרופע - '''ע'''רוב, '''ד'''בר, '''ש'''חין, זענען געקומען ווייזן אז דער באשעפער פירט די וועלט - "[[השגחה]]", ווי עס שטייט דערביי "לְמַעַן תֵּדַע כִּי אֲנִי ד' {{אונטערשטריך|בְּקֶרֶב הָאָרֶץ}}"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יח}}}}. און די דריטע גרופע - '''ב'''רד, '''א'''רבה,'''ח'''ושך, '''ב'''כורות, איז געקומען צייגן אז דער באשעפער איז דער בעל היכולת וואס קען אלעס טוישן ווי זיין ווילן, ווי עס שטייט{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|יד}}}} "בַּעֲבוּר תֵּדַע כִּי אֵין כָּמֹנִי בְּכָל הָאָרֶץ"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה|מפרש=אברבנאל}}; הנ"ל, [https://www.sefaria.org/Zevach_Pesach_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17.3 זבח פסח על הגדה של פסח, תשובות לשערים פ' – פ"ג]; {{ספריא|רבי יצחק עראמה|עקידת יצחק, שער לו|Akeidat_Yitzchak.36.9}}, ד"ה אמנם הדרך המיוחד; {{תנ"ך|שמות|ז|יז|מפרש=כלי יקר}}. זעט די אלע באריכות.}}.
*די דריי טיילן קענען רעפרעזענטירן די דריי אספעקטן פון די נסים: ווייזן דעם אויבערשטנ'ס געטליכקייט, נעמען נקמה פון די שונאים, און אויסלייזן די אידן{{הערה|{{ספריא|רבי בנימין דוד ראבינאוויטש|אפוד בד על הגדה של פסח|Ephod_Bad_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17|ווארשא תרל"ב}}}}.
*די דריי טיילן קענען רעפרעזענטירן די דריי אספעקטן פון די נסים: ווייזן דעם אויבערשטנ'ס געטליכקייט, נעמען נקמה פון די שונאים, און אויסלייזן די אידן{{הערה|{{ספריא|רבי בנימין דוד ראבינאוויטש|אפוד בד על הגדה של פסח|Ephod_Bad_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17|ווארשא תרל"ב}}}}.
*[[רלב"ג]] ווייזט אן אז יעדער גרופּע איז געווען מער שווער ווי די פריערדיגע. די ערשטע טריאדע איז באשטאנען בעיקר פון אומבאקוועמליכקייטן, נישט ווי דראענדע קאטאסטראפעס. דער צווייטער גרופּע האט מער ערנסט אטאקירט די מצרי'שע לעבנס-קוואלן פון פרנסה און האט געברענגט קערפערליכע ווייטאג דורך די שְׁחין. די דריטע גרופּע, האט אטאקירט די גערעטענישן, און האט אפעקטירט אויך צוקונפטיגע פרנסות, און די פינסטערניש האט פאראורזאכט ווייטערע ליידענישן. ענדליך האט די לעצטע מכה געבראכט דעם טויט אליין{{הערה|שם=רלבג|רלב"ג [[שית:Ralbag_on_Torah,_Exodus/7|תועלות, שמות ז, ד"ה התועלת השני]]}}.
*[[רלב"ג]] ווייזט אן אז יעדער גרופּע איז געווען מער שווער ווי די פריערדיגע. די ערשטע טריאדע איז באשטאנען בעיקר פון אומבאקוועמליכקייטן, נישט ווי דראענדע קאטאסטראפעס. דער צווייטער גרופּע האט מער ערנסט אטאקירט די מצרי'שע לעבנס-קוואלן פון פרנסה און האט געברענגט קערפערליכע ווייטאג דורך די שְׁחין. די דריטע גרופּע, האט אטאקירט די גערעטענישן, און האט אפעקטירט אויך צוקונפטיגע פרנסות, און די פינסטערניש האט פאראורזאכט ווייטערע ליידענישן. ענדליך האט די לעצטע מכה געבראכט דעם טויט אליין{{הערה|שם=רלבג|רלב"ג [[שית:Ralbag_on_Torah,_Exodus/7|תועלות, שמות ז, ד"ה התועלת השני]]}}.
*רלב"ג גיבט אָן, אַז אין יעדן דרייער איז געווען סיי אַן אטאקע אויף די עסן־פארזארגונג, סיי אויף די אייגענע קערפּער פון די מצריים{{הערה|שם=רלבג}}.
*רלב"ג גיבט אָן, אַז אין יעדן דרייער איז געווען סיי אַן אטאקע אויף די עסן־פארזארגונג, סיי אויף די אייגענע קערפּער פון די מצריים{{הערה|שם=רלבג}}.
* אין יעדע גרופע זענען געווען צוויי מכות וואס משה האט געווארנט פרעה דערוועגן פון פריער, און די דריטע איז געקומען אָן א התראה. למשל, ביי דצ"ך זענען דם און צפרדע געווען מיט א ווארענונג, און כינים נישט. ביי עד"ש זענען ערוב און דבר געווען מיט א ווארענונג, און שחין נישט. ביי באח"ב זענען ברד און ארבה געווען מיט א ווארענונג, און חושך נישט (מכת בכורות איז אויך געווען מיט א ווארענונג){{הערה|כל בו בשם רבי יוסף בדוס; [https://mg.alhatorah.org/SP/Lekach%20Tov/Shemot/8.15 לקח טוב שמות ח, טו]; שבלי הלקט בשם זיין ברודער רבי בנימין {{העב|רבי בנימין בן אברהם}}; {{תנ"ך|שמות|ח|יב|מפרש=ספורנו}}; [https://library.alhatorah.org/?r1=Maharal%20Gevurot%20Hashem%2057 מהר"ל גבורות ה׳ נ"ז]}}.
* אין יעדע גרופע זענען געווען צוויי מכות וואס משה האט געווארנט פרעה דערוועגן פון פריער, און די דריטע איז געקומען אָן א התראה. למשל, ביי דצ"ך זענען דם און צפרדע געווען מיט א ווארענונג, און כינים נישט. ביי עד"ש זענען ערוב און דבר געווען מיט א ווארענונג, און שחין נישט. ביי באח"ב זענען ברד און ארבה געווען מיט א ווארענונג, און חושך נישט (מכת בכורות איז אויך געווען מיט א ווארענונג){{הערה|{{תנ"ך|שמות|י|א|מפרש=רבינו בחיי}}; כל בו בשם רבי יוסף בדוס; [https://mg.alhatorah.org/SP/Lekach%20Tov/Shemot/8.15 לקח טוב שמות ח, טו]; שבלי הלקט בשם זיין ברודער רבי בנימין {{העב|רבי בנימין בן אברהם}}; {{תנ"ך|שמות|ח|יב|מפרש=ספורנו}}; [https://library.alhatorah.org/?r1=Maharal%20Gevurot%20Hashem%2057 מהר"ל גבורות ה׳ נ"ז]}}.
* די ערשטע גרופע - דצ"ך, איז געווען מכות אויף דער ערד, די צווייטע - עד"ש, אויף די באשעפענישן אויף דער ערד, די דריטע - בא"ח, פון הימל{{הערה|אורחות חיים; מיוחס לרשב״ם; והביאם האבודרהם (סדר ההגדה עמ׳ רכח); רוקח; {{תנ"ך|שמות|ח|יב|מפרש=ספורנו}}; [[מהר"ל]] - גבורות ה'}}.
* די ערשטע גרופע - דצ"ך, איז געווען מכות אויף דער ערד, די צווייטע - עד"ש, אויף די באשעפענישן אויף דער ערד, די דריטע - בא"ח, פון הימל{{הערה|אורחות חיים; מיוחס לרשב״ם; והביאם האבודרהם (סדר ההגדה עמ׳ רכח); רוקח; {{תנ"ך|שמות|ח|יב|מפרש=ספורנו}}; [[מהר"ל]] - גבורות ה'. זעט {{תנ"ך|שמות|ט|יט|מפרש=ר' אברהם בן הרמב"ם}}.}}.
* די ערשטע גרופע (דצ"ך) איז געברענגט געווארן דורך אהרן, די צווייטע גרופע (עד"ש, מיטן אויסנאם פון שחין וואס איז געווען דורך ביידע, משה און אהרן, און מיטן צוגאב פון בכורות) דורך גאט אליין, און די דריטע גרופע (בא"ח) דורך משה{{הערה|שבלי הלקט בשם זיין ברודער רבי בנימין. זעט {{תנחומא|וארא|יד}}.}}. אדער, די ערשטע גרופע (דצ"ך), איז געקומען דורך [[אהרן]] מיטן שטעקן; די צווייטע (עד"ש), דורך משה אנעם שטעקן, די דריטע (באח"ב) דורך משה מיט'ן שטעקן{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב], בשם [[ראב"ן]]}}.
* די ערשטע גרופע (דצ"ך) איז געברענגט געווארן דורך אהרן, די צווייטע גרופע (עד"ש, מיטן אויסנאם פון שחין וואס איז געווען דורך ביידע, משה און אהרן, און מיטן צוגאב פון בכורות) דורך גאט אליין, און די דריטע גרופע (בא"ח) דורך משה{{הערה|שבלי הלקט בשם זיין ברודער רבי בנימין. זעט {{תנחומא|וארא|יד}}.}}. אדער, די ערשטע גרופע (דצ"ך), איז געקומען דורך [[אהרן]] מיטן שטעקן; די צווייטע (עד"ש), דורך משה אנעם שטעקן, די דריטע (באח"ב) דורך משה מיט'ן שטעקן{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב], בשם [[ראב"ן]]}}.
* מיט יעדע דריטע מכה איז מיטגעקומען די אנדערע צוויי דריטע. ביי כנים איז אויך געווען שחין מיט חושך, ביי שחין - כינים און חושך, און ביי חושך אויך כנים און שחין; ווען די יעצטיגע מכה איז דאמינירנד און די אנדערע קומען מיט{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב], בשם [[ריב"א]]}}.
* מיט יעדע דריטע מכה איז מיטגעקומען די אנדערע צוויי דריטע. ביי כנים איז אויך געווען שחין מיט חושך, ביי שחין - כינים און חושך, און ביי חושך אויך כנים און שחין; ווען די יעצטיגע מכה איז דאמינירנד און די אנדערע קומען מיט{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב], בשם [[ריב"א]]}}.
*[[רבי שמשון רפאל הירש]] האט אינטערפּרעטירט דעם סימן אין באציאונג צו די דריי הויפט בחינות פון גלות מצרים: גרות (וואוינען ווי פרעמדע), עבדות (קנעכטשאפט), און עינוי (צרה און ליידן){{תנ"ך|שמות|ז|טו|מפרש=רש"ר הירש}}.


==רמזים==
==רמזים==
שורה 38: שורה 38:
===על פי קבלה===
===על פי קבלה===
דער ריטב"א דרוקט זיך אויס אויף די סימנים "ולכל שיעור חכמה נפלאה בסוד הקבלה, ודבריהם חן לשומעיהם"{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה]}}. אין די בריוו פון [[רבי שמשון אסטראפאלער]] איבער די מכות ווערט ערקלערט די סימנים על פי סוד, אז די גימטריא צאל פון דצ"ך עד"ש באח"ב - תק"א, איז דער נאמען פון דער [[מלאך]] געשטעלט אויף די מכות, און באטרעפט "אש"ר", אויפ'ן פסוק וּלְמַעַן תְּסַפֵּר בְּאָזְנֵי בִנְךָ וּבֶן בִּנְךָ אֵת {{אונטערשטריך|אַשֶר}} הִתְעַלַּלְתִּי בְּמִצְרַיִם{{הערה|{{תנ"ך|שמות|י|ב}}. און כָּל הַמַּחֲלָה {{אונטערשטריך|אֲשֶׁר}} שַׂמְתִּי בְמִצְרַיִם לֹא אָשִׂים עָלֶיךָ ({{תנ"ך|שמות|טו|כו}}){{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב]}}.}} און די [[שמות הקודש|שֵמות]] מיט וואס די אידן זענען ארויס פון מצרים - דע"ב צד"א כשח"ב זענען די זעלבע אותיות{{הערה|[[s:אגרת רבי שמשון מאוסטרופולי|אגרת רבי שמשון מאוסטרופולי]] אויף [[וויקיטעקסט]]}}.
דער ריטב"א דרוקט זיך אויס אויף די סימנים "ולכל שיעור חכמה נפלאה בסוד הקבלה, ודבריהם חן לשומעיהם"{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה]}}. אין די בריוו פון [[רבי שמשון אסטראפאלער]] איבער די מכות ווערט ערקלערט די סימנים על פי סוד, אז די גימטריא צאל פון דצ"ך עד"ש באח"ב - תק"א, איז דער נאמען פון דער [[מלאך]] געשטעלט אויף די מכות, און באטרעפט "אש"ר", אויפ'ן פסוק וּלְמַעַן תְּסַפֵּר בְּאָזְנֵי בִנְךָ וּבֶן בִּנְךָ אֵת {{אונטערשטריך|אַשֶר}} הִתְעַלַּלְתִּי בְּמִצְרַיִם{{הערה|{{תנ"ך|שמות|י|ב}}. און כָּל הַמַּחֲלָה {{אונטערשטריך|אֲשֶׁר}} שַׂמְתִּי בְמִצְרַיִם לֹא אָשִׂים עָלֶיךָ ({{תנ"ך|שמות|טו|כו}}){{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב]}}.}} און די [[שמות הקודש|שֵמות]] מיט וואס די אידן זענען ארויס פון מצרים - דע"ב צד"א כשח"ב זענען די זעלבע אותיות{{הערה|[[s:אגרת רבי שמשון מאוסטרופולי|אגרת רבי שמשון מאוסטרופולי]] אויף [[וויקיטעקסט]]}}.
דער חיד"א זאגט אז דער סימן צייגט אז די מכות זענען געקומען דורך די [[עשר ספירות]], און די גימטריא פון דעם סימן מיט דער צוגאב פון 40 (ווייל יעדע מכה איז געווען פון פיר מכות לויט רבי אליעזר) איז גלייך צו דער גימטריא פון "ישראל", און צו געוויסע שמות{{הערה|{{ספריא|רבי חיים יוסף דוד אזולאי|שפה אחת על הגדה של פסח|Safa_Echat_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17}}}}.


== בלוט בלבולים ==
== בלוט בלבולים ==
שורה 58: שורה 60:
{{חג הפסח}}
{{חג הפסח}}


[[קאטעגאריע:הגדה של פסח]]
[[קאטעגאריע:הגדה של פסח]]
[[קאטעגאריע:מאמרי חז"ל]]
[[קאטעגאריע:מאמרי חז"ל]]
[[קאטעגאריע:מכות מצרים]]
[[קאטעגאריע:מכות מצרים]]
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]


[[he:דצ"ך עד"ש באח"ב]]
[[he:דצ"ך עד"ש באח"ב]]

רעוויזיע פון 01:42, 9 אפריל 2025

רַבִּי יְהוּדָה הָיָה נוֹתֵן בָּהֶם סִמָּנִים: דְּצַ"ךְ עַדַ"שׁ בְּאַחַ"ב

הגדה של פסח, מגיד
די צען מכות געמאלן אין די ראטשילד הגדה, 1450

די ווערטער דצ"ך עד"ש באח"ב זענען אנגעגעבן אלס סימנים פאר די צען מכות דורך רבי יהודה אין די הגדה של פסח ביי מגיד[1]. די סימנים אנטהאלטן די ראשי תיבות פון די מכות: דם, צפרדע, כינים; ערוב, דבר, שחין; ברד, ארבה, חושך, מכת בכורות. אין מדרש שטייט אז די סימנים איז געווען אויסגעקריצט אויף משה'ס שטעקן.

ערקלערונגען

די מפרשים ערקלערן אז די ראשי תיבות איז נישט בלויז א גרינגע וועג צו געדענקען די רייע פון די צען מכות, און זיי טייטשן אריין פארשידענע ערקלערונגען איבער די ציל און מאטיוו פון די סימנים.

בשם רש"י און אנדערע ווערט ערקלערט אז דאס קומט צו ווייזן אז די סדר פון די מכות איז געווען ווי געשילדערט אין ספר שמות, און מען זאגט נישט דא "אין מוקדם ומאוחר בתורה", ספעציעל אז אין תהלים[2] ווערן די מכות געשילדערט מיט אן אנדערע סדר[3]. אין די סדר פון דעם סימן האבן אויך געליינט די וואס האבן געברענגט ביכורים[4].

נאך א פשט האט רש"י געזאגט בשם דעם שוחר טוב[5], אז די ווערטער דצ"ך עד"ש באח"ב זענען געווען געשריבן אויף משה'ס שטעקן, ווי געברענגט אין מדרש[6] און בשם דעם ירושלמי[7], און משה האט געקוקט אויפ'ן ספעציפישן אות פון די מכה ביים ברענגען דערמיט די מכה[8].

באזונדערע גרופעס

עטליכע ראשונים ערקלערן אז די סימנים צייגן אן אויף דריי באזונדערע גרופעס און הגדרות פון די מכות (לויט געוויסע פשטים שטימט מכת בכורות אריין מיט די דריטע גרופע, און לויט אנדערע איז עס אייגנארטיג און איז בלויז צוזאמגעשטעלט מיט'ן לעצטן סימן פאר פּראקטישקייט[9]:

  • לויטן אברבנאל האט יעדע גרופע האט געהאט אן אייגנארטיגע לעקציע פאר פּרעה. די ערשטע דריי מכות - דם, צפרדע, כינים, איז געקומען ווייזן אויף "מציאות ה'", ווי עס שטייט ביי די דריי מכות "בְּזֹאת תֵּדַע כִּי אֲנִי ד'[10]". די צווייטע גרופע - ערוב, דבר, שחין, זענען געקומען ווייזן אז דער באשעפער פירט די וועלט - "השגחה", ווי עס שטייט דערביי "לְמַעַן תֵּדַע כִּי אֲנִי ד' בְּקֶרֶב הָאָרֶץ"[11]. און די דריטע גרופע - ברד, ארבה,חושך, בכורות, איז געקומען צייגן אז דער באשעפער איז דער בעל היכולת וואס קען אלעס טוישן ווי זיין ווילן, ווי עס שטייט[12] "בַּעֲבוּר תֵּדַע כִּי אֵין כָּמֹנִי בְּכָל הָאָרֶץ"[13].
  • די דריי טיילן קענען רעפרעזענטירן די דריי אספעקטן פון די נסים: ווייזן דעם אויבערשטנ'ס געטליכקייט, נעמען נקמה פון די שונאים, און אויסלייזן די אידן[14].
  • רלב"ג ווייזט אן אז יעדער גרופּע איז געווען מער שווער ווי די פריערדיגע. די ערשטע טריאדע איז באשטאנען בעיקר פון אומבאקוועמליכקייטן, נישט ווי דראענדע קאטאסטראפעס. דער צווייטער גרופּע האט מער ערנסט אטאקירט די מצרי'שע לעבנס-קוואלן פון פרנסה און האט געברענגט קערפערליכע ווייטאג דורך די שְׁחין. די דריטע גרופּע, האט אטאקירט די גערעטענישן, און האט אפעקטירט אויך צוקונפטיגע פרנסות, און די פינסטערניש האט פאראורזאכט ווייטערע ליידענישן. ענדליך האט די לעצטע מכה געבראכט דעם טויט אליין[15].
  • רלב"ג גיבט אָן, אַז אין יעדן דרייער איז געווען סיי אַן אטאקע אויף די עסן־פארזארגונג, סיי אויף די אייגענע קערפּער פון די מצריים[15].
  • אין יעדע גרופע זענען געווען צוויי מכות וואס משה האט געווארנט פרעה דערוועגן פון פריער, און די דריטע איז געקומען אָן א התראה. למשל, ביי דצ"ך זענען דם און צפרדע געווען מיט א ווארענונג, און כינים נישט. ביי עד"ש זענען ערוב און דבר געווען מיט א ווארענונג, און שחין נישט. ביי באח"ב זענען ברד און ארבה געווען מיט א ווארענונג, און חושך נישט (מכת בכורות איז אויך געווען מיט א ווארענונג)[16].
  • די ערשטע גרופע - דצ"ך, איז געווען מכות אויף דער ערד, די צווייטע - עד"ש, אויף די באשעפענישן אויף דער ערד, די דריטע - בא"ח, פון הימל[17].
  • די ערשטע גרופע (דצ"ך) איז געברענגט געווארן דורך אהרן, די צווייטע גרופע (עד"ש, מיטן אויסנאם פון שחין וואס איז געווען דורך ביידע, משה און אהרן, און מיטן צוגאב פון בכורות) דורך גאט אליין, און די דריטע גרופע (בא"ח) דורך משה[18]. אדער, די ערשטע גרופע (דצ"ך), איז געקומען דורך אהרן מיטן שטעקן; די צווייטע (עד"ש), דורך משה אנעם שטעקן, די דריטע (באח"ב) דורך משה מיט'ן שטעקן[19].
  • מיט יעדע דריטע מכה איז מיטגעקומען די אנדערע צוויי דריטע. ביי כנים איז אויך געווען שחין מיט חושך, ביי שחין - כינים און חושך, און ביי חושך אויך כנים און שחין; ווען די יעצטיגע מכה איז דאמינירנד און די אנדערע קומען מיט[20].
  • רבי שמשון רפאל הירש האט אינטערפּרעטירט דעם סימן אין באציאונג צו די דריי הויפט בחינות פון גלות מצרים: גרות (וואוינען ווי פרעמדע), עבדות (קנעכטשאפט), און עינוי (צרה און ליידן)רש"ר הירש, שמות ז, טו.

רמזים

א טייל מפרשים האבן פרובירט צו געבן א באדייט אדער גימטריא צו די אותיות.

רבי ישעיה די טראני שרייבט אז די גימטריא צאל פון די סימנים באטרעפט 501, די זעלבע צאל ווי די סך הכל פון אלע שיטות אין דער הגדה איבער וויפיל מכות די מצריים זענען געשלאגן געווארן ביים ים סוף (רבי יוסי הגלילי: 50 + רבי אליעזר: 200 + רבי עקיבא: 250), מיט'ן כולל, אדער מיט נאך איינס פאר "אצבע אלוקים" (שמות ח, טו)[21].

דער תוספות יום טוב זאגט אז מען זאל ליינען די אותיות ווי דִצָךְ עָדַשׁ בְאַחַב, וואס מיינט ווי דער אויבערשטער זאגט, "דיין פרייד וועט זיין ווען איך וועל טרעטן מיט די שרעק פון שווערד"[22]. אנדערע פארבינדן עד"ש מיט לינזן און באח"ב מיט בכורה[23]. דער יעב"ץ שטעלט עס פאר אלס דצ"ך, שניידן; עד"ש, לינזן; באח"ב, א לשון פון חבה - ליבשאפט; מען זאל אננעמען דעם גלות מיט ליבשאפט און קלאגן דערויף ביז'ן אויסלייזונג[24].

דער חתם סופר ערקלערט אז די ראשי תיבות פון די סימנים איז "עבד", און די סופי תיבות - "כבש", וויבאלד זיי האבן געדינט דעם מזל טלה[25].

על פי קבלה

דער ריטב"א דרוקט זיך אויס אויף די סימנים "ולכל שיעור חכמה נפלאה בסוד הקבלה, ודבריהם חן לשומעיהם"[26]. אין די בריוו פון רבי שמשון אסטראפאלער איבער די מכות ווערט ערקלערט די סימנים על פי סוד, אז די גימטריא צאל פון דצ"ך עד"ש באח"ב - תק"א, איז דער נאמען פון דער מלאך געשטעלט אויף די מכות, און באטרעפט "אש"ר", אויפ'ן פסוק וּלְמַעַן תְּסַפֵּר בְּאָזְנֵי בִנְךָ וּבֶן בִּנְךָ אֵת אַשֶר הִתְעַלַּלְתִּי בְּמִצְרַיִם[28] און די שֵמות מיט וואס די אידן זענען ארויס פון מצרים - דע"ב צד"א כשח"ב זענען די זעלבע אותיות[29].

דער חיד"א זאגט אז דער סימן צייגט אז די מכות זענען געקומען דורך די עשר ספירות, און די גימטריא פון דעם סימן מיט דער צוגאב פון 40 (ווייל יעדע מכה איז געווען פון פיר מכות לויט רבי אליעזר) איז גלייך צו דער גימטריא פון "ישראל", און צו געוויסע שמות[30].

בלוט בלבולים

אין 18טער יארהונדערט האבן די פראנקיסטן געניצט די סימנים צו איבערצייגן די "ווארהייט" פונעם בלוט בלבול ביי די בלבול פון שמעון פון טרענט (ענ'), אין א בריוו צום פויבסט, זאגנדיג אז די באהאלטענע באדייט דערפון איז "דם צריכים כולנו על דרך שעשו באותו האיש חכמים בירושלים". די אידישע פירער זענען גערופן געווארן אפצואווענדן די באשולדיגונג אין א ויכוח אין לעמבערג, וואו עס האבן אנטיילגענומען רבי חיים הכהן ראפאפארט, און לויט געוויסע מקורות אויך דער בעל שם טוב[31].

עס ווערט דערציילט אויף א ויכוח וואס א גלח האט געהאט מיט א אידישן רב, ווי דער גלח האט אויפגעברענגט אז די סימנים באדייטן "דם צריכים כולנו, על דבר שהרגנו בן א-ל חי בשמים"; אויף וואס דער רב האט געענטפערט "דוברים צוררינו כזב, עלילת דם שקר, בני אברהם חלילה בזאת"[32].

מליצה

אלס א ווערטל זאגט מען אז די טעם פון רבי יהודה איז, וויבאלד מכות אן קיין סימנים, איז קיין מכות נישט. אדער אז ס'זאל בלייבן כאטש עפעס וויין אינעם בעכער ביים גיסן די מכות.

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

  1. ↑ דער מקור איז אין ספרי פיסקא שא; מדרש תנאים דברים כ"ו.
  2. ↑ קאַפּיטל ע"ח; קאַפּיטל ק"ה.
  3. ↑ ריטב"א אויף הגדה בשם רש"י; מבית מדרשו של רש"י אויף הגדה, ר״י בן יקר, שבלי הלקט - הגדה של פסח בשם רבי יהודה החסיד, וכ״כ הראבי״ה (פסחים סי׳ תכד) בשמו, הרשב״ץ והחזקוני (שמות ח, טו) בשם ויש מפרשים. וכן מובא פירוש זה בפירושי בעלי התוספות עה״ת (שמות ז, כה). אורחות חיים און כל בו אויף הגדה בשם "יש אומרים".
  4. ↑ הגהות מיימוניות, נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב בשם רבינו חננאל. זעט רבי חיים יוסף דוד אזולאי, ‏שפה אחת על הגדה של פסח.
  5. ↑ עס ערשיינט נישט אין אונזער מדרש תהלים.
  6. ↑ שמות רבה, פרשה ח', פסקה ג'; ילקוט שמעוני תורה, רמז קע"ג; תנחומא, באבער, וארא, ח.
  7. ↑ רש"י אין ספר האורה חלק א צ*; אורחות חיים און אבודרהם אויף הגדה. עס ערשיינט נישט אין אונזער ירושלמי.
  8. ↑ ריטב"א אויף הגדה בשם רש"י.
  9. ↑ זעט אויך מהר״ל גבורות ה׳ ל״ד; רש״ר הירש שמות ז׳:ט״ו; מלבי״ם שמות ז׳:י״ד.
  10. ↑ שמות ז, יז.
  11. ↑ שמות ח, יח.
  12. ↑ שמות ט, יד.
  13. ↑ אברבנאל, שמות ז, יד–כה; הנ"ל, זבח פסח על הגדה של פסח, תשובות לשערים פ' – פ"ג; רבי יצחק עראמה, ‏עקידת יצחק, שער לו, ד"ה אמנם הדרך המיוחד; כלי יקר, שמות ז, יז. זעט די אלע באריכות.
  14. ↑ רבי בנימין דוד ראבינאוויטש, ‏אפוד בד על הגדה של פסח, ווארשא תרל"ב.
  15. ↑ 15.0 15.1 רלב"ג תועלות, שמות ז, ד"ה התועלת השני.
  16. ↑ רבינו בחיי, שמות י, א; כל בו בשם רבי יוסף בדוס; לקח טוב שמות ח, טו; שבלי הלקט בשם זיין ברודער רבי בנימין (העב'); ספורנו, שמות ח, יב; מהר"ל גבורות ה׳ נ"ז.
  17. ↑ אורחות חיים; מיוחס לרשב״ם; והביאם האבודרהם (סדר ההגדה עמ׳ רכח); רוקח; ספורנו, שמות ח, יב; מהר"ל - גבורות ה'. זעט ר' אברהם בן הרמב"ם, שמות ט, יט.
  18. ↑ שבלי הלקט בשם זיין ברודער רבי בנימין. זעט מדרש תנחומא פרשת וארא פיסקא י"ד.
  19. ↑ הגהות מיימוניות, נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב, בשם ראב"ן.
  20. ↑ הגהות מיימוניות, נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב, בשם ריב"א.
  21. ↑ געברענגט אין שבלי הלקט - הגדה של פסח.
  22. ↑ תוספות יום טוב, אבות ה, ד, ד"ה עשר מכות.
  23. ↑ רבי ידידיה טיאה ווייל, ‏הגדה מרבה לספר.
  24. ↑ הגדה של פסח רשב"ץ, יעב"ץ, כוס ישועות, ניו יארק: ישראל חיים שטעסיל, תשנ"ב (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
  25. ↑ חתם סופר - דרשות - חלק ב, רנח ע"ב.
  26. ↑ ריטב"א אויף הגדה.
  27. ↑ הגהות מיימוניות, נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב.
  28. ↑ שמות י, ב. און כָּל הַמַּחֲלָה אֲשֶׁר שַׂמְתִּי בְמִצְרַיִם לֹא אָשִׂים עָלֶיךָ (שמות טו, כו)[27].
  29. ↑ אגרת רבי שמשון מאוסטרופולי אויף וויקיטעקסט.
  30. ↑ רבי חיים יוסף דוד אזולאי, ‏שפה אחת על הגדה של פסח.
  31. ↑ בצלאל לנדוי, ‏עלילת הדם בתולדות ישראל, אויף "דעת"
  32. ↑ הרב משה בוגמילסקי, דצ"ך עד"ש באח"ב, אויף chabad.org; אין פארשידענע מקורות איז דאס דערציילט אויף רבי איצעלע פון וואלאזשין.


חג הפסח
ערב פסח קמחא דפסחא • אפיית מצות • שבת הגדול • הגעלת כלים • בדיקת חמץ • ביטול חמץ • ביעור חמץ • מכירת חמץ • ערב פסח שחל בשבת Pesahplate.jpg
סיפור החג גלות מצרים • צען מכות • יציאת מצרים • קריעת ים סוף • שירת הים
ליל הסדר הלכות ליל הסדר • קערה • חרוסת • כרפס • מצה • מרור • זרוע • ארבע כוסות • הסיבה • אפיקומן
הגדה סימני הסדר • הא לחמא עניא • מה נשתנה • עבדים היינו • ארבעה בנים • דצ"ך עד"ש באח"ב • סיפור יציאת מצרים • מא כ'בר • ביד חזקה ובזרוע נטויה
מצוות החג איסור חמץ • קרבן פסח • סיפור יציאת מצרים • אכילת מצה • אכילת מרור • ארבע כוסות • מנחת העומר
מהלך החג ערב פסח • קריאת ההלל • ליל הסדר • חול המועד פסח • שביעי של פסח
מנהגים תענית בכורים • סעודת אסתר • סהרנה • זאגן שירת הים • סעודת משיח • מימונה
תפילות ופיוטים תפילת טל • והיא שעמדה • דיינו • אמונים ערכו שבח • חסל סידור פסח • לשנה הבאה בירושלים • ובכן ויהי בחצי הלילה • ובכן ואמרתם זבח פסח • אדיר במלוכה • אדיר הוא • אחד מי יודע • חד גדיא
חמץ ומצה מצה עשירה • מצה שמורה • געבראקטס • קטניות • חמץ נוקשה • חמץ שעבר עליו הפסח
שונות מסכת פסחים • לא בד"ו פסח • פסח קאך • רומפלנאכט • פסח שני
ימים טובים • שלש רגלים
גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=דצ%22ך_עד%22ש_באח%22ב&oldid=335869"