מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "סאוועטיש" ב־"סאוויעטיש"
(הסרת כותרות ריקות) צייכן: באקוקט |
ק (החלפת טקסט – "סאוועטיש" ב־"סאוויעטיש") |
||
| (6 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = 1939–1945 global conflict|העב=עימות צבאי עולמי בשנים 1939–1945|דייטש=zweiter global geführter Krieg sämtlicher Großmächte von 1939 bis 1945 mit mehr als 60 Millionen Toten|}} | |||
{{קריג | {{קריג | ||
|נאמען=צווייטע וועלט־מלחמה | |נאמען=צווייטע וועלט־מלחמה | ||
| שורה 32: | שורה 33: | ||
=== צדדים אין דער מלחמה === | === צדדים אין דער מלחמה === | ||
[[טעקע:WWII.png|קליין|300px|הערשאפט איבער שטחים בעפאר דער צווייטע וועלט־מלחמה. אליאירטע מאכטן - גרין (די וואס זענען אריין אין קריג נאך פערל הארבאר - גלענצנד גרין), אַקסיס מאכטן - אראנזש, נייטראלע לענדער - גרוי]] | [[טעקע:WWII.png|קליין|300px|הערשאפט איבער שטחים בעפאר דער צווייטע וועלט־מלחמה. אליאירטע מאכטן - גרין (די וואס זענען אריין אין קריג נאך פערל הארבאר - גלענצנד גרין), אַקסיס מאכטן - אראנזש, נייטראלע לענדער - גרוי]] | ||
[[טעקע:Ww2 allied axis.gif|ממוזער|300px|שמאל|שטחים און זייערע הערשאפטן דורכאויס די צווייטע וועלט־מלחמה{{ש}}אַקסיס - שווארץ, | [[טעקע:Ww2 allied axis.gif|ממוזער|300px|שמאל|שטחים און זייערע הערשאפטן דורכאויס די צווייטע וועלט־מלחמה{{ש}}אַקסיס - שווארץ, סאוויעטישער פארבאנד - רויט, אנדערע אליאירטע מאכטן - בלוי, נייטראלע לענדער - גרוי]] | ||
'''אַקסיס מאכטן''' | '''אַקסיס מאכטן''' | ||
| שורה 54: | שורה 55: | ||
* [[כינע]] | * [[כינע]] | ||
אלעס צוזאמען זענען במשך פון דער מלחמה געווען פארמישט פופציג לענדער. די שלאכט פעלדער האבן זיך געצויגן פון אייראפע ביז [[צפון אפריקע]]; פון די [[ | אלעס צוזאמען זענען במשך פון דער מלחמה געווען פארמישט פופציג לענדער. די שלאכט פעלדער האבן זיך געצויגן פון אייראפע ביז [[צפון אפריקע]]; פון די [[אינזל]]ען אין דעם [[פאציפישער אקעאן|פאציפישן אקעאן]] ביז מזרח און צפון-מזרח אזיע. | ||
=== סיבות צו דער מלחמה === | === סיבות צו דער מלחמה === | ||
| שורה 62: | שורה 63: | ||
== צווישן די צוויי מלחמות == | == צווישן די צוויי מלחמות == | ||
די [[ערשטער וועלט־מלחמה|ערשטע וועלט־מלחמה]] האט זיך געענדיגט אין [[1918]]-[[תרע"ח]] מיט מיליאנען ציווילע און מיליטערישע געפאלענע. עס האט זיך געענדיגט א ביטערע פעריאדע פאר די | די [[ערשטער וועלט־מלחמה|ערשטע וועלט־מלחמה]] האט זיך געענדיגט אין [[1918]]-[[תרע"ח]] מיט מיליאנען ציווילע און מיליטערישע געפאלענע. עס האט זיך געענדיגט א ביטערע פעריאדע פאר די אייראפעאישע לענדער. די גאנצע וועלט האט יעצט ארויסגעקוקט אויף די קאנפערענצן וואס זענען פארגעקומען צווישן די וועלטמאכטן אויף אריינצורישן א נייעם פעריאדע פון [[שלום]] אויף דער וועלט. דער אפטימיסטישקייט איז געגאנגען אזוי ווייט אז מען האט אנגעהויבן צו רופן דעם יעצט-פארענדיגטן קריג אלץ דער קריג צו ענדיגן קריגעריי. | ||
=== דער שלום אפמאך נאך דער ערשטער וועלט־מלחמה === | === דער שלום אפמאך נאך דער ערשטער וועלט־מלחמה === | ||
| שורה 75: | שורה 76: | ||
נאָך שטרייטונגען האבן זיך אנטוויקלט ווען [[איטאליע]] האט פערלאנגט געוויסע שטחים וועלכע די איליאירטע כחות, אן וועלכן אמת'ע רעכטן צו דעם, האבן זיי צוגעזאגט כדי זיי זאלן זיך אנשליסן מיט די אליאירטע כחות. ווילסאן האט זיך אויף דעם שטארק געבייזערט ווען ער איז דערפון געוואויר געווארן, און די איטאליענער האבן זיך אוועקגעטראגן פון דעם [[קאנפערענץ]] אלץ פראטעסט. | נאָך שטרייטונגען האבן זיך אנטוויקלט ווען [[איטאליע]] האט פערלאנגט געוויסע שטחים וועלכע די איליאירטע כחות, אן וועלכן אמת'ע רעכטן צו דעם, האבן זיי צוגעזאגט כדי זיי זאלן זיך אנשליסן מיט די אליאירטע כחות. ווילסאן האט זיך אויף דעם שטארק געבייזערט ווען ער איז דערפון געוואויר געווארן, און די איטאליענער האבן זיך אוועקגעטראגן פון דעם [[קאנפערענץ]] אלץ פראטעסט. | ||
אין סוף איז ווילסאן איינגעגאנגען צו פילע פון די | אין סוף איז ווילסאן איינגעגאנגען צו פילע פון די אייראפעאישע פארלאנגען, מיט דער האפענונג אז דאס וועט צושטאנד ברענגען זיין פלאן אויף צו פארמירן די פעלקער-ליגע. | ||
==== שטרענגע באשטראפונגען אויף די בייגעקומענע ==== | ==== שטרענגע באשטראפונגען אויף די בייגעקומענע ==== | ||
| שורה 90: | שורה 91: | ||
אלס שטרעבונג צו ווילסאנ'ס אידעע פון זעלבסט-דעטערמינאציע פאר אלע לענדער האבן די שלום אפמאכער בפועל איבער געשריבן די מאפע פון אייראפע און דעם מיטל מזרח. פון דעם פריערדיגן עסטרייך-אונגארישער אימפעריע זענען פארמירט געווארן די זעלבסטשטענדיגע לענדער פון [[עסטרייך]], [[אונגארן]], [[יוגאסלאוויע]], און [[טשעכיי]]. [[פינלאנד]], [[עסטלאנד]], [[לאטוויע]], און [[ליטע]] האבן זיך דערקלערט זעלבסטשטענדיג פון [[רוסלאנד]]. [[פוילן]] איז צוזאמגעשטעלט געווארן פון שטחים וואס דייטשלאנד, רוסלאנד, און עסטרייך האבן געמוזט פארטיילן. | אלס שטרעבונג צו ווילסאנ'ס אידעע פון זעלבסט-דעטערמינאציע פאר אלע לענדער האבן די שלום אפמאכער בפועל איבער געשריבן די מאפע פון אייראפע און דעם מיטל מזרח. פון דעם פריערדיגן עסטרייך-אונגארישער אימפעריע זענען פארמירט געווארן די זעלבסטשטענדיגע לענדער פון [[עסטרייך]], [[אונגארן]], [[יוגאסלאוויע]], און [[טשעכיי]]. [[פינלאנד]], [[עסטלאנד]], [[לאטוויע]], און [[ליטע]] האבן זיך דערקלערט זעלבסטשטענדיג פון [[רוסלאנד]]. [[פוילן]] איז צוזאמגעשטעלט געווארן פון שטחים וואס דייטשלאנד, רוסלאנד, און עסטרייך האבן געמוזט פארטיילן. | ||
די מענטשן פון צענטראל און מזרח אייראפע זענען דערביי צוטיילט געווארן אין גרעניצן וואס האבן נישט אלץ גענומען אין באטראכט די [[טראדיציאנאל]]ע ליניעס פון נאציאנאליטעט און שפראך. דאס האט געפירט דערביי אז פילע פון די ביז-יעצטיגע פראבלעמען זענען בהכרח נאכאמאל ארויפגעשווימען, און ווי די היסטאריע האט געוויזן האט דאס שפעטער פיל צוגעגעבן צו די קריגס אנטוויקלונגען. | די מענטשן פון צענטראל און [[מזרח אייראפע]] זענען דערביי צוטיילט געווארן אין גרעניצן וואס האבן נישט אלץ גענומען אין באטראכט די [[טראדיציאנאל]]ע ליניעס פון נאציאנאליטעט און שפראך. דאס האט געפירט דערביי אז פילע פון די ביז-יעצטיגע פראבלעמען זענען בהכרח נאכאמאל ארויפגעשווימען, און ווי די היסטאריע האט געוויזן האט דאס שפעטער פיל צוגעגעבן צו די קריגס אנטוויקלונגען. | ||
=== דאס אויפשטיין פון די דיקטאטורן === | === דאס אויפשטיין פון די דיקטאטורן === | ||
| שורה 134: | שורה 135: | ||
אין סעפטעמבער 1938, האבן זיך געטראפן אין מינכען [[נעוויל טשעמבערליין]], דער ענגלישער פרעמיער מיניסטער, און [[עדווארד דאלאדיער]], דער פראנצויזישער פרעמיער אינאיינעם מיט היטלער און מוסאליני. שאמבערלעין און דאלאדיער האבן איינגעגעבן אז טשעכיי וועט זיך מוזן אנטזאגן פון דעם סודעטענלאנד כדי צופרידנצושטעלן היטלער. טשעכיי איז נישט ערלויבט געווארן זיך צו באטייליגן אין די געשפרעכן. | אין סעפטעמבער 1938, האבן זיך געטראפן אין מינכען [[נעוויל טשעמבערליין]], דער ענגלישער פרעמיער מיניסטער, און [[עדווארד דאלאדיער]], דער פראנצויזישער פרעמיער אינאיינעם מיט היטלער און מוסאליני. שאמבערלעין און דאלאדיער האבן איינגעגעבן אז טשעכיי וועט זיך מוזן אנטזאגן פון דעם סודעטענלאנד כדי צופרידנצושטעלן היטלער. טשעכיי איז נישט ערלויבט געווארן זיך צו באטייליגן אין די געשפרעכן. | ||
שאמבערלעין איז צוריק געפלויגן קיין ענגלאנד און מיט פרייד דעקלערירט אז דער '''''[[מינכען אפמאך]]''''' וועט פארזיכען "שלום פאר אונזער צייט". אין [[מערץ]] 1939-תרצ"ט האט אבער די דייטשע ארמיי אריינמארשירט אין [[פראג, טשעכיי|פּראַג]], דער הויפט שטאט פון [[טשעכאסלאוואקיי]], און איבערגענומען דאס רעשט פון דעם לאנד. דריי וואכן דערנאך האט [[איטאליע]] אינוואדירט און איינגענומען דעם מזרח | שאמבערלעין איז צוריק געפלויגן קיין ענגלאנד און מיט פרייד דעקלערירט אז דער '''''[[מינכען אפמאך]]''''' וועט פארזיכען "שלום פאר אונזער צייט". אין [[מערץ]] 1939-תרצ"ט האט אבער די דייטשע ארמיי אריינמארשירט אין [[פראג, טשעכיי|פּראַג]], דער הויפט שטאט פון [[טשעכאסלאוואקיי]], און איבערגענומען דאס רעשט פון דעם לאנד. דריי וואכן דערנאך האט [[איטאליע]] אינוואדירט און איינגענומען דעם [[מזרח אייראפע]]אישן לאנד [[אלבאניע]]. | ||
==== פארלאנגען אויף פוילן ==== | ==== פארלאנגען אויף פוילן ==== | ||
| שורה 306: | שורה 307: | ||
==== דער שלאכט פון ארדענעס ==== | ==== דער שלאכט פון ארדענעס ==== | ||
==== די רוסן אנטקעגן דייטשלאנד ==== | ==== די רוסן אנטקעגן דייטשלאנד ==== | ||
אין 1944 האבן די סאוועטן אנגעהויבן אוואנסירן אין אייראפע, און האבן אוועקגעשטופט די דייטשן און האבן באפרייט די לענדער פון מזרח אייראפע. אויגוסט 1944 האבן די סאוועטן איינגעקומען רומעניע און בולגאריע. אין סעפטעמבער 1944 האט [[פינלאנד]] קאפיטולירט, בולגאריע איז אריבער צו די אליאירטע קראפטן און די דייטשן זענען ארויס פון גריכנלאנד. אין אקטאבער 1944 האבן די סאוועטן איינגענומען יוגאסלאוויע. אין יאנואר 1945 האבן די סאוועטן איינגענומען פוילן און אונגארן און זענען אריינגעגאנגען אין טשעכאסלאוואקיי און דייטשלאנד אליין. עסטרייך האט מען איינגענומען אפריל 1945. אין אפריל 1945 האבן די | אין 1944 האבן די סאוועטן אנגעהויבן אוואנסירן אין אייראפע, און האבן אוועקגעשטופט די דייטשן און האבן באפרייט די לענדער פון [[מזרח אייראפע]]. אויגוסט 1944 האבן די סאוועטן איינגעקומען רומעניע און בולגאריע. אין סעפטעמבער 1944 האט [[פינלאנד]] קאפיטולירט, בולגאריע איז אריבער צו די אליאירטע קראפטן און די דייטשן זענען ארויס פון גריכנלאנד. אין אקטאבער 1944 האבן די סאוועטן איינגענומען יוגאסלאוויע. אין יאנואר 1945 האבן די סאוועטן איינגענומען פוילן און אונגארן און זענען אריינגעגאנגען אין טשעכאסלאוואקיי און דייטשלאנד אליין. עסטרייך האט מען איינגענומען אפריל 1945. אין אפריל 1945 האבן די סאוויעטישע קראפטן געטראפן די אמעריקאנישע און בריטישע קראפטן אין דייטשלאנד אויפן ברעג פון דער [[עלבע (טייך)|עלבע]], און אזוי האבן זיי צעשניטן דייטשלאנד אויף צוויי. אין מאי 1945 האבן די דייטשן קאפיטולירט. | ||
=== דייטשלאנד איבערגעווארפן === | === דייטשלאנד איבערגעווארפן === | ||
| שורה 312: | שורה 313: | ||
=== איווא דזימא === | === איווא דזימא === | ||
[[טעקע:Iwo_Jima_flag_raising.jpg|קליין|275px|די באקאנטע בילד ווי די אמעריקאנע [[מארינען]] הייבען די [[אמעריקאנע פאן]] אויפן [[ | [[טעקע:Iwo_Jima_flag_raising.jpg|קליין|275px|די באקאנטע בילד ווי די אמעריקאנע [[מארינען]] הייבען די [[אמעריקאנע פאן]] אויפן [[אינזל]] איווא דזימא]] | ||
=== אקינאווא === | === אקינאווא === | ||