אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "חשון"
(המשך) |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (12 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|צווייטער חודש ציילנדיג פון תשרי, אכטער ציילנדיג פון ניסן}}{{לוח חודשי עברי בחמש שנים|2}} | {{דעסקריפציע|צווייטער חודש ציילנדיג פון תשרי, אכטער ציילנדיג פון ניסן}}{{לוח חודשי עברי בחמש שנים|2}} | ||
'''חשון''' ('''מרחשון''' | '''חשון''' (פולער נאמען: '''מרחשון''') איז דער [[2 (נומער)|צווייטער]] [[חודש]] אין דער [[אידישער לוח|אידישער יאר]], ציילנדיג פון [[תשרי]], און דער [[8 (נומער)|אכטער]] חודש ציילנדיג פון [[ניסן]]. | ||
חודש חשון פאלט געווענליך אויס אין פאראלעל מיט די מאנאטן [[אקטאבער]]-[[נאוועמבער]] אין [[גרעגאריאנישער קאלענדאר|גרעגאריאנישן קאלענדאר]], אינמיטן דער סעזאן פון [[הערבסט]] אין דעם [[צפון האלבקיילעך]] און פון [[פרילינג]] אין דעם [[דרום האלבקיילעך]] (וואו עס איז גלייך צו חודש [[אייר]] אין צפון האלבקיילעך). | חודש חשון פאלט געווענליך אויס אין פאראלעל מיט די מאנאטן [[אקטאבער]]-[[נאוועמבער]] אין [[גרעגאריאנישער קאלענדאר|גרעגאריאנישן קאלענדאר]], אינמיטן דער סעזאן פון [[הערבסט]] אין דעם [[צפון האלבקיילעך]] און פון [[פרילינג]] אין דעם [[דרום האלבקיילעך]] (וואו עס איז גלייך צו חודש [[אייר]] אין צפון האלבקיילעך). | ||
אין טייל יארן, פאלט אויס [[פיר תקופות|תקופת תשרי]] אין דעם חודש. | |||
== אין דער לוח == | == אין דער לוח == | ||
| שורה 9: | שורה 10: | ||
== נאמען == | == נאמען == | ||
[[טעקע:Bench forest, Heidelberg.JPG|קליין|לינקס|טעקסט=הערבסט בלעטער|{{ציטוטון|ירח בול, שבו העלה נובל והארץ עשויה בולות בולות|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}]] | |||
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש השמיני"{{הערה|{{תנ"ך|מלכים א|ו|לח}}|שם=מא}}. דער חודש ווערט אויך גערופן אין פסוק "ירח בול"{{הערה|שם=מא}}, א נאמען וואס מען טרעפט אויך אין [[כנענ'יש]]ע אויפשריפטן{{הערה|{{ספר בארכיון האינטרנט|[[יצחק אבישור]]|כתובות פיניקיות והמקרא|ketovotfiniiyote0001avis|א. רובינשטיין, 1979, עמ' 142|-|עמוד=142}}}}. עס באדייט "וועלקן", ווייל די בלעטער פאלן אראפ און די גראז אין פעלד ווערן פארוועלקט, אדער "שטיקער", ווייל די ערד ווערט צעברעקלט אויף שטיקער, אדער "געמיש", ווייל מען מישט אויס גראזן פאר די בהמות צו עסן פונדערהיים נאך וואס עס ענדיגן זיך די גראזן אויפן פעלד{{הערה|שם=ירושלמי|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}. חז"ל דרש'ענען דעם נאמען אויף דער [[מבול]], וואס האט זיך אנגעהויבן אין דעם חודש און א זכר דערפון איז נאך געבליבן ביז ווען דער בית המקדש איז אויפגעשטעלט געווארן{{הערה|{{תנחומא|נח|יא}}; {{ילקוט שמעוני|מלכים א|קפד}}}}. פון די ראשונים איז פארהאן ווער עס טייטשט אז עס קומט פון זעלבן שורש ווי דאס ווארט מבול, אנדייטנדיג אויף די [[רעגן|רעגנס]] וועלכע הייבן זיך אן אין דעם חודש{{הערה|{{תנ"ך|מלכים א|ו|לח|מפרש=רד"ק}}}}. | אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש השמיני"{{הערה|{{תנ"ך|מלכים א|ו|לח}}|שם=מא}}. דער חודש ווערט אויך גערופן אין פסוק "ירח בול"{{הערה|שם=מא}}, א נאמען וואס מען טרעפט אויך אין [[כנענ'יש]]ע אויפשריפטן{{הערה|{{ספר בארכיון האינטרנט|[[יצחק אבישור]]|כתובות פיניקיות והמקרא|ketovotfiniiyote0001avis|א. רובינשטיין, 1979, עמ' 142|-|עמוד=142}}}}. עס באדייט "וועלקן", ווייל די בלעטער פאלן אראפ און די גראז אין פעלד ווערן פארוועלקט, אדער "שטיקער", ווייל די ערד ווערט צעברעקלט אויף שטיקער, אדער "געמיש", ווייל מען מישט אויס גראזן פאר די בהמות צו עסן פונדערהיים נאך וואס עס ענדיגן זיך די גראזן אויפן פעלד{{הערה|שם=ירושלמי|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}. חז"ל דרש'ענען דעם נאמען אויף דער [[מבול]], וואס האט זיך אנגעהויבן אין דעם חודש און א זכר דערפון איז נאך געבליבן ביז ווען דער בית המקדש איז אויפגעשטעלט געווארן{{הערה|{{תנחומא|נח|יא}}; {{ילקוט שמעוני|מלכים א|קפד}}}}. פון די ראשונים איז פארהאן ווער עס טייטשט אז עס קומט פון זעלבן שורש ווי דאס ווארט מבול, אנדייטנדיג אויף די [[רעגן|רעגנס]] וועלכע הייבן זיך אן אין דעם חודש{{הערה|{{תנ"ך|מלכים א|ו|לח|מפרש=רד"ק}}}}. | ||
דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "אראח-שׂאמנא" (אדער "וַרחֶשׁמָן") אין [[בבל]] און אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, וואס טייטשט דער אכטער חודש; די [[קאנסאנאנט]]ן ו' און מ' זענען אפט געווארן אויפגעטוישט אין שפעטער-בבל'יש, ברענגענדיג צו "מרחשון"{{הערה|Muss-Arnolt, W., [https://www.jstor.org/stable/3268813 The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents], Journal of Biblical Literature Vol. 11, No. 2 (1892), pp. 160-176|כיוון=שמאל}}. אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] איז דער נאמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ, ווי די נעמען פון אלע חדשים{{הערה|שם=ירושלמי}}. | דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "אראח-שׂאמנא" (אדער "וַרחֶשׁמָן") אין [[בבל]] און אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, וואס טייטשט דער אכטער חודש; די [[קאנסאנאנט]]ן ו' און מ' זענען אפט געווארן אויפגעטוישט אין שפעטער-בבל'יש, ברענגענדיג צו "מרחשון"{{הערה|Muss-Arnolt, W., [https://www.jstor.org/stable/3268813 The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents], Journal of Biblical Literature Vol. 11, No. 2 (1892), pp. 160-176|כיוון=שמאל}}. טייל פארשער צווייפלען אין די ריכטיגקייט פון דעם הסבר, ווייל די אנדערע מאנאטן זענען נישט גערופן געווארן לויט זייער צאל. צווישן אנדערע פארגעשלאגענע [[עטימאלאגיע]]ס זענען "רעגן-מאנאט", אדער אז עס נעמט זיך פון דער [[פערסיש]]ער נאמען פאר דעם מאנאט, "מַרְכַּשַן", מיט אן אומקלארן באדייט. | ||
אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] איז דער נאמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ, ווי די נעמען פון אלע חדשים{{הערה|שם=ירושלמי}}. פארהאן ווער עס טייטשט עס "גערויש", צוליב די בלעטער וועלכע פאלן פון די ביימער און רוישן אין די ווינטן{{הערה|שם משמעון, יורה דעה סי' ו'}}. ביי [[חסידים]] האט מען מרמז געווען אז דער נאמען צייגט אויף {{טערמין|מרחשוון שפוותא|די ליפן מורמלען}}, קומענדיג נאך חודש תשרי מיט אירע פילע [[תפילה|תפילות]] און קבלות{{הערה|ישמח ישראל, ראש חודש מרחשון, בשם [[רבי ישראל האפשטיין|דער קאזשניצער מגיד]]; אהבת ישראל, פרשת וירא אות פ"ד, בשם [[רבי ישראל פון רוזשין]]; אמרי אמת, בראשית תרצ"ב, בשם [[רבי שמחה בונם באנהארד|רבי בונם פון פרשיסחא]].}}. | |||
דער נאמען ווערט ארויסגעזאגט דורך די [[תימן|תימנים]] '''מְרַח־שְׁוָן''', וואס שטימט מיטן בבל'ישן מקור, אין און עטליכע [[אשכנזים|אשכנז'ישע]] כתבי יד פון [[ראשונים|תקופת הראשונים]] טרעפט מען "שוון" אלס קיצור דערפון{{הערה|צום ביישפיל [https://www.nli.org.il/he/manuscripts/NNL_ALEPH990025281370205171/NLI?volumeItem=2#$FL135970692 סידור מנהג אשכנז המערבי] פון די פריע ה' אלפים יארן}}. אין רוב פלעצער זאגט מען עס אבער ארויס '''מַר־חֶשְוָן''', וואס האט ווארשיינליך צוגעברענגט אז "מר" זאל ווערן באטראכט ווי א פרעפיקס און אוועקפאלן{{הערה|ארי זיבוטפסקי, [https://www1.biu.ac.il/File/Parasha/zibotevski.pdf חשוון, מר-חשוון או מרח-שוון?], דף שבועי אוניברסיטת בר-אילן 1288, בראשית תשע"ט}}. דעם קיצור "חשון" טרעפט מען אין כתבי יד פון בעפאר [[אחרונים|תקופת האחרונים]]{{הערה|[https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/71daf959-48ba-43e8-8608-aad9dfa4a9cb/surfaces/a476018e-2777-4ae1-8641-a9135790ccf1/ קאלאפאן פון MS. Huntington 513] פון יאר ה'ר"ט; [https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/0b9a5ad6-47dd-4b80-aa95-414b58388744/surfaces/289bb551-39e7-4c29-82d9-e1166ab25014 קאלאפאן פון MS. Canon. Or. 53] פון יאר ה'רי"א, ביידע אינעם [[באדלעיאן ביבליאטעק]]}}. דער פרעפיקס "מר" איז געווארן געטייטשט "טראפ", ווי "הֵן גּוֹיִם כְּמַר מִדְּלִי"{{הערה|{{תנ"ך|ישעיה|מ|טו}}}}, צוליב די רעגנס וועלכע הייבן אן טראפן{{הערה|פרי חדש, אבן העזר סימן קכ"ו ס"ק כ"ב}}, אדער טייטשט עס "ביטער", ווייל עס איז א חודש אן קיין [[יום טוב]]{{הערה|מועד לכל חי פרק כ"ו אות ד'; קמח סלת, עמ' קנ"ד; שדי חמד, אסיפת דינים מערכת חתן וכלה אות כ"ג.}}, אדער פון לשון חשיבות, ווייל דער [[קביעות פון יאר]] איז געוואנדן אין די לענג פון דעם חודש{{הערה|געברענגט אין שאלות ותשובות נחלת שבעה, סי' ד', וועלכער ווארפט עס אפ אז מר איז א חלק פונעם נאמען.}}. אנדערע האבן אבער אפגעווארפן, אז דער נאמען איז ארויפגעקומען פון בבל און ווערט נישט געטייטשט אין [[לשון קודש]]{{הערה|בצל החכמה, חלק ב' סי' ס'}}. | |||
דער חודש דארף ווערן געשריבן "מרחשון" אין א [[גט]]{{הערה|{{שלחן ערוך|אבן העזר|קכו|מפרש=רמ"א}}, סעיף ז'}}, ווי אויך אין א [[כתובה]] און אנדערע [[שטר]]ות{{הערה| נחלת שבעה, שטרות סי' ד'}}. אויב האט מען עס געשריבן "מרחשוון", מיט צוויי ו', איז עס אויך כשר{{הערה|ראש פינה, אבן העזר סי' קכ"ו; {{ערוך השולחן|אבן העזר|קכו|יז}}.}}. אויב האט מען געשריבן "מר חשון", אפגעטיילט אין צוויי ווערטער, איז עס ספק אויב עס איז כשר{{הערה|זעט: {{ערוך השולחן|אבן העזר|קכו|יז}}, אז במקום עיגון קען מען מיקל זיין}}. אויב האט מען עס געשריבן "חשון" איז עס כשר, ווייל אזוי רופט מען עס ביי מענטשן{{הערה|גט פשוט, אבן העזר סי' קכו, ס"ק ז}}. | |||
די פאלאשן רופן דעם חודש 'תשואן'. | |||
== סימבאלן און אייגנשאפטן == | == סימבאלן און אייגנשאפטן == | ||
[[טעקע:ScorpioZippori.jpg|קליין|לינקס|דער מזל עקרב פון חודש מרחשון, א טייל פון דעם מאזאאיק אין דער אלטער [[בית הכנסת]] אין [[ציפורי]]]] | |||
דער [[גלגל המזלות|מזל]] פון דעם חודש איז [[מזל עקרב]]{{הערה|1=[[ספר יצירה]] [https://shitufta.org.il/Otzar_Midrashim,_Sefer_Yetzirah/5?selectedunittext=14 פרק ה' משנה י"ד]|שם=יצירה}}, צוליב א שטערן גרופע וואס האט אמאל געדינט אלס הינטערגרונט צו די [[זון]] אין דעם חודש{{ביאור|די נעמען פון די מזלות וואס ווערן דא דערמאנט, זענען געבארגטע טערמינען פאר פאזיציעס פון דער זון איבערן {{קישור שפה|עברית|מישור המילקה|עקליפטיק}}, אבער די עצם שטערן גרופעס נאך וועמען זיי הייסן זענען שוין פון לאנג אפגערוקט{{הערה|{{רמב"ם|יסודי התורה|ג|ז}}}}.}}. אין די [[ים המלח מגילות]] פון דער כת פון קומראן איז [[מזל קשת]] דער מזל פון חודש חשון. | דער [[גלגל המזלות|מזל]] פון דעם חודש איז [[מזל עקרב]]{{הערה|1=[[ספר יצירה]] [https://shitufta.org.il/Otzar_Midrashim,_Sefer_Yetzirah/5?selectedunittext=14 פרק ה' משנה י"ד]|שם=יצירה}}, צוליב א שטערן גרופע וואס האט אמאל געדינט אלס הינטערגרונט צו די [[זון]] אין דעם חודש{{ביאור|די נעמען פון די מזלות וואס ווערן דא דערמאנט, זענען געבארגטע טערמינען פאר פאזיציעס פון דער זון איבערן {{קישור שפה|עברית|מישור המילקה|עקליפטיק}}, אבער די עצם שטערן גרופעס נאך וועמען זיי הייסן זענען שוין פון לאנג אפגערוקט{{הערה|{{רמב"ם|יסודי התורה|ג|ז}}}}.}}. אין די [[ים המלח מגילות]] פון דער כת פון קומראן איז [[מזל קשת]] דער מזל פון חודש חשון. | ||
לויט דער [[זוהר]], איז חודש חשון קעגן [[שבט בנימין]]{{הערה|{{זוהר|א|קעג|א}}. אזוי שטייט אויך אין מגלה עמוקות, פרשת בא דרוש ד'; רסיסי לילה אות ל"ט; ויקח משה, נאך פרשת ויחי}}. לויט אנדערע, איז עס קעגן [[שבט מנשה]]{{הערה|{{ילקוט שמעוני|שמות|תיח}}; {{היברובוקס|רבי יוסף ג’יקטיליה|שערי אורה|20243|סוף שער ה'| | לויט דער [[זוהר]], איז חודש חשון קעגן [[שבט בנימין]]{{הערה|{{זוהר|א|קעג|א}}. אזוי שטייט אויך אין מגלה עמוקות, פרשת בא דרוש ד'; רסיסי לילה אות ל"ט; ויקח משה, נאך פרשת ויחי}}. לויט אנדערע, איז עס קעגן [[שבט מנשה]]{{הערה|{{ילקוט שמעוני|שמות|תיח}}; {{היברובוקס|רבי יוסף ג’יקטיליה|שערי אורה|20243|סוף שער ה'|page=135}}; מאמר כליל תכלת להאר"י, סוף ספר יצירה; פירוש הגר"א, סוף ספר יצירה; פרי צדיק, מאמרי ראש חודש אייר.}}, אדער קעגן [[שבט נפתלי]]{{הערה|[https://maagarim.hebrew-academy.org.il/Pages/PMain.aspx?mishibbur=939001&page=4 קידוש ירחים לחודש מרחשון] פון רבי פינחס ברבי יעקב הכהן; סידור בית יעקב להיעב"ץ, שער המים.}}, אדער קעגן [[שבט אשר]]{{הערה|{{היברובוקס|רבי אברהם בן עזריאל|ערוגת הבושם|20833|חלק א' עמוד 289|page=308}}}}, אדער קעגן [[שבט שמעון]]{{הערה|יערות דבש חלק א', סוף דרוש ב'}}. | ||
חודש חשון איז קעגן דעם אות [[נ]]{{הערה|שם=יצירה}}. | חודש חשון איז קעגן דעם אות [[נ]]{{הערה|שם=יצירה}}. | ||
| שורה 23: | שורה 34: | ||
חודש חשון איז דער עיקר צייט פון "זרע" וואס ווערט דערמאנט אין פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ח|כב}}}} {{ציטוטון|זֶרַע וְקָצִיר וְקֹר וָחֹם וְקַיִץ וָחֹרֶף וְיוֹם וָלַיְלָה לֹא יִשְׁבֹּתוּ}}{{הערה|{{בבלי|בבא מציעא|קו|ב}}}}. | חודש חשון איז דער עיקר צייט פון "זרע" וואס ווערט דערמאנט אין פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ח|כב}}}} {{ציטוטון|זֶרַע וְקָצִיר וְקֹר וָחֹם וְקַיִץ וָחֹרֶף וְיוֹם וָלַיְלָה לֹא יִשְׁבֹּתוּ}}{{הערה|{{בבלי|בבא מציעא|קו|ב}}}}. | ||
[[רבי מנחם מענדל פון רימאנאוו]] האט געזאגט אז רוב שלעכטע גזירות פון [[אנטיסעמיטיזם|שונאי ישראל]], ווי אויך איינמאנען די [[שטייער]]ן, הייבן זיך אן פון חודש חשון, וויבאלד אין דעם חודש האט מען ווידערגעשפעניגט אין [[מלכות בית דוד]] און געקרוינט [[ירבעם בן נבט]]{{הערה|בני יששכר, חודש חשון מאמר א' אות ב'|שם=בניש}}. פון די אנדערע זייט זאגט מען נאך אין זיין נאמען, אז חודש חשון איז [[סגולה|מסוגל]] אויף [[עשירות]]{{הערה|אמרי אש (מאדזשיץ), חלק ב' עמ' תצ"ו}}. | |||
[[רבי אברהם טווערסקי (טוריסק)|דער טריסקער מגיד]] האט געזאגט אז אין חשון האבן די צדיקים א שטארקן מזל צו פועל'ן ישועות, וויבאלד זיי האבן געטון אזויפיל געהויבענע מצוות אין חודש תשרי{{הערה|מצמיח ישועות, הקדמה}}. אין טריסק האט מען גערופן דעם חודש "רם חשון"{{הערה|שה לבית, עמ' קנ"ז}}. | |||
לויט א געוויסן מקור, וועט דער דריטער [[בית המקדש]] ווערן אויפגעבויט אין חשון{{הערה|שם=בניש}}. | |||
== דינים און מנהגים == | == דינים און מנהגים == | ||
אין [[ארץ ישראל]] הייבט מען אן [[ותן טל ומטר|בעטן אויף רעגן]] אין דעם חודש. עטליכע שיטות ווערן אנגעגעבן איבער דעם גענויעם טאג אין חודש{{הערה|{{בבלי|תענית|י|א}}|שם=תענית}}; להלכה איז אנגענומען [[ז' חשון]]{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תקעה|א}}}}. | |||
אויב רעגנט נישט ביז שפעטער אין חודש, הייבן אן די "יחידים" צו פאסטן [[תענית גשמים]]{{הערה|שם=תענית}}. | |||
לויט טייל פוסקים דארף מען זיך פארקוקן איידער מען דאוונט [[מוסף]] פון ראש חודש חשון, וויבאלד עס איז שוין אריבער מער ווי דרייסיג טעג פון די פאריגע תפילה{{הערה|{{טור|אורח חיים|ק|מפרש=ב"ח}}}}. | |||
אין דעם חודש הייבן אן די [[ישיבה|ישיבות]] א פרישן זמן, נאך די טעג פון [[בין הזמנים]]. לויט א מקור אין [[חסידות|ספרי חסידות]], איז עס אזוי איינגעפירט געווארן ווייל חשון און [[אייר]] זענען מסוגל צו באגרייפן דעת תורה, מער ווי אנדערע חדשים{{הערה|מאור ושמש, סוף פרשת שמיני}}. אין [[פראנקפורט]] האט מען זיך געפירט צו [[ברכת החודש|בענטשן דעם חודש]] מיט א גמרא ניגון{{הערה|מנהגי פרנקפורט - מועדים, עמוד ק'}}. | אין דעם חודש הייבן אן די [[ישיבה|ישיבות]] א פרישן זמן, נאך די טעג פון [[בין הזמנים]]. לויט א מקור אין [[חסידות|ספרי חסידות]], איז עס אזוי איינגעפירט געווארן ווייל חשון און [[אייר]] זענען מסוגל צו באגרייפן דעת תורה, מער ווי אנדערע חדשים{{הערה|מאור ושמש, סוף פרשת שמיני}}. אין [[פראנקפורט]] האט מען זיך געפירט צו [[ברכת החודש|בענטשן דעם חודש]] מיט א גמרא ניגון{{הערה|מנהגי פרנקפורט - מועדים, עמוד ק'}}. | ||
טייל פירן זיך נישט צו פראווען קיין [[חתונה]] אין גאנץ חודש חשון, וויבאלד עס איז א חודש אן קיין יום טוב{{הערה|נהר מצרים הלכות ניחוש וכישוף, אות א'; לב חיים, חלק ב' סי' כ"ו; שדי חמד, אסיפת דינים מערכת חתן וכלה אות כ"ג, אז אזוי איז מנהג ירושלים}}. רוב זענען אבער נישט מקפיד דערויף{{הערה|שדי חמד, אסיפת דינים מערכת חתן וכלה אות כ"ג; שלחן העזר, סי' ד ס"ק ח; כלילת חתנים, פרק ב' אות ז'; בצל החכמה, חלק ב' סי' ס'.}}. | |||
== מועדים וזמנים == | == מועדים וזמנים == | ||
* '''[[תענית בה"ב]]''' – א [[תענית]] אין דעם מאנטאג וואס איז נאך ראש חודש, און דאנערשטאג און מאנטאג דערנאך | * '''[[תענית בה"ב]]''' – א [[תענית]] אין דעם מאנטאג וואס איז נאך ראש חודש, און דאנערשטאג און מאנטאג דערנאך | ||
* '''[[סיגד]]''' – א יום טוב פון רייניגונג און זיך הייליגן ביי די [[פאלאשן]], אין [[כ"ט חשון]], פופציג טעג נאך [[יום כיפור]] | |||
לויט געוויסע מקורות, וועט לעתיד לבוא זיין דער יום טוב [[סוכות]] אין חודש חשון{{הערה|יערות דבש, חלק ב' דרוש י"ב. זעט אויך {{ילקוט שמעוני|מלכים א|קפד}}, אז דער חודש וועט פארמאגן א יום טוב לעתיד לבוא.}}. | |||
==דרויסנדיגע לינקס== | |||
* שמואל חגי, [http://www.daat.ac.il/daat/kitveyet/mahanaim/mar-2.htm מר-חשוון במסורת ישראל] | |||
* [[אליהו כי טוב]], [http://www.daat.ac.il/daat/toshba/maagal/heshvan.htm חודש מרחשוון] אין ספר התודעה | |||
==נאטיצן== | ==נאטיצן== | ||
| שורה 38: | שורה 70: | ||
{{חדשים}} | {{חדשים}} | ||
[[קאַטעגאָריע:חשון|*]] | [[קאַטעגאָריע:חשון|*]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | ||
[[קאַטעגאָריע:חדשים]] | [[קאַטעגאָריע:חדשים]] | ||
[[HE:חשוון]] | [[HE:חשוון]] | ||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:25, 8 יולי 2024
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
אין יאר ה'תשפ"ד איז נישט פארהאן קיין ל' חשון
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
חשון (פולער נאמען: מרחשון) איז דער צווייטער חודש אין דער אידישער יאר, ציילנדיג פון תשרי, און דער אכטער חודש ציילנדיג פון ניסן.
חודש חשון פאלט געווענליך אויס אין פאראלעל מיט די מאנאטן אקטאבער-נאוועמבער אין גרעגאריאנישן קאלענדאר, אינמיטן דער סעזאן פון הערבסט אין דעם צפון האלבקיילעך און פון פרילינג אין דעם דרום האלבקיילעך (וואו עס איז גלייך צו חודש אייר אין צפון האלבקיילעך).
אין טייל יארן, פאלט אויס תקופת תשרי אין דעם חודש.
אין דער לוח
אין דער באשטימטער אידישער לוח, איז חשון רוב מאל א "חודש חסר" פון 29 טעג[א], און צומאל א "חודש מלא" פון דרייסיג טעג[ב][1]. דער פאריגער חודש איז אלעמאל א חודש מלא; ראש חודש חשון באשטייט דעריבער פון צוויי טעג, ל' תשרי און א' חשון[1]. חודש חשון קען זיך אנהייבן אין א מאנטאג, מיטוואך, דאנערשטאג אדער שבת[2].
נאמען
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש השמיני"[3]. דער חודש ווערט אויך גערופן אין פסוק "ירח בול"[3], א נאמען וואס מען טרעפט אויך אין כנענ'ישע אויפשריפטן[4]. עס באדייט "וועלקן", ווייל די בלעטער פאלן אראפ און די גראז אין פעלד ווערן פארוועלקט, אדער "שטיקער", ווייל די ערד ווערט צעברעקלט אויף שטיקער, אדער "געמיש", ווייל מען מישט אויס גראזן פאר די בהמות צו עסן פונדערהיים נאך וואס עס ענדיגן זיך די גראזן אויפן פעלד[5]. חז"ל דרש'ענען דעם נאמען אויף דער מבול, וואס האט זיך אנגעהויבן אין דעם חודש און א זכר דערפון איז נאך געבליבן ביז ווען דער בית המקדש איז אויפגעשטעלט געווארן[6]. פון די ראשונים איז פארהאן ווער עס טייטשט אז עס קומט פון זעלבן שורש ווי דאס ווארט מבול, אנדייטנדיג אויף די רעגנס וועלכע הייבן זיך אן אין דעם חודש[7].
דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "אראח-שׂאמנא" (אדער "וַרחֶשׁמָן") אין בבל און אין מעסאפאטאמיע בכלל, וואס טייטשט דער אכטער חודש; די קאנסאנאנטן ו' און מ' זענען אפט געווארן אויפגעטוישט אין שפעטער-בבל'יש, ברענגענדיג צו "מרחשון"[8]. טייל פארשער צווייפלען אין די ריכטיגקייט פון דעם הסבר, ווייל די אנדערע מאנאטן זענען נישט גערופן געווארן לויט זייער צאל. צווישן אנדערע פארגעשלאגענע עטימאלאגיעס זענען "רעגן-מאנאט", אדער אז עס נעמט זיך פון דער פערסישער נאמען פאר דעם מאנאט, "מַרְכַּשַן", מיט אן אומקלארן באדייט.
אין די תקופה פון גלות בבל און שיבת ציון איז דער נאמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ, ווי די נעמען פון אלע חדשים[5]. פארהאן ווער עס טייטשט עס "גערויש", צוליב די בלעטער וועלכע פאלן פון די ביימער און רוישן אין די ווינטן[9]. ביי חסידים האט מען מרמז געווען אז דער נאמען צייגט אויף מרחשוון שפוותא, קומענדיג נאך חודש תשרי מיט אירע פילע תפילות און קבלות[10].
דער נאמען ווערט ארויסגעזאגט דורך די תימנים מְרַח־שְׁוָן, וואס שטימט מיטן בבל'ישן מקור, אין און עטליכע אשכנז'ישע כתבי יד פון תקופת הראשונים טרעפט מען "שוון" אלס קיצור דערפון[11]. אין רוב פלעצער זאגט מען עס אבער ארויס מַר־חֶשְוָן, וואס האט ווארשיינליך צוגעברענגט אז "מר" זאל ווערן באטראכט ווי א פרעפיקס און אוועקפאלן[12]. דעם קיצור "חשון" טרעפט מען אין כתבי יד פון בעפאר תקופת האחרונים[13]. דער פרעפיקס "מר" איז געווארן געטייטשט "טראפ", ווי "הֵן גּוֹיִם כְּמַר מִדְּלִי"[14], צוליב די רעגנס וועלכע הייבן אן טראפן[15], אדער טייטשט עס "ביטער", ווייל עס איז א חודש אן קיין יום טוב[16], אדער פון לשון חשיבות, ווייל דער קביעות פון יאר איז געוואנדן אין די לענג פון דעם חודש[17]. אנדערע האבן אבער אפגעווארפן, אז דער נאמען איז ארויפגעקומען פון בבל און ווערט נישט געטייטשט אין לשון קודש[18].
דער חודש דארף ווערן געשריבן "מרחשון" אין א גט[19], ווי אויך אין א כתובה און אנדערע שטרות[20]. אויב האט מען עס געשריבן "מרחשוון", מיט צוויי ו', איז עס אויך כשר[21]. אויב האט מען געשריבן "מר חשון", אפגעטיילט אין צוויי ווערטער, איז עס ספק אויב עס איז כשר[22]. אויב האט מען עס געשריבן "חשון" איז עס כשר, ווייל אזוי רופט מען עס ביי מענטשן[23].
די פאלאשן רופן דעם חודש 'תשואן'.
סימבאלן און אייגנשאפטן
דער מזל פון דעם חודש איז מזל עקרב[24], צוליב א שטערן גרופע וואס האט אמאל געדינט אלס הינטערגרונט צו די זון אין דעם חודש[ג]. אין די ים המלח מגילות פון דער כת פון קומראן איז מזל קשת דער מזל פון חודש חשון.
לויט דער זוהר, איז חודש חשון קעגן שבט בנימין[26]. לויט אנדערע, איז עס קעגן שבט מנשה[27], אדער קעגן שבט נפתלי[28], אדער קעגן שבט אשר[29], אדער קעגן שבט שמעון[30].
חודש חשון איז קעגן דעם אות נ[24].
דער צירוף פון שם הוי"ה אין דעם חודש איז והה"י[31], וואס גייט ארויס פון פסוק ”וּדְבָשׁ הַיּוֹם הַזֶּה י'”[32].
חודש חשון איז דער עיקר צייט פון "זרע" וואס ווערט דערמאנט אין פסוק[33] ”זֶרַע וְקָצִיר וְקֹר וָחֹם וְקַיִץ וָחֹרֶף וְיוֹם וָלַיְלָה לֹא יִשְׁבֹּתוּ”[34].
רבי מנחם מענדל פון רימאנאוו האט געזאגט אז רוב שלעכטע גזירות פון שונאי ישראל, ווי אויך איינמאנען די שטייערן, הייבן זיך אן פון חודש חשון, וויבאלד אין דעם חודש האט מען ווידערגעשפעניגט אין מלכות בית דוד און געקרוינט ירבעם בן נבט[35]. פון די אנדערע זייט זאגט מען נאך אין זיין נאמען, אז חודש חשון איז מסוגל אויף עשירות[36].
דער טריסקער מגיד האט געזאגט אז אין חשון האבן די צדיקים א שטארקן מזל צו פועל'ן ישועות, וויבאלד זיי האבן געטון אזויפיל געהויבענע מצוות אין חודש תשרי[37]. אין טריסק האט מען גערופן דעם חודש "רם חשון"[38].
לויט א געוויסן מקור, וועט דער דריטער בית המקדש ווערן אויפגעבויט אין חשון[35].
דינים און מנהגים
אין ארץ ישראל הייבט מען אן בעטן אויף רעגן אין דעם חודש. עטליכע שיטות ווערן אנגעגעבן איבער דעם גענויעם טאג אין חודש[39]; להלכה איז אנגענומען ז' חשון[40].
אויב רעגנט נישט ביז שפעטער אין חודש, הייבן אן די "יחידים" צו פאסטן תענית גשמים[39].
לויט טייל פוסקים דארף מען זיך פארקוקן איידער מען דאוונט מוסף פון ראש חודש חשון, וויבאלד עס איז שוין אריבער מער ווי דרייסיג טעג פון די פאריגע תפילה[41].
אין דעם חודש הייבן אן די ישיבות א פרישן זמן, נאך די טעג פון בין הזמנים. לויט א מקור אין ספרי חסידות, איז עס אזוי איינגעפירט געווארן ווייל חשון און אייר זענען מסוגל צו באגרייפן דעת תורה, מער ווי אנדערע חדשים[42]. אין פראנקפורט האט מען זיך געפירט צו בענטשן דעם חודש מיט א גמרא ניגון[43].
טייל פירן זיך נישט צו פראווען קיין חתונה אין גאנץ חודש חשון, וויבאלד עס איז א חודש אן קיין יום טוב[44]. רוב זענען אבער נישט מקפיד דערויף[45].
מועדים וזמנים
- תענית בה"ב – א תענית אין דעם מאנטאג וואס איז נאך ראש חודש, און דאנערשטאג און מאנטאג דערנאך
- סיגד – א יום טוב פון רייניגונג און זיך הייליגן ביי די פאלאשן, אין כ"ט חשון, פופציג טעג נאך יום כיפור
לויט געוויסע מקורות, וועט לעתיד לבוא זיין דער יום טוב סוכות אין חודש חשון[46].
דרויסנדיגע לינקס
- שמואל חגי, מר-חשוון במסורת ישראל
- אליהו כי טוב, חודש מרחשוון אין ספר התודעה
נאטיצן
- ↑ אין א "שנה חסרה" און אין א "שנה כסדרה", וועלכע באטרעפן צוזאמען ארום 55.1% פון אלע יארן.
- ↑ אין א "שנה שלמה", ארום 44.9% פון אלע יארן.
- ↑ די נעמען פון די מזלות וואס ווערן דא דערמאנט, זענען געבארגטע טערמינען פאר פאזיציעס פון דער זון איבערן עקליפטיק (עב'), אבער די עצם שטערן גרופעס נאך וועמען זיי הייסן זענען שוין פון לאנג אפגערוקט[25].
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק ח', הלכה ו'
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תכ"ח, סעיף ב'
- ↑ 3.0 3.1 מלכים א' ו, לח
- ↑ יצחק אבישור, כתובות פיניקיות והמקרא, א. רובינשטיין, 1979, עמ' 142
- ↑ 5.0 5.1 תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק א', הלכה ב'
- ↑ מדרש תנחומא פרשת נח פיסקא י"א; ילקוט שמעוני, מלכים א, רמז קפ"ד
- ↑ רד"ק, מלכים א' ו, לח
- ↑ Muss-Arnolt, W., The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents, Journal of Biblical Literature Vol. 11, No. 2 (1892), pp. 160-176
- ↑ שם משמעון, יורה דעה סי' ו'
- ↑ ישמח ישראל, ראש חודש מרחשון, בשם דער קאזשניצער מגיד; אהבת ישראל, פרשת וירא אות פ"ד, בשם רבי ישראל פון רוזשין; אמרי אמת, בראשית תרצ"ב, בשם רבי בונם פון פרשיסחא.
- ↑ צום ביישפיל סידור מנהג אשכנז המערבי פון די פריע ה' אלפים יארן
- ↑ ארי זיבוטפסקי, חשוון, מר-חשוון או מרח-שוון?, דף שבועי אוניברסיטת בר-אילן 1288, בראשית תשע"ט
- ↑ קאלאפאן פון MS. Huntington 513 פון יאר ה'ר"ט; קאלאפאן פון MS. Canon. Or. 53 פון יאר ה'רי"א, ביידע אינעם באדלעיאן ביבליאטעק
- ↑ ישעיה מ, טו
- ↑ פרי חדש, אבן העזר סימן קכ"ו ס"ק כ"ב
- ↑ מועד לכל חי פרק כ"ו אות ד'; קמח סלת, עמ' קנ"ד; שדי חמד, אסיפת דינים מערכת חתן וכלה אות כ"ג.
- ↑ געברענגט אין שאלות ותשובות נחלת שבעה, סי' ד', וועלכער ווארפט עס אפ אז מר איז א חלק פונעם נאמען.
- ↑ בצל החכמה, חלק ב' סי' ס'
- ↑ רמ"א, אבן העזר, סימן קכ"ו, סעיף ז'
- ↑ נחלת שבעה, שטרות סי' ד'
- ↑ ראש פינה, אבן העזר סי' קכ"ו; רבי יחיאל מיכל הלוי עפשטיין, ערוך השולחן, אבן העזר, סימן קכ"ו, סעיף י"ז.
- ↑ זעט: רבי יחיאל מיכל הלוי עפשטיין, ערוך השולחן, אבן העזר, סימן קכ"ו, סעיף י"ז, אז במקום עיגון קען מען מיקל זיין
- ↑ גט פשוט, אבן העזר סי' קכו, ס"ק ז
- ↑ 24.0 24.1 ספר יצירה פרק ה' משנה י"ד
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות יסודי התורה, פרק ג', הלכה ז'
- ↑ ספר הזוהר, חלק א, דף קע"ג, עמוד א'. אזוי שטייט אויך אין מגלה עמוקות, פרשת בא דרוש ד'; רסיסי לילה אות ל"ט; ויקח משה, נאך פרשת ויחי
- ↑ ילקוט שמעוני, שמות, רמז תי"ח; רבי יוסף ג’יקטיליה, שערי אורה, סוף שער ה'; מאמר כליל תכלת להאר"י, סוף ספר יצירה; פירוש הגר"א, סוף ספר יצירה; פרי צדיק, מאמרי ראש חודש אייר.
- ↑ קידוש ירחים לחודש מרחשון פון רבי פינחס ברבי יעקב הכהן; סידור בית יעקב להיעב"ץ, שער המים.
- ↑ רבי אברהם בן עזריאל, ערוגת הבושם, חלק א' עמוד 289
- ↑ יערות דבש חלק א', סוף דרוש ב'
- ↑ אר"י, פרי עץ חיים, שער י"ט פרק ג'
- ↑ דברים כו, טו–טזִ
- ↑ בראשית ח, כב
- ↑ בבא מציעא קו, ב
- ↑ 35.0 35.1 בני יששכר, חודש חשון מאמר א' אות ב'
- ↑ אמרי אש (מאדזשיץ), חלק ב' עמ' תצ"ו
- ↑ מצמיח ישועות, הקדמה
- ↑ שה לבית, עמ' קנ"ז
- ↑ 39.0 39.1 תענית י, א
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקע"ה, סעיף א'
- ↑ בית חדש, אורח חיים, סימן ק'
- ↑ מאור ושמש, סוף פרשת שמיני
- ↑ מנהגי פרנקפורט - מועדים, עמוד ק'
- ↑ נהר מצרים הלכות ניחוש וכישוף, אות א'; לב חיים, חלק ב' סי' כ"ו; שדי חמד, אסיפת דינים מערכת חתן וכלה אות כ"ג, אז אזוי איז מנהג ירושלים
- ↑ שדי חמד, אסיפת דינים מערכת חתן וכלה אות כ"ג; שלחן העזר, סי' ד ס"ק ח; כלילת חתנים, פרק ב' אות ז'; בצל החכמה, חלק ב' סי' ס'.
- ↑ יערות דבש, חלק ב' דרוש י"ב. זעט אויך ילקוט שמעוני, מלכים א, רמז קפ"ד, אז דער חודש וועט פארמאגן א יום טוב לעתיד לבוא.
| חדשים פון יאר | ||
|---|---|---|
|
