רוי:ארטור שאפנהאוער

אַרטור שאפנהויער (22סטן פעברואר 1788, דאנציג–21סטן סעפטעמבער 1860, פראנקפורט) איז געווען א דייטשער פילאסאף.

ער איז בעיקר באאיינפלוסט געווארן דורך קאנט, פלאטאן און מזרח-פילאסאפיע ווי הינדואיזם און בודהיזים. ער איז געווען דער ערשטער מערב-פילאסאף אריינצומישן מזרח-פילאסאפיע און קאנצעפטן פון בודהיזים אין זיינע ווערק.

שאפנהויער ווערט פארעכענט פאר א פעסעמיסטישער פילאסאפער וואס זאגט ענדליך צו קהלת "מה יתרון לאדם בכל עמלו שיעמל תחת השמש דור הלך ודור בא והארץ לעולם עמדת" און לויט בודהיזם איז כדאי אנצוקומען צו נירוואנע און אמתע “שמחת החיים” דארף מען קודם איינזעהן די מציאות אז לעבן איז פול מיט פיין, יסורים, און קיינער דרייט זיך נישט ארויס פון אלט- ווערן און שטארבן.

נאר נאכדעם וואס מ’זעט איין דעם אמת און מ׳נארט זיך נישט אליינס אפ אז די ציל פון לעבן איז נישט באמת געמאכט געווארן אז אונז מענטשן זאלן זיין בשמחה, גליקליך און צופרידן אן קיין פראבלעמען, נאר אזא איינער קען דערגרייכן און אנקומען צו העכערס, אמתע שמחת החיים און נירוואנע.

די ווילע צום לעבן

שאפנהויער האט געשריבן אפאר ביכער. די מערסטע באוואוסטע פון זיינע ווערק איז די בוך “די וועלט אלץ ווילן און פארשטעלונג” וואס איז איינע פון די יסודות פון זיין פילאסאפיע איז אז די שטערקסטע קראפט אין דעם אוניווערס איז די “ווילע צום לעבן” וואס איז בלינד, אילאגיקאל קראפט וואס ארבעט לויט די געזעצן פון נאטור. די זעלבע קראפט פון נאטור ארבעט ביי א דומם, צומח, חי, מדבר. די "ווילע צום לעבן" איז נישטא פאר אונזער אמתע בענעפיט. נאר טוט בלינדערהייט אויספירן די געזעצן פון נאטור. און דאס מיינט אז אלע לעבעדיגע באשעפענישן וועלן האבן צער און יסורים אין זייער לעבן. און לויט שאפנהויער איז “די היסטאריע פון יעדע לעבנס-געשיכטע איז א היסטאריע פון פיין און יסורים”...

דער פילאסאף פון קונסט

לויט שאפנהויער איז די אמתע שכר וואס מענטשן באקומען אויף דער וועלט, קומט דירעקט פון זאכן וואס איז נישט געבינדן מיט “די ווילע צום לעבן” ווי געלט, כבוד, עסען, סעקס וכו’ ווייל פון די אלע זאכן קען מען קיינמאל נישט געזעטיגט ווערן. און מענטשען טוהן דאס נאר ווייל זיי ווערן דיקטירט אזוי צוטוהן פאר די בענעפיט פון די "ווילע צום לעבן" און די זאכן טוט נאר באפרידיגן די “גוף” פון די מענטש און ברענגט אונז נישט קיין אמתע שמחה.

שאפנהויער זאגט יעדע מאל מ׳טוט באפרידיגן די "ווילע צום לעבן" און מ׳געט נאך די תאווה ווערט אויפן פלאץ געבוירן א נייע תאווה (א נייע ציל) משא”כ ווען אונז זענען פארנומען מיט טוהן זאכן וואס אונז דארפן נישט דירעקט פארן איבערלעבן ווי עסטעטיקס, ארט, פילאסאפיע, ספארטס, טעאטער, קאָמעדיע, און אויף די העכסטע מדריגה- מוזיק. טוהן אונז באפרידיגן די מענטש אליינס- “די נשמה” און נישט די גוף. ווייל אונז דארפן דאס נישט כדאי איבערצולעבן. און קיין שום אנדערע באשעפענישן טוהן דאס נישט כדאי איבערצולעבן. נאר דאס טוהן אונז ווייל דאס מאכט אונז באמת בשמחה. אלזא ווערט שאפנהויער ווערט פארעכנט פאר “דער פילאסאף פון די קונסטן”. ער האט באאיינפלוסט אסאך גרויסע, ארטיסטן שרייבער, פּאָעטס, און מוזיקאנטן. ווי ריטשארד וואגנער וכו’

איינפלוס און השפעה

שאפנהויער ווערט פארעכנט אלץ איינע פון די גרעסטע פילאסאפן וואס האט באאיינפלוסט אסאך גרויסע פילאסאפער און פיזיקער ווי איינשטיין, שרודינגער, זיגמונד פרויד, קארל יונג, לודוויג וויטקענשטיין, און פרידריך ניצטשע וואס הגם ער קריגט זיך מיט שאפנהויער אין געוויסע זאכן האלט ער אים פאר זיין רבי און טיטשער. און שרייבט אז ער האט געוואלט זיין באמת א שרייבער און ער איז נאר געווארן א פילאסאפער נאכן ליינען יונגערהייט שאפנהויער’ס בוך “די וועלט אלץ ווילן און פארשטעלונג”.

איינשטיין האט געזאגט אז דוקא אין שאפנהויער׳ס פּעסימיסטישע פילאסאפיע געפינט ער "א טרייסטונג" ער האט אים גערופן "א דזשיניעס". אין זיין בערלין שטודיע האט איינשטיין אויפגעהאנגען זיין בילד אויפן וואנט צוזאמען מיט נאך צוויי בילדער פון די גרויסע פיזיקער מייקל פאראדעי און מעקסוועל.

די באוואוסטער רוסישער שרייבער טאלסטוי איז געווען שטארק באאיינפלוסט פון שאפנהויער׳ס פילאסאפיע און ער האט שטארק געלויבט שאפנהויער און אים גערופן "דער גרעסטער חכם אין דער מערב וועלט"! נאכן ליינען שאפנהויער׳ס בוך “די וועלט אלץ ווילע און פארשטעלונג” האט ער געשריבן "אין די יעצטיגע מאמענט בין איך איבערצייגט אז שאפנהויער איז דער גרעסטער גאון צווישן די מענטשן! די בוך איז א אָפּשפּיגלונג פון די גאנצע וועלט, שיין און קלאר, נישטא דאס גלייכן!"