רבי יהושע בן חנניה
 | |
| א געביידע אויף א קבורה הייל אויפן בית-עולם אין צפת צוגעשריבן צו רבי יהושע דורך רבי חיים וויטאל (די בנין איז געבויט געווארן צווישן רנ"ה–רפ"ב) | |
| מקום קבורה |
אלטע בית עולם פון צפת 32°58′05″N 35°29′19″E / 32.9680832°N 35.4886734°E  |
|---|---|
| תקופת הפעילות | צווייטער דור פון תנאים |
| השתייכות | בית הלל |
| רבי'ס | רבן יוחנן בן זכאי |
| תלמידים | רבי עקיבא, אלישע בן אבויה, רבי ישמעאל, רבי יוחנן בן ברוקה, רבי אלעזר חסמא |
| בני דורו | רבן גמליאל פון יבנה, רבי אליעזר בן הורקנוס, רבי אלעזר בן עזריה, רבי יוחנן בן נורי |
רַבִּי יְהוֹשֻׁעַ בֶּן חֲנַנְיָה איז געווען פון די תנאים אין ארץ ישראל, און פון די פירער פונעם דור נאך חורבן בית שני. ער איז רבי יהושע סתם וואס ווערט דערמאנט אין די משנה[1], פאר א סך הכל פון 178 מאל[2]. ער איז געווען א תלמיד פון רבי יוחנן בן זכאי און א חבר מיט רבי אליעזר. ער איז געווען אב בית דין אינעם בית ועד אין יבנה, צו דער זייט פון דער נשיא רבן גמליאל השני.
רבי יהושע האט נישט געהאט קיין דרויסנדע שיינקייט, אבער דערקעגן האט ער געהאט אן אויסערגעווענליכע קלוגשאפט און פקחות – ווי די טאכטער פון קייזער האט געזאגט אויף אים: "פראכטיגע קלוגשאפט אין א מיאוס'ע כלי"[3], און ער האט זיך באניצט דערמיט צו העלפן זיינע ברידער אינעם שטורמישן תקופה נאכ'ן חורבן הבית.
יוגנט
רבי יהושע איז געבוירן געווארן סוף ימי בית שני. יעדן טאג דורכאויס זיינע שוואנגער־טעג איז זיין מאמע ארומגעגאנגען צו אלע בתי מדרשות אין שטאט[א], און געבעטן די חכמים צו מתפלל צו זיין אז איר קינד זאל זיין א חכם[5], און נאך זיין געבורט האט זיין מוטער געפירט זיין בעטל צום בית המדרש כדי זיינע אויערן זאלן זיך אנקלעבן מיט דברי תורה[6]. איר זון איז טאקע געוואקסן א גרויסער חכם און מען פלעגט זאגן אויף אים: "וואויל איז דער וואס האט אים געבוירן", זייענדיג מרמז אז אין איר זכות און איבערגעגעבנקייט איז ער אנגעקומען צו דעם[5]. שוין אלס קליין קינד האט מען אויף אים דערקענט אז ער וועט אויפוואקסן א גרויסער חכם, ווען ער האט אויסגעטייטשט די אלף בית אויפ'ן ארט פונעם בית הוועד[7].
פון זיין יוגנט האט רבי יהושע משמש געווען פאר רבן יוחנן בן זכאי אין זיין גרויסן ישיבה אין ירושלים[ב], און איז געווען פון זיינע פינף גרעסטע תלמידים – מיט זיינע חבירים רבי אליעזר, רבי יוסי הכהן, רבי שמעון בן נתנאל און רבי אלעזר בן ערך[12]. ווען רבי אליעזר איז צום ערשט אנגעקומען לערנען תורה פאר רבן יוחנן, איז רבי יהושע שוין געווען א וועטעראן תלמיד[13].
רבי יהושע איז געווען א לוי, און איז נאך געווען פון די לויים וואס זינגען אין בית המקדש. אין גמרא ווערט דערציילט, אז ווען רבי יהושע האט אמאל געוואלט העלפן רבי יוחנן בן גודגדא מיטן פארמאכן די טויערן אין בית המקדש, האט אים רבי יוחנן געזאגט: "מיין זון, גיי צוריק, ווייל דו ביסט פון די משוררים און נישט פון די וואס עפענען די טויערן"[14]. אין אן אנדערן ארט שילדערט רבי יהושע די שמחה וואס איז געווען אין בית המקדש אין יום טוב סוכות:
"ווען מיר האב זיך געפרייט ביים שמחת בית השואבה, האבן מיר נישט געזען קיין שלאף אין אונזערע אויגן. וויאזוי? שעה ראשונה, תמיד של שחר; משם לתפלה; משם לקרבן מוסף; משם לתפילת המוספין; משם לבית המדרש; משם לאכילה ושתיה; משם לתפילת המנחה; משם לתמיד של בין הערבים; מכאן ואילך, לשמחת בית השואבה". מען איז נישט געשלאפן, נאר געדרימלט איינער אויף דעם אנדערנ'ס אקסלען[15].
זייענדיג א לוי, האט רבן גמליאל אים געגעבן זיין מעשר ראשון[16].
מען טרעפט נישט אויף קיין שום ארט אויב ער האט געהאט זון אדער טעכטער. דער איינציגער זאך וואס איז באקאנט איבער זיין פאמיליע איז אז זיין פלימעניק איז געווען א באוואוסטער תנא: חנניה בן אחי רבי יהושע. טייל שפעקולירן אז דער פאטער פון חנניה, דער ברודער פון רבי יהושע, איז געווען א תנא וואס ווערט דערמאנט אויף איינצלנע פלעצער: רבי יהודה בן חנניה[17].
עס איז פארהאן א גירסא אז רבי יהושע האט חתונה געהאט מיט א בת כהן און ער איז דאן שלאַף געווארן, און ער האט געהאלטן אז דאס קומט וויבאלד "אהרן וויל נישט האבן אזא איידעם ווי מיר"[18], אבער די גירסא איז נישט ריכטיג און די מעשה איז פארגעקומען ביי א צווייטן[19].
רבי'ס
רבן יוחנן בן זכאי, דער הויפט פון די חכמי התורה אין תקופה פון חורבן הבית, איז געווען דער לעצטער אינעם קייט פון מקבלי התורה פון תקופת בית שני. ער האט מקבל געווען פון הלל און שמאי און האט איבערגעגעבן פאר זיינע תלמידים, וואס האבן פארשפרייט די תורה ביי אידן נאכ'ן חורבן. זייענדיג צווישן זיינע ספעציעלע תלמידים האט רבן יוחנן איבערגעגעבן פאר רבי יהושע פיל פון זיין אומגעהויערע חכמה, אויך דער חלק פון סודות התורה[20]. אין גמרא ווערט געברענגט א מעשה וואס צייגט אויף די גרויסקייט פון רבי יהושע אינעם חלק הנסתר פון די תורה, אפילו ווען ער איז נאך געווען א תלמיד:
רבי יהושע און זיין חבר רבי יוסי הכהן זענען געגאנגען אין וועג, און האבן געזאגט "לאמיר דרש'ען אין מעשה מרכבה". האט רבי יהושע אנגעהויבן און גע'דרש'נט. יענער טאג איז געווען תקופת תמוז [וואס געווענליך איז דער הימל קלאר דאן], האבן זיך די הימלען פארוואלקנט און עס איז געזען געווארן ווי א בויגן אין הימל. און די מלאכי השרת האבן זיך פארזאמלט און געקומען הערן, ווי מענטשן וואס זאמלען זיך איין און קומען זען די מזמוטי חתן וכלה. איז רבי יוסי געגאנגען און דערציילט פאר רבן יוחנן בן זכאי, האט ער געזאגט "אשריכם ואשרי יולדתכם, אשרי עיני שכך ראו". (שפעטער האט רבי יהושע אויסגעלערנט די סודות פאר רבי עקיבא, און רבי עקיבא האט גע'דרש'נט אויף אן ענליכן אופן פאר רבי יהושע)[21].
רבן יוחנן האט אויסגערעכנט די שבח פון זיינע גרויסע תלמידים, און אויף רבי יהושע האט ער געזאגט: "אשרי יולדתו"[22], אז ער איז געלויבט מיט מידות טובות, ביז אלע זאגן אויף אים וואויל איז דער וואס האט אים געבוירן[23]. אויך האט רבן יוחנן געליינט אויף אים דעם פסוק[24]: "הַחוּט הַמְשֻׁלָּשׁ לֹא בִמְהֵרָה יִנָּתֵק"[25], צייגנדיג אויף זיין גרויס באהאוונטקייט אין מקרא און משנה און דרך ארץ, אדער אז זיין פאטער און זיידע זענען אויך געווען תלמידי חכמים[25.1].
נאך איידער'ן חורבן איז רבי יהושע אנגעקומען צו הוראה, און איז נסמך געווארן דורך רבן יוחנן בן זכאי[26]. פון די מעשה פון גמרא לערנען מיר אז ער איז געווען פון די ראשי המדברים צווישן די חכמים נאך בזמן הבית:
איינמאל האט מען געטראפן מענטשליכע ביינער אינעם לשכת דיר העצים אין בית המקדש, און די חכמים האבן צוליב דעם געוואלט גוזר זיין טומאה אויף גאנץ ירושלים [אלס חשש טאמער ס'זענען באגראבן מתים אויף נאך פלעצער]. איז רבי יהושע אויפגעשטאנען אויף זיינע פיס און געזאגט: "איז נישט קיין בושה וכלימה פאר אונז אז מיר זאלן גוזר זיין טומאה אויף די שטאט פון אונזערע עלטערן? וואו זענען די מתי מבול? וואו זענען די הרוגי נבוכדנצר (וואס זענען גע'הרג'עט געווארן ביים ערשטן חורבן הבית)"?[27]. [וויבאלד מיר זעען אז עס זענען נישט מצוי קיין ביינער פון טויטע אין ירושלים – נישט ביינער פון מתי מבול וואס טרעפן זיך אין אנדערע פלעצער, און נישט ביינער פון די הרוגים וואס נבוכדנצר האט גע'הרג'עט ביים ערשטן חורבן – על כרחך אז מ'האט בודק געווען דעם שטאט (בשעת'ן בויען דעם צווייטן בית המקדש) און מ'האט אלעס מפנה געווען, און דאס אנטדעקן עטליכע ביינער אין לשכת העצים איז דעריבער נישט בכח צו מערער זיין אויף דער חזקת טהרה פונעם שטאט[27.1]].
רבי יהושע האט ווארשיינליך געהאט א גרויסע ישיבה (צוזאמען מיט רבי אליעזר) נאך בחייו פון רבן יוחנן בן זכאי, פאר'ן חורבן, וואו רבי עקיבא האט געלערנט ביי אים[28]. צוזאמען מיט אלע גרויסע פון ירושלים איז ער גערופן געווארן צום סעודת ברית פון אלישע בן אבויה, וואו ער האט עוסק געווען אין תורה מיט זיין נאנטער חבר רבי אליעזר בן הורקנוס און א פייער האט זיי ארומגענומען[29].
ביים חורבן הבית
נישט לאנג נאך וואס דער אידישער ווידערשטאנד קעגן די רוימער האט אויסגעבראכן, האט די קעניגרייך געשיקט איר מעכטיגער מיליטער זיי צו אונטערדריקן. דער רוימישער גענעראל אספסיינוס מיט זיינע לעגיאָנען האבן באלאגערט ירושלים. דאס עסן אין שטאט האט זיך אויסגעלאזט, און א שרעקליכער הונגער האט אונטערדריקט די איינוואוינער. רבן יוחנן בן זכאי האט געזען מיט זיין קלוגשאפט אז דער שטאט וועט פאלן צו די רוימער, און האט באשלאסן ארויסצוגיין פון ירושלים און גרינדן א תורה צענטער אין אן אנדער פלאץ. וויבאלד די קנאי'שע בריונים האבן נישט געלאזט קיינעם ארויסגיין צו די רוימער, האט זיך רבן יוחנן געמאכט ווי א טויטער, און זיינע תלמידים רבי אליעזר און רבי יהושע האבן אנגעכאפט זיין ארון פון ביידע זייטן און האבן אים ארויסגעטראגן פון שטאט, כאילו צום באערדיגן[30].
ווען רבן יוחנן איז געקומען פאר אספסיינוס איז ער געפאָלן אין זיינע אויגן, און יענער האט אים נאכגעגעבן איבערצולאזן פאר אים דער שטאָט יבנה און אירע חכמים. אויך האט ער אים געגעבן רשות ארויסצונעמען פון ירושלים פאר'ן איר אייננעמען וועמען ער וויל פון זיינע פריינט אדער קרובים. רבן יוחנן האט געבעטן צו ראטעווען רבי צדוק, און האט געשיקט רבי אליעזר און רבי יהושע אים צו זוכן. זיי האבן אים געטראפן אין איינע פון די שטאט־טויערן און האבן אים געברענגט פאר אספסיינוס, וואס האט באפוילן זיינע רופאים אים אויסצוהיילן[31].
רבן יוחנן מיט זיינע תלמידים האבן געווארט מיט א צאפלדיג הארץ אויף די שמועות פון ירושלים. ווען ס'איז אנגעקומען די שרעקליכע בשורה אויף דאס פאלן פון ירושלים און דאס פארברענען דעם בית המקדש האבן ער און זיינע תלמידים זיך צעריסן זייערע קליידער, און האבן געוויינט און געשריגן און געקלאגט[32].
איינמאל איז רבן יוחנן געגאנגען נאנט צו די חורבות פון ירושלים, און רבי יהושע איז אים נאכגעגאנגען. ווי נאר רבי יהושע האט געזען דעם חרוב'ן בית המקדש, האט ער געזאגט: "וויי איז אונז, אז דאס פלאץ וואס מען פארצייט דערין אויף די זינד פון אידישע קינדער איז חרוב געווארן". האט אים רבן יוחנן געזאגט: "מיין זון, זאל דיר נישט באנג טון, מיר האבן איין כפרה וואס איז ווי איר. וואס? דאס איז גמילות חסדים, ווי עס שטייט[33]: 'כִּי חֶסֶד חָפַצְתִּי וְלֹא זָבַח'"[32].
די גמרא דערציילט די פאלגנדע מעשה, אויף דער ריכטיגע צוגאנג צו טרויער אויפ'ן חורבן הבית:
ווען די בית שני איז חרוב געווארן, רבו פרושין בישראל וואס האבן זיך מקבל געווען שלא לאכול בשר ושלא לשתות יין. נטפל להן רבי יהושע, אמר להן: "בָּנַי, מפני מה אי אתם אוכלין בשר ואין אתם שותין יין?" אמרו לו: "נאכל בשר שממנו מקריבין על גבי מזבח ועכשיו בטל?! נשתה יין שמנסכין על גבי המזבח ועכשיו בטל?!" אמר להם: "אם כן לחם לא נאכל, שכבר בטלו מנחות". אפשר בפירות. "פירות לא נאכל, שכבר בטלו ביכורים". אפשר בפירות אחרים (נישט פון די שבעת המינים פון וועלכע מ'האט געברענגט ביכורים). "מים לא נשתה, שכבר בטל ניסוך המים". שתקו. אמר להן: "בני, בואו ואומר לכם. שלא להתאבל כל עיקר – אי אפשר, שכבר נגזרה גזרה. ולהתאבל יותר מדאי – אי אפשר, שאין גוזרין גזירה על הציבור אלא אם כן רוב ציבור יכולים לעמוד בה. אלא כך אמרו חכמים: סד אדם את ביתו בסיד ומשייר בו דבר מועט (אמה על אמה כנגד הפתח); עושה אדם כל צרכי סעודה ומשייר דבר מועט (איין מאכל); עושה אשה כל תכשיטיה ומשיירת דבר מועט[34].
אין יבנה
נאך וואס רבן יוחנן בן זכאי האט באשטימט דער תורה צענטער אין שטאט יבנה, האט ער אליין זיך באזעצט אין ברור חיל, און רבי יהושע, מיט די אנדערע גרויסע תלמידים פון רבן יוחנן, האבן זיך באהאפטן אין זייער אלטן רבי'ן און זענען געגאנגען נאך אים אהין[35]. און ווילאנג רבן יוחנן האט געלעבט זענען זיי דארט געזעסן פאר אים ביז זיין פטירה, וואס דאן זענען זיי געגאנגען אויף יבנה[36].
נאך רבן יוחנן'ס פטירה איז רבי יהושע געווארן אב בית דין אין יבנה, צו דער זייט פון רבן גמליאל השני (זון פון רבן שמעון בן גמליאל הזקן וואס איז גע'הרג'עט געווארן פאר'ן חורבן) וועלכער איז געווארן דער נשיא פון די סנהדרין[37][ג]. אין גמרא ווערט דערציילט אז אין די סנהדרין אין יבנה זענען געווען פיר חכמים וואס האבן געקענט זיבעציג שפראכן, און רבי יהושע איז איינער פון זיי[39].
צווישן די חברים פון רבי יהושע אין יבנה – אויסער רבן גמליאל און זיינע חברים, די תלמידים פון רבן יוחנן, וואס זענען געקומען מיט אים קיין יבנה נאך זייער רבינ'ס פטירה – זענען געווען רבי טרפון, רבי אלעזר בן עזריה, רבי צדוק, רבי אלעזר המודעי, רבי יוחנן בן נורי, רבי יהודה בן בתירא (דער ערשטער) און רבי פפייס. רבי עקיבא איז אנהייב געווען א תלמיד פון רבי יהושע, און שפעטער איז ער גרויס געווארן און געווארן א חבר זיינער[40].
רבי יהושע האט נישט געוואוינט בקביעות אין יבנה, און איז נאר געקומען דארט פון צייט צו צייט (ווי מערסטנס זקני הוועד וואס זייער קביעות'דיגער ארט איז געווען אין זייער שטאט און זענען נאר געקומען קיין יבנה אין די ימי הוועד). זיין וואוינארט איז געווען אין שטאט פקיעין[ד], דארט האט ער אויפגעשטעלט אן אייגענעם ישיבה און בית דין[41][ה].
תלמידים
צווישן זיינע תלמידים זענען געווען שמעון בן זומא[42], שמעון בן עזאי[43], רבי יוחנן בן ברוקה, רבי אלעזר חסמא, רבי אלעאי, רבי אלעזר בן יהודה איש ברתותא און רבי אלעזר בן שמוע.
אבער רבי יהושע'ס גרעסטער תלמיד איז געווען רבי עקיבא, וועלכער האט אנגעהויבן זיין שימוש חכמים ביי רבי אליעזר און רבי יהושע, און האט משמש געווען פאר זיי דרייצן יאר[44], און האט זיי אויך באדינט[45]. אזוי שטארק האט זיך רבי עקיבא מדבק געווען אין זיין רבי'ן רבי יהושע, ביז ער איז אריין נאך אים אין בית הכיסא כדי צו לערנען הנהגות בית הכיסא. ווען בן עזאי האט זיך געוואונדערט אויף אים אויף דעם וואס ער האט אזוי מעיז פנים געווען פאר זיין רבי'ן, האט רבי עקיבא געענטפערט: "תורה היא וללמוד אני צריך"[46]. אין גמרא ווערט דערציילט אז רבי אליעזר האט אויסגעלערנט רבי עקיבא פארשידענע ענינים אין הלכות כשפים און ער האט זיי נישט פארשטאנען, נאכדעם האט ער זיי געלערנט פון רבי יהושע און האט זיי פארשטאנען[47]. ווי געזאגט, צום סוף איז רבי עקיבא גרויס געווארן און געווארן א תלמיד־חבר פאר רבי יהושע.
נאך א מערקווירדיגער תלמיד פון רבי יהושע איז אונקלוס הגר, וואס איז געווען פון די פאמיליע קרובים פון דער רוימישער קייזער. אונקלוס האט געשריבן דעם איבערזעצונג פון דער תורה אויף אראמיש פונעם מויל פון רבי אליעזר און רבי יהושע[48] – דאס איז דער באוואוסטער תרגום: "תרגום אונקלוס". אין מדרש ווערט דערציילט אז אונקלוס האט זיך געוואונדערט פאר זיי אויפ'ן פסוק[49]: "וְאֹהֵב גֵּר לָתֶת לוֹ לֶחֶם וְשׂמְלָה", וואס פון דעם הערט זיך לכאורה א גרינגשעצונג אין גרים, אז זייער גאנצער שכר איז בלויז ברויט און קליידונג. רבי יהושע האט אים בארואיגט און אים ערקלערט דעם פסוק'ס באדייט. ביז מ'האט געזאגט: ווען נישט דער געדולד וואס רבי יהושע האט ארויסגעוויזן צו עקילס (אונקלוס), וואלט ער צוריק אפגעפארן[50].
אקטיוויטעטן פאר'ן פאלק
רבי יהושע האט געזען און פארשטאנען אז פון הימל האט מען געקרוינט די רוימער, און ס'איז נישטא קיין עצה נאר צו שתדל'ען ביי זיי, דעריבער האט ער אפט געשמועסט פארשידנס מיט די גרויסע פון רוים, אירע שרים און קעניגן. אלס איינער פון די הויפטן פונעם דור, איז ער געפארן עטליכע מאל צו רוים מיט דער נשיא רבן גמליאל השני, רבי אליעזר, רבי עקיבא און רבי אלעזר בן עזריה[ו], כדי צו ממתיק זיין און מבטל זיין די גזירות פונעם קעניגרייך. מיט זיין קלוגשאפט און זיסע רייד האט ער מצליח געווען אין זיינע מעשים[52].
זייענדיג אין רוים האט רבי יהושע געהערט אויף א אידישער יונג, פון די געפאנגענע פון ירושלים, וואס געפינט זיך אין טורמע. רבי יהושע האט אים אויסגעלייזט מיט אסאך געלט און אים געשיקט קיין ארץ ישראל. "ולא עברו ימים מועטים עד שהורה הוראה בישראל", און דאס איז דער גרויסער תנא רבי ישמעאל[53]. רבי ישמעאל האט שפעטער געלערנט פארשידענע זאכן פון רבי יהושע[54].
רבי יהושע האט זיך אפט גע'טענה'ט מיט די מינים אין ויכוחים וואס זיי האבן באצווינגען די אידן[55], און מיט זיין חכמה האט ער זיי שטענדיג באזיגט, ביז פאר זיין פטירה ווען די חכמים האבן זיך געזארגט ווער עס גייט שיצן אויף זיי פון די מינים פון יעצט. די גמרא זאגט אז פון ווען רבי יהושע איז געשטארבן איז בטל געווארן עצה און מחשבה, צו וויסן וואס צו ענטפערן פאר מינים און פארשטיין זייערע וואונקן[56].
רבי יהושע איז אויך געפארן קיין אנטוכיא, צוזאמען מיט רבי אליעזר און רבי עקיבא, צו זאמלען צדקה צו שטיצן די חכמים[57].
מיט רבי אליעזר
ווען רבן יוחנן בן זכאי האט געזאגט פאר זיינע תלמידים: "צאו וראו איזוהי דרך ישרה שיבור לו האדם", האט רבי יהושע געזאגט: "חבר טוב"[58]. רבי יהושע האט טאקע זוכה געווען צו א גוטער פריינט – זיין גרויסער ידיד רבי אליעזר. פון זייער יוגנט זענען זיי צוזאמען אויפגעוואקסן אינעם ישיבה פון רבן יוחנן בן זכאי, און צוזאמען האבן זיי געפירט א גרויסע ישיבה (וואו רבי עקיבא האט געלערנט), און צוזאמען זענען זיי געקומען קיין יבנה.
די פריינטשאפט האט זיך געצויגן צענדליגער יארן, ביז דער גרויסער מחלוקת וואס האט אויסגעבראכן אין יבנה צווישן רבי אליעזר און די אנדערע חכמים לגבי די דין טומאה אין א "תנור של עכנאי"[59], ווען רבי יהושע האט זיך שארף קעגנגעשטעלט רבי אליעזר'ס שיטה. ווען רבי אליעזר האט געזאגט: "אויב איז די הלכה ווי מיר זאלן די ווענט פון בית המדרש אויפווייזן" און די ווענט האבן אנגעהויבן אראפפאלן, האט זיי רבי יהושע אנגעשריגן: "אויב תלמידי חכמים זענען מנצחים זה את זה בהלכה, אתם מה טיבכם?" צוליב דעם כבוד פון רבי יהושע זענען די ווענט נישט ווייטער אראפגעפאלן, אבער האבן זיך אויך נישט אויפגעשטעלט, צוליב דעם כבוד פון רבי אליעזר, נאר זענען געבליבן שטיין געבויגן. ווען רבי אליעזר האט ביים ענדע געזאגט: "אויב איז דער הלכה ווי מיר, זאל מען אויפווייזן פון הימל", און ס'איז ארויס א בת קול "מה לכם אצל רבי אליעזר שהלכה כמותו בכל מקום", איז רבי יהושע אויפגעשטאנען אויף די פיס און געזאגט: "לֹא בַשָּׁמַיִם הִיא"[60], ווייל דער תורה איז שוין געגעבן געווארן אין סיני און עס שטייט דערין[61]: "אַחֲרֵי רַבִּים לְהַטֹּת", דעריבער קוקן מיר נישט אויף א בת קול[ז]. ווען רבי אליעזר האט זיך נאך אלס געהאלטן ביי דאס זייניגע און האט נישט אנגענומען דעם דעת פונעם רוב, האבן די חכמים זיך צוזאמגעציילט און אים מנדה געווען[63], א נידוי וואס האט אנגעהאלטן ביז זיין פטירה.
רבי אליעזר האט דאן פארלאזט יבנה און איז זיך געגאנגען צו לוד, און מיט דעם האבן זיך די צוויי באליבטע פריינט אפגעטיילט פאר די רעשט פון זייער לעבן, ביז רבי אליעזר'ס פטירה. נאך זיין פטירה האט זיך רבי יהושע געשטעלט אויף די פיס און געזאגט: "הותר הנדר, הותר הנדר" [ד.ה. דער נידוי וואס מ'האט אים מנדה געווען][47][ח], און האט אים ארום געארעמט און אים געקושט און געוויינט, און געזאגט: "רבי, רֶכֶב יִשׂרָאֵל וּפָרָשָׁיו"[65][66].
איינמאל איז רבי יהושע אריין אינעם בית המדרש פון רבי אליעזר, און האט אנגעהויבן קושן דעם שטיין אויף וואס רבי אליעזר פלעגט זיצן, און געזאגט: "דער שטיין איז גלייך צום בארג סיני, און דער וואס איז געזעסן דערויף איז גלייך צום ארון הברית"[67]. ווען די חכמים האבן זיך אמאל געזעצט אפפרעגן די רייד פון רבי אליעזר נאך זיין פטירה, האט זיך רבי יהושע קעגנגעשטעלט, זאגנדיג: "מען ווענדט נישט אפ דעם לייב נאך זיין טויט"[68].
מחלוקת מיט רבן גמליאל
איינע פון די באקאנטע געשעענישן פארבינדן מיט רבי יהושע איז דאס אפזאגן רבן גמליאל פון די נשיאות אויף דעם וואס ער האט פארשעמט רבי יהושע אין עטליכע פארשידענע פעלער.
אין די גורל'דיגע תקופה פון דאס ווידער־אויפבוי פונעם פאלק נאכ'ן חורבן הבית, האט רבן גמליאל געזען פאר ריכטיג נישט צו ערמעגליכן קיין שום ערעור אויף די אויטאריטעט פונעם נשיא, אלס חשש אז דאס וועט ברענגען צו א טיילונג ביים פאלק, און דעריבער האט ער זייער מקפיד געווען אויף ווער ס'האט זיך געקריגט מיט זיין הכרעה[69].
אין איין געשעעניש, האבן זיך רבן גמליאל און רבי יהושע געקריגט לגבי די כשרות פון עדים וואס האבן מעיד געווען אויף דאס זען די נייע לבנה, און אלס רעזולטאט איז געשאפן געווארן א חילוק צווישן זיי לגבי דעם ריכטיגן דאטום פון ראש חודש. ווען רבן גמליאל האט געהערט אז רבי יהושע קריגט אויף זיין הכרעה, האט ער געשיקט צו רבי יהושע: "איך בין אויף דיר גוזר אז דו זאלסט קומען צו מיר מיט דיין שטעקן און דיינע געלט אין יום כיפור ווען עס פאלט אויס לויט דיין חשבון". רבי יהושע האט זיך געזארגט וויאזוי ער זאל זיך פירן, און זיינע חברים האבן אים גע'עצה'ט צו אננעמען רבן גמליאל'ס הכרעה. האט רבי יהושע גענומען זיין שטעקן און געלט אין האנט און איז געגאנגען קיין יבנה צו רבן גמליאל אינעם טאג וואס לויט זיין חשבון איז געפאלן יום כיפור. איז רבן גמליאל אויפגעשטאנען און אים געקושט אויפ'ן קאפ, און אים געזאגט: קום מיט פרידן מיין רבי און תלמיד. מיין רבי – אין חכמה, און מיין תלמיד – אז דו האסט אנגענומען מיינע ווערטער. וואויל איז דעם דור אז די גרויסע הערן צו די קליינע"[70].
אן אנדער מאל, האט רבי יהושע גע'פסק'נט אנדערש ווי רבן גמליאל לגבי א בכור בהמה, און אויך דאן האט רבן גמליאל רעאגירט מיט א שארפקייט און אים געצוואונגען צו מודה זיין ברבים אז ער האט געקריגט אויף אים, און האט אים געלאזט שטיין אויף די פיס בשעת רבן גמליאל איז געזעסן און גע'דרש'נט[71], ביז דער גאנצער פאלק האט מרנן געווען און אפגעהאלטן רבי חוצפית המתורגמן פון ווייטער איבערגעבן רבן גמליאל'ס דרשה. אין א דריטע מעשה, האט רבי יהושע גע'פסק'נט פאר איינער פון די תלמידים - רבי שמעון בר יוחאי[72] - אז תפילת ערבית איז א רשות און נישט קיין חובה, אנטקעגן רבן גמליאל'ס מיינונג, און ווידער האט רבן גמליאל אויפגעשטעלט רבי יהושע אויף די פיס בשעת ער איז געזעסן און גע'דרש'נט, ביז דער גאנצער פאלק האט מרנן געווען און געזאגט פאר דעם מתורגמן זיך אפצושטעלן[73].
אין די אלע פעלער האט רבי יהושע מעביר געווען אויף זיינע מידות און געשוויגן, אבער דאס פאלק האט זיך אנגענומען פאר זיין כבוד. די חכמים, וואס האבן שוין נישט געקענט דורכלאזן בשתיקה דאס פארשעמען דעם כבוד פון רבי יהושע, האבן אפגעמאכט צו מעביר זיין רבן גמליאל פון זיין שטעלע, און האבן אנגעהויבן דיסקוטירן צווישן זיך וועמען צו שטעלן אלס נשיא אנשטאט אים. דער פאסיגסטער קאנדידאט איז געווען רבי יהושע, וואס איז געווען דער אב בית דין און דער גדול הדור, אבער די חכמים האבן געפילט אז שטעלן דעם בעל המעשה אליין וועט גורם זיין צו א גרויסער צער פאר רבן גמליאל[73][ט]. זיי האבן אויך אוועקגעמאכט די מעגליכקייט צו שטעלן רבי עקיבא, וויבאלד ער האט נישט געהאט קיין זכות אבות (ווייל ער איז געווען א זון פון גרים), און האט געקענט געשטראפט ווערן פון א קפידה פון רבן גמליאל. צום סוף איז געפאלן דער אויסוואל אויף דער יונגער רבי אלעזר בן עזריה, וואס איז געווען א מיוחס און א גרויסער עושר און חכם[72].
אינעם טאג וואס רבי אלעזר בן עזריה איז געשטעלט געווארן, האט מען מסלק געווען דעם שומר הפתח און עס זענען צוגעקומען פיר הונדערט (אדער זיבן הונדערט) בענק אין בית המדרש, און אפילו רבן גמליאל האט זיך נישט צוריקגעהאלטן פון בית המדרש אפילו איין שעה. רבי יהושע און רבן גמליאל האבן דיסקוטירט צווישן זיך איבער א שאלה וואס איז אויפגעקומען יענעם טאג כאילו גארנישט האט פאסירט, און די חכמים האבן מכריע געווען להלכה ווי רבי יהושע. דאן האט רבן גמליאל געכאפט אז ער דארף גיין איבערבעטן רבי יהושע. ווען ער איז אנגעקומען צום הויז פון רבי יהושע האט ער געזען די שווארצע ווענט פון זיין הויז, און ער האט אים געזאגט, "פון די ווענט פון דיין הויז דערקענט זיך אז דו ביסט א פחמי[י] האט אים רבי יהושע געזאגט: "וויי איז פאר'ן דור וואס דו ביסט זיין פרנס, וואס דו ווייסט נישט דעם צער פון די תלמידי חכמים, מיט וואס זיי זענען זיך מפרנס און מיט וואס זיי שפייזן זיך". האט אים רבן גמליאל געזאגט "נעניתי לך [ד.ה. איך האב צופיל גערעדט קעגן דיר], זיי מיר מוחל", און רבי יהושע האט זיך נישט וויסנדיג געמאכט פון אים, ביז רבן גמליאל האט אים געזאגט: "טו עס וועגן די כבוד פון מיין טאטן"[י"א], און דאן האט זיך רבי יהושע איבערגעבעטן און אים מוחל געווען[77].
רבי יהושע האט זיך נישט באגנוגנט בלויז מיט זיין מחילה, נאר האט משתדל געווען אז מ'זאל צוריקשטעלן רבן גמליאל צו זיין נשיאות און איז אליין געגאנגען צום בית הוועד זיי צו מעורר זיין דערוועגן. כדי נישט צו אראפשטעלן רבי אלעזר בן עזריה אינגאנצן פון די נשיאות, האט מען מתקן געווען אז רבן גמליאל וועט דרש'ענען דריי שבתים יעדן חודש און רבי אלעזר בן עזריה איין שבת[77][י"ב].
נאך די פטירה פון רבן גמליאל, האט רבי יהושע געוואלט צוריקדרייען א הלכה וואס איז געווארן אנגענומען ווי רבן גמליאל, אבער ווען רבי יוחנן בן נורי האט זיך קעגנגעשטעלט האט רבי יהושע צוגעשטימט אז מען קען עס נישט צוריקדרייען[78].
מאמרים
רבי יהושע ווערט דערמאנט אין די משנה נאנט צו צוויי הונדערט מאל[2]. זיין בר פלוגתא איז געווענליך זיין חבר רבי אליעזר. דער כלל איז, אז אין יעדע מחלוקת צווישן רבי יהושע און רבי אליעזר איז די הלכה ווי רבי יהושע[79]. לויט איין גירסא, איז די הלכה ווי רבי יהושע אויף יעדן ארט וואו ער ווערט דערמאנט אין די משנה[80].
צווישן זיינע מערקווירדיגע מאמרים אין אגדה זענען:
- "עין הרע ויצר הרע ושנאת הבריות, מוציאין את האדם מן העולם"[81].
- "יותר משבעל הבית עושה עם העני, העני עושה עם בעל הבית", ווי רות האט געזאגט פאר נעמי[82]: "שֵׁם הָאִישׁ אֲשֶׁר עָשִׂיתִי עִמּוֹ הַיּוֹם בֹּעַז", נישט "אשר עשה עמי", אנדייטנדיג אז "הרבה טובות עשיתי עמו היום בשביל פרוסה שנתן לי"[83].
- "כל הלומד תורה ומשכחה, דומה לאשה שיולדת וקוברת"[84].
- "אם שונה אדם שתי הלכות בשחרית ושתי הלכות בערבית ועוסק במלאכתו כל היום, מעלין עליו כאילו קיים את כל התורה כולה"[85].
צו די מענטשן פון אלכסנדריה וואס האבן אים געפרעגט: "וואס זאל א מענטש טון ער זאל קלוג ווערן?" האט ער געענטפערט, אז מ'דארף זיך משתדל זיין אויף צוויי אופנים: "ירבה בישיבה (מיט לימוד התורה) וימעט בסחורה", און אויך "יבקש רחמים ממי שהחכמה שלו", און איינס אן די אנדערע איז נישט גענוג. אויך אויף זייער שאלה: "וואס זאל א מענטש טון ער זאל רייך ווערן?" האט ער אזוי געענטפערט: "ירבה בסחורה וישא ויתן באמונה", און אויך "יבקש רחמים ממי שהעושר שלו", און איינס אן די אנדערע איז נישט גענוג[86][י"ג].
קלוגשאפט
רבי יהושע איז באוואוסט געווארן איבעראל מיט זיין גרויס חכמה און פקחות. אין גמרא[88] ווערן געברענגט צוועלף זאכן וואס די מענטשן פון אלכסנדריה, מצרים, האבן געפרעגט פון רבי יהושע: "שלשה מהם דברי חכמה [ד.ה. הלכה], שלשה דברי אגדה, שלשה דברי בורות ושלשה דברי דרך ארץ"[י"ד].
רבי יהושע אליין האט געזאגט: "קיינמאל האט מיך א מענטש נישט באזיגט, חוץ פון א פרוי, תינוק, ותינוקת". דאס איז געווען די מעשה מיט'ן פרוי:
אמאל איז רבי יהושע געווען צוגאסט אין אן אכסניה, און די בעלת אכסניה האט אים אנגעגרייט א געקעכטס פון בונדלעך. אינעם ערשטן און צווייטן טאג האט רבי יהושע געגעסן דעם גאנצן טעלער און גארנישט איבערגעלאזט, און האט זיך נישט געפירט ווי אנגענומען, איבערצולאזן אביסל עסן אין די זייט פונעם טעלער אויף צו געבן פאר'ן שמש. די באלעבאסטע האט אים געוואלט מרמז זיין אז ער פירט זיך נישט ווי עס פאסט, דעריבער האט זי זייער געזאלצן דאס געקעכטס, און ווען רבי יהושע האט דאס טועם געווען האט ער עס אפגעלאזט. האט אים די בעלת אכסניה געפרעגט: "רבי פארוואס עסטו נישט?" רבי יהושע, נישט ווילנדיג זאגן אז דאס געקעכטס איז צו געזאלצן, האט געזאגט: "איך האב שוין געגעסן בייטאג". האט זי אים געזאגט: "אויב אזוי, וואלסטו אויך געדארפט אפלאזן די ברויט? אפשר האסטו היינט איבערגעלאזט אויך פאר די ערשטע טעג?"
די מעשה מיט'ן תינוקת: אמאל איז רבי יהושע געגאנגען אין א וועג וואס גייט אריבער אין א פעלד. האט אים א קליין מיידל געזאגט: "רבי, איז דאס נישט קיין פעלד?" האט ער איר געזאגט: "איז עס נישט קיין דרך כבושה?" האט זי אים געזאגט: "ליסטים כמוך כבשוה!"
די מעשה מיט'ן תינוק: אמאל איז רבי יהושע געגאנגען אין וועג און געזען א קליין קינד וואס זיצט ביי א שייד וועג. האט ער אים געזאגט: "וועלכע וועג גיי איך צום שטאט?" האט אים דאס קינד געענטפערט: "דער וועג איז א קורצע און א לאנגע, און דער איז א לאנגע און א קורצע". איז רבי יהושע געגאנגען אינעם קורצע און לאנגע וועג, וויבאלד ער איז אנגעקומען צום שטאט האט ער געזען אז ס'נעמען עס ארום גערטנער און פרדסים. איז ער צוריקגעגאנגען און געזאגט פאר יענעם קינד: "מיין זון, דו האסט דאך מיר געזאגט אז דער וועג איז א קורצע!" האט דאס קינד אים געזאגט: "האב איך דיר נישט געזאגט אז דאס איז אויך א לאנגע?". האט אים רבי יהושע געקושט אויפ'ן קאפ, און אים געזאגט: "וואויל איז ענק אידן אז עטס זענטס אלע גרויסע חכמים, פון ענקערע גרויסע ביז ענקערע קליינע"[89]
ער האט זיך אויך אויסגעקענט מיט אלערליי ערמומיות פון די פאָפּערס, ווי דערציילט:
מעשה ברבי יהושע אז ס'איז צו אים געקומען א מענטש, און ער האט אים געגעבן עסן און טרינקען און אים ארויפגעטראגן שלאפן אויפ'ן שטאק. רבי יהושע האט מיט זיין חכמה חושד געווען אז אפשר איז ער נישט קיין ערליכער מענטש, האט ער אוועקגענומען דעם לייטער פונעם בוידעם. האלבער נאכט איז דער מענטש אויפגעשטאנען און גענומען אלע כלים און זיי איינגעוויקלט אין זיין טלית, און ווען ער האט געוואלט אראפגיין איז ער אראפגעפאלן און זיין מפרקת האט זיך צעבראכן. צופרי איז רבי יהושע געקומען און אים געטראפן אראפגעפאלן האט ער אים געזאגט: "ריקא, אזוי טוען מענטשן ווי דיר?" האט ער אים געענטפערט "רבי, איך האב נישט געוואוסט אז דו האסט גענומען דעם לייטער פון אונטער מיר". האט אים רבי יהושע געזאגט: "ריקא, ווייסטו נישט אז שוין פון נעכטן זענען מיר געווען באווארנט מיט דיר". פון דא האט רבי יהושע געזאגט: "אייביג זאל יעדער מענטש זיין אין דיינע אויגן ווי א רויבער, און זיי אים מכבד ווי רבן גמליאל[90][ט"ו]. פון דא איז ווארשיינליך דער מקור פאר דעם באקאנטער אויסדרוק: "כבדהו וחשדהו"[92].
אויך זיינע חברים די חכמים האט רבי יהושע באוואונדערט מיט זיין חכמה, אריינגערעכנט אסטראנאמיע און ביאלאגיע.
אמאל זענען רבן גמליאל און רבי יהושע געפארן אין א שיף. רבן גמליאל האט גענומען מיט זיך ברויט אויפ'ן וועג, ווידער רבי יהושע האט גענומען מיט זיך ברויט און אויך מעל. אויפ'ן וועג האט זיך געענדיגט די ברויט פון רבן גמליאל, און רבי יהושע האט אים געגעבן פון די מעל וואס ער האט געהאט. האט רבן גמליאל געפרעגט רבי יהושע: "האסטו דען געוואוסט אז מיר וועלן זיך אזוי אויפהאלטן, אז דו האסט אויך געברענגט מיט דיר מעל?" האט ער אים געזאגט: ס'איז דא איין שטערן וואס קומט ארויף איינמאל אין זיבעציג יאר און צעמישט די שיפס־קאפיטאנען, האב איך געטראכט, אפשר וועט עס ארויפקומען און אונז צעמישן". האט רבן גמליאל געזאגט מיט שטוינונג: "אזויפיל חכמה איז דא אין דיר און דו דארפסט ארויספארן אין א שיף (פאר דיין פרנסה)?"[93].
דער שטערן ווערט אידענטיפיצירט לויט טייל מיט דער האלי (עב') קאמעט וועלכע פאלגט טאקע נאך א ציקל פון ארום זיבעציג יאר[94]. עס ווערט גערופן אויפ'ן נאמען פון עדמאנד האלי, וועלכער האט זיך געגרויסט מיט זיין אנטדעקונג אז קאמעטן פאלגן בכלל נאך א ציקל, אבער לויט דעם האט עס רבי יהושע שוין געוואוסט און גערעכנט נאנט צו צוויי טויזנט יאר פריער[95].
איין פילאזאף האט אוועקגעגעבן מערערע יארן כדי צו אנטפלעקן ווי לאנג ציט זיך דאס שוואנגערשאפט פון א שלאנג. ווען די חכמים זענען אמאל אנגעקומען קיין רוים, האט דער פילאזאף געפרעגט רבן גמליאל: "נאך וויפיל צייט געבוירט דאס שלאנג"? האט ער אים נישט געוואוסט צו ענטפערן, און זיין געזיכט איז פארכמארעט געווארן. האט רבי יהושע זיך אנגעשטויסן אין אים און אים געפרעגט: "פארוואס איז דיין פנים קרענקליך?" האט אים רבן גמליאל געזאגט: "איין שאלה בין איך געפרעגט געווארן און איך האב נישט געוואוסט צו ענטפערן: נאך ווי לאנג געבוירט דאס שלאנג?". האט אים רבי יהושע געזאגט: "צו זיבן יאר", און אים געברענגט א ראיה פון די תורה. איז רבן גמליאל צוריק און געזאגט פאר'ן פילאזאף דעם ענטפער. האט ער אנגעהויבן רייבן זיין קאפ אין וואנט און געזאגט: "אלעס וואס איך האב מיך געפלאגט זיבן יאר איז דער געקומען און עס מיר אויסגעשטרעקט מיט איין שטעקל"[96].
דאס גרויסקייט און קלוגשאפט פון רבי יהושע האט אים נישט געהאלפן רייך ווערן. ס'איז ביי אים מקוים געווארן דער פסוק: "וְגַם לֹא לַחֲכָמִים לֶחֶם וְגַם לֹא לַנְּבֹנִים עֹשֶׁר"[97] און ער האט זיך מפרנס געווען בדוחק[98].
רבי יהושע האט זיך באניצט מיט זיין גרויס חכמה צו מבטל זיין כשפים[99], און צו אנטדעקן א מקום טומאה אויף אן ארט וואס די חכמים האבן נישט געקענט בודק זיין[100].
זיין ענוה און יראת חטא זענען געווען גרויס. אמאל האט זיך רבי יהושע אויסגעדריקט מיט א שארף לשון בנוגע א געוויסע שיטה פון בית שמאי, און ווען ער האט עומד געווען אויף זייער טעם, איז ער געגאנגען זיך משתטח זיין אויף די קברים פון בית שמאי צו בעטן זייער פארגעבונג. זיין גאנץ לעבן האט רבי יהושע געפאסט כדי צו פארצייען אויף די רייד, ביז זיינע ציין זענען פארשווארצט געווארן צוליב די פילע תעניתים[101].
מיט'ן רוימישן קייזער
די רוימישע קיסרים האבן אנערקענט זיין קלוגשאפט און האבן פיל געשמועסט מיט אים. אין גמרא און מדרש ווערן געברענגט פיל פון זיינע ויכוחים מיט'ן קייזער (מערסטנס מיט'ן קייזער אדריינוס) און זיין פאמיליע:
אמאל האט דער קייזער אים געזאגט: "איך וויל זען דיין גאט". רבי יהושע האט אים געענטפערט אז א מענטש קען נישט זען דעם אויבערשטן, און ווען דער קייזער האט זיך פאר'עקשנ'ט האט אים רבי יהושע געשטעלט אינדרויסן און אים געזאגט צו קוקן אינעם זון. פארשטייט זיך אז דער קייזער האט נישט מצליח געווען. האט אים רבי יהושע געזאגט: "אויב אין דער זון, וואס איז איינע פון די שמשים פאר הקב"ה, קענסטו נישט קוקן, איז דען נישט א כל שכן די שכינה?"[102].
דער קייזער האט אים געפרעגט: "מפני מה תבשיל של שבת ריחו נודף?" האט ער געענטפערט: "תבלין אחד יש לנו ושבת שמו, שאנו מטילין לתוכו, וריחו נודף". האט ער אים געזאגט: "גיב אונז דערפון". האט ער געענטפערט: "דער וואס היט דער שבת, העלפט עס פאר אים, און דער וואס היט נישט דער שבת, העלפט עס נישט פאר אים"[103].
אין רבי יהושע'ס צייטן האט דער רוימישער קעניגרייך פלוצים געגעבן רשות צו בויען דעם בית המקדש. באלד האבן זיך צוזאמגענומען פילע אידן פון ארץ ישראל און גולה, און די פאלק'ס עשירים, פפוס ולוליאנוס, האבן צוגעשטעלט גאלד און זילבער און אלע אנדערע זאכן וואס פעלן זיך אויס צום בויען. צום באדויערן איז די צייט נאכנישט רייף געווען, און די כותים (די מינים) די אנטיסעמיטן זענען געקומען פאר'ן קייזער און האבן מוציא דיבה געווען אויף די אידן אז זיי וועלן דורך דעם ווידערשפּעניגן אין די רוימער. ווען דער קייזער האט געענטפערט אז ער האט שוין געגעבן רשות און קען מער נישט צוריקציען, האט מען אים געראטן אז ער זאל אויסנעמען דאס בויען דעם מקדש מיט'ן עס אוועקרוקן פון איר פריערדיגן ארט אדער מיט'ן אביסל טוישן די מאָסן, און דערפאר וועלן זיך די אידן אליינס אפהאלטן פון עס בויען (וויבאלד דער מקום המקדש און אירע פינקטליכע מאָסן זענען געווארן מקובל בנבואה און מ'קען זיי נישט ענדערן). ווען די בריוון איבער די נייע גזירה זענען אנגעקומען האט דער גאנצער געמיינדע אנגעהויבן וויינען, און האבן געוואלט ווידערשפעניגן אין די רוימער. די חכמים, וואס האבן געוואוסט אז אזא שריט וועט אָנברענגען אן אומגליק, האבן געזוכט א קלוגער מענטש וואס זאל קענען בארואיגן דעם ציבור. זיי האבן אויסגעקליבן רבי יהושע, וואס ער איז "אסכולוסטקיא דאורייתא" (האַר פון בית המדרש און בקי צו מסדר זיין דברי אגדה). איז רבי יהושע אריין און גע'דרש'נט פאר'ן קהל דאס פאלגנדע משל:
דער לייב האט פארצוקט א פארצוקונג און ס'איז אים שטעקן געבליבן א ביין אין האלז, האט ער אויסגערופן "ווער עס קען עס ארויסציען וועל איך אים געבן זיין באלוין". איז געקומען אן עוף וואס זיין האלז איז לאנג און האט אריינגעשטעקט זיין האלז אינעם לייב'ס מויל און ארויסגענומען דעם ביין. ווען ער האט געבעטן זיין שכר, האט אים דער לייב געזאגט: "גענוג איז דיר אז דו קענסט זיך בארימען און דערציילן אז דו ביסט אריין אינעם מויל פון לייב און דו ביסט ארויס בשלום". "אזוי אויך אונז", האט רבי יהושע פארענדיגט, "גענוג אז מיר זענען אריין אין דעם געשעעניש בשלום און ארויס בשלום, און זיי האבן אונז נישט געטון קיין שום שלעכטס מער. לאמיר נישט אויפוועקן דעם לייב פון זיין הויערן"[104].
אין גמרא ווערט דערציילט ווי רבי יהושע האט באזיגט די חכמי אתונה, וואס זענען געווען באוואוסט אין דער אלטער וועלט מיט זייער קלוגשאפט. רבי יהושע האט מיט זיין חכמה מצליח געווען אריינצוגיין צו זייער אפגעהיטן באהאלטן זיץ־פלאץ, און זיך פארגעשטעלט ווי דער חכם פון די אידן וואס איז געקומען לערנען חכמה פון זיי. נאך וואס ער האט זיי מנצח געווען אין א רייע טיפע חידות, האט ער זיי אריינגעטראגן אין א שיף און זיי געברענגט פאר דער קייזער אין רוים, און מיט'ן קייזער'ס באפעל, האט ער אויף זיי מיט זיין קלוגשאפט געברענגט זייער ענדע[105]
פטירה
רבי יהושע האט מאריך ימים געווען נאך רבן גמליאל און רבי אליעזר[ט"ז], און איז געווען בערך ניינציג ביי זיין פטירה[20]. ווען דער קייזער האט אים געפרעגט אויף זיין עלטער פארוואס ער קומט מער נישט זיך באטייליגן ביי די וויכוחים איבער רעליגיע, האט ער געענטפערט: "דער בארג איז געווארן שניי, ארום דעם בארג איז פיל געווארן מיט אייז, די הינט בילן נישט, און די וואס מאלן מאלן נישט"[107]. ד.ה. מיין קאפ איז ווייס געווארן, מיין בארד און וואנצעס זענען ווייס געווארן, מיין שטימע ווערט שוין נישט געהערט, און די ציין קייען שוין נישט[107.1]. ער איז ווארשיינליך אוועק אין שטאט טבריה, ווי געברענגט אין ילקוט שמעוני[108] אז ווען רבי יהושע איז נפטר געווארן איז אראפגעפאלן אן איסטווא (א באלקאן פון זוילן) פון טבריה[109].
ביי זיין פטירה האבן די חכמים אים געזאגט: "וואס וועט זיין אויף אונז פון די מינים פון יעצט, און ווער וועט זיי קענען באזיגן אין זייערע ויכוחים ווי דיר?" האט רבי יהושע געענטפערט: שטייט אין פסוק "אָבְדָה עֵצָה מִבָּנִים נִסְרְחָה חָכְמָתָם"[110] – ווען די עצה ווערט פארלוירן פון אידן, דאן ווערט די חכמה פון די גוים אויך בטל (דהיינו, אז ווען ס'איז מער נישטא פאר אידן איינער וואס זאל באשיצן פון די טענות פון די מינים, וועלן זיי אויפהערן זייערע ויכוחים)[111].
"פון ווען רבי יהושע איז געשטארבן האט זיך אפגעהאקט טובה פון די וועלט"[112].
לויט רבי חיים וויטאל האט דער אר"י הקדוש געזאגט אז רבי יהושע איז באגראבן געווארן אויפן אלטן בית־עולם אין צפת, דארט וואו די וועלט איז זיך טועה און זאגט אז הושע בן בארי ליגט[113].
ר' אהרן צבי אשכנזי (ארום ה'תקצ"ט), אין זיין ספר "יד אהרן", אידענטיפיצירט די קבר פון רבי יהושע און זיינע תלמידים אין פקיעין: "לבקועין ר' יהושוע ותלמידיו". רוב פארשער נעמען אן אז דאס איז א טעות וואס נעמט זיך פון פארטוישן דעם היינטיגן פקיעין מיט'ן אמאליגן[ד], און באמת ליגט דארט אבא אושעיא איש טיריא[114].
ר' יוסף סופר, וועלכער האט באזוכט ארץ ישראל בערך אין תק"כ, צייכנט אן זיין קבר אין כפר זיתים, נעבן צפת, נאנט צום קבר פון רבי אלעזר בן ערך[115].
אין די ת"ש יארן איז זיין קבר געווארן אנגעצייכנט אין דער חלקת תנאים ביי רבן יוחנן בן זכאי אין טבריה, אבער דאס איז לכאורה געמאכט געווארן אן א בפירוש'ן מקור, אויסער דער דערמאנונג פון יעקב בן נתנאל הכהן וואס זאגט אז רבן יוחנן איז געווארן באַגראָבן צוזאַמען מיט אַכט פון זיינע תלמידים אָבער האט נישט ספּעציפיצירט וועלכע פון זיי[116].
ביבליאגראפיע
- רבי אהרן היימאן, "ר' יהושע בן חנניה", תולדות תנאים ואמוראים ב, לאנדאן, תר"ע, עמ' 624–635, אויף היברובוקס
- רבי יצחק אייזיק הלוי, דורות הראשונים ג, פראנקפורט, תרע"ח, עמ' 328, פרק כה–לב
- רבי יוסף הלוי אפלבוים (מעזריטש–שעדליץ), דברי אמונה, על ויכוח רבי יהושע בן חנניא עם סבי אתונא
נאטיצן
- ↑ פארהאן וואס זענען גורס אין רש"י "על כד (24) בתי מדרשות שבעיר"[4].
- ↑ אויסער רבן יוחנן וואס איז געווען זיין רבי מובהק, ברענגט רבי יהושע בשם רבי זכריה בן הקצב[8], אבא יוסי חלי קופרי איש טבעון[9], און יהודה בן פטירי[10]. ער איז אויך געפארן זיך ערגענצן ביי רבי יוחנן בן נורי[11].
- ↑ יתכן אז לויט דער ירושלמי[38] איז רבי יהושע נישט געווען אב בית דין. זעט מראה הפנים דארט; יופי מכלול אין יפה מראה דארט (געברענגט אין סדר הדורות, ערך רבי אלעזר בן עזריה); מהר"ץ חיות ברכות כח, א און בבא קמא עד, ב.
לויט רבי יצחק אייזיק הלוי, דורות הראשונים ג, פראנקפורט, תרע"ח, עמ' 61 און 69 איז רבן גמליאל געווארן נשיא גלייך נאכ'ן חורבן, ווידער רבן יוחנן בן זכאי איז געבליבן אב בית דין אזויווי ער איז געווען פאר'ן חורבן. און ביי דער פטירה פון רבן יוחנן איז רבי יהושע געווארן אב בית דין במקומו. - ↑ 4.0 4.1 עס איז אנגענומען דורך רוב מקורות אז רבי יהושע האט נישט געלעבט אין דער היינטיגער פקיעין אין גליל, נאר אן אנדער ארט, מער נידריגער, אין געגנט פון יבנה און לוד אין יהודה. זעט: מוסד הרב קוק, סיני - עח (א-ב), תשל"ו, עמ' כח–כט, און אין הערות 85–86; גולדהאר, יצחק בן אליהו פסח, אדמת קדש (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
- ↑ דער תולדות תנאים ואמוראים שאצט אז רבי יהושע'ס גיין אויף פקיעין איז געווען נאך זיין מחלוקת מיט רבן גמליאל און דאס שטעלן רבי אלעזר בן עזריה אלס נשיא (אדער אב בית דין). זעט אויך רבי יצחק אייזיק הלוי, דורות הראשונים ג, פראנקפורט, תרע"ח, עמ' 340.
- ↑ אין פילע פלעצער אין די משנה, גמרא און מדרשים ווערן דערמאנט דאס פארן אדער אויפהאלטונג פון די דאזיגע גדולי ישראל אין רוים[51].
לויט רבי יצחק אייזיק הלוי, דורות הראשונים ג, פראנקפורט, תרע"ח, עמ' 280 און 349 זענען די ראשי הדור געפארן קיין רוים אין תקופת יבנה צוויי מאל: דער ערשטער מאל, ארום צען יאר נאכ'ן חורבן, זענען געפארן רבן גמליאל השני און רבי אליעזר און רבי יהושע. דער צווייטער מאל איז געווען אומגעפער פינף־און־צוואנציג יאר נאכ'ן חורבן, און דאן זענען געפארן רבן גמליאל השני און רבי יהושע מיט רבי אלעזר בן עזריה (וואס איז דאן געווען נשיא צו דער זייט פון רבן גמליאל) און רבי עקיבא. - ↑ דהיינו, הקב"ה האט איבערגעגעבן די תורה צו מענטשן אז די הלכה זאל אנטשידן ווערן דורך זיי, לויט די כללים וואס זענען איבערגעגעבן געווארן אין סיני.
רבי יהושע האט אפגעלערנט דעם בת קול ווי א נסיון פון הימל, צו פרואוון די חכמים אויב וועלן זיי צוליב דעם ענדערן פון וואס זיי האבן מקובל. דעריבער האט רבי יהושע געזאגט "ס'איז נישט אין הימל", דהיינו, די תורה איז געגעבן געווארן צו אונז אין סיני גאנצערהייט, און עס וועט זיך גארנישט ענדערן פון איר לויט א מופת פון הימל[62]. די גמרא פארציילט טאקע ווייטער אז רבי נתן האט אנגעטראפן אליהו הנביא און אים געפרעגט: "וואס האט הקב"ה געטון יענע צייט [ווען רבי יהושע האט אפגעווארפן דעם בת קול]?" האט אליהו געענטפערט: ער האט געשמייכלט און געזאגט: נצחוני בני, מיין זון האט מיר באזיגט" (פאר ערקלערונג אויף די ווערטער זעט ספר החינוך, מצוה תצ"ו). - ↑ רבי יהושע האט געדארפט מבטל זיין דעם נידוי כדי מ'זאל נישט דארפן פירן מיט רבי אליעזר דין מנודה שמת, וואס מ'איז אים נישט מספיד און מ'רייסט נישט אויף אים קריעה און מ'לייגט א שטיין אויף זיין ארון[64].
- ↑ רבי אליעזר האט מען נישט געקענט שטעלן, ווייל ער האט זיך שוין אפגעטיילט פון זיי נאך וואס מ'האט אים מנדה געווען[74].
- ↑ ד.ה. א קויל מאכער, אדער א שמיד (רש"י). אין תלמוד ירושלמי[75] ווערט געברענגט אז רבן גמליאל האט אים געטראפן מאכן נאדלען, און אים געזאגט: "פון די ביסטו זיך מפרנס?". פארהאן וואס פארבינדן די צוויי, זעט משנת ארץ ישראל, מכשירין ה, ז, ד"ה גחלי פחם
- ↑ דאס איז רבן שמעון בן גמליאל הזקן, דער צווייטער רבן גמליאל'ס טאטע, וואס איז געווען פון די עשרה הרוגי מלכות[76]. רב ניסים גאון איז גורס: "בשביל כבוד בית אבא", און טייטשט אז די כוונה איז הלל הזקן, דער פאטריארך פון רבן גמליאל'ס פאמיליע, וואס איז געווען פון די אייניקלעך פון דוד המלך און האט געגרינדעט א פרעכטיגע דינאסטיע פון נשיאים און גדולים.
- ↑ לויט דער תלמוד ירושלמי[75] האט מען מתקן געווען אז רבי אלעזר בן עזריה זאל זיין אב בית דין. [פון דעם איז משמע אז רבי יהושע האט נישט געדינט אויף דעם שטעלע.]
- ↑ רבי יהושע האט זיי געלערנט אז אלע זאכן דארפן קודם אן התעוררות פון אונטן, און נאכדעם זאל מען בעטן רחמים פון דער וואס האט די מעגליכקייט[87].
- ↑ זעט אויבן צוויי פון זייערע שאלות וועגן דברי דרך ארץ
- ↑ טייל זענען משער אז די ווערטער "רבן גמליאל" זענען א טעות און עס דארף שטיין "ריש גלותא"[91].
- ↑ רבן גמליאל איז אוועק פאר רבי אליעזר[106], און רבי אליעזר איז נפטר געווארן פאר רבי יהושע[68]
רעפערענצן
- ↑ סדר תנאים ואמוראים אות ז; רש"י, נזיר נו, ב, ד"ה ור' אלעזר
- ↑ 2.0 2.1 אויסגערעכנט אין אוצר לשון המשנה א, ערך ר' יהושע (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן)
- ↑ תענית ז, א; נדרים נ, ב
- ↑ רבינו בחיי ורשב"ץ, און אזוי איז אין די ערשטע דרוקן פון רש"י
- ↑ 5.0 5.1 רש"י און ברטנורא, אבות ב, ח
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת יבמות, פרק א', הלכה ו' (דפוס וילנא: דף ח', עמוד ב')
- ↑ בראשית רבה, פרשה א', פסקה י"א. די מעשה ווערט דערמאנט אויך אין תלמוד ירושלמי, מסכת מגילה, פרק א', הלכה ט'.
- ↑ סוטה כז, ב
- ↑ משנה, מכשירין א, ג
- ↑ תוספתא, מסכת סוטה, פרק ה', הלכה ח'
- ↑ עירובין י, ב
- ↑ משנה, אבות ב, ו
- ↑ זעט פרקי דרבי אליעזר, פרק א'
- ↑ ערכין יא, ב
- ↑ סוכה נג, א
- ↑ קידושין כז, א, און רש"י דארט
- ↑ דוב בער ראטנער, אהבת ציון וירושלים - פסחים, פרק ה' הלכה א'.
- ↑ פסחים מט, א
- ↑ דקדוקי סופרים, דארט, אז די ריכטיגע גירסא איז רבי ירמיה אדער רבי יהודה.
- ↑ 20.0 20.1 היימאן: עמ' 624
- ↑ חגיגה יד, ב
- ↑ משנה, אבות ב, ח
- ↑ רמב"ם, רע"ב
- ↑ קהלת ד, יב
- ↑ אבות דרבי נתן, פרק י"ד, הלכה ג'
- ↑ פירוש מגן אברהם פון רבי יום-טוב צהלון און בן אברהם אויף אבות דרבי נתן, דארט.
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת סנהדרין, פרק א', הלכה ב'
- ↑ זבחים קיג, א זעט אויך משנה, עדיות ח, ה
- ↑ רש"י, דארט
- ↑ רבי יצחק אייזיק הלוי, דורות הראשונים ד, פראנקפורט, תרע"ח, עמ' 460
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת חגיגה, פרק ב', הלכה א'
- ↑ גיטין נו
- ↑ איכה רבה, פרשה א', פסקה ל"א
- ↑ 32.0 32.1 אבות דרבי נתן, פרק ד', הלכה ה'
- ↑ הושע ו, ו
- ↑ בבא בתרא ס, ב
- ↑ תוספתא, מסכת מעשרות, פרק ב', הלכה ב'; תלמוד ירושלמי, מסכת דמאי, פרק ג', הלכה א'
- ↑ קהלת רבה, פרשה ז', פסקה ז'
- ↑ בבא קמא עד, ב
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת ברכות, פרק ב', הלכה א'
- ↑ סנהדרין יז, ב. און רש"י דארט
- ↑ רבי יהודה בן קלונימוס משפיירא, ערכי תנאים ואמוראים, ערך רבי ישמעאל בן אלישע כהן גדול; תוספות חדשים אויף משנה, סוטה ה, ג; היימאן: עמ' 632–633.
- ↑ זעט סנהדרין לב, ב; חגיגה ג, א
- ↑ חגיגה טו, א: מעשה ברבי יהושע בן חנניה שהיה עומד על גב מעלה בהר הבית וראהו בן זומא ולא עמד מלפניו, אמר לו מאין ולאין בן זומא, און אזוי אין תוספתא, מסכת חגיגה, פרק ב', הלכה ו', דהיינו אז ער האט אים פארגעהאלטן פארוואס ער האט נישט אפגעגעבן דעם כבוד וואס א תלמיד דארף געבן זיין רבי'ן. זעט: ביאור הרד"ל אויף פרקי דרבי אליעזר, פרק ב', אות ו'.
- ↑ בן עזאי האט געלערנט אין די ישיבה פון רבי יהושע (תוספתא, מסכת ברכות, פרק ד', הלכה י"ח), און ער האט איבערגעגעבן וואס ער האט געהערט פון רבי יהושע פאר רבי עקיבא (יומא כה, א; תענית כו, א; תוספתא, מסכת שביעית, פרק ב', הלכה י"ג).
- ↑ זעט אבות דרבי נתן, פרק ז'; תלמוד ירושלמי, מסכת נזיר, פרק ז', הלכה א'
- ↑ זעט פסחים לו, א
- ↑ ברכות סב, א
- ↑ 47.0 47.1 סנהדרין סח, א
- ↑ מגילה ג, א; זעט אויך תלמוד ירושלמי, מסכת מגילה, פרק א', הלכה ט'
- ↑ דברים י, יח
- ↑ בראשית רבה, פרשה ע', פסקה ה'
- ↑ זעט למשל משנה, מעשר שני ה, ט; ספרי פיסקא מג; תלמוד ירושלמי, מסכת סנהדרין, פרק ז', הלכה י"ג; דברים רבה, פרשה ב', פסקה כ"ד
- ↑ זעט שבת קכז, ב
- ↑ גיטין נח, א; תלמוד ירושלמי, מסכת הוריות, פרק ג', הלכה ד'
זעט אויך רבי יהודה בן בתירא השני, אז ער איז געבוירן געווארן בזכות די ברכה פון רבי אליעזר און רבי יהושע צו זיין טאטן, בשעת זיי זענען געווען אויפ'ן וועג קיין רוים. - ↑ זעט: משנה, כלאים ו, ד; משנה, עבודה זרה ב, ה; תוספתא, מסכת פרה, פרק י', הלכה ג'.
- ↑ זעט שבת קנא, א
- ↑ סוטה מט, ב און רש"י דארט
- ↑ ויקרא רבה, פרשה ה'
- ↑ משנה, אבות ב, ט
- ↑ זעט משנה, עדיות ז, ז; משנה, כלים ה, י
- ↑ דברים ל, יב
- ↑ שמות כג, ב
- ↑ רבינו ניסים, געברענגט אין שיטה מקובצת
- ↑ בבא מציעא נט, ב
- ↑ תורת האדם לרמב"ן, שער האבל, נ; זעט שולחן ערוך, יורה דעה, סימן של"ד, סעיף ג'
- ↑ מלכים ב' יג, יד
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת שבת, פרק ב', הלכה ז'
- ↑ שיר השירים רבה, פרשה א', פסקה ג'
- ↑ 68.0 68.1 גיטין פג, א
- ↑ זעט רבי יצחק אייזיק הלוי, דורות הראשונים ג, פראנקפורט, תרע"ח, עמ' 328
- ↑ ראש השנה כה, א-ב
- ↑ בכורות לו, א
- ↑ 72.0 72.1 ברכות כח, א
- ↑ 73.0 73.1 ברכות כז, ב
- ↑ ספר יוחסין; זעט אויך מגדים חדשים אויף ברכות כז, ב
- ↑ 75.0 75.1 תלמוד ירושלמי, מסכת ברכות, פרק ד', הלכה א'
- ↑ אמרי נעם להגר"א; זעט אויך עלי תמר ברכות ד, א
- ↑ 77.0 77.1 ברכות כח, א
- ↑ תוספתא, מסכת תענית, פרק ב', הלכה ו'
- ↑ סדר תנאים ואמוראים, סימן ט"ז; רש"י, זבחים סו, ב, ד"ה מציעתא.
- ↑ סדר תנאים ואמוראים, הוצאת מארקס. די אנגענומענע גירסא איז אבער אז דאס גייט אויף רבי יהושע בן לוי.
- ↑ משנה, אבות ב, יא
- ↑ רות ב, יט
- ↑ ויקרא רבה, פרשה ל"ד, פסקה ח'
- ↑ סנהדרין צט, א
- ↑ מכילתא, בשלח
- ↑ נדה ע, ב
- ↑ חתם סופר אויף מסכת נדה, דארט
- ↑ נדה סט, ב – עא, א
- ↑ עירובין נג, ב;
זעט אן אנדערע גירסא אין איכה רבה, פרשה א', פסקה י"ט, און דארט נאך פעלער אין וועלכע קינדער האבן געענטפערט פאר רבי יהושע א תשובה ניצחת. - ↑ מסכת דרך ארץ רבה, פרק ה'
- ↑ זעט שו"ת אבני חפץ, סימן כט אות יב
- ↑ רבי אהרן לעווין, שו"ת אבני חפץ, סימן כט אות יב
- ↑ הוריות י, א
- ↑ ישעיהו לעבאוויטש, "אסטרונומיה", האנציקלופדיה העברית; פראפעסאר נסים וידאל, "כוכבא דשביט דרבי יהושע", צבא השמים א (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).
- ↑ רבי יהושע ענבל, תורה שבעל פה, פרק ו' (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן)
- ↑ בראשית רבה, פרשה כ', פסקה ד'; זעט אויך בכורות ח, ב.
- ↑ קהלת ט, יא
- ↑ זעט אויבן און אין הערה
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת סנהדרין, פרק ז', הלכה י"ג
- ↑ נדה סא, א
- ↑ חגיגה כב, ב
- ↑ חולין נט, ב
- ↑ שבת קיט, ב
- ↑ בראשית רבה, פרשה ס"ד, פסקה י'; ילקוט שמעוני, תולדות, רמז קי"א ד"ה ויאמרו
- ↑ בכורות ח, ב – ט, א
- ↑ בבא מציעא נט, ב; תלמוד ירושלמי, מסכת ברכות, פרק ג', הלכה א'
- ↑ שבת קנב, א
- ↑ רש"י, דארט
- ↑ ילקוט שמעוני, חוקת, רמז תשס"ג
- ↑ זעט סוף קונטרס בית צדיק פונעם רד"ל, אנהייב פרקי רבי אליעזר
- ↑ ירמיה מט, ז
- ↑ חגיגה ה, ב
- ↑ משנה, סוטה ט, טו
- ↑ שער הגלגולים, לז
- ↑ זעט: ז. ספראי, פרקי גליל עמ' 101, הערה 381; צ. אילן, קברי צדיקים עמ' 328
- ↑ ר' יוסף סופר, עדות ביהוסף
- ↑ אברהם יערי, "מסעות יעקב בן נתנאל הכהן", מסעות ארץ ישראל