אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:בעלגיע"

'''בעלגיע''' אדער דאס '''קעניגרייך פון בעלגיע''' (אין [[האלענדיש|פלעמיש]]: België; [[פראנצויזיש]]: Belgique; [[דייטשיש|דייטש]]: Belgien) איז אַ לאַנד אין צפון-מערב [[אײראָפּע]], דאס לאנד האט א פעדעראלע צאמ-שטעלונג פון דריי געגענטער: [[פלאנדערן]], [[וואלאניע]], [[בריסל|בריסעל]]. דער לאנד הויפט איז דער קעניג [[פיליפ דער ערשטער פון בעלגיע|פיליפ דער ערשטער]]. די אפיציעלע [[שפראך|שפראכן]] זענען [[האלענדיש|פלעמיש]], [[פראנצויזיש]] און [[דייטשיש|דייטש]]. דאס לאנד גרענעצט זיך מיט [[האלאנד]] פון צפון, [[דייטשלאנד]] און [[לוקסעמבורג]] ביי מזרח און [[פראנקרייך]] ביי דרום, און ליגט ביי דעם [[צפון ים]] אויף מערב. בעלגיע האט א שטח פון 30,528 קוואדראט ק"מ (11,787 קוואדראט מייל). די [[הױפּטשטאָט]] איז [[בריסל|בריסעל]].

בעלגיע איז געווען א גרונטמיטגליד פונעם [[אייראפעישער פארבאנד|אייראפעישן פארבאנד]] און איז דער גאסטגעבער פון זיין הויפטקווארטיר.

אין דעם [[14טער י"ה|14טן יארהונדערט]] איז אנגעקומען צו פארשידענע געגענטער אין בעלגיע די גאלדענע עפאכע, אונטער דאס הערשאפט פונם פראנצויזישן [[בארגאניע]] פירשטן. אין די צייט איז געוואקסן די [[עקאנאמיע]], [[אינדוסטריע]] און [[קונסט]]. די פלעמישע שטעט [[איפער]], [[ברוגע]] און [[גענט]] זענען געוואקסען אויף [[טעקסטיל]] און קליידער פראדוקציע. און מיט די צייט איז [[אנטווערפן]] געווארן א וויכטיגע [[ים-פארט]] וואס האט ערמעגליכט אריבער צופירן ווארע צו אייראפעישע און בריטישע אונזלען און אויך צו זיי. אינמיטן דעם [[16טער י"ה|16טן יארהונדערט]] האט אנגעהויבן גיין די בארג אראפ, די [[נידערלאַנדן]] זענען אריבער צו די הענט פון די [[שפאניע|שפאנישע]] [[האפסבורגער הויז|האפסבורגן]], איינוואוינער האבן אנגעהויבן א לאנגע קאמף אקעגען דער הערשאפט פון די שפאנישע קאטאליקן.  

אין יאר [[1568]] האט אויסגעבראכן דאס קריג פאר זעלבשטענדיגקייט פון די [[נידערלאַנדן]], "די רעוואלוציע פון די נידערלאַנדן". דער קריג האט געדויערט אכציג יאר, צום סוף האט [[האלאנד]] מיט אירע פארבינדעטע פארטריבן [[שפאניע]] פון זייערע טעריטאריע, אבער בעלגיע און [[לוקסעמבורג]] זענען געבליבען אונטער די הערשאפט פון די שפאנישע קאטוילן און זענען געווען באקאנט אלס די דרום נידערלאַנדן אדער שפאנישע נידערלאַנדן. אונטער די [[קאנטראקט פון אוטרעכט]] (1713), וואס האט געענדיגט די ירושה'דיגע מלחמה, איז אריבער די שפאנישע נידערלאַנדן צו דער הערשאפט פון די האפסבורגן אין [[עסטרייך]]. נאך דער [[פראנצויזישע רעוואלוציע|פראנצויזישער רעוואלוציע]] האבן די [[פראנצויזן]] אריינגעדרינגען אין דעם געגנט. די פראנצויזישע אינוואזיע האט צוגעאיילט דאס אויפשטעלן פון דער [[פלעמישע נאציאנאלע באוועגונג|פלעמישער נאציאנאלער באוועגונג]], וואס האט זיך קעגן געשטעלט צו א פראנצויזישער הערשאפט. דאס אמאליגע [[נידערלאַנדן]] איז געווארן א פאל-שטענדיג חלק פון [[פראנקרייך]], וואס האט ווידער צוטיילט צו ניין שטיקלעך.

ביי דער [[קאנגרעס פון ווין]], נאך דער נידערלאגע פון [[נאפאלעאן]] אין יאר [[1815]], איז דער געגנט איבערגעגעבן געווארן צו דעם [[פאראייניגטע קעניגרייך פון די נידערלאַנדן]]. אבער נאך פופצן יאר, אין יאר [[1830]], האבן ווידערגעשפעניגט די [[קאטויל]]ישע דרום פראווינצן פון די נידערלאַנדן אין די [[האלאנד|האלענדישע]] [[פראטעסטאנט]]ישע הערשאפט. זיי האבן געוואונען זעלבסשטענדיגקייט, און זיי האבן אויפגעשטעלט צום ערשטן מאל אן אייגן קעניגרייך מיטן אדאפטירן דאס [[רוים|רוימישע]] נאמען פונעם געגנט בעלגיקא/בעלגיע. די בעלגישע האבן געשטרעבט אויף א זעלבסשטענדיגן קעניגרייך און האבן זיך געוואנדן צום [[פראנצויזישער|פראנצויזישען]] קעניג צו אויפנעמען זיין זון אלס קעניג פון בעלגיע. ווען ער האט נישט געוואלט, האט מען אנגעבאטן דאס קעניגרייך פארן [[דייטש]]ן פרינץ לעאפאלד וואס האט געהערט צו דער [[זאקסען-קאבורג-גאטהא]] משפחה (די מומע פון דער בריטישער קעניגין [[וויקטאריע]]). אום [[21סטן יולי]] [[1831]], דאס בעלגישע זעלבסשטענדיגקייט טאג, איז געקרוינט געווארן פרינץ לעאפאלד אלס [[לעאפאלד דער ערשטער פון בעלגיע|לעאפאלד דער ערשטער, דער קעניג פון בעלגיע]], און אזוי האט זיך אנגעהויבן די דינאסטיע פונם [[בעלגישע מאנארכיע|בעלגישע קעניגרייך]]. פאר פינף און אכציג יאר האט בעלגיע געבליהט אלץ א קליינע אבער פעסטגעשטעלטע קעניגרייך. בעלגיע האט מורא געהאט איינגעשלינגן צו ווערן דורך איינע פון די שכנים צוזאמען מיט די גרויסע שלאכטן פאר מאכט ביי די גרעניצן - [[דייטשלאנד]], [[פראנקרייך]] און [[האלאנד]], וועגען דעם האט זי זיך געהאלטן צו א נייטראלע אויסערן פאליטיק. טראץ די נייטראלע פאליטיק, און דאס אנערקענונג פון די [[פרוזען]], האבן די [[דייטש]]ן אינוואדירט אום יאר [[1914]]. דאס אינוואדירן באגלייט מיט קריגס-פארברעכן איז געווען דאס אורזאך פון די זאפארטע צושטעלונג פון [[ענגלאנד]] צו די [[מלחמה]]. אייניגע פון די שווערסטע בלוטיגסטע שלאכטן בשעת דער [[ערשטע וועלט מלחמה|ערשטער וועלט מלחמה]] איז געווען אויפן בעלגישן גרונד, וועלכער ווערט אויסגעדריקט און דאס ליד [[אין די פעלדער פון פלאנדערן]].

ביי די [[צווייטער וועלט קריג]] איז גאנץ בעלגיע איינגענומען געווארן אין דריי וואכן אום לויף פון א איבעראשונג אנגריף דורך דייטשע אין מיי 1940. בעלגיע האט נאכן [[צווייטער וועלט קריג]] גענאסן פון אן [[עקאנאמיק|עקאנאמישן]] אויפשוואונג. בעלגיע איז אויסגערופן געווארן אלץ די הויפטקווארטירן פון די [[אייראפעישער פארבאנד|אייראפעישן פארבאנד]] און פון [[נאט"א]] (צפון אטלאנטישע פאקט ארגאניזאציע), און דאס האט געהעכערט די פארבינדונגן מיט אויסלענדישע ביזנעסער און האט פארבעסערט אירע עקאנאמיע. אויך געפינט זיך אין בעלגיע די [[אייראפעאישע קאמיסיע]].

היינט איז בעלגיע צוטיילט אין צוויי [[עטנישע גרופע|עטנישע]] חלקים, די פלעמערס און די וואלאנישע, עס שיינט אז ווען נישט די [[הויפטשטאט]] [[בריסל|בריסעל]] און די [[מאנארכיע]], וואלט בעלגיע געווען צוטיילט און צוויי לענדער. דער יעצטיגער קעניג איז [[פיליפ דער ערשטער פון בעלגיע|פיליפ דער ערשטער]] וואס האט איבערגענומען און יאר 2013 זיין פאטער [[אלבערט דער צווייטער פון בעלגיע|אלבערט דער צווייטער]] וועלכער האט זיך אפגעזאגט. דער יעצטיגער [[פרעמיער מיניסטער]] איז [[איוו לעטרעם]] וועלכער האט אויפגעטוישט [[הערמאן וואן ראמפוי]] נאכדעם וואס ער איז געווארן אויפגענומען פאר די ערשטע שטענדיגע פרעזידענט פון די [[אייראפעישער ראט]].

1. די '''צענטראלע רעגירונג''' - מעג באהאנדעלען געביטן וואס די בעלגישע גלייכפארמיגקייט איז וויכטיג צו האלטן א גלייכשטעלונג און א אחדות צב"ש דער [[בודזשעט]], דאס דורכפירן [[געזעצן]], [[יוסטיץ]], [[זיכערהייט]], [[וואלוטע]] פאליטיק, [[שטייער]], קאנקארענץ און [[סאציאלע זיכערהייט]].

די בעלגישע [[עקאנאמיע]] איז זייער ענטוויקלט און איז באזירט אויף [[אינטערנאציאנאל]]ן [[האנדל]]. מער פון 70% פון בעלגיע'ס [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטא אינלענדישן פראדוקט]] קומט פון [[אימפארט]] און [[עקספארט]]. בעלגיע ברענגט אריין רוי-שטאף פאר פילע פראדוקטן און עקספארטירט זיי נאכן איבערארבעטן וואס הייבט דאס פראדוקט-ווערט. מער פון 50% פון פראדוקציע איז באשטימט פאר [[עקספארט]], און אין געוויסע געביטן וואו צב"ש [[טעקסטיל]] און [[גלאז]] גייט עס ארויף ביז 80%. וויבאלד דאס פאזיציע פונם לאנד און די ענטוויקעלטע [[טראנספארטאציע]] פון [[אינפרא-סטראקטור]] דינט בעלגיע אלץ א צענטראלע קאמערצואלע אנשלוס-פונקט אין די אייראפעישער מארקט.

בעלגיע איז א צענטראלע געמיינשאף אין די אייראפעישע פאראיין, א געמיינשאף אין די יורא, און בריסעל דינט אלץ די הויפטשטאט פון די אייראפעישע פאראיין. דאס עקאנאמישען מארקעט אין בעלגיע איז זעהר ענטוויקלט, די ארבעטס-פראדוקטיוויטעט איז הויך און דער ברוטא אינלענדישער פראדוקט פער מענטש איז פון די העכסטע אין די אינדוסטריעלע לענדער. די דינסטן סעקטאר איז דאמינאנט און איז 75% פון דעם בעלגישן ברוטא אינלענדישן פראדוקט. די [[אינדוסטריע]] פאבריצירט א 24% פון דעם ברוטא אינלענדישן פראדוקט, און די [[אגריקולטור]] נאר א 1.3%. בעלגיע איז א קליינע אפענע מארק מיט אויסלענדישע האנדל באציאונגען צום ברוטא אינלענדישן פראדוקט פון א 84% פאר אימפארט און א 79% פאר עקספארט.

בעלגיע ליידט פון אפאר עקאנאמישע פראבלעמען וואס באגלייט בעלגיע שוין פילע דורות, און איבערהויפט איז דאס טרעפען נייע ארבעטס-פלעצער. און געוויסע געגענטער איז דאס [[ארבעטסלאזיקײט]] הויך אין טוישט זיך שוין נישט פאר צענדליגע יארן. די [[שטייער]]ן זענען הויך, און דאס שטייפע ארבעטס-מארקט ווערט קאנטראלירט דורך באוועגלאזע ארבעטס-געזעצן. דאס באצאלען ארבעטערס איז פון די העכסטע אין [[אייראפע]].

בעלגיע האט א באפעלקערונג<ref>געשאצט יולי 2010 - https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html</ref> פון 10,414,336 איינוואוינערס. [[רעליגיעס]] אין בעלגיע ווערט צוטיילט 75% [[קאטויליש|קאטוילן]], 4% [[מוסלמענער]], 1% [[פראטעסטאנט]]ן און ווייניגער פון 1% [[יידן]]. שפראכן <ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html</ref>ווערט צוטיילט [[האלענדיש|פלעמיש]] 60%, [[פראנצויזיש]] 40% און [[דייטשיש|דייטש]] ווייניגער פון 1%.

=== יידן אין בעלגיע ===

די ערשטע [[יידן]] זענען אנגעקומען קיין בעלגיע אין די [[מיטלאלטער]], אין די [[13טער י"ה]], אבער די קהילות זענען געווארן חרוב במשך יענע יארהונדערט און די [[14טער י"ה]] דורך די [[שווארצע מגפה]] אין די רייאטן וואס איז געווארן מיטבאגלייט. אין דער [[16טער י"ה]] זענען אנגעקומען [[אנוסים]] פון [[שפאניע]] און [[פארטוגאל]], און אין דער [[16טער י"ה]] זענען אנגעקומען יידן פון דייטשלאנד צו די געניצן פונם לאנד. ווען בעלגיע האט אויסגערופן זעלבסטשטענדיגקייט און יאר [[1830]] האבן געלעבט נאר א 1,000 יידן. די גרויסע איינוואנדערונג איז אנגעקומען אין ענדע [[19טער י"ה]] מייסטענס פון [[מזרח אייראפע]].

נאכדעם וואס בעלגיע איז איינגענומען געווארן דורך דאס [[נאצי דייטשלאנד|נאצישן דייטשלאנד]] ביי די [[צווייטער וועלט קריג]] איז נישט שלעכט געווארן פאר די יידן אויף איינמאל נאר צוביסלעך, און א העלפט יידן זענען געשיקט געווארן צו ארבעטס-לאגערן און טויט-לאגערן בשעת די מלחמה. פון זיי זענען געהרגט געווארן א 28,900 מענטשען, וואס האבן אויסגעמאכט א 44% פון דער יידישער געמיינדע. אסאך בעלגישע האבן געראטעוועט יידן דורך זיי באהאלטן אדער דורך העלפן אנטלויפן פון לאנד.

נאך די מלחמה זענען אויפגעשטעלט געווארן פרישע אידישע קהילות אין בריסעל און אנטווערפן און היינט צוטאגס איז דא אין בעלגיע א 51,800 יידן.

[[קאטעגאריע:אומבאקוקט]]

[[קאטעגאריע:אויף יידיש]]