בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "יידן" ב־"אידן"
ק (החלפת טקסט – "האנדעל" ב־"האנדל") |
ק (החלפת טקסט – "יידן" ב־"אידן") |
||
| (4 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = country in western Europe|העב=מדינה באירופה|דייטש=föderaler Staat in Westeuropa|}} | |||
{{מדינה| | {{מדינה| | ||
| נאמען = בעלגיע | | נאמען = בעלגיע | ||
| שורה 32: | שורה 33: | ||
בעלגיע האט א באפעלקערונג פון בערך 10.4 מיליאן (יולי 2010). | בעלגיע האט א באפעלקערונג פון בערך 10.4 מיליאן (יולי 2010). | ||
בעלגיע איז געווען א גרונטמיטגליד פונעם [[ | בעלגיע איז געווען א גרונטמיטגליד פונעם [[אייראפעאישער פארבאנד|אייראפעאישן פארבאנד]] און איז דער גאסטגעבער פון זיין הויפטקווארטיר. | ||
== היסטאריע == | == היסטאריע == | ||
| שורה 39: | שורה 40: | ||
במשך די מיטעלע יארן האט בעלגיע געוועלטיגט מיט נאך [[נידערלאַנדן|נידערלאנדער]] דורך נאנטע קעניגרייכן. | במשך די מיטעלע יארן האט בעלגיע געוועלטיגט מיט נאך [[נידערלאַנדן|נידערלאנדער]] דורך נאנטע קעניגרייכן. | ||
אין דעם [[14טער י"ה|14טן יארהונדערט]] איז אנגעקומען צו פארשידענע געגענטער אין בעלגיע די גאלדענע עפאכע, אונטער דאס הערשאפט פונם פראנצויזישן [[בארגאניע]] פירשטן. אין די צייט איז געוואקסן די [[עקאנאמיע]], [[אינדוסטריע]] און [[קונסט]]. די פלעמישע שטעט [[איפער]], [[ברוגע]] און [[גענט]] זענען געוואקסען אויף [[טעקסטיל]] און קליידער פראדוקציע. און מיט די צייט איז [[אנטווערפן]] געווארן א וויכטיגע [[ים-פארט]] וואס האט ערמעגליכט אריבער צופירן ווארע צו | אין דעם [[14טער י"ה|14טן יארהונדערט]] איז אנגעקומען צו פארשידענע געגענטער אין בעלגיע די גאלדענע עפאכע, אונטער דאס הערשאפט פונם פראנצויזישן [[בארגאניע]] פירשטן. אין די צייט איז געוואקסן די [[עקאנאמיע]], [[אינדוסטריע]] און [[קונסט]]. די פלעמישע שטעט [[איפער]], [[ברוגע]] און [[גענט]] זענען געוואקסען אויף [[טעקסטיל]] און קליידער פראדוקציע. און מיט די צייט איז [[אנטווערפן]] געווארן א וויכטיגע [[ים-פארט]] וואס האט ערמעגליכט אריבער צופירן ווארע צו אייראפעאישע און בריטישע אונזלען און אויך צו זיי. אינמיטן דעם [[16טער י"ה|16טן יארהונדערט]] האט אנגעהויבן גיין די בארג אראפ, די [[נידערלאַנדן]] זענען אריבער צו די הענט פון די [[שפאניע|שפאנישע]] [[האפסבורגער הויז|האפסבורגן]], איינוואוינער האבן אנגעהויבן א לאנגע קאמף אקעגען דער הערשאפט פון די שפאנישע קאטאליקן. | ||
אין יאר [[1568]] האט אויסגעבראכן דאס קריג פאר זעלבסטשטענדיגקייט פון די [[נידערלאַנדן]], "די רעוואלוציע פון די נידערלאַנדן". דער קריג האט געדויערט אכציג יאר, צום סוף האט [[האלאנד]] מיט אירע פארבינדעטע פארטריבן [[שפאניע]] פון זייערע טעריטאריע, אבער בעלגיע און [[לוקסעמבורג]] זענען געבליבען אונטער די הערשאפט פון די שפאנישע קאטוילן און זענען געווען באקאנט אלס די דרום נידערלאַנדן אדער שפאנישע נידערלאַנדן. אונטער די [[קאנטראקט פון אוטרעכט]] (1713), וואס האט געענדיגט די ירושה'דיגע מלחמה, איז אריבער די שפאנישע נידערלאַנדן צו דער הערשאפט פון די האפסבורגן אין [[עסטרייך]]. נאך דער [[פראנצויזישע רעוואלוציע|פראנצויזישער רעוואלוציע]] האבן די [[פראנצויזן]] אריינגעדרינגען אין דעם געגנט. די פראנצויזישע אינוואזיע האט צוגעאיילט דאס אויפשטעלן פון דער [[פלעמישע נאציאנאלע באוועגונג|פלעמישער נאציאנאלער באוועגונג]], וואס האט זיך קעגן געשטעלט צו א פראנצויזישער הערשאפט. דאס אמאליגע [[נידערלאַנדן]] איז געווארן א פאל-שטענדיג חלק פון [[פראנקרייך]], וואס האט ווידער צוטיילט צו ניין שטיקלעך. | אין יאר [[1568]] האט אויסגעבראכן דאס קריג פאר זעלבסטשטענדיגקייט פון די [[נידערלאַנדן]], "די רעוואלוציע פון די נידערלאַנדן". דער קריג האט געדויערט אכציג יאר, צום סוף האט [[האלאנד]] מיט אירע פארבינדעטע פארטריבן [[שפאניע]] פון זייערע טעריטאריע, אבער בעלגיע און [[לוקסעמבורג]] זענען געבליבען אונטער די הערשאפט פון די שפאנישע קאטוילן און זענען געווען באקאנט אלס די דרום נידערלאַנדן אדער שפאנישע נידערלאַנדן. אונטער די [[קאנטראקט פון אוטרעכט]] (1713), וואס האט געענדיגט די ירושה'דיגע מלחמה, איז אריבער די שפאנישע נידערלאַנדן צו דער הערשאפט פון די האפסבורגן אין [[עסטרייך]]. נאך דער [[פראנצויזישע רעוואלוציע|פראנצויזישער רעוואלוציע]] האבן די [[פראנצויזן]] אריינגעדרינגען אין דעם געגנט. די פראנצויזישע אינוואזיע האט צוגעאיילט דאס אויפשטעלן פון דער [[פלעמישע נאציאנאלע באוועגונג|פלעמישער נאציאנאלער באוועגונג]], וואס האט זיך קעגן געשטעלט צו א פראנצויזישער הערשאפט. דאס אמאליגע [[נידערלאַנדן]] איז געווארן א פאל-שטענדיג חלק פון [[פראנקרייך]], וואס האט ווידער צוטיילט צו ניין שטיקלעך. | ||
| שורה 46: | שורה 47: | ||
ביי דער [[קאנגרעס פון ווין]], נאך דער נידערלאגע פון [[נאפאלעאן]] אין יאר [[1815]], איז דער געגנט איבערגעגעבן געווארן צו דעם [[פאראייניגטע קעניגרייך פון די נידערלאַנדן]]. אבער נאך פופצן יאר, אין יאר [[1830]], האבן ווידערגעשפעניגט די [[קאטויל]]ישע דרום פראווינצן פון די נידערלאַנדן אין די [[האלאנד|האלענדישע]] [[פראטעסטאנט]]ישע הערשאפט. זיי האבן געוואונען זעלבסשטענדיגקייט, און זיי האבן אויפגעשטעלט צום ערשטן מאל אן אייגן קעניגרייך מיטן אדאפטירן דאס [[רוים|רוימישע]] נאמען פונעם געגנט בעלגיקא/בעלגיע. די בעלגישע האבן געשטרעבט אויף א זעלבסשטענדיגן קעניגרייך און האבן זיך געוואנדן צום [[פראנצויזישער|פראנצויזישען]] קעניג צו אויפנעמען זיין זון אלס קעניג פון בעלגיע. ווען ער האט נישט געוואלט, האט מען אנגעבאטן דאס קעניגרייך פארן [[דייטש]]ן פרינץ לעאפאלד וואס האט געהערט צו דער [[זאקסען-קאבורג-גאטהא]] משפחה (די מומע פון דער בריטישער קעניגין [[וויקטאריע]]). אום [[21סטן יולי]] [[1831]], דאס בעלגישע זעלבסשטענדיגקייט טאג, איז געקרוינט געווארן פרינץ לעאפאלד אלס [[לעאפאלד דער ערשטער פון בעלגיע|לעאפאלד דער ערשטער, דער קעניג פון בעלגיע]], און אזוי האט זיך אנגעהויבן די דינאסטיע פונם [[בעלגישע מאנארכיע|בעלגישע קעניגרייך]]. פאר פינף און אכציג יאר האט בעלגיע געבליהט אלץ א קליינע אבער פעסטגעשטעלטע קעניגרייך. בעלגיע האט מורא געהאט איינגעשלינגן צו ווערן דורך איינע פון די שכנים צוזאמען מיט די גרויסע שלאכטן פאר מאכט ביי די גרעניצן - [[דייטשלאנד]], [[פראנקרייך]] און [[האלאנד]], וועגען דעם האט זי זיך געהאלטן צו א נייטראלע אויסערן פאליטיק. טראץ די נייטראלע פאליטיק, און דאס אנערקענונג פון די [[פרוזען]], האבן די [[דייטש]]ן אינוואדירט אום יאר [[1914]]. דאס אינוואדירן באגלייט מיט קריגס-פארברעכן איז געווען דאס אורזאך פון די זאפארטע צושטעלונג פון [[ענגלאנד]] צו די [[מלחמה]]. אייניגע פון די שווערסטע בלוטיגסטע שלאכטן בשעת דער [[ערשטע וועלט מלחמה|ערשטער וועלט מלחמה]] איז געווען אויפן בעלגישן גרונד. | ביי דער [[קאנגרעס פון ווין]], נאך דער נידערלאגע פון [[נאפאלעאן]] אין יאר [[1815]], איז דער געגנט איבערגעגעבן געווארן צו דעם [[פאראייניגטע קעניגרייך פון די נידערלאַנדן]]. אבער נאך פופצן יאר, אין יאר [[1830]], האבן ווידערגעשפעניגט די [[קאטויל]]ישע דרום פראווינצן פון די נידערלאַנדן אין די [[האלאנד|האלענדישע]] [[פראטעסטאנט]]ישע הערשאפט. זיי האבן געוואונען זעלבסשטענדיגקייט, און זיי האבן אויפגעשטעלט צום ערשטן מאל אן אייגן קעניגרייך מיטן אדאפטירן דאס [[רוים|רוימישע]] נאמען פונעם געגנט בעלגיקא/בעלגיע. די בעלגישע האבן געשטרעבט אויף א זעלבסשטענדיגן קעניגרייך און האבן זיך געוואנדן צום [[פראנצויזישער|פראנצויזישען]] קעניג צו אויפנעמען זיין זון אלס קעניג פון בעלגיע. ווען ער האט נישט געוואלט, האט מען אנגעבאטן דאס קעניגרייך פארן [[דייטש]]ן פרינץ לעאפאלד וואס האט געהערט צו דער [[זאקסען-קאבורג-גאטהא]] משפחה (די מומע פון דער בריטישער קעניגין [[וויקטאריע]]). אום [[21סטן יולי]] [[1831]], דאס בעלגישע זעלבסשטענדיגקייט טאג, איז געקרוינט געווארן פרינץ לעאפאלד אלס [[לעאפאלד דער ערשטער פון בעלגיע|לעאפאלד דער ערשטער, דער קעניג פון בעלגיע]], און אזוי האט זיך אנגעהויבן די דינאסטיע פונם [[בעלגישע מאנארכיע|בעלגישע קעניגרייך]]. פאר פינף און אכציג יאר האט בעלגיע געבליהט אלץ א קליינע אבער פעסטגעשטעלטע קעניגרייך. בעלגיע האט מורא געהאט איינגעשלינגן צו ווערן דורך איינע פון די שכנים צוזאמען מיט די גרויסע שלאכטן פאר מאכט ביי די גרעניצן - [[דייטשלאנד]], [[פראנקרייך]] און [[האלאנד]], וועגען דעם האט זי זיך געהאלטן צו א נייטראלע אויסערן פאליטיק. טראץ די נייטראלע פאליטיק, און דאס אנערקענונג פון די [[פרוזען]], האבן די [[דייטש]]ן אינוואדירט אום יאר [[1914]]. דאס אינוואדירן באגלייט מיט קריגס-פארברעכן איז געווען דאס אורזאך פון די זאפארטע צושטעלונג פון [[ענגלאנד]] צו די [[מלחמה]]. אייניגע פון די שווערסטע בלוטיגסטע שלאכטן בשעת דער [[ערשטע וועלט מלחמה|ערשטער וועלט מלחמה]] איז געווען אויפן בעלגישן גרונד. | ||
ביי די [[צווייטער וועלט קריג]] איז גאנץ בעלגיע איינגענומען געווארן אין דריי וואכן אום לויף פון א איבעראשונג אנגריף דורך דייטשע אין מאי 1940. בעלגיע האט נאכן [[צווייטער וועלט קריג]] גענאסן פון אן [[עקאנאמיק|עקאנאמישן]] אויפשוואונג. בעלגיע איז אויסגערופן געווארן אלץ די הויפטקווארטירן פון די [[ | ביי די [[צווייטער וועלט קריג]] איז גאנץ בעלגיע איינגענומען געווארן אין דריי וואכן אום לויף פון א איבעראשונג אנגריף דורך דייטשע אין מאי 1940. בעלגיע האט נאכן [[צווייטער וועלט קריג]] גענאסן פון אן [[עקאנאמיק|עקאנאמישן]] אויפשוואונג. בעלגיע איז אויסגערופן געווארן אלץ די הויפטקווארטירן פון די [[אייראפעאישער פארבאנד|אייראפעאישן פארבאנד]] און פון [[נאט"א]] (צפון אטלאנטישע פאקט ארגאניזאציע), און דאס האט געהעכערט די פארבינדונגן מיט אויסלענדישע ביזנעסער און האט פארבעסערט אירע עקאנאמיע. אויך געפינט זיך אין בעלגיע די [[אייראפעאישע קאמיסיע]]. | ||
היינט איז בעלגיע צוטיילט אין צוויי [[עטנישע גרופע|עטנישע]] חלקים, די פלעמערס און די וואלאנישע, עס שיינט אז ווען נישט די [[הויפטשטאט]] [[בריסל|בריסעל]] און די [[מאנארכיע]], וואלט בעלגיע געווען צוטיילט און צוויי לענדער. דער יעצטיגער קעניג איז [[פיליפ דער ערשטער פון בעלגיע|פיליפ דער ערשטער]] וואס האט איבערגענומען און יאר 2013 זיין פאטער [[אלבערט דער צווייטער פון בעלגיע|אלבערט דער צווייטער]] וועלכער האט זיך אפגעזאגט. דער יעצטיגער [[פרעמיער מיניסטער]] איז [[איוו לעטרעם]] וועלכער האט אויפגעטוישט [[הערמאן וואן ראמפוי]] נאכדעם וואס ער איז געווארן אויפגענומען פאר די ערשטע שטענדיגע פרעזידענט פון די [[ | היינט איז בעלגיע צוטיילט אין צוויי [[עטנישע גרופע|עטנישע]] חלקים, די פלעמערס און די וואלאנישע, עס שיינט אז ווען נישט די [[הויפטשטאט]] [[בריסל|בריסעל]] און די [[מאנארכיע]], וואלט בעלגיע געווען צוטיילט און צוויי לענדער. דער יעצטיגער קעניג איז [[פיליפ דער ערשטער פון בעלגיע|פיליפ דער ערשטער]] וואס האט איבערגענומען און יאר 2013 זיין פאטער [[אלבערט דער צווייטער פון בעלגיע|אלבערט דער צווייטער]] וועלכער האט זיך אפגעזאגט. דער יעצטיגער [[פרעמיער מיניסטער]] איז [[איוו לעטרעם]] וועלכער האט אויפגעטוישט [[הערמאן וואן ראמפוי]] נאכדעם וואס ער איז געווארן אויפגענומען פאר די ערשטע שטענדיגע פרעזידענט פון די [[אייראפעאישער ראט]]. | ||
== פאליטיק == | == פאליטיק == | ||
| שורה 70: | שורה 71: | ||
== עקאנאמיע == | == עקאנאמיע == | ||
די בעלגישע [[עקאנאמיע]] איז זייער ענטוויקלט און איז באזירט אויף [[אינטערנאציאנאל]]ן [[האנדל]]. מער פון 70% פון בעלגיע'ס [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטא אינלענדישן פראדוקט]] קומט פון [[אימפארט]] און [[עקספארט]]. בעלגיע ברענגט אריין רוי-שטאף פאר פילע פראדוקטן און עקספארטירט זיי נאכן איבערארבעטן וואס הייבט דאס פראדוקט-ווערט. מער פון 50% פון פראדוקציע איז באשטימט פאר [[עקספארט]], און אין געוויסע געביטן וואו צב"ש [[טעקסטיל]] און [[גלאז]] גייט עס ארויף ביז 80%. וויבאלד דאס פאזיציע פונם לאנד און די ענטוויקעלטע [[טראנספארטאציע]] פון [[אינפרא-סטראקטור]] דינט בעלגיע אלץ א צענטראלע קאמערצואלע אנשלוס-פונקט אין די | די בעלגישע [[עקאנאמיע]] איז זייער ענטוויקלט און איז באזירט אויף [[אינטערנאציאנאל]]ן [[האנדל]]. מער פון 70% פון בעלגיע'ס [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטא אינלענדישן פראדוקט]] קומט פון [[אימפארט]] און [[עקספארט]]. בעלגיע ברענגט אריין רוי-שטאף פאר פילע פראדוקטן און עקספארטירט זיי נאכן איבערארבעטן וואס הייבט דאס פראדוקט-ווערט. מער פון 50% פון פראדוקציע איז באשטימט פאר [[עקספארט]], און אין געוויסע געביטן וואו צב"ש [[טעקסטיל]] און [[גלאז]] גייט עס ארויף ביז 80%. וויבאלד דאס פאזיציע פונם לאנד און די ענטוויקעלטע [[טראנספארטאציע]] פון [[אינפרא-סטראקטור]] דינט בעלגיע אלץ א צענטראלע קאמערצואלע אנשלוס-פונקט אין די אייראפעאישער מארקט. | ||
בעלגיע איז א צענטראלע געמיינשאף אין די | בעלגיע איז א צענטראלע געמיינשאף אין די אייראפעאישע פאראיין, א געמיינשאף אין די יורא, און בריסעל דינט אלץ די הויפטשטאט פון די אייראפעאישע פאראיין. דאס עקאנאמישען מארקעט אין בעלגיע איז זעהר ענטוויקלט, די ארבעטס-פראדוקטיוויטעט איז הויך און דער ברוטא אינלענדישער פראדוקט פער מענטש איז פון די העכסטע אין די אינדוסטריעלע לענדער. די דינסטן סעקטאר איז דאמינאנט און איז 75% פון דעם בעלגישן ברוטא אינלענדישן פראדוקט. די [[אינדוסטריע]] פאבריצירט א 24% פון דעם ברוטא אינלענדישן פראדוקט, און די [[אגריקולטור]] נאר א 1.3%. בעלגיע איז א קליינע אפענע מארק מיט אויסלענדישע האנדל באציאונגען צום ברוטא אינלענדישן פראדוקט פון א 84% פאר אימפארט און א 79% פאר עקספארט. | ||
בעלגיע אימפארטירט בעיקר עסן, מאשינעריי איינריכטונגען, רויע דיאמאנטען, נאפט, שטאף און נאך. די הויפט אימפארט איז אויטאמאבילן, באארבעטע עסן, באארבעטע מעטאלן, באארבעטע דיאמאנטען. | בעלגיע אימפארטירט בעיקר עסן, מאשינעריי איינריכטונגען, רויע דיאמאנטען, נאפט, שטאף און נאך. די הויפט אימפארט איז אויטאמאבילן, באארבעטע עסן, באארבעטע מעטאלן, באארבעטע דיאמאנטען. | ||
| שורה 103: | שורה 104: | ||
== דעמאגראפיע == | == דעמאגראפיע == | ||
בעלגיע האט א באפעלקערונג<ref>געשאצט יולי 2010 - https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html</ref> פון 10,414,336 איינוואוינערס. [[רעליגיעס]] אין בעלגיע ווערט צוטיילט 75% [[קאטויליש|קאטוילן]], 4% [[מוסלמענער]], 1% [[פראטעסטאנט]]ן און ווייניגער פון 1% | בעלגיע האט א באפעלקערונג<ref>געשאצט יולי 2010 - https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html</ref> פון 10,414,336 איינוואוינערס. [[רעליגיעס]] אין בעלגיע ווערט צוטיילט 75% [[קאטויליש|קאטוילן]], 4% [[מוסלמענער]], 1% [[פראטעסטאנט]]ן און ווייניגער פון 1% אידן. שפראכן <ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html</ref> ווערט צוטיילט [[האלענדיש|פלעמיש]] 60%, [[פראנצויזיש]] 40% און [[דייטשיש|דייטש]] ווייניגער פון 1%. | ||
=== אידן אין בעלגיע === | === אידן אין בעלגיע === | ||
די ערשטע | די ערשטע אידן זענען אנגעקומען קיין בעלגיע אין די [[מיטלאלטער]], אין די [[13טער י"ה]], אבער די קהילות זענען געווארן חרוב במשך יענע יארהונדערט און די [[14טער י"ה]] דורך די [[שווארצע מגפה]] אין די רייאטן וואס איז געווארן מיטבאגלייט. אין דער [[16טער י"ה]] זענען אנגעקומען [[אנוסים]] פון [[שפאניע]] און [[פארטוגאל]], און אין דער [[16טער י"ה]] זענען אנגעקומען אידן פון דייטשלאנד צו די געניצן פונם לאנד. ווען בעלגיע האט אויסגערופן זעלבסטשטענדיגקייט און יאר [[1830]] האבן געלעבט נאר א 1,000 אידן. די גרויסע איינוואנדערונג איז אנגעקומען אין ענדע [[19טער י"ה]] מייסטענס פון [[מזרח אייראפע]]. | ||
נאכדעם וואס בעלגיע איז איינגענומען געווארן דורך דאס [[נאצי דייטשלאנד|נאצישן דייטשלאנד]] ביי די [[צווייטער וועלט קריג]] איז נישט שלעכט געווארן פאר די אידן אויף איינמאל נאר צוביסלעך, און א העלפט אידן זענען געשיקט געווארן צו ארבעטס-לאגערן און טויט-לאגערן בשעת די מלחמה. פון זיי זענען געהרגט געווארן א 28,900 מענטשען, וואס האבן אויסגעמאכט א 44% פון דער אידישער געמיינדע. אסאך בעלגישע האבן געראטעוועט אידן דורך זיי באהאלטן אדער דורך העלפן אנטלויפן פון לאנד. | נאכדעם וואס בעלגיע איז איינגענומען געווארן דורך דאס [[נאצי דייטשלאנד|נאצישן דייטשלאנד]] ביי די [[צווייטער וועלט קריג]] איז נישט שלעכט געווארן פאר די אידן אויף איינמאל נאר צוביסלעך, און א העלפט אידן זענען געשיקט געווארן צו ארבעטס-לאגערן און טויט-לאגערן בשעת די מלחמה. פון זיי זענען געהרגט געווארן א 28,900 מענטשען, וואס האבן אויסגעמאכט א 44% פון דער אידישער געמיינדע. אסאך בעלגישע האבן געראטעוועט אידן דורך זיי באהאלטן אדער דורך העלפן אנטלויפן פון לאנד. | ||