22
רעדאגירונגען
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
אין תקציר עריכה |
||
| (איין צווישנדיגע ווערסיע פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 14: | שורה 14: | ||
| רעגירונג = <!-- | | רעגירונג = <!-- | ||
| ראש מלוכה טיטל = גרונטלעך: פרעזידענט --> | | ראש מלוכה טיטל = גרונטלעך: פרעזידענט --> | ||
| פרעמיער מיניסטער =אייאטעלע כומעיני | |||
| פרעמיער מיניסטער = | |||
| גרינדונג דאטום = | | גרינדונג דאטום = | ||
| פלאך מאס = 1,648,195 | | פלאך מאס = 1,648,195 | ||
| שורה 30: | שורה 29: | ||
| טעלעפאן קאד = 98 | | טעלעפאן קאד = 98 | ||
| באמערקונגען = | | באמערקונגען = | ||
}} | |פרעזידענט=מסעוד פזשקיאן}} | ||
'''איראַן''' ({{שפראך-fa| ایران}}), פריער באוואוסט מיטן נאמען '''פערסיע''', אפיציעל די '''איסלאַמישע רעפובליק פון איראַן''', איז א לאנד אין [[מערב אזיע]]. איראן איז אן [[איסלאם|איסלאמיש]] [[לאנד]], אויף דער [[שיא איסלאם|שיאיטישער]] שטרעמונג פון איסלאם. | '''איראַן''' ({{שפראך-fa| ایران}}), פריער באוואוסט מיטן נאמען '''פערסיע''', אפיציעל די '''איסלאַמישע רעפובליק פון איראַן''', איז א לאנד אין [[מערב אזיע]]. איראן איז אן [[איסלאם|איסלאמיש]] [[לאנד]], אויף דער [[שיא איסלאם|שיאיטישער]] שטרעמונג פון איסלאם. | ||
זיין הויפּטשטאָט איז [[טעהראן]]. | זיין הויפּטשטאָט איז [[טעהראן]]. | ||
| שורה 36: | שורה 35: | ||
איראן גרעניצט זיך מיט [[איראק]] און [[טערקיי]] אין מערב, מיט [[ארמעניע]] און [[אזערביידזשאן]] אין צפון־מערב, מיט [[קאזאכסטאן]] און [[רוסלאנד]] איבערן [[קאספישער ים|קאספישן ים]], מיט [[טורקמעניסטאן]] אין צפון־מזרח, מיט [[אפגאניסטאן]] און [[פאקיסטאן]] פון מזרח, און אין דרום מיטן [[פערסישער איינגאס|פערסישן איינגאס]]. מיט א שטח פון 1,648,195 קוואדראט ק"מ, איז איראן דאס צווייטע גרעסטע לאנד אינעם מיטל־מזרח און דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|17ט גרעסטע]] אין דער וועלט. | איראן גרעניצט זיך מיט [[איראק]] און [[טערקיי]] אין מערב, מיט [[ארמעניע]] און [[אזערביידזשאן]] אין צפון־מערב, מיט [[קאזאכסטאן]] און [[רוסלאנד]] איבערן [[קאספישער ים|קאספישן ים]], מיט [[טורקמעניסטאן]] אין צפון־מזרח, מיט [[אפגאניסטאן]] און [[פאקיסטאן]] פון מזרח, און אין דרום מיטן [[פערסישער איינגאס|פערסישן איינגאס]]. מיט א שטח פון 1,648,195 קוואדראט ק"מ, איז איראן דאס צווייטע גרעסטע לאנד אינעם מיטל־מזרח און דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|17ט גרעסטע]] אין דער וועלט. | ||
מער ווי | מער ווי 90 מיליאן מענטשן וואוינען אין איראן, דאס [[ליסטע פון לענדער לויט באפעלקערונג|17ט מערסט באפעלקערטע לאנד]] אין דער וועלט. | ||
איראן פארמאגט גאר אסאך נאטירליכע אוצרות פון אויל קוואלן און ריזיגע זאפאסן פון נאטורליכן גאז, איראן פארמאגט אויך אסאך [[מינעראל]] מינעס. איראן איז די היים פון איינער פון דער וועלט'ס עלטסטע [[ציוויליזאציע]]ס. די איראנישע מעדן האבן פאראייניגט דעם שטח אין אן אימפעריע בערך אין די [[יארן ג'ש' - ג'שצ"ט|ג'ש' יארן]]. איראן האט דערגרייכט דעם שפיץ פון זיין מאכט ביי דער [[אכאמענישע אימפעריע|אכאמענישער אימפעריע]] (די ערשטע פערסישע אימפעריע) אונטער [[כורש]] אין די [[יארן ג'ת' - ג'תצ"ט|ג'ת' יארן]]. די אימפעריע איז געווען שפרייט פון די [[באלקאן לענדער]] אין מערב ביזן [[אינדוס טאל]] אין מזרח, די גרעסטע אימפעריע אין דער וועלט. די אימפעריע איז איינגעפאלן נאך די מלחמות מיט [[אלכסנדר מוקדון]]. | איראן פארמאגט גאר אסאך נאטירליכע אוצרות פון אויל קוואלן און ריזיגע זאפאסן פון נאטורליכן גאז, איראן פארמאגט אויך אסאך [[מינעראל]] מינעס. איראן איז די היים פון איינער פון דער וועלט'ס עלטסטע [[ציוויליזאציע]]ס. די איראנישע מעדן האבן פאראייניגט דעם שטח אין אן אימפעריע בערך אין די [[יארן ג'ש' - ג'שצ"ט|ג'ש' יארן]]. איראן האט דערגרייכט דעם שפיץ פון זיין מאכט ביי דער [[אכאמענישע אימפעריע|אכאמענישער אימפעריע]] (די ערשטע פערסישע אימפעריע) אונטער [[כורש]] אין די [[יארן ג'ת' - ג'תצ"ט|ג'ת' יארן]]. די אימפעריע איז געווען שפרייט פון די [[באלקאן לענדער]] אין מערב ביזן [[אינדוס טאל]] אין מזרח, די גרעסטע אימפעריע אין דער וועלט. די אימפעריע איז איינגעפאלן נאך די מלחמות מיט [[אלכסנדר מוקדון]]. | ||
| שורה 52: | שורה 51: | ||
איראן איז געווארן א מיטגליד אין די [[פאראייניגטע פעלקער]] אין 1945, און איז אויך א מיטגליד אין דער [[אפעק]] ארגאניזאציע. | איראן איז געווארן א מיטגליד אין די [[פאראייניגטע פעלקער]] אין 1945, און איז אויך א מיטגליד אין דער [[אפעק]] ארגאניזאציע. | ||
== עטימאלאגיע == | ==עטימאלאגיע== | ||
דאס ווארט "איראן" קומט פון אן אוראלט-איראנישער שפראך "אַריאַנאַ", ''לאנד פון די אריאנער''. | דאס ווארט "איראן" קומט פון אן אוראלט-איראנישער שפראך "אַריאַנאַ", ''לאנד פון די אריאנער''. | ||
| שורה 64: | שורה 63: | ||
אין 550 האט [[כורש]] פון אנשאן איבערגענומען די מעדישע אימפעריע און האט געגרינדעט די [[אכאמענישע אימפעריע]] | אין 550 האט [[כורש]] פון אנשאן איבערגענומען די מעדישע אימפעריע און האט געגרינדעט די [[אכאמענישע אימפעריע]] | ||
== אין די נייעס == | ==אין די נייעס== | ||
איראן איז אסאך אויף די ארענע פון נייעס וואס באדרעאט די וועלט. צוליב די באשולדיגונג און זארג אז זי איז אין א געיעג נאך [[נוקלעארע וואפן]]. מאנכע האלטן אז זי האלט גאר נאענט צו ערצייגן איר ערשטע אטאמישע וואפן, וואס פאר [[מדינת ישראל]] איז דאס גאר ביטערע נייעס. | איראן איז אסאך אויף די ארענע פון נייעס וואס באדרעאט די וועלט. צוליב די באשולדיגונג און זארג אז זי איז אין א געיעג נאך [[נוקלעארע וואפן]]. מאנכע האלטן אז זי האלט גאר נאענט צו ערצייגן איר ערשטע אטאמישע וואפן, וואס פאר [[מדינת ישראל]] איז דאס גאר ביטערע נייעס. | ||
| שורה 74: | שורה 73: | ||
==טעראר אקציעס== | |||
== טעראר אקציעס == | |||
איראן האט זיך פון דער אנהייב פון דער איסלאמישער רעוואלוציע זיך אפגעגעבן מיט פארכאפן ציווילע, אדער דיפלאמאטן, פאר משכונות אויסטויש, פון דארט איז עס געווארן זייער פארשפרייט, און באנוצט אין די מוסלעמענישע וועלט. | איראן האט זיך פון דער אנהייב פון דער איסלאמישער רעוואלוציע זיך אפגעגעבן מיט פארכאפן ציווילע, אדער דיפלאמאטן, פאר משכונות אויסטויש, פון דארט איז עס געווארן זייער פארשפרייט, און באנוצט אין די מוסלעמענישע וועלט. | ||
איראן ווערט דירעקט באשולדיגט אין אקציעס, וואס [[כעזבאלא]] האט דורכגעפירט, איבער דער גארער וועלט, אין [[דייטשלאנד]], ווי איראנער געהיימע אגענטן האבן אומגעברענגט קעגנער צו דער איסלאמישער רעפובליק, און די דייטשע פאליציי האט זיי געכאפט, און זיי האבן מודה געווען אז זיי געהערן אן די [[רעוואלוציאנערע וועכטער]], אין [[ארגענטינע]] ווי די אידישע געמיינדעס געביידע, אין [[בוענאס איירעס]], איז אויפגעריסן געווארן אין א זעלבסטמארד אטאקע, האט איראן געהאט א דירעקטע האנט, | איראן ווערט דירעקט באשולדיגט אין אקציעס, וואס [[כעזבאלא]] האט דורכגעפירט, איבער דער גארער וועלט, אין [[דייטשלאנד]], ווי איראנער געהיימע אגענטן האבן אומגעברענגט קעגנער צו דער איסלאמישער רעפובליק, און די דייטשע פאליציי האט זיי געכאפט, און זיי האבן מודה געווען אז זיי געהערן אן די [[רעוואלוציאנערע וועכטער]], אין [[ארגענטינע]] ווי די אידישע געמיינדעס געביידע, אין [[בוענאס איירעס]], איז אויפגעריסן געווארן אין א זעלבסטמארד אטאקע, האט איראן געהאט א דירעקטע האנט, | ||
=== קעגנער === | ===קעגנער=== | ||
איינע פון די ארגאניזאציעס וואס קעגנט זיך צו דער איראנישער רעגירונג איז די טעראר גרופע [[דזשונדאלא]]. | איינע פון די ארגאניזאציעס וואס קעגנט זיך צו דער איראנישער רעגירונג איז די טעראר גרופע [[דזשונדאלא]]. | ||
== עקאנאמיע == | ==עקאנאמיע== | ||
איראנ'ס עקאנאמיע איז א געמיש פון צענטראלער פלאנירונג, שטאַט באזיץ פון אויל אנדערע גרויסע אונטערנעמונגען, דארף לאנדווירטשאפט, און קליינע האנדל ביזנעסן. אין 2011 איז דער ברוטא אינלענדישער פראדוקט געווען $482 ביליאן. איראן ווערט גערעכנט א העכער-מיטל איינקומפט עקאנאמיע ביים [[וועלט באנק]]. ארבעטסלאזקייט איז העכער פון 10%, ביי פרויען טאפלט ווי ביי מענער. | איראנ'ס עקאנאמיע איז א געמיש פון צענטראלער פלאנירונג, שטאַט באזיץ פון אויל אנדערע גרויסע אונטערנעמונגען, דארף לאנדווירטשאפט, און קליינע האנדל ביזנעסן. אין 2011 איז דער ברוטא אינלענדישער פראדוקט געווען $482 ביליאן. איראן ווערט גערעכנט א העכער-מיטל איינקומפט עקאנאמיע ביים [[וועלט באנק]]. ארבעטסלאזקייט איז העכער פון 10%, ביי פרויען טאפלט ווי ביי מענער. | ||
| שורה 102: | שורה 100: | ||
איראן באשטייט פונעם [[איראנישער פלאטא|איראנישן פלאטא]] אחוץ פון די בארטנס פונעם קאספישן ים און [[כוזעסטאן פראווינץ]] אין דרום־מערב פון לאנד. ער איז זייער בארגיק מיט פארשידענע בארגקייטן מיט טאלן צווישן זיי. דער באפעלקערטער מערב טייל פון לאנד איז דאס מערסט בארגיק, מיט בארגקייטן ווי די [[קאווקאז בערג|קאווקאז]], [[זאגראס]] און [[אלבארז]] בערג. דער העכסטער פונקט אין איראן איז [[דאמאוואנד]], הויך 5,610 מעטער, וואס איז אויך דער העכסטער פונקט אין אייראפע-אזיע מערב פונעם [[הינדו קוש]]. | איראן באשטייט פונעם [[איראנישער פלאטא|איראנישן פלאטא]] אחוץ פון די בארטנס פונעם קאספישן ים און [[כוזעסטאן פראווינץ]] אין דרום־מערב פון לאנד. ער איז זייער בארגיק מיט פארשידענע בארגקייטן מיט טאלן צווישן זיי. דער באפעלקערטער מערב טייל פון לאנד איז דאס מערסט בארגיק, מיט בארגקייטן ווי די [[קאווקאז בערג|קאווקאז]], [[זאגראס]] און [[אלבארז]] בערג. דער העכסטער פונקט אין איראן איז [[דאמאוואנד]], הויך 5,610 מעטער, וואס איז אויך דער העכסטער פונקט אין אייראפע-אזיע מערב פונעם [[הינדו קוש]]. | ||
דער קלימאט אין איראן איז מערסטנס טרוקן אדער האלב-טרוקן, אבער | דער קלימאט אין איראן איז מערסטנס טרוקן אדער האלב-טרוקן, אבער נעבן דעם קאספישן ים איז דער קלימאט מער טראפיש. | ||
==דעמאגראפיע== | ==דעמאגראפיע== | ||
רעדאגירונגען