אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דיינו"
אין תקציר עריכה |
|||
| (5 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
[[טעקע:Rylands Haggadah | {{דעסקריפציע|פיוט אין הגדה של פסח}} | ||
[[טעקע:Printers- Giovanni di Gara, Publisher and proofreader- Israel ben Daniel ha-Zifroni - The Venice Haggadah - Google Art Project.jpg|ממוזער|"דיינו", פון [[ווענעציע]] הגדה, [[1609]]]] | [[טעקע:Rylands Haggadah Dayenu.png|ממוזער|"דיינו", ריילאנדס [[הגדה]], [[14'טער יארהונדערט]]]] | ||
[[טעקע:Printers- Giovanni di Gara, Publisher and proofreader- Israel ben Daniel ha-Zifroni - The Venice Haggadah - Google Art Project.jpg|ממוזער|"דיינו", פון [[ווענעציע]]ר הגדה, [[1609]]]] | |||
[[טעקע:Daiyyeinu manuscript.jpg|ממוזער|"דיינו", פייגל קעפ הגדה]] | [[טעקע:Daiyyeinu manuscript.jpg|ממוזער|"דיינו", פייגל קעפ הגדה]] | ||
'''דַּיֵּינוּ''' ("וואלט אונז גענוג געווען"; אדער '''כַּמָּה מַעֲלוֹת טוֹבוֹת''') איז א [[פיוט]] וואס שילדערט די פילע | '''דַּיֵּינוּ''' ("וואלט אונז גענוג געווען"; אדער '''כַּמָּה מַעֲלוֹת טוֹבוֹת''') איז א [[פיוט]] וואס שילדערט די פילע טובות וואס דער באשעפער האט געטוהן צו די אידן ביי [[יציאת מצרים]], [[קריעת ים סוף]], אין [[מדבר]], נתינת השבת והתורה, ביז'ן אויפבויען דעם [[בית המקדש]] אין [[ארץ ישראל]], אויף וואס יעדע איינס באזונדער דארפן אידן דאנקן צום באשעפער. דער אור-אלטער פיוט ווערט געזינגען ביים [[סדר נאכט]] אלס א טייל פון דער [[הגדה של פסח]], נאכ'ן [[סיפור יציאת מצרים]]. | ||
== פיוט == | == פיוט == | ||
דער פיוט באַשטייט פון פופצן סטאנזעס, וואָס יעדע פון זיי באַשרייבט איין [[נס]] וואָס דער אויבערשטער האט געטון צו די אידן, און באשטימט אז מיר וואלטן זיך געקענט באגענוגן מיט דעם, און מיר וואלטן נישט געדארפט האבן אויך דער קומענדיגער נס. ארום האלב פון די דערמאנטע מעלות זענען ניסים וועלכע זענען געשען פאר די אידן דורכאויס יציאת מצרים, און די איבריגע באַשרייבן ספּעציעלע געשעענישן, וואָס זענען פאָרגעקומען דורכאויס די רייזע אין [[מדבר]] און ביים אריינגיין אין [[ארץ ישראל]]. דער פיוט פירט אויס מיט א קל וחומר אז מיר דארפן זיכער דאנקען דעם באשעפער אויף אזויפיל ניסים צוזאמען. | דער פיוט באַשטייט פון פופצן סטאנזעס, וואָס יעדע פון זיי באַשרייבט איין [[נס]] וואָס דער אויבערשטער האט געטון צו די אידן, און באשטימט אז מיר וואלטן זיך געקענט באגענוגן מיט דעם, און מיר וואלטן נישט געדארפט האבן אויך דער קומענדיגער נס. ארום האלב פון די דערמאנטע מעלות זענען ניסים וועלכע זענען געשען פאר די אידן דורכאויס יציאת מצרים, און די איבריגע באַשרייבן ספּעציעלע געשעענישן, וואָס זענען פאָרגעקומען דורכאויס די רייזע אין [[מדבר]] און ביים אריינגיין אין [[ארץ ישראל]]. דער פיוט פירט אויס מיט א קל וחומר אז מיר דארפן זיכער דאנקען דעם באשעפער אויף אזויפיל ניסים צוזאמען. | ||
| שורה 10: | שורה 10: | ||
== נוסח == | == נוסח == | ||
{{ציטוט | [[טעקע:Hileq And Bileq Haggadah Daynu.jpg|ממוזער|"דיינו", אינעם חילק ובילק הגדה, דייטשלאנד [[15טער יארהונדערט]]]] | ||
{{ציטוט | |||
| כַּמָּה מַעֲלוֹת טוֹבוֹת לַמָּקוֹם עָלֵינוּ! | |||
אִלּוּ הוֹצִיאָנוּ מִמִּצְרַיִם וְלֹא עָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, דַּיֵּינוּ. | אִלּוּ הוֹצִיאָנוּ מִמִּצְרַיִם וְלֹא עָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, דַּיֵּינוּ. | ||
אִלּוּ עָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, וְלֹא עָשָׂה בֵאלֹהֵיהֶם{{הערה|באזירט אויפ'ן פסוק: וְעָבַרְתִּי בְאֶרֶץ מִצְרַיִם בַּלַּיְלָה הַזֶּה וְהִכֵּיתִי כָל בְּכוֹר בְּאֶרֶץ מִצְרַיִם מֵאָדָם וְעַד בְּהֵמָה וּבְכָל אֱלֹהֵי מִצְרַיִם אֶעֱשֶׂה שְׁפָטִים אֲנִי ה' ({{תנ"ך|שמות|יב|יב}}).}}, דַּיֵּינוּ. | אִלּוּ עָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, וְלֹא עָשָׂה בֵאלֹהֵיהֶם{{הערה|באזירט אויפ'ן פסוק: וְעָבַרְתִּי בְאֶרֶץ מִצְרַיִם בַּלַּיְלָה הַזֶּה וְהִכֵּיתִי כָל בְּכוֹר בְּאֶרֶץ מִצְרַיִם מֵאָדָם וְעַד בְּהֵמָה וּבְכָל אֱלֹהֵי מִצְרַיִם אֶעֱשֶׂה שְׁפָטִים אֲנִי ה' ({{תנ"ך|שמות|יב|יב}}).}}, דַּיֵּינוּ. | ||
| שורה 25: | שורה 27: | ||
אִלּוּ נָתַן לָנוּ אֶת הַתּוֹרָה וְלֹא הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל, דַּיֵינוּ. | אִלּוּ נָתַן לָנוּ אֶת הַתּוֹרָה וְלֹא הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל, דַּיֵינוּ. | ||
אִלּוּ הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה, דַּיֵּינוּ{{הערה|אין שבלי הלקט ווערט געברענגט נאך א גירסא: {{ציטוטון|אִלּוּ הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַמִקדָש, דַּיֵּינוּ. אִלּוּ בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַמִקדָש וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה, דַּיֵּינוּ}}. לויט דעם נוסח, לויבט מען באזונדער אויף דעם [[משכן]] וואס איז געשטאנען אין [[שילה]] און [[נוב]] און [[גבעון]], און דערנאך אויף דעם אויסדערוועלטן הויז אין [[ירושלים]]}}. | אִלּוּ הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה, דַּיֵּינוּ{{הערה|אין שבלי הלקט ווערט געברענגט נאך א גירסא: {{ציטוטון|אִלּוּ הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַמִקדָש, דַּיֵּינוּ. אִלּוּ בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַמִקדָש וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה, דַּיֵּינוּ}}. לויט דעם נוסח, לויבט מען באזונדער אויף דעם [[משכן]] וואס איז געשטאנען אין [[שילה]] און [[נוב]] און [[גבעון]], און דערנאך אויף דעם אויסדערוועלטן הויז אין [[ירושלים]]}}. | ||
עַל אַחַת, כַּמָּה וְכַמָּה, טוֹבָה כְפוּלָה וּמְכֻפֶּלֶת לַמָּקוֹם עָלֵינוּ: שֶׁהוֹצִיאָנוּ מִמִּצְרַיִם, וְעָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, וְעָשָׂה בֵאלֹהֵיהֶם, וְהָרַג אֶת בְּכוֹרֵיהֶם, וְנָתַן לָנוּ אֶת מָמוֹנָם, וְקָרַע לָנוּ אֶת הַיָּם, וְהֶעֱבִירָנוּ בְתוֹכוֹ בֶּחָרָבָה, וְשִׁקַּע צָרֵנוּ בְּתוֹכוֹ, וְסִפֵּק צָרְכֵּנוּ בַּמִּדְבָּר אַרְבָּעִים שָׁנָה, וְהֶאֱכִילָנוּ אֶת הַמָּן, וְנָתַן לָנוּ אֶת הַשַׁבָּת, וְקֵרְבָנוּ לִפְנֵי הַר סִינַי, וְנָתַן לָנוּ אֶת הַתּוֹרָה, וְהִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל, וּבָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה לְכַפֵּר עַל כָּל עֲוֹנוֹתֵינוּ.}} | עַל אַחַת, כַּמָּה וְכַמָּה, טוֹבָה כְפוּלָה וּמְכֻפֶּלֶת לַמָּקוֹם עָלֵינוּ: שֶׁהוֹצִיאָנוּ מִמִּצְרַיִם, וְעָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, וְעָשָׂה בֵאלֹהֵיהֶם, וְהָרַג אֶת בְּכוֹרֵיהֶם, וְנָתַן לָנוּ אֶת מָמוֹנָם, וְקָרַע לָנוּ אֶת הַיָּם, וְהֶעֱבִירָנוּ בְתוֹכוֹ בֶּחָרָבָה, וְשִׁקַּע צָרֵנוּ בְּתוֹכוֹ, וְסִפֵּק צָרְכֵּנוּ בַּמִּדְבָּר אַרְבָּעִים שָׁנָה, וְהֶאֱכִילָנוּ אֶת הַמָּן, וְנָתַן לָנוּ אֶת הַשַׁבָּת, וְקֵרְבָנוּ לִפְנֵי הַר סִינַי, וְנָתַן לָנוּ אֶת הַתּוֹרָה, וְהִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל, וּבָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה לְכַפֵּר עַל כָּל עֲוֹנוֹתֵינוּ. | ||
| שורות = יא | |||
}} | |||
== מקור == | == מקור == | ||
עס איז נישט קלאר ווער עס האט געשריבן דעם פיוט. אין [[משנה]], [[תוספתא]], [[תלמוד בבלי]], [[תלמוד ירושלמי|ירושלמי]] און [[מדרשים]] ווערט עס נישט דערמאנט, אבער עס איז געשטאנען אין נוסח פון [[מכילתא]] פון געוויסע ראשונים{{הערה|זעט פירוש ה[[ראב"ן]] אויף די הגדה; [[רבי שמעון בן צמח דוראן]] [https://mishna.alhatorah.org/Parshan/R._Shimon_b._Tzemach_Duran/Avot/3.14 אויף אבות ג, יד]; פירוש הרשב"ץ אויף די הגדה}}. טייל מפרשים לערנען אז דער פיוט איז פארפאסט געווארן דורך [[רבי עקיבא]] און איז א המשך צו זיין מאמר "מנין שכל מכה ומכה"{{הערה|[https://www.sefaria.org/Zevach_Pesach_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_Dayenu.1 זבח פסח]; [https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ma'asei_Hashem/Maggid/15.5 הגדת מעשי ה']}}; פון אנדערע זעט מען אז עס איז נאך פון [[תקופת בית שני]]{{הערה|פירוש הרשב"ץ אויף די הגדה}}. | עס איז נישט קלאר ווער עס האט געשריבן דעם פיוט. אין [[משנה]], [[תוספתא]], [[תלמוד בבלי]], [[תלמוד ירושלמי|ירושלמי]] און [[מדרשים]] ווערט עס נישט דערמאנט, אבער עס איז געשטאנען אין נוסח פון [[מכילתא]] פון געוויסע ראשונים{{הערה|זעט פירוש ה[[ראב"ן]] אויף די הגדה; [[רבי שמעון בן צמח דוראן]] [https://mishna.alhatorah.org/Parshan/R._Shimon_b._Tzemach_Duran/Avot/3.14 אויף אבות ג, יד]; פירוש הרשב"ץ אויף די הגדה}}. טייל מפרשים לערנען אז דער פיוט איז פארפאסט געווארן דורך [[רבי עקיבא]] און איז א המשך צו זיין מאמר "מנין שכל מכה ומכה"{{הערה|[https://www.sefaria.org/Zevach_Pesach_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_Dayenu.1 זבח פסח]; [https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ma'asei_Hashem/Maggid/15.5 הגדת מעשי ה']}}; פון אנדערע זעט מען אז עס איז נאך פון [[תקופת בית שני]]{{הערה|פירוש הרשב"ץ אויף די הגדה}}. | ||
דער פולער נוסח הפיוט ווערט שוין געברענגט אין די ערשטע הגדות, [[סדר רב עמרם גאון]]{{הערה|{{היברובוקס|2=סדר רב עמרם השלם|3=14439|4=מהדורת פרומקין| | דער פולער נוסח הפיוט ווערט שוין געברענגט אין די ערשטע הגדות, [[סדר רב עמרם גאון]]{{הערה|{{היברובוקס|2=סדר רב עמרם השלם|3=14439|4=מהדורת פרומקין|page=250|באנד=ב}}}}, און אין [[סידור רב סעדיה גאון]] (מיט אן הוספה אינדערמיט, "ומניין שנתן לנו את ממונם…"){{הערה|{{היברובוקס||סדור רב סעדיה גאון|20685|page=202}}}}. אויך דער [[רמב"ם]], וואס דערמאנט עס נישט אין זיין נוסח ההגדה, האט זיך אבער געפירט ווי דער פריערדיגער [[מנהג]] עס צו זאגן{{הערה|[[רבי אברהם בן הרמב"ם]], געברענגט אין מעשה רוקח [https://shitufta.org.il/Mishneh_Torah,_Leavened_and_Unleavened_Bread/9?selectedunittext=31&mefarshim אויף רמב"ם ביים סדר ההגדה]: "ועם היות שאבא מארי ז"ל לא הזכירו בנוסח ההגדה, לפי שהוא בלתי מפורסם בכל המדינות ולא הכרחי".}}. | ||
צווישן די פארשער איז איינע פון די השערות, אז עס איז פארפאסט געווארן אלס רעאקציע צו די קריסטליכע אימפראפעריע {{אנ|Improperia}} שטראף לידער, ווי צום ביישפיל "איבער פסחא" פון מעליטא פון סארדיס, אין וועלכע די אידן ווערן באשולדיגט אין טון שלעכטס פאר גאט דורך קרייצן דעם [[אותו האיש]], טראץ די אלע גוטס וואס גאט האט זיי געגעבן ביי יציאת מצרים. עס זענען אבער פארהאן פאָרשער וואָס גלויבן אַז די אימפראפעריע איז אַן ענטפער צו דעם פיוט, און נישט פארקערט, און טייל פון זיי ווייזן אויף אז עס שטאמט נאך פון די צייטן פון בית המקדש{{הערה|זעט דניאל גאלדשמידט אין '''הגדה של פסח ותולדותיה''', זייט 50; Eric Werner, "Melito of Sardes, the First Poet of Deicide", ''HUCA'' 37 ,(1966) .pp 191-210; S.G Hall, "Melito in the Light of the Passover Haggadah", ''Journal of Theological Studies'', 22 ,(1971) .pp 29-46 און נאך.}}. | צווישן די פארשער איז איינע פון די השערות, אז עס איז פארפאסט געווארן אלס רעאקציע צו די קריסטליכע אימפראפעריע {{אנ|Improperia}} שטראף לידער, ווי צום ביישפיל "איבער פסחא" פון מעליטא פון סארדיס, אין וועלכע די אידן ווערן באשולדיגט אין טון שלעכטס פאר גאט דורך קרייצן דעם [[אותו האיש]], טראץ די אלע גוטס וואס גאט האט זיי געגעבן ביי יציאת מצרים. עס זענען אבער פארהאן פאָרשער וואָס גלויבן אַז די אימפראפעריע איז אַן ענטפער צו דעם פיוט, און נישט פארקערט, און טייל פון זיי ווייזן אויף אז עס שטאמט נאך פון די צייטן פון בית המקדש{{הערה|זעט דניאל גאלדשמידט אין '''הגדה של פסח ותולדותיה''', זייט 50; Eric Werner, "Melito of Sardes, the First Poet of Deicide", ''HUCA'' 37 ,(1966) .pp 191-210; S.G Hall, "Melito in the Light of the Passover Haggadah", ''Journal of Theological Studies'', 22 ,(1971) .pp 29-46 און נאך.}}. | ||
| שורה 37: | שורה 41: | ||
[[רבי ישראל איסרלין|דער תרומת הדשן]] האט זיך געפירט אויפצוהייבן דעם כוס ביים סדר דורכאויס דעם גאנצן פיוט, פון 'כמה מעלות' ביז 'לכפר על כל עוונותינו'{{הערה|לקט יושר, הלכות ליל הסדר, אות ה'}}. אין [[תימן]] האט מען זיך געפירט אויפצוהייבן דעם גאנצן טיש פאר יעדע "דיינו" באזונדער און עס ווידער אראפלייגן{{הערה|[[הרב יוסף קאפאח]], '''הליכות תימן''', שער ראשון אות ג'}}. [[רבי אברהם מנחם דאנציגער]] האט זיך געפירט צו שטיין ביים זאגן דעם פיוט{{הערה|קונטרס רשימות וזכרונות, פסח - ליל הסדר, אות ז'}}. | [[רבי ישראל איסרלין|דער תרומת הדשן]] האט זיך געפירט אויפצוהייבן דעם כוס ביים סדר דורכאויס דעם גאנצן פיוט, פון 'כמה מעלות' ביז 'לכפר על כל עוונותינו'{{הערה|לקט יושר, הלכות ליל הסדר, אות ה'}}. אין [[תימן]] האט מען זיך געפירט אויפצוהייבן דעם גאנצן טיש פאר יעדע "דיינו" באזונדער און עס ווידער אראפלייגן{{הערה|[[הרב יוסף קאפאח]], '''הליכות תימן''', שער ראשון אות ג'}}. [[רבי אברהם מנחם דאנציגער]] האט זיך געפירט צו שטיין ביים זאגן דעם פיוט{{הערה|קונטרס רשימות וזכרונות, פסח - ליל הסדר, אות ז'}}. | ||
אידן פון [[איראן]], [[אפגאניסטאן]], און [[בוכארא]] שמייסן איינער דעם אנדערן מיט [[גרינע צוויבל]] ווען זיי קומען אן צו דעם פיוט{{הערה|ילקוט מנהגים – ממנהגיהם של שבטי ישראל, פרק ג', סימן ט', אות 8}}. א מעגליכע ערקלערונג דערצו איז צו מרמז זיין וואס אידן האבן געקלאגט קעגן דעם [[מן]] (איינע פון די 'מעלות' דערמאנט אין דעם פיוט) און האבן געבענקט נאך די [[צוויבל]] וואס זיי האבן געהאט אין מצרים{{הערה|ווי פארציילט אין {{תנ"ך|במדבר|יא}}}}{{הערה|1=מרדכי הלל ג'וואהרי, "[http://forum.otzar.org/viewtopic.php?f=27&t=21409&sid=42dea603b85fd2c24b74ba8686de185f&start=160#p792306 הצלפה בבצל ירוק בדיינו]", אין [[אוצר החכמה]] פארום}}{{הערה|נאך טעמים זענען געזאגט געווארן, צו ערוועקן די קינדער, אדער האבן די אידן דאס געטון אלס שפיל צו באהאלטן דאס אפרעכטן דעם סדר פון די לאקאלע אראבער.}}. אין בוכארא פלעגט מען זיך דערביי ווינטשן צו בליען ווי די גרינסן, און אויך פלעגט מען טאנצן באזונדערע 'דיינו' טענץ{{הערה|{{אוצר החכמה|הרב גיורא פוזיילוב|יהדות בוכארה, גדוליה ומנהגיה|84972| | אידן פון [[איראן]], [[אפגאניסטאן]], און [[בוכארא]] שמייסן איינער דעם אנדערן מיט [[גרינע צוויבל]] ווען זיי קומען אן צו דעם פיוט{{הערה|ילקוט מנהגים – ממנהגיהם של שבטי ישראל, פרק ג', סימן ט', אות 8}}. א מעגליכע ערקלערונג דערצו איז צו מרמז זיין וואס אידן האבן געקלאגט קעגן דעם [[מן]] (איינע פון די 'מעלות' דערמאנט אין דעם פיוט) און האבן געבענקט נאך די [[צוויבל]] וואס זיי האבן געהאט אין מצרים{{הערה|ווי פארציילט אין {{תנ"ך|במדבר|יא}}}}{{הערה|1=מרדכי הלל ג'וואהרי, "[http://forum.otzar.org/viewtopic.php?f=27&t=21409&sid=42dea603b85fd2c24b74ba8686de185f&start=160#p792306 הצלפה בבצל ירוק בדיינו]", אין [[אוצר החכמה]] פארום}}{{הערה|נאך טעמים זענען געזאגט געווארן, צו ערוועקן די קינדער, אדער האבן די אידן דאס געטון אלס שפיל צו באהאלטן דאס אפרעכטן דעם סדר פון די לאקאלע אראבער.}}. אין בוכארא פלעגט מען זיך דערביי ווינטשן צו בליען ווי די גרינסן, און אויך פלעגט מען טאנצן באזונדערע 'דיינו' טענץ{{הערה|{{אוצר החכמה|הרב גיורא פוזיילוב|יהדות בוכארה, גדוליה ומנהגיה|84972|page=587}}}}. | ||
טייל האבן זיך געפירט צו זינגען דעם פיוט אנשטאט "ברכי נפשי", אין [[שבת הגדול]] און אין שבת [[חול המועד]] פסח{{הערה|'''אש תמיד – מנהגי ספינקא''', פרק י"ז אות י"א}}; אדער דורכאויס אלע שבתים פון שבת הגדול ביז שבועות{{הערה|'''הליכות קודש – מנהגי קאסאן''', פרק ל"א, אות ל'}}. | טייל האבן זיך געפירט צו זינגען דעם פיוט אנשטאט "ברכי נפשי", אין [[שבת הגדול]] און אין שבת [[חול המועד]] פסח{{הערה|'''אש תמיד – מנהגי ספינקא''', פרק י"ז אות י"א}}; אדער דורכאויס אלע שבתים פון שבת הגדול ביז שבועות{{הערה|'''הליכות קודש – מנהגי קאסאן''', פרק ל"א, אות ל'}}. | ||
| שורה 43: | שורה 47: | ||
{{גלריה מוסתרת|גאלעריע פון דיינו אין אנטיק הגדות| | {{גלריה מוסתרת|גאלעריע פון דיינו אין אנטיק הגדות| | ||
<gallery mode=traditional heights=100 widths=100> | <gallery mode=traditional heights=100 widths=100> | ||
Kaufman Daynu.jpg| | Kaufman Daynu.jpg|אינעם [[קאופמאן הגדה]] | ||
Yahuda Haggadah Daynu.jpg| | Yahuda Haggadah Daynu.jpg|אינעם [[הגדת יהודה]] | ||
Embellished vertical bands f 48v.jpg| | Embellished vertical bands f 48v.jpg|אינעם [[הגדת האחות]] | ||
Embellished vertical bands f 49.jpg| | Embellished vertical bands f 49.jpg|אינעם הגדת האחות | ||
Embellished vertical bands f 49v.jpg| | Embellished vertical bands f 49v.jpg|אינעם הגדת האחות | ||
Darmstädter Haggadah Daynu.png| | Darmstädter Haggadah Daynu.png|אינעם [[דארמשטאטער הגדה]] | ||
Golden Haggadah Daynu.jpg| | Golden Haggadah Daynu.jpg|אינעם [[גאלדענע הגדה]] | ||
National Library of Israel, Rothschild Haggadah, high resolution 486104 038.tif| | National Library of Israel, Rothschild Haggadah, high resolution 486104 038.tif|אינעם [[ראטשילד הגדה]] | ||
National Library of Israel, Rothschild Haggadah, high resolution 486105 039.tif| | National Library of Israel, Rothschild Haggadah, high resolution 486105 039.tif|אינעם ראטשילד הגדה | ||
National Library of Israel, Rothschild Haggadah, high resolution 486106 040.tif| | National Library of Israel, Rothschild Haggadah, high resolution 486106 040.tif|אינעם ראטשילד הגדה | ||
Brother Haggadah Daynu1.jpg| | Brother Haggadah Daynu1.jpg|אינעם [[שאלתיאל הגדה]] | ||
Brother Haggadah Daynu2.jpg| | Brother Haggadah Daynu2.jpg|אינעם שאלתיאל הגדה | ||
Rylands Haggadah Daynu1.png| | Rylands Haggadah Daynu1.png|אינעם [[ריילאנדס הגדה]] | ||
Rylands Haggadah | Rylands Haggadah Dayenu.png|אינעם ריילאנדס הגדה | ||
Rylands Haggadah Daynu3.png| | Rylands Haggadah Daynu3.png|אינעם ריילאנדס הגדה | ||
</gallery> | </gallery> | ||
}} | }} | ||
== | == דרויסנדיגע לינקס == | ||
* {{שיתופתא בשורה|Pesach_Haggadah/,_Magid,_Dayenu}} | * {{שיתופתא בשורה|Pesach_Haggadah/,_Magid,_Dayenu}} | ||
* {{ויקיטקסט בשורה|דיינו}} | * {{ויקיטקסט בשורה|דיינו}} | ||
* [https://haggadah.alhatorah.org/Full/Maggid/15 דיינו], אויף "[[על התורה]]" וועבזייטל | |||
* {{הפיוט והתפילה|352|דיינו}} | * {{הפיוט והתפילה|352|דיינו}} | ||
* | * {{יוטיוב|3JdwQYhVyS4|[[שלום לעממער]], [[שירה (קאפעליע)|שירה]], און פרייליך בענד|שם=דיינו - משה אוישער}} | ||
{{יוטיוב|3JdwQYhVyS4|[[שלום לעממער]]|שם= | |||
== רעפערענצן == | == רעפערענצן == | ||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 10:50, 5 אויגוסט 2024
דַּיֵּינוּ ("וואלט אונז גענוג געווען"; אדער כַּמָּה מַעֲלוֹת טוֹבוֹת) איז א פיוט וואס שילדערט די פילע טובות וואס דער באשעפער האט געטוהן צו די אידן ביי יציאת מצרים, קריעת ים סוף, אין מדבר, נתינת השבת והתורה, ביז'ן אויפבויען דעם בית המקדש אין ארץ ישראל, אויף וואס יעדע איינס באזונדער דארפן אידן דאנקן צום באשעפער. דער אור-אלטער פיוט ווערט געזינגען ביים סדר נאכט אלס א טייל פון דער הגדה של פסח, נאכ'ן סיפור יציאת מצרים.
פיוט
דער פיוט באַשטייט פון פופצן סטאנזעס, וואָס יעדע פון זיי באַשרייבט איין נס וואָס דער אויבערשטער האט געטון צו די אידן, און באשטימט אז מיר וואלטן זיך געקענט באגענוגן מיט דעם, און מיר וואלטן נישט געדארפט האבן אויך דער קומענדיגער נס. ארום האלב פון די דערמאנטע מעלות זענען ניסים וועלכע זענען געשען פאר די אידן דורכאויס יציאת מצרים, און די איבריגע באַשרייבן ספּעציעלע געשעענישן, וואָס זענען פאָרגעקומען דורכאויס די רייזע אין מדבר און ביים אריינגיין אין ארץ ישראל. דער פיוט פירט אויס מיט א קל וחומר אז מיר דארפן זיכער דאנקען דעם באשעפער אויף אזויפיל ניסים צוזאמען.
טייל מפרשים ערקלערן אז דער מחבר האט נישט געמיינט צו זאגן אז מיר וואלטן זיך פאקטיש געקענט באגיין מיט איין פון די ניסים פאר זיך, ווי מען קען זען, צום ביישפיל, אין שטיקל "אילו קרע לנו את הים ולא העבירנו בתוכו בחרבה, דיינו", וואס ס'איז פארשטענדליך אז שפאלטן דעם ים וואלט אונז נישט געהאלפן אן אריבערפירן, נאר ער מיינט ארויסצוברענגען אז מיר דארפן פולשטענדיג דאנקען אויף יעדע נס עקסטער[1]. רוב מפרשים לערנען אבער אז יעדער נס וואלט שוין אויפגעטון פאר זיך, און זיי זענען דאס מסביר מיט פארשידענע מהלכים[2].
נוסח
כַּמָּה מַעֲלוֹת טוֹבוֹת לַמָּקוֹם עָלֵינוּ!
אִלּוּ הוֹצִיאָנוּ מִמִּצְרַיִם וְלֹא עָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ עָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, וְלֹא עָשָׂה בֵאלֹהֵיהֶם[3], דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ עָשָׂה בֵאלֹהֵיהֶם, וְלֹא הָרַג אֶת בְּכוֹרֵיהֶם, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ הָרַג אֶת בְּכוֹרֵיהֶם וְלֹא נָתַן לָנוּ אֶת מָמוֹנָם, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ נָתַן לָנוּ אֶת מָמוֹנָם וְלֹא קָרַע לָנוּ אֶת הַיָּם, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ קָרַע לָנוּ אֶת הַיָּם וְלֹא הֶעֱבִירָנוּ בְתוֹכוֹ בֶּחָרָבָה, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ הֶעֱבִירָנוּ בְתוֹכוֹ בֶּחָרָבָה וְלֹא שִׁקַּע צָרֵנוּ בְּתוֹכוֹ, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ שִׁקַּע צָרֵנוּ בְּתוֹכוֹ וְלֹא סִפֵּק צָרְכֵּנוּ בַּמִּדְבָּר אַרְבָּעִים שָׁנָה, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ סִפֵּק צָרְכֵּנוּ בַּמִּדְבָּר אַרְבָּעִים שָׁנָה ולֹא הֶאֱכִילָנוּ אֶת הַמָּן, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ הֶאֱכִילָנוּ אֶת הַמָּן וְלֹא נָתַן לָנוּ אֶת הַשַׁבָּת, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ נָתַן לָנוּ אֶת הַשַׁבָּת, וְלֹא קֵרְבָנוּ לִפְנֵי הַר סִינַי[4], דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ קֵרְבָנוּ לִפְנֵי הַר סִינַי, וְלֹא נָתַן לָנוּ אֶת הַתּוֹרָה, דַּיֵּינוּ.
אִלּוּ נָתַן לָנוּ אֶת הַתּוֹרָה וְלֹא הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל, דַּיֵינוּ.
אִלּוּ הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה, דַּיֵּינוּ[5].
עַל אַחַת, כַּמָּה וְכַמָּה, טוֹבָה כְפוּלָה וּמְכֻפֶּלֶת לַמָּקוֹם עָלֵינוּ: שֶׁהוֹצִיאָנוּ מִמִּצְרַיִם, וְעָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, וְעָשָׂה בֵאלֹהֵיהֶם, וְהָרַג אֶת בְּכוֹרֵיהֶם, וְנָתַן לָנוּ אֶת מָמוֹנָם, וְקָרַע לָנוּ אֶת הַיָּם, וְהֶעֱבִירָנוּ בְתוֹכוֹ בֶּחָרָבָה, וְשִׁקַּע צָרֵנוּ בְּתוֹכוֹ, וְסִפֵּק צָרְכֵּנוּ בַּמִּדְבָּר אַרְבָּעִים שָׁנָה, וְהֶאֱכִילָנוּ אֶת הַמָּן, וְנָתַן לָנוּ אֶת הַשַׁבָּת, וְקֵרְבָנוּ לִפְנֵי הַר סִינַי, וְנָתַן לָנוּ אֶת הַתּוֹרָה, וְהִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל, וּבָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה לְכַפֵּר עַל כָּל עֲוֹנוֹתֵינוּ.
מקור
עס איז נישט קלאר ווער עס האט געשריבן דעם פיוט. אין משנה, תוספתא, תלמוד בבלי, ירושלמי און מדרשים ווערט עס נישט דערמאנט, אבער עס איז געשטאנען אין נוסח פון מכילתא פון געוויסע ראשונים[6]. טייל מפרשים לערנען אז דער פיוט איז פארפאסט געווארן דורך רבי עקיבא און איז א המשך צו זיין מאמר "מנין שכל מכה ומכה"[7]; פון אנדערע זעט מען אז עס איז נאך פון תקופת בית שני[8].
דער פולער נוסח הפיוט ווערט שוין געברענגט אין די ערשטע הגדות, סדר רב עמרם גאון[9], און אין סידור רב סעדיה גאון (מיט אן הוספה אינדערמיט, "ומניין שנתן לנו את ממונם…")[10]. אויך דער רמב"ם, וואס דערמאנט עס נישט אין זיין נוסח ההגדה, האט זיך אבער געפירט ווי דער פריערדיגער מנהג עס צו זאגן[11].
צווישן די פארשער איז איינע פון די השערות, אז עס איז פארפאסט געווארן אלס רעאקציע צו די קריסטליכע אימפראפעריע (ענ') שטראף לידער, ווי צום ביישפיל "איבער פסחא" פון מעליטא פון סארדיס, אין וועלכע די אידן ווערן באשולדיגט אין טון שלעכטס פאר גאט דורך קרייצן דעם אותו האיש, טראץ די אלע גוטס וואס גאט האט זיי געגעבן ביי יציאת מצרים. עס זענען אבער פארהאן פאָרשער וואָס גלויבן אַז די אימפראפעריע איז אַן ענטפער צו דעם פיוט, און נישט פארקערט, און טייל פון זיי ווייזן אויף אז עס שטאמט נאך פון די צייטן פון בית המקדש[12].
מנהגים
דער תרומת הדשן האט זיך געפירט אויפצוהייבן דעם כוס ביים סדר דורכאויס דעם גאנצן פיוט, פון 'כמה מעלות' ביז 'לכפר על כל עוונותינו'[13]. אין תימן האט מען זיך געפירט אויפצוהייבן דעם גאנצן טיש פאר יעדע "דיינו" באזונדער און עס ווידער אראפלייגן[14]. רבי אברהם מנחם דאנציגער האט זיך געפירט צו שטיין ביים זאגן דעם פיוט[15].
אידן פון איראן, אפגאניסטאן, און בוכארא שמייסן איינער דעם אנדערן מיט גרינע צוויבל ווען זיי קומען אן צו דעם פיוט[16]. א מעגליכע ערקלערונג דערצו איז צו מרמז זיין וואס אידן האבן געקלאגט קעגן דעם מן (איינע פון די 'מעלות' דערמאנט אין דעם פיוט) און האבן געבענקט נאך די צוויבל וואס זיי האבן געהאט אין מצרים[17][18][19]. אין בוכארא פלעגט מען זיך דערביי ווינטשן צו בליען ווי די גרינסן, און אויך פלעגט מען טאנצן באזונדערע 'דיינו' טענץ[20].
טייל האבן זיך געפירט צו זינגען דעם פיוט אנשטאט "ברכי נפשי", אין שבת הגדול און אין שבת חול המועד פסח[21]; אדער דורכאויס אלע שבתים פון שבת הגדול ביז שבועות[22].
 |
|---|
|
דרויסנדיגע לינקס
דיינו, אויף שיתופתא
דיינו, אויפן "וויקיטעקסט" זייטל - דיינו, אויף "על התורה" וועבזייטל
דער פיוט דיינו, אויף הפיוט והתפילה וועבזייטל
דיינו - משה אוישער, דורך שלום לעממער, שירה, און פרייליך בענד אויף יוטיוב
רעפערענצן
- ↑ מדרש הגדה; שיח יצחק; זכרון נפלאות
- ↑ רשב"ם; ראב"ן; ארחות חיים; אבודרהם; זבח פסח; שנים מי יודע מפרש ב'; און אנדערע
- ↑ באזירט אויפ'ן פסוק: וְעָבַרְתִּי בְאֶרֶץ מִצְרַיִם בַּלַּיְלָה הַזֶּה וְהִכֵּיתִי כָל בְּכוֹר בְּאֶרֶץ מִצְרַיִם מֵאָדָם וְעַד בְּהֵמָה וּבְכָל אֱלֹהֵי מִצְרַיִם אֶעֱשֶׂה שְׁפָטִים אֲנִי ה' (שמות יב, יב).
- ↑ דער באפעל אויף שבת ווערט טאקע דערמאנט אין די עשרת הדיברות פון מעמד הר סיני, אבער ווערט שוין פריער איבערגעגעבן פאר די אידן אין שמות טז
- ↑ אין שבלי הלקט ווערט געברענגט נאך א גירסא: ”אִלּוּ הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַמִקדָש, דַּיֵּינוּ. אִלּוּ בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַמִקדָש וְלֹא בָנָה לָנוּ אֶת בֵּית הַבְּחִירָה, דַּיֵּינוּ”. לויט דעם נוסח, לויבט מען באזונדער אויף דעם משכן וואס איז געשטאנען אין שילה און נוב און גבעון, און דערנאך אויף דעם אויסדערוועלטן הויז אין ירושלים
- ↑ זעט פירוש הראב"ן אויף די הגדה; רבי שמעון בן צמח דוראן אויף אבות ג, יד; פירוש הרשב"ץ אויף די הגדה
- ↑ זבח פסח; הגדת מעשי ה'
- ↑ פירוש הרשב"ץ אויף די הגדה
- ↑ סדר רב עמרם השלם ב, מהדורת פרומקין
- ↑ סדור רב סעדיה גאון
- ↑ רבי אברהם בן הרמב"ם, געברענגט אין מעשה רוקח אויף רמב"ם ביים סדר ההגדה: "ועם היות שאבא מארי ז"ל לא הזכירו בנוסח ההגדה, לפי שהוא בלתי מפורסם בכל המדינות ולא הכרחי".
- ↑ זעט דניאל גאלדשמידט אין הגדה של פסח ותולדותיה, זייט 50; Eric Werner, "Melito of Sardes, the First Poet of Deicide", HUCA 37 ,(1966) .pp 191-210; S.G Hall, "Melito in the Light of the Passover Haggadah", Journal of Theological Studies, 22 ,(1971) .pp 29-46 און נאך.
- ↑ לקט יושר, הלכות ליל הסדר, אות ה'
- ↑ הרב יוסף קאפאח, הליכות תימן, שער ראשון אות ג'
- ↑ קונטרס רשימות וזכרונות, פסח - ליל הסדר, אות ז'
- ↑ ילקוט מנהגים – ממנהגיהם של שבטי ישראל, פרק ג', סימן ט', אות 8
- ↑ ווי פארציילט אין במדבר יא
- ↑ מרדכי הלל ג'וואהרי, "הצלפה בבצל ירוק בדיינו", אין אוצר החכמה פארום
- ↑ נאך טעמים זענען געזאגט געווארן, צו ערוועקן די קינדער, אדער האבן די אידן דאס געטון אלס שפיל צו באהאלטן דאס אפרעכטן דעם סדר פון די לאקאלע אראבער.
- ↑ הרב גיורא פוזיילוב, יהדות בוכארה, גדוליה ומנהגיה (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן)
- ↑ אש תמיד – מנהגי ספינקא, פרק י"ז אות י"א
- ↑ הליכות קודש – מנהגי קאסאן, פרק ל"א, אות ל'
