אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "מתתיהו הכהן"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
ק (הגהה) |
ק (החלפת טקסט – "מודיעין]" ב־" מודיעין (אלטע שטאט)|]") |
||
| (18 מיטלסטע ווערסיעס פון 5 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|פאטער פון די חשמונאים דינאסטיע, אנהייבער פון רעוואלט קעגן יוונים}} | {{דעסקריפציע|פאטער פון די חשמונאים דינאסטיע, אנהייבער פון רעוואלט קעגן יוונים}} | ||
{{אישיות רבנית | {{אישיות רבנית | ||
| מקום קבורה = [[ מודיעין (אלטע שטאט)| מודיעין]] | |||
| מקום קבורה = [[מודיעין]] | |||
| תאריך פטירה עברי = [[ט"ו חשון]], {{לינק צו אידיש יאר|3595}}{{הערה|שם=דאט}} | | תאריך פטירה עברי = [[ט"ו חשון]], {{לינק צו אידיש יאר|3595}}{{הערה|שם=דאט}} | ||
| טאטע = [[יוחנן כהן גדול]] | | טאטע = [[יוחנן כהן גדול]] | ||
| קינדער = די [[חשמונאים]], [[חנה בת מתתיהו]] | | קינדער = די [[חשמונאים]], [[חנה בת מתתיהו]] | ||
}} | }} | ||
'''מתתיהו בן יוחנן כהן גדול חשמונאי''' איז געווען א כהן אין די צייטן פונעם צווייטן בית המקדש, ער האט אנגעהויבן [[חשמונאים רעוואלט|דעם אויפשטאנד]] קעגן די סעלייקישע אימפעריע, און איז דער פאטער פון די [[חשמונאים|חשמונאי'שע דינאסטיע]]. | '''מתתיהו''' (אדער '''מתתיה'''{{הערה|{{בבלי|מגילה|יא|א}}; מגילת אנטיוכס; {{טור|אורח חיים|תרפב|מפרש=בית יוסף}} (זעט דארט אין הגהות והערות); סידורי הספרדים}}) '''בן יוחנן כהן גדול חשמונאי''' איז געווען א כהן אין די צייטן פונעם צווייטן בית המקדש, ער האט אנגעהויבן [[חשמונאים רעוואלט|דעם אויפשטאנד]] קעגן די סעלייקישע אימפעריע (די "[[יוונים]]" אין חז"ל), און איז דער פאטער פון די [[חשמונאים|חשמונאי'שע דינאסטיע]]. | ||
==אפשטאם== | ==אפשטאם און אמט== | ||
{{הויפט ארטיקל|חשמונאים}} | {{הויפט ארטיקל|חשמונאים}} | ||
מתתיהו איז געווען דער זון פון יוחנן דער זון פון שמעון, פון [[משמרת יהויריב]]{{הערה|לויט ווי עס שטייט אין ספר מקבים א' און נאך מקורות פון זיינער צייט, אבער אין פילע פיוטים (ווי אין פיוט [[אעדיף כל שמונה]] פון [[רבי אלעזר הקליר]]: "{{מנוקד|וַיֵּעוֹרוּ פִּרְחֵי אִמֵּר}}", און נאך) שטייט אז זיי זענען געווען פון [[משמרת אמר|משמרת אִמֵּר]]. זעט: {{קישור כללי|שרייבער=שולמית אליצור|קעפל=מסורות חנוכה מפתיעות מתגלות בפיוטי ארץ ישראל הקדומים|זייטל=הספרנים|דאטום=דעצעמבער 13, 2017|אדרעס=https://blog.nli.org.il/piut_hannuka/}}}}. ער האט געהאט פינף זין, [[יוחנן הגדי]], [[שמעון התרסי]], [[יהודה המכבי]], [[אלעזר המכבי|אלעזר החורני]], און [[יונתן הוופסי]]. ער האט געוואוינט אין ירושלים, און אנטלאפן קיין [[מודיעין]] ביי די גזירות פון אנטיוכוס{{הערה|{{מקבים א|ב|א|ה}}.}}. | מתתיהו איז געווען דער זון פון [[יוחנן כהן גדול|יוחנן]] דער זון פון שמעון, פון [[משמרת יהויריב]]{{הערה|לויט ווי עס שטייט אין ספר מקבים א' און נאך מקורות פון זיינער צייט, אבער אין פילע פיוטים (ווי אין פיוט [[אעדיף כל שמונה]] פון [[רבי אלעזר הקליר]]: "{{מנוקד|וַיֵּעוֹרוּ פִּרְחֵי אִמֵּר}}", און נאך) שטייט אז זיי זענען געווען פון [[משמרת אמר|משמרת אִמֵּר]]. זעט: {{קישור כללי|שרייבער=שולמית אליצור|קעפל=מסורות חנוכה מפתיעות מתגלות בפיוטי ארץ ישראל הקדומים|זייטל=הספרנים|דאטום=דעצעמבער 13, 2017|אדרעס=https://blog.nli.org.il/piut_hannuka/}}}}. ער האט געהאט פינף זין, [[יוחנן הגדי]], [[שמעון התרסי]], [[יהודה המכבי]], [[אלעזר המכבי|אלעזר החורני]], און [[יונתן הוופסי]]. ער האט געוואוינט אין ירושלים, און אנטלאפן קיין [[ מודיעין (אלטע שטאט)| מודיעין]] ביי די גזירות פון אנטיוכוס{{הערה|{{מקבים|א|ב|א|ה}}.}}. | ||
מתתיהו'ס משפחה ווערט אנגערופן "חשמונאי", און עס זענען דא עטליכע ערקלערונגען פון וואו דער טיטל שטאמט: א. [[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אז חשמונאי איז געווען דער פאטער פון שמעון, מתתיהו'ס זיידע{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|יב|ו|א}}.}}; ב. אין | מתתיהו'ס משפחה ווערט אנגערופן "חשמונאי", און עס זענען דא עטליכע ערקלערונגען פון וואו דער טיטל שטאמט: א. [[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אז חשמונאי איז געווען דער פאטער פון שמעון, מתתיהו'ס זיידע{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|יב|ו|א}}.}}; ב. אסאך ראשונים טייטשן אז חשמונאי איז געווען א צווייטער נאמען פון יוחנן, דער פאטער פון מתתיהו{{הערה|ארחות חיים, הלכות חנוכה אות כב, געברענגט אין שלטי הגיבורים אויפן מרדכי, שבת פרק ב'; [[רבי יהודה בר יקר]], אין זיין פירוש אויף על הנסים; [[רבי דוד אבודרהם]], פירוש הברכות והתפילות, פרק יט; ספר יוחסין, מאמר ראשון, אלף בית, אות היו"ד.}}; ג. טייל נעמען אן אז מתתיהו האט געשטאמט פונעם שטאט חַשְׁמוֹן אין [[נגב]]{{הערה|דערמאנט אין {{תנ"ך|יהושע|טו|כז}}}}, און ער ווערט גערופן חַשְׁמוֹנַאי נאך דעם שטאט{{הערה|{{היברובוקס|רבי יצחק בער|סדר עבודת ישראל|42807|רעדלהיים, תרכ"ח, זייט 101|כרך=נוסח פולין|page=120}}; פראפ' [[שמואל קליין]], '''ארץ יהודה''', עמ' 247-248.}}; ד. דער בית יוסף ברענגט אז חשמונים איז א לשון פון חשיבות, ווי מען טרעפט אין פסוק {{ציטוטון|יֶאֱתָיוּ חַשְׁמַנִּים|{{תנ"ך|תהילים|סח|לב}}}}{{הערה|{{טור|אורח חיים|תרפב|מפרש=בית יוסף}}; [[שלמה זלמן הענא]], '''שערי תפלה''', סימן קיד. אזוי ווייזט אויך אויס פונעם באנוץ אין [[מעוז צור]]: {{ציטוטון|אזי בימי חשמנים}}.}}; ה. די גמרא{{הערה|{{בבלי|מגילה|יא|א}}}} ברענגט א ברייתא וואו עס שטייט "'''ו'''חשמונאי ובניו ומתתיה כה"ג", און עס איז אויך פארהאן אזא גירסא אין [[על הנסים]], צו זאגן "'''ו'''חשמונאי"{{הערה|ווי אין {{מסכת קטנה|סופרים|כ|ח}}}}, ווי אויך אין א מדרש מעשה חנוכה{{הערה|אוצר מדרשים ערך חנוכה}}, פון וואס עס איז משמע אז חשמונאי איז דער נאמען פון נאך א מענטש וואס האט געקעמפט מיט די קינדער פון מתתיהו{{הערה|{{אוצר החכמה|מנחם אדלר|חשמונאי ובניו|200708|ירושלים, תשס"ג, זייט יז|page=23}}.}}. לויט געוויסע מקורות איז דער חשמונאי געווען א שוואגער פון יוחנן כהן גדול{{הערה|שלמי חגיגה עמ' שכג, אין נאמען פון סידורים בשם רש"י; מאורי אור, דף קמט עמוד ב', בשם תוספות ריב"א.}}. | ||
אין דער לשון פון [[על הנסים]], ווי אויך אין לשונות פון גמרות, מדרשים און ראשונים{{הערה|{{בבלי|יומא|ט|א|מפרש=תוספות רי"ד|ד"ה=צא מהן ארבעים שנה ששימש שמעון הצדיק}}}}, איז | אין דער לשון פון [[על הנסים]] ("מתתיהו בן יוחנן כהן גדול"), ווי אויך אין לשונות פון גמרות, מדרשים און ראשונים, איז משמע אז מתתיהו{{הערה|{{בבלי|יומא|ט|א|מפרש=תוספות רי"ד|ד"ה=צא מהן ארבעים שנה ששימש שמעון הצדיק}}}} אדער זיין פאטער יוחנן{{הערה|תשב"ץ, חלק שלישי סימן קלה, איבער דער נוסח אין על הנסים. (אויך אין {{בבלי|מגילה|יא|א}}, וואו עס שטייט בלויז מתתיה כהן גדול, איז אבער דער נוסח אין סמ"ג סוף הלכות חנוכה, עין יעקב, און רוב כתבי ידות: מתתיהו בן יוחנן כהן גדול).}} איז געווען א [[כהן גדול]]. דאס שטימט נישט מיט די ספרים [[ספר מקבים|מקבים]] און [[ספר יוסיפון|יוסיפון]], וועלכע דערמאנען אנדערע כהנים גדולים אין דער תקופה{{הערה|מתתיהו ווערט אויך נישט דערמאנט אין {{בבלי|יומא|ט|א}}, וואו עס ווערן אויסגערעכנט די ערליכע כהנים גדולים פון תקופת בית שני. זעט {{בבלי|פסחים|נז|א|מפרש=מהרש"א}}.}}. עס זענען דא וואס זאגן אז ער ווערט אנגערופן כהן גדול אלס חשיבות, אבער ער האט נישט פאקטיש געדינט אלס כהן גדול אין [[בית המקדש]]{{הערה|{{היברובוקס|רבי אהרן היימאן|תולדות תנאים ואמוראים|43958|ירושלים, תשכ"ד, זייט 918|כרך=ג|page=85}}; [[רבי אהרן לעווין]], אבני חפץ, סימן נח.}}. און צוגאב ווערט אנגעוויזן אויף דאס וואס מתתיהו האט פארלאזט ירושלים, וועלכע איז אין קעגנזאץ צו די הלכה וואס פארלאנגט אז דער כהן גדול זאל וואוינען אין ירושלים{{הערה|{{היברובוקס|רבי אהרן לעווין|אבני חפץ|665|מינכן, תש"ז, זייט 109|page=109}}.}}. | ||
לויט געוויסע מקורות איז מתתיהו געווען א חבר פון [[יוסי בן יועזר איש צרדה]] און [[יוסי בן יוחנן איש ירושלים]], און ער האט [[שלשלת הקבלה|מקבל געווען]] די גאנצע תורה פון [[אנטיגנוס איש סוכו]]{{הערה|ספר יוחסין, מאמר א' ט"ז; סדר הדורות, ג"א ת"ק}}. | |||
== אויפשטאנד קעגן אנטיוכוס== | == אויפשטאנד קעגן אנטיוכוס== | ||
{{הויפט ארטיקל|חשמונאים רעוואלט}} | {{הויפט ארטיקל|חשמונאים רעוואלט}} | ||
{{מערערע בילדער| | [[טעקע:142.Matthias Appealing to Jewish Refugees.jpg|קליין|לינקס|"מי לה' אלי", א קריצונג פון גוסטאוו דורעי.]] | ||
אין יאר {{לינק צו אידיש יאר|3594}}{{הערה|שם=דאט|דאטום לויט ספר מקבים. אין טייל ראשונים איז משמע אז די רעוואלט האט זיך אנגעהויבן הערשט אין יאר תרכ"ב, און מתתיהו איז אוועק אין יאר תרכ"ג, און אזוי נעמט אן [[צמח דוד]].}}, ווען [[אנטיוכוס]] האט ארויסגעגעבן [[גזירות אנטיוכוס|זיינע גזירות]], זענען מתתיהו און זיינע קינדער אנטלאפן קיין [[מודיעין]]. ווען די לייט פון אנטיוכוס זענען אנגעקומען קיין מודיעין, האבן זיי פארגעשלאגן מתתיהו'ן צו שטעלן א ביישפיל פאר די דארטיגע אידן און שחט'ן א קרבן פאר אן אפגאט. מתתיהו האט זיך שארף קעגן געשטעלט, און ווען א צווייטער האט זיך אנגעטראגן דאס צו טון האט מתתיהו יענעם גע'הרג'ט אינאיינעם מיט דער שליח פון אנטיוכוס{{הערה|{{מקבים א|ב|טו|כח}}.}}. מתתיהו האט דאן אויך | {{מערערע בילדער | ||
| יישור = שמאל | |||
| כיוון = אופקי | |||
| תמונה1 = Tomb of Matithyahu ben Yoḥanan HakKohen 3.jpg | |||
| רוחב1 = 150 | |||
| תמונה2 = PikiWiki Israel 5411 matityahu grave.jpg | |||
| רוחב2 = 150 | |||
| סיומת = קבר נעבן מודיעין ({{coord|31.934746|34.9941453|טיפ=primary}}) וואס טייל געבן אן אז דארט ליגט מתתיהו, אבער אנע קראנטע מקור{{הערה|[https://mcity.co.il/?id=5201601091240222 "טיול ל- בין מתתיהו החשמונאי לשייך המערבי"]}}. | |||
}} | |||
אין יאר {{לינק צו אידיש יאר|3594}}{{הערה|שם=דאט|דאטום לויט ספר מקבים. אין טייל ראשונים איז משמע אז די רעוואלט האט זיך אנגעהויבן הערשט אין יאר תרכ"ב, און מתתיהו איז אוועק אין יאר תרכ"ג, און אזוי נעמט אן [[צמח דוד]].}}, ווען [[אנטיוכוס]] האט ארויסגעגעבן [[גזירות אנטיוכוס|זיינע גזירות]], זענען מתתיהו און זיינע קינדער אנטלאפן קיין [[ מודיעין (אלטע שטאט)| מודיעין]]. ווען די לייט פון אנטיוכוס זענען אנגעקומען קיין מודיעין, האבן זיי פארגעשלאגן מתתיהו'ן צו שטעלן א ביישפיל פאר די דארטיגע אידן און שחט'ן א קרבן פאר אן אפגאט. מתתיהו האט זיך שארף קעגן געשטעלט, און ווען א צווייטער האט זיך אנגעטראגן דאס צו טון האט מתתיהו יענעם גע'הרג'ט אינאיינעם מיט דער שליח פון אנטיוכוס{{הערה|{{מקבים|א|ב|טו|כח}}.}}. מתתיהו האט דאן אויך פארעפנטליכט א פסק מלחמה צו האלטן אין שבת, נאך וואס ערליכע אידן זענען אטאקירט געווארן דורך דער קעניג'ס מיליטער אום שבת, און נישט וועלנדיג מחלל שבת זיין זענען זיי גע'הרג'ט געווארן מיט זייערע פאמיליעס{{הערה|{{מקבים|א|ב|כט|מא}}. זעט {{דורות הראשונים|א|340}} אז ער האט נאר אפגעשאצט דעם מצב און באשטימט אז עס גייען אן די פון-פריער באקאנטע הלכות אז פיקוח נפש איז דוחה שבת, און אז א מלחמה וועלכע מען האט אנגעהויבן פון פריער זעצט פאר אום שבת.}}. | |||
מתתיהו האט אויסגערופן "מי לה' אלי" – 'דער וואס איז פאר דעם אייבערשטן זאל קומען מיט מיר'{{הערה|זע: {{המעין|אריה אולמן|האם אכן אמר מתתיהו 'מי לה' אלי'?|32|1059|טבת, תשע"ד, זייטן 22–27}}.}}, איז אנטלאפן מיט זיינע קינדער צו די בערג, און אנגעהויבן דעם רעוואלט קעגן אנטיוכוס. אין דער זעלבע צייט האט ער פארטריבן די מתיוונים, צעבראכן די במות פון די עבודה זרה'ס, און גע'מל'ט די קינדער וואס זענען נישט געווען גע'מל'ט צוליב די גזירות{{הערה|{{מקבים א|ב|לח|מז}}.}}. | מתתיהו האט אויסגערופן "מי לה' אלי" – 'דער וואס איז פאר דעם אייבערשטן זאל קומען מיט מיר'{{הערה|זע: {{המעין|אריה אולמן|האם אכן אמר מתתיהו 'מי לה' אלי'?|32|1059|טבת, תשע"ד, זייטן 22–27}}.}}, איז אנטלאפן מיט זיינע קינדער צו די בערג, און אנגעהויבן דעם רעוואלט קעגן אנטיוכוס. אין דער זעלבע צייט האט ער פארטריבן די מתיוונים, צעבראכן די במות פון די עבודה זרה'ס, און גע'מל'ט די קינדער וואס זענען נישט געווען גע'מל'ט צוליב די גזירות{{הערה|{{מקבים|א|ב|לח|מז}}.}}. | ||
אין ספר מקבים ווערט דערציילט, אז אין יאר {{לינק צו אידיש יאר|3595}}{{הערה|שם=דאט}} איז מתתיהו נפטר געווארן. איידער זיין פטירה האט ער באפוילן זיינע קינדער ווייטער צו קעמפן פאר די תורה, און דערמאנט די מסירות נפש און קנאות פון די אידן אין די פריערדיגע דורות, און דער שכר וואס זיי האבן באקומען דערפאר. ער האט געשטעלט זיין זון שמעון אלס ראטגעבער, און יהודה אלס קריג פירער אנשטאט אים. ער איז באערדיגט געווארן אין מודיעין, נעבן זיינע עלטערן{{הערה|{{מקבים א|ב|מח|סט}}.}}. | אין ספר מקבים ווערט דערציילט, אז אין יאר {{לינק צו אידיש יאר|3595}}{{הערה|שם=דאט}} איז מתתיהו נפטר געווארן. איידער זיין פטירה האט ער באפוילן זיינע קינדער ווייטער צו קעמפן פאר די תורה, און דערמאנט די מסירות נפש און קנאות פון די אידן אין די פריערדיגע דורות, און דער שכר וואס זיי האבן באקומען דערפאר. ער האט געשטעלט זיין זון שמעון אלס ראטגעבער, און יהודה אלס קריג פירער אנשטאט אים. ער איז באערדיגט געווארן אין מודיעין, נעבן זיינע עלטערן{{הערה|{{מקבים|א|ב|מח|סט}}.}}. | ||
עווענטועל האבן אלע זין פון מתתיהו, אויסער אלעזר, געדינט אלס כהן גדול און געפירט דאס פאלק; א פירערשאפט וואס איז שפעטער פארוואנדלט געווארן צו [[מלכות בית חשמונאי]]. | עווענטועל האבן אלע זין פון מתתיהו, אויסער אלעזר, געדינט אלס כהן גדול און געפירט דאס פאלק; א פירערשאפט וואס איז שפעטער פארוואנדלט געווארן צו [[מלכות בית חשמונאי]]. | ||
===אין מגילת אנטיוכוס=== | ===אין מגילת אנטיוכוס=== | ||
אין [[מגילת אנטיוכוס]] ווערט די געשיכטע אנדערש געברענגט. צוערשט האבן מתתיהו'ס פינף זין אליין ארויסגעגאנגען קעמפן מיט די יוונים. אין דער נוסח אויף לשון קודש וואס איז געדרוקט אין די ספרד'ישע סידורים ווערט צוגעלייגט אז [[חנה בת מתתיהו|א טאכטער פון מתתיהו]] האט ביי איר חתונה צוגערעדט אירע | אין [[מגילת אנטיוכוס]] ווערט די געשיכטע אנדערש געברענגט. צוערשט האבן מתתיהו'ס פינף זין אליין ארויסגעגאנגען קעמפן מיט די יוונים. אין דער נוסח אויף לשון קודש וואס איז געדרוקט אין די ספרד'ישע סידורים ווערט צוגעלייגט אז [[חנה בת מתתיהו|א טאכטער פון מתתיהו]] האט ביי איר חתונה צוגערעדט אירע ברידער דאס צו טון, נאכדעם וואס די יוונים האבן באפוילן אז א כלה זאל די ערשטע נאכט זיין ביי א הגמון. | ||
איידער דער צווייטער שלאכט קעגן בגריס, האבן זיך די חשמונאים צאמגענומען אין [[מצפה גלעד]] צו דאווענען צו גאט. מתתיהו האט זיי דארטן אנגעוואונטשן זיי זאלן מצליח זיין, און זיי פארגליכן צו אידישע העלדן פון די פריערדיגע דורות. יהודה צו [[יהודה|יהודה בן יעקב]], שמעון צו [[שמעון]], יוחנן צו [[אבנר בן נר]], יונתן צו [[יהונתן|יונתן בן שאול]], און אלעזר צו [[פינחס|פנחס בן אלעזר]]. | איידער דער צווייטער שלאכט קעגן בגריס, האבן זיך די חשמונאים צאמגענומען אין [[מצפה גלעד]] צו דאווענען צו גאט. מתתיהו האט זיי דארטן אנגעוואונטשן זיי זאלן מצליח זיין, און זיי פארגליכן צו אידישע העלדן פון די פריערדיגע דורות. יהודה צו [[יהודה|יהודה בן יעקב]], שמעון צו [[שמעון]], יוחנן צו [[אבנר בן נר]], יונתן צו [[יהונתן|יונתן בן שאול]], און אלעזר צו [[פינחס|פנחס בן אלעזר]]. | ||
| שורה 37: | שורה 47: | ||
==אין די נביאים== | ==אין די נביאים== | ||
[[רש"י]] טייטשט אריין מתתיהו אין א נבואה פון דניאל: {{ציטוטון|וְעָמַד עַל כַּנּוֹ מַעֲבִיר נוֹגֵשׂ הֶדֶר מַלְכוּת|{{תנ"ך|דניאל|יא|כ}}}}. מתתיהו איז דער "מַעֲבִיר נוֹגֵשׂ", פארטרייבנדיג די אונטערדרוקער פון די אידן, ער וועט זיך אוועק שטעלן אין זיין פלאץ מודיעין ("כַּנּוֹ"), און פון אים וועט ארויסקומען דעם פראכטפולן קעניגרייך פון בית חשמונאי ("הֶדֶר מַלְכוּת"). | [[רש"י]] טייטשט אריין מתתיהו אין א נבואה פון דניאל: {{ציטוטון|וְעָמַד עַל כַּנּוֹ מַעֲבִיר נוֹגֵשׂ הֶדֶר מַלְכוּת|{{תנ"ך|דניאל|יא|כ}}}}. מתתיהו איז דער "מַעֲבִיר נוֹגֵשׂ", פארטרייבנדיג די אונטערדרוקער פון די אידן, ער וועט זיך אוועק שטעלן אין זיין פלאץ מודיעין ("כַּנּוֹ"), און פון אים וועט ארויסקומען דעם פראכטפולן קעניגרייך פון בית חשמונאי ("הֶדֶר מַלְכוּת"). | ||
==צו ליינען מער== | |||
* {{אוצר החכמה|שלמה הכהן ראטנבערג|תולדות עם עולם|188919|page=149|באנד=ב, חלק רביעי פרק ראשון|עמ=קסז|סופיקס=יא}} | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
| שורה 46: | שורה 59: | ||
{{כהנים גדולים לויט תקופות}} | {{כהנים גדולים לויט תקופות}} | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:כהנים גדולים]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:חשמונאים]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:חנוכה]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אידן פון תקופת בית שני]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:כהנים פון תקופת בית שני]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:פערזאנען פון דער חשמונאים רעוואלט]] | ||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | [[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | ||
[[he:מתתיהו הכהן]] | [[he:מתתיהו הכהן]] | ||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 20:50, 11 יולי 2024
| מקום קבורה | מודיעין |
|---|---|
| פטירה | ט"ו חשון, ג'תקצ"ה[1] |
| טאטע | יוחנן כהן גדול |
| קינדער | די חשמונאים, חנה בת מתתיהו |
מתתיהו (אדער מתתיה[2]) בן יוחנן כהן גדול חשמונאי איז געווען א כהן אין די צייטן פונעם צווייטן בית המקדש, ער האט אנגעהויבן דעם אויפשטאנד קעגן די סעלייקישע אימפעריע (די "יוונים" אין חז"ל), און איז דער פאטער פון די חשמונאי'שע דינאסטיע.
אפשטאם און אמט
מתתיהו איז געווען דער זון פון יוחנן דער זון פון שמעון, פון משמרת יהויריב[3]. ער האט געהאט פינף זין, יוחנן הגדי, שמעון התרסי, יהודה המכבי, אלעזר החורני, און יונתן הוופסי. ער האט געוואוינט אין ירושלים, און אנטלאפן קיין מודיעין ביי די גזירות פון אנטיוכוס[4].
מתתיהו'ס משפחה ווערט אנגערופן "חשמונאי", און עס זענען דא עטליכע ערקלערונגען פון וואו דער טיטל שטאמט: א. יוסף בן מתתיהו שרייבט אז חשמונאי איז געווען דער פאטער פון שמעון, מתתיהו'ס זיידע[5]; ב. אסאך ראשונים טייטשן אז חשמונאי איז געווען א צווייטער נאמען פון יוחנן, דער פאטער פון מתתיהו[6]; ג. טייל נעמען אן אז מתתיהו האט געשטאמט פונעם שטאט חַשְׁמוֹן אין נגב[7], און ער ווערט גערופן חַשְׁמוֹנַאי נאך דעם שטאט[8]; ד. דער בית יוסף ברענגט אז חשמונים איז א לשון פון חשיבות, ווי מען טרעפט אין פסוק ”יֶאֱתָיוּ חַשְׁמַנִּים” (תהלים סח, לב)[9]; ה. די גמרא[10] ברענגט א ברייתא וואו עס שטייט "וחשמונאי ובניו ומתתיה כה"ג", און עס איז אויך פארהאן אזא גירסא אין על הנסים, צו זאגן "וחשמונאי"[11], ווי אויך אין א מדרש מעשה חנוכה[12], פון וואס עס איז משמע אז חשמונאי איז דער נאמען פון נאך א מענטש וואס האט געקעמפט מיט די קינדער פון מתתיהו[13]. לויט געוויסע מקורות איז דער חשמונאי געווען א שוואגער פון יוחנן כהן גדול[14].
אין דער לשון פון על הנסים ("מתתיהו בן יוחנן כהן גדול"), ווי אויך אין לשונות פון גמרות, מדרשים און ראשונים, איז משמע אז מתתיהו[15] אדער זיין פאטער יוחנן[16] איז געווען א כהן גדול. דאס שטימט נישט מיט די ספרים מקבים און יוסיפון, וועלכע דערמאנען אנדערע כהנים גדולים אין דער תקופה[17]. עס זענען דא וואס זאגן אז ער ווערט אנגערופן כהן גדול אלס חשיבות, אבער ער האט נישט פאקטיש געדינט אלס כהן גדול אין בית המקדש[18]. און צוגאב ווערט אנגעוויזן אויף דאס וואס מתתיהו האט פארלאזט ירושלים, וועלכע איז אין קעגנזאץ צו די הלכה וואס פארלאנגט אז דער כהן גדול זאל וואוינען אין ירושלים[19].
לויט געוויסע מקורות איז מתתיהו געווען א חבר פון יוסי בן יועזר איש צרדה און יוסי בן יוחנן איש ירושלים, און ער האט מקבל געווען די גאנצע תורה פון אנטיגנוס איש סוכו[20].
אויפשטאנד קעגן אנטיוכוס
קבר נעבן מודיעין (31°56′05″N 34°59′39″E / 31.934746°N 34.9941453°E 
) וואס טייל געבן אן אז דארט ליגט מתתיהו, אבער אנע קראנטע מקור[21].
) וואס טייל געבן אן אז דארט ליגט מתתיהו, אבער אנע קראנטע מקור[21].אין יאר ג'תקצ"ד[1], ווען אנטיוכוס האט ארויסגעגעבן זיינע גזירות, זענען מתתיהו און זיינע קינדער אנטלאפן קיין מודיעין. ווען די לייט פון אנטיוכוס זענען אנגעקומען קיין מודיעין, האבן זיי פארגעשלאגן מתתיהו'ן צו שטעלן א ביישפיל פאר די דארטיגע אידן און שחט'ן א קרבן פאר אן אפגאט. מתתיהו האט זיך שארף קעגן געשטעלט, און ווען א צווייטער האט זיך אנגעטראגן דאס צו טון האט מתתיהו יענעם גע'הרג'ט אינאיינעם מיט דער שליח פון אנטיוכוס[22]. מתתיהו האט דאן אויך פארעפנטליכט א פסק מלחמה צו האלטן אין שבת, נאך וואס ערליכע אידן זענען אטאקירט געווארן דורך דער קעניג'ס מיליטער אום שבת, און נישט וועלנדיג מחלל שבת זיין זענען זיי גע'הרג'ט געווארן מיט זייערע פאמיליעס[23].
מתתיהו האט אויסגערופן "מי לה' אלי" – 'דער וואס איז פאר דעם אייבערשטן זאל קומען מיט מיר'[24], איז אנטלאפן מיט זיינע קינדער צו די בערג, און אנגעהויבן דעם רעוואלט קעגן אנטיוכוס. אין דער זעלבע צייט האט ער פארטריבן די מתיוונים, צעבראכן די במות פון די עבודה זרה'ס, און גע'מל'ט די קינדער וואס זענען נישט געווען גע'מל'ט צוליב די גזירות[25].
אין ספר מקבים ווערט דערציילט, אז אין יאר ג'תקצ"ה[1] איז מתתיהו נפטר געווארן. איידער זיין פטירה האט ער באפוילן זיינע קינדער ווייטער צו קעמפן פאר די תורה, און דערמאנט די מסירות נפש און קנאות פון די אידן אין די פריערדיגע דורות, און דער שכר וואס זיי האבן באקומען דערפאר. ער האט געשטעלט זיין זון שמעון אלס ראטגעבער, און יהודה אלס קריג פירער אנשטאט אים. ער איז באערדיגט געווארן אין מודיעין, נעבן זיינע עלטערן[26].
עווענטועל האבן אלע זין פון מתתיהו, אויסער אלעזר, געדינט אלס כהן גדול און געפירט דאס פאלק; א פירערשאפט וואס איז שפעטער פארוואנדלט געווארן צו מלכות בית חשמונאי.
אין מגילת אנטיוכוס
אין מגילת אנטיוכוס ווערט די געשיכטע אנדערש געברענגט. צוערשט האבן מתתיהו'ס פינף זין אליין ארויסגעגאנגען קעמפן מיט די יוונים. אין דער נוסח אויף לשון קודש וואס איז געדרוקט אין די ספרד'ישע סידורים ווערט צוגעלייגט אז א טאכטער פון מתתיהו האט ביי איר חתונה צוגערעדט אירע ברידער דאס צו טון, נאכדעם וואס די יוונים האבן באפוילן אז א כלה זאל די ערשטע נאכט זיין ביי א הגמון.
איידער דער צווייטער שלאכט קעגן בגריס, האבן זיך די חשמונאים צאמגענומען אין מצפה גלעד צו דאווענען צו גאט. מתתיהו האט זיי דארטן אנגעוואונטשן זיי זאלן מצליח זיין, און זיי פארגליכן צו אידישע העלדן פון די פריערדיגע דורות. יהודה צו יהודה בן יעקב, שמעון צו שמעון, יוחנן צו אבנר בן נר, יונתן צו יונתן בן שאול, און אלעזר צו פנחס בן אלעזר.
יהודה איז געפאלן אין יענעם שלאכט, און די ברידער האבן זיך צוריקגעצויגן צו טרויערן נאך אים. מתתיהו האט זיי געהייסן צוריקגיין קעמפן און איז אויך מיטגעגאנגען מיט זיי, און די חשמונאים האבן דאן ענדגילטיג באזיגט די יוונים[27].
אין די נביאים
רש"י טייטשט אריין מתתיהו אין א נבואה פון דניאל: ”וְעָמַד עַל כַּנּוֹ מַעֲבִיר נוֹגֵשׂ הֶדֶר מַלְכוּת” (דניאל יא, כ). מתתיהו איז דער "מַעֲבִיר נוֹגֵשׂ", פארטרייבנדיג די אונטערדרוקער פון די אידן, ער וועט זיך אוועק שטעלן אין זיין פלאץ מודיעין ("כַּנּוֹ"), און פון אים וועט ארויסקומען דעם פראכטפולן קעניגרייך פון בית חשמונאי ("הֶדֶר מַלְכוּת").
צו ליינען מער
- שלמה הכהן ראטנבערג, תולדות עם עולם ב, חלק רביעי פרק ראשון, עמ' קסז, אויף אוצר החכמה (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע)
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 1.2 דאטום לויט ספר מקבים. אין טייל ראשונים איז משמע אז די רעוואלט האט זיך אנגעהויבן הערשט אין יאר תרכ"ב, און מתתיהו איז אוועק אין יאר תרכ"ג, און אזוי נעמט אן צמח דוד.
- ↑ מגילה יא, א; מגילת אנטיוכס; בית יוסף, אורח חיים, סימן תרפ"ב (זעט דארט אין הגהות והערות); סידורי הספרדים
- ↑ לויט ווי עס שטייט אין ספר מקבים א' און נאך מקורות פון זיינער צייט, אבער אין פילע פיוטים (ווי אין פיוט אעדיף כל שמונה פון רבי אלעזר הקליר: "וַיֵּעוֹרוּ פִּרְחֵי אִמֵּר", און נאך) שטייט אז זיי זענען געווען פון משמרת אִמֵּר. זעט: שולמית אליצור, מסורות חנוכה מפתיעות מתגלות בפיוטי ארץ ישראל הקדומים, אויף הספרנים, דעצעמבער 13, 2017
- ↑ ספר מקבים א, פרק ב', פסוקים א'–ה'.
- ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:יוספוס
פאראמעטער [ 4 ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע יוסף בן מתתיהו, קדמוניות היהודים, ספר יב, פרק ו. - ↑ ארחות חיים, הלכות חנוכה אות כב, געברענגט אין שלטי הגיבורים אויפן מרדכי, שבת פרק ב'; רבי יהודה בר יקר, אין זיין פירוש אויף על הנסים; רבי דוד אבודרהם, פירוש הברכות והתפילות, פרק יט; ספר יוחסין, מאמר ראשון, אלף בית, אות היו"ד.
- ↑ דערמאנט אין יהושע טו, כז
- ↑ רבי יצחק בער, סדר עבודת ישראל נוסח פולין, רעדלהיים, תרכ"ח, זייט 101; פראפ' שמואל קליין, ארץ יהודה, עמ' 247-248.
- ↑ בית יוסף, אורח חיים, סימן תרפ"ב; שלמה זלמן הענא, שערי תפלה, סימן קיד. אזוי ווייזט אויך אויס פונעם באנוץ אין מעוז צור: ”אזי בימי חשמנים”.
- ↑ מגילה יא, א
- ↑ ווי אין מסכת סופרים, פרק כ', הלכה ח'
- ↑ אוצר מדרשים ערך חנוכה
- ↑ מנחם אדלר, חשמונאי ובניו, ירושלים, תשס"ג, זייט יז.
- ↑ שלמי חגיגה עמ' שכג, אין נאמען פון סידורים בשם רש"י; מאורי אור, דף קמט עמוד ב', בשם תוספות ריב"א.
- ↑ תוספות רי"ד, יומא ט, א, ד"ה צא מהן ארבעים שנה ששימש שמעון הצדיק
- ↑ תשב"ץ, חלק שלישי סימן קלה, איבער דער נוסח אין על הנסים. (אויך אין מגילה יא, א, וואו עס שטייט בלויז מתתיה כהן גדול, איז אבער דער נוסח אין סמ"ג סוף הלכות חנוכה, עין יעקב, און רוב כתבי ידות: מתתיהו בן יוחנן כהן גדול).
- ↑ מתתיהו ווערט אויך נישט דערמאנט אין יומא ט, א, וואו עס ווערן אויסגערעכנט די ערליכע כהנים גדולים פון תקופת בית שני. זעט מהרש"א, פסחים נז, א.
- ↑ רבי אהרן היימאן, תולדות תנאים ואמוראים ג, ירושלים, תשכ"ד, זייט 918; רבי אהרן לעווין, אבני חפץ, סימן נח.
- ↑ רבי אהרן לעווין, אבני חפץ, מינכן, תש"ז, זייט 109.
- ↑ ספר יוחסין, מאמר א' ט"ז; סדר הדורות, ג"א ת"ק
- ↑ "טיול ל- בין מתתיהו החשמונאי לשייך המערבי"
- ↑ ספר מקבים א, פרק ב', פסוקים ט"ו–כ"ח.
- ↑ ספר מקבים א, פרק ב', פסוקים כ"ט–מ"א. זעט רבי יצחק אייזיק הלוי, דורות הראשונים א, פראנקפורט, תרס"ו, עמ' 340 (ויקיטקסט) אז ער האט נאר אפגעשאצט דעם מצב און באשטימט אז עס גייען אן די פון-פריער באקאנטע הלכות אז פיקוח נפש איז דוחה שבת, און אז א מלחמה וועלכע מען האט אנגעהויבן פון פריער זעצט פאר אום שבת.
- ↑ זע: אריה אולמן, האם אכן אמר מתתיהו 'מי לה' אלי'?, המעין טבת, תשע"ד, זייטן 22–27.
- ↑ ספר מקבים א, פרק ב', פסוקים ל"ח–מ"ז.
- ↑ ספר מקבים א, פרק ב', פסוקים מ"ח–ס"ט.
- ↑ מגילת אנטיוכוס, פסוקים מט-סב
| חשמונאים דינאסטיע משפחה בוים | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| הערשער פון בית חשמונאי | |
|---|---|
|
| פראמינענטע כהנים גדולים לויט תקופות | ||
|---|---|---|
| משכן משה און משכן גלגל | אהרן • אלעזר הכהן • פינחס | .jpg)
|
| משכן שילה | אבישוע בן פנחס • בקי בן אבישוע • עזי בן בקי • עלי הכהן • אחיטוב (נכד עלי) • אחיה בן אחימלך | |
| משכן נוב און משכן גבעון | אחימלך בן אחיטוב • אביתר בן אחיטוב | |
| תקופת בית ראשון | צדוק • אחימעץ בן צדוק • עזריהו בן צדוק • אמריהו • יהוידע הכהן • זכריהו בן יהוידע • עזריהו הכהן • אוריה הכהן • עזריהו הכהן (דער צווייטער) • שלום הכהן • חלקיהו בן שלום • שריה הכהן • יהוצדק הכהן • צפניה בן מעשיה | |
| תקופת בית שני (אונטער פערסישע הערשאפט) | יהושע בן יהוצדק • יהויקים בן יהושע • אלישיב בן יהויקים • יהוידע הכהן (בית שני) • יוחנן הכהן • ידוע הכהן | |
| אין די העלעניסטישע תקופה | חוניו דער ערשטער • שמעון דער ערשטער • אלעזר בן חוניו • מנשה אחיו של חוניו • חוניו דער צווייטער • שמעון דער צווייטער • חוניו דער דריטער • יוחנן כהן גדול | |
| מתיוונים און אנדערע | יאסון • מענעלאוס • אלקימוס • חוניו דער פערטער | |
| חשמונאים | מתתיהו • יונתן • שמעון • יוחנן הורקנוס דער ערשטער • יהודה אריסטובולוס דער ערשטער • אלכסנדר ינאי • הורקנוס דער צווייטער • אריסטובולוס דער צווייטער • מתתיהו אנטיגונוס דער צווייטער • אריסטובולוס דער דריטער | |
| אונטער רוימישע הערשאפט | מתתיהו בן תאופילוס (דער ערשטער) • יוסף בן עלים • חנן בן שת • ישמעאל בן פיאבי • יוסף קיפא • יונתן בן חנן • תאופילוס בן חנן • חנניה בן נדבאי • חנן בן חנן • יהושע בן גמלא • מתתיהו בן תאופילוס (דער צווייטער) • פינחס בן שמואל מכפר חבתא • רבי אלעזר בן חרסום • יששכר איש כפר ברקאי • רבי ישמעאל בן אלישע כהן גדול | |