אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אייר"
(פארברייטערט) |
(פארברייטערט) |
||
| שורה 11: | שורה 11: | ||
== נאמען == | == נאמען == | ||
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש השני"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טז|א}}}}. דער חודש ווערט אויך גערופן אין פסוק "חודש זיו"{{הערה|{{תנ"ך|מלכים א|ו|א}}}}, א נאמען וואס מען טרעפט אויך אין [[כנען|כנענ'ישע]] אויפשריפטן{{הערה|{{צ-ספר|מחבר=[[יצחק אבישור]]|שם=כתובות פיניקיות והמקרא|מו"ל=א. רובינשטיין|שנת הוצאה=1979|עמ=142|קישור=https://archive.org/details/ketovotfiniiyote0001avis}}}}. עס באדייט "שיין", ווייל אין דעם חודש איז דער וועלט באשיינט מיט פרישע [[בלום|בלומען]] און בליענדע [[בוים|ביימער]]{{הערה|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}; מפרשים אויף {{תנ"ך|מלכים א|ו|א}}}}. חז"ל דרש'ענען דעם נאמען אויף די [[דריי אבות|אבות]] וועלכע האבן באשיינט די וועלט און זענען שוין געווען געבוירן אין דעם חודש, ווערנדיג געבוירן - לויט די שיטה - אין ניסן{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|יא|א}}, און רש"י}}. | אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש השני"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טז|א}}}}. דער חודש ווערט אויך גערופן אין פסוק "חודש זיו"{{הערה|{{תנ"ך|מלכים א|ו|א}}}}, א נאמען וואס מען טרעפט אויך אין [[כנען|כנענ'ישע]] אויפשריפטן{{הערה|{{צ-ספר|מחבר=[[יצחק אבישור]]|שם=כתובות פיניקיות והמקרא|מו"ל=א. רובינשטיין|שנת הוצאה=1979|עמ=142|קישור=https://archive.org/details/ketovotfiniiyote0001avis}}}}. עס באדייט "שיין", ווייל אין דעם חודש איז דער וועלט באשיינט מיט פרישע [[בלום|בלומען]] און בליענדע [[בוים|ביימער]]{{הערה|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}; מפרשים אויף {{תנ"ך|מלכים א|ו|א}}}}, אדער ווייל די [[זון]] געבט שוין איר גאנצע ליכטיגקייט{{הערה|{{תנ"ך|מלכים א|ו|א|מפרש=רבי יוסף קרא}}}}. חז"ל דרש'ענען דעם נאמען אויף די [[דריי אבות|אבות]] וועלכע האבן באשיינט די וועלט און זענען שוין געווען געבוירן אין דעם חודש, ווערנדיג געבוירן - לויט די שיטה - אין ניסן{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|יא|א}}, און רש"י}}. | ||
דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "אייר" אין [[בבל]] און אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, פון אכד'יש ayyāru, וואס טראגט אויך דעם באדייט פון [[ליכט]]יגקייט אדער בליען{{הערה|{{צ-מאמר|שם=The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents|קישור=https://www.jstor.org/stable/3259081|כתב עת=Journal of Biblical Literature|שנת הוצאה=1892|עמ=72–94|כרך=11|doi=10.2307/3259081|מחבר=W. Muss-Arnolt}}|כיוון=שמאל}}. אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] איז דער נאמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ, ווי די נעמען פון אלע חדשים{{הערה|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}. | דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "אייר" אין [[בבל]] און אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, פון אכד'יש ayyāru, וואס טראגט אויך דעם באדייט פון [[ליכט]]יגקייט אדער בליען{{הערה|{{צ-מאמר|שם=The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents|קישור=https://www.jstor.org/stable/3259081|כתב עת=Journal of Biblical Literature|שנת הוצאה=1892|עמ=72–94|כרך=11|doi=10.2307/3259081|מחבר=W. Muss-Arnolt}}|כיוון=שמאל}}. אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] איז דער נאמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ, ווי די נעמען פון אלע חדשים{{הערה|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}. אין מדרש ווערט עס גע'דרש'נט נאך די [[מן]] וואס השי"ת האט אין דעם חודש געגעבן פאר אידן בפנים מאירות{{הערה|מדרש שמות החדשים, געדרוקט אין ספר תורה שלמה, כרך י-יא עמ' קע"ז}}. עטליכע מקורות זענען מ[[רמז]] אז אייר איז [[ראשי תיבות]] "[[אברהם]] [[יצחק]] [[יעקב]] [[רחל]]", און זיי ערקלערן עס אויף עטליכע אופנים{{הערה|ספר קרניים, מאמר ז' אות י"ב; מגלה עמוקות, אופן ר'; בני יששכר, מאמר א' אות ה'. זעט אויך {{שלחן ערוך|אבן העזר|קכו|מפרש=בית שמואל}}, וועלכער ווייזט אויף דערפון אז מען דארף שרייבן "אייר" מיט צוויי י'.}}. | ||
דער נאמען דארף געשריבן ווערן אין א [[גט]] "אייר", מיט צוויי י'{{הערה|{{שלחן ערוך|אבן העזר|קכו|כג}}}}. אזוי שטייט עס אין [[תרגום שני]] אויף מגילת אסתר{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ג|ז|ללא=ספר}}}}, און אזוי זעט מען פון די חדשים [[ניסן|בעפאר]] און [[סיון|דערנאך]], וואס זייער [[ניקוד]] איז מיט [[חיריק]] און [[קמץ]]{{הערה|שם=תהד|תרומת הדשן, סימן רל"ג}}. אויב האט מען עס געשריבן מיט איין י' איז עס פסול, חוץ ב[[שעת הדחק]]{{הערה|שם=רמא|{{שלחן ערוך|אבן העזר|קכו|מפרש=רמ"א}}}}. טייל האלטן זיך צוריק פון שרייבן א גט אין אייר צוליב דעם ספק{{הערה|שם=רמא}}, און טייל זענען מחמיר צו געבן צוויי גיטין געשריבן לויט ביידע וועגן{{הערה|{{טור|אבן העזר|קכו|מפרש=דרכי משה}} בשם מהרי"ל}}. דער מנהג איז אבער איינגעפירט אויף רוב פלעצער צו שרייבן לכתחילה איין גט מיט צוויי י'{{הערה|ערוך השלחן, אבן העזר קכ"ו. זעט שדי חמד, מערכת גט סימן י"ז}}. | דער נאמען דארף געשריבן ווערן אין א [[גט]] "אייר", מיט צוויי י'{{הערה|{{שלחן ערוך|אבן העזר|קכו|כג}}}}. אזוי שטייט עס אין [[תרגום שני]] אויף מגילת אסתר{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ג|ז|ללא=ספר}}}}, און אזוי זעט מען פון די חדשים [[ניסן|בעפאר]] און [[סיון|דערנאך]], וואס זייער [[ניקוד]] איז מיט [[חיריק]] און [[קמץ]]{{הערה|שם=תהד|תרומת הדשן, סימן רל"ג}}. אויב האט מען עס געשריבן מיט איין י' איז עס פסול, חוץ ב[[שעת הדחק]]{{הערה|שם=רמא|{{שלחן ערוך|אבן העזר|קכו|מפרש=רמ"א}}}}. טייל האלטן זיך צוריק פון שרייבן א גט אין אייר צוליב דעם ספק{{הערה|שם=רמא}}, און טייל זענען מחמיר צו געבן צוויי גיטין געשריבן לויט ביידע וועגן{{הערה|{{טור|אבן העזר|קכו|מפרש=דרכי משה}} בשם מהרי"ל}}. דער מנהג איז אבער איינגעפירט אויף רוב פלעצער צו שרייבן לכתחילה איין גט מיט צוויי י'{{הערה|ערוך השלחן, אבן העזר קכ"ו. זעט שדי חמד, מערכת גט סימן י"ז}}. | ||
אין דער {{קישור שפה|עברית|לוח גזר|גזר קאלענדאר}} ווערט דער חודש אנגערופן "ירח קציר [[גערשטן|שעורים]]"{{הערה|{{קישור כללי|כתובת=https://lib.cet.ac.il/PAGES/item.asp?item=4291|כותרת=גזר קאלענדאר}}}}. | אין דער {{קישור שפה|עברית|לוח גזר|גזר קאלענדאר}} ווערט דער חודש אנגערופן "ירח קציר [[גערשטן|שעורים]]"{{הערה|{{קישור כללי|כתובת=https://lib.cet.ac.il/PAGES/item.asp?item=4291|כותרת=גזר קאלענדאר}}}}. | ||
אין [[אראביש]], הייסט דער מאנאט פון מאי "עיאר". | |||
== סימבאלן און אייגנשאפטן == | == סימבאלן און אייגנשאפטן == | ||
| שורה 30: | שורה 32: | ||
דער מלאך [[גבריאל]] הערשט איבער דעם חודש{{הערה|{{זוהר|יתרו}}}}. | דער מלאך [[גבריאל]] הערשט איבער דעם חודש{{הערה|{{זוהר|יתרו}}}}. | ||
אין | אין פארשידענע מקורות ווערט געברענגט אז דער חודש איז מסוגל פאר [[רפואה]]{{הערה|ליקוטי מוהר"ן, רע"ז; עבודת ישראל, ליקוטים; בני יששכר, מאמר א' אות ג'; חידושי חתם סופר, שבת קמז,ב. זעט אויך אוהב ישראל לשבת אחר פסח, אז די טעג פון מאנאט מאי זענען מסוגל פאר רפואת הגוף והנפש.}}. | ||
חודש אייר איז דער עיקר צייט פון "קציר" וואס ווערט דערמאנט אין פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ח|כב}}}} {{ציטוטון|זֶרַע וְקָצִיר וְקֹר וָחֹם וְקַיִץ וָחֹרֶף וְיוֹם וָלַיְלָה לֹא יִשְׁבֹּתוּ}}{{הערה|{{בבלי|בבא מציעא|קו|ב}}}}. | חודש אייר איז דער עיקר צייט פון "קציר" וואס ווערט דערמאנט אין פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ח|כב}}}} {{ציטוטון|זֶרַע וְקָצִיר וְקֹר וָחֹם וְקַיִץ וָחֹרֶף וְיוֹם וָלַיְלָה לֹא יִשְׁבֹּתוּ}}{{הערה|{{בבלי|בבא מציעא|קו|ב}}}}. | ||
== דינים און מנהגים == | == דינים און מנהגים == | ||
{{ | דורכאויס דעם חודש פאלן אויס די טעג פון [[ספירת העומר]], ווען מען פירט זיך מיט געוויסע מנהגי אבילות און אנדערע מנהגים. | ||
אין דעם חודש הייבן אן די [[ישיבה|ישיבות]] א פרישן זמן, נאך די טעג פון [[בין הזמנים]]. לויט א מקור אין [[חסידות|ספרי חסידות]], איז עס אזוי איינגעפירט געווארן ווייל אייר און [[חשוון]] זענען מסוגל צו באגרייפן דעת תורה, מער ווי אנדערע חדשים{{הערה|מאור ושמש, סוף פרשת שמיני}}. אין [[פראנקפורט]] האט מען זיך געפירט צו [[ברכת החודש|בענטשן דעם חודש]] מיט א גמרא ניגון{{הערה|מנהגי פרנקפורט - מועדים, עמוד ק'}}. | |||
מען פירט זיך צו זאגן [[אב הרחמים]] אין דעם חודש אויך אין פעלער ווען מען זאגט עס נישט אין אנדערע חדשים, ווייל די [[גזירות תתנ"ו]] זענען פארגעקומען אין דעם חודש{{הערה|רמ"א און {{שלחן ערוך|אורח חיים|רפד|מפרש=מגן אברהם}}}}. | |||
== מועדים וזמנים == | == מועדים וזמנים == | ||
רעוויזיע פון 17:33, 5 יולי 2023
אייר איז דער אכטער חודש אין דער אידישער יאר, ציילנדיג פון תשרי, און דער צווייטער חודש ציילנדיג פון ניסן.
חודש אייר פאלט געווענליך אויס אין פאראלעל מיט די מאנאטן אפריל-מאי אין גרעגאריאנישן קאלענדאר, אינמיטן דער סעזאן פון פרילינג אין דעם צפון האלבקיילעך און פון הערבסט אין דעם דרום האלבקיילעך (וואו עס איז גלייך צו חודש חשוון אין צפון האלבקיילעך).
אין דער לוח
אין דער באשטימטער אידישער לוח, איז אייר אלעמאל א "חודש חסר" פון 29 טעג[1]. דער פאריגער חודש איז אלעמאל א "חודש מלא" פון דרייסיג טעג, און ראש חודש אייר באשטייט דעריבער פון צוויי טעג, ל' ניסן און א' אייר[1]. חודש אייר קען זיך אנהייבן אין א מאנטאג, דינסטאג, דאנערשטאג אדער שבת[2].
אין די צייטן וואס מען האט באשטימט די חדשים על פי הראייה, פלעגן די שליחים פון בית דין ארויספארן צו די ווייטע פלעצער מודיע צו זיין ווען מען האט באשטימט ראש חודש אייר, אז די וועלכע דארפן ברענגען א פסח שני זאלן וויסן אויף ווען צו קומען[3].
נאמען
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש השני"[4]. דער חודש ווערט אויך גערופן אין פסוק "חודש זיו"[5], א נאמען וואס מען טרעפט אויך אין כנענ'ישע אויפשריפטן[6]. עס באדייט "שיין", ווייל אין דעם חודש איז דער וועלט באשיינט מיט פרישע בלומען און בליענדע ביימער[7], אדער ווייל די זון געבט שוין איר גאנצע ליכטיגקייט[8]. חז"ל דרש'ענען דעם נאמען אויף די אבות וועלכע האבן באשיינט די וועלט און זענען שוין געווען געבוירן אין דעם חודש, ווערנדיג געבוירן - לויט די שיטה - אין ניסן[9].
דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "אייר" אין בבל און אין מעסאפאטאמיע בכלל, פון אכד'יש ayyāru, וואס טראגט אויך דעם באדייט פון ליכטיגקייט אדער בליען[10]. אין די תקופה פון גלות בבל און שיבת ציון איז דער נאמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ, ווי די נעמען פון אלע חדשים[11]. אין מדרש ווערט עס גע'דרש'נט נאך די מן וואס השי"ת האט אין דעם חודש געגעבן פאר אידן בפנים מאירות[12]. עטליכע מקורות זענען מרמז אז אייר איז ראשי תיבות "אברהם יצחק יעקב רחל", און זיי ערקלערן עס אויף עטליכע אופנים[13].
דער נאמען דארף געשריבן ווערן אין א גט "אייר", מיט צוויי י'[14]. אזוי שטייט עס אין תרגום שני אויף מגילת אסתר[15], און אזוי זעט מען פון די חדשים בעפאר און דערנאך, וואס זייער ניקוד איז מיט חיריק און קמץ[16]. אויב האט מען עס געשריבן מיט איין י' איז עס פסול, חוץ בשעת הדחק[17]. טייל האלטן זיך צוריק פון שרייבן א גט אין אייר צוליב דעם ספק[17], און טייל זענען מחמיר צו געבן צוויי גיטין געשריבן לויט ביידע וועגן[18]. דער מנהג איז אבער איינגעפירט אויף רוב פלעצער צו שרייבן לכתחילה איין גט מיט צוויי י'[19].
אין דער גזר קאלענדאר (עב') ווערט דער חודש אנגערופן "ירח קציר שעורים"[20].
אין אראביש, הייסט דער מאנאט פון מאי "עיאר".
סימבאלן און אייגנשאפטן
דער מזל פון דעם חודש איז מזל שור[21], צוליב א שטערן גרופע וואס האט אמאל געדינט אלס הינטערגרונט צו די זון אין דעם חודש[א]. אין די ים המלח מגילות פון דער כת פון קומראן איז מזל תאומים דער מזל פון חודש אייר.
לויט דער זוהר, איז חודש אייר קעגן שבט שמעון[23]. לויט אנדערע, איז עס קעגן שבט יששכר[24], אדער קעגן שבט ראובן[25], אדער קעגן שבט בנימין[26], אדער קעגן שבט יוסף[27].
חודש אייר איז קעגן דעם אות ו[21].
דער צירוף פון שם הוי"ה אין דעם חודש איז יהה"ו[28], וואס גייט ארויס פון פסוק ”יִתְהַלֵּל הַמִּתְהַלֵּל הַשְׂכֵּל וְיָדֹעַ”[29].
דער מלאך גבריאל הערשט איבער דעם חודש[30].
אין פארשידענע מקורות ווערט געברענגט אז דער חודש איז מסוגל פאר רפואה[31].
חודש אייר איז דער עיקר צייט פון "קציר" וואס ווערט דערמאנט אין פסוק[32] ”זֶרַע וְקָצִיר וְקֹר וָחֹם וְקַיִץ וָחֹרֶף וְיוֹם וָלַיְלָה לֹא יִשְׁבֹּתוּ”[33].
דינים און מנהגים
דורכאויס דעם חודש פאלן אויס די טעג פון ספירת העומר, ווען מען פירט זיך מיט געוויסע מנהגי אבילות און אנדערע מנהגים.
אין דעם חודש הייבן אן די ישיבות א פרישן זמן, נאך די טעג פון בין הזמנים. לויט א מקור אין ספרי חסידות, איז עס אזוי איינגעפירט געווארן ווייל אייר און חשוון זענען מסוגל צו באגרייפן דעת תורה, מער ווי אנדערע חדשים[34]. אין פראנקפורט האט מען זיך געפירט צו בענטשן דעם חודש מיט א גמרא ניגון[35].
מען פירט זיך צו זאגן אב הרחמים אין דעם חודש אויך אין פעלער ווען מען זאגט עס נישט אין אנדערע חדשים, ווייל די גזירות תתנ"ו זענען פארגעקומען אין דעם חודש[36].
מועדים וזמנים
- ספירת העומר – רוב פון די 49 טעג צווישן פסח און שבועות, ווערן געציילט דורכאויס דעם חודש
- תענית בה"ב – א תענית אין דעם מאנטאג וואס איז נאך דעם ערשטן שבת נאך ראש חודש, און דאנערשטאג און מאנטאג דערנאך
- פסח שני – א צווייטע געלעגנהייט פאר די וועלכע האבן נישט געקענט ברענגען דעם קרבן פסח, אין י"ד אייר
- ל"ג בעומר – הילולא פון רבי שמעון בר יוחאי, ווען די מנהגי אבילות פון די ספירה טעג ענדיגן זיך אין טייל קהילות
נאטיצן
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק ח', הלכות ד'–ה'
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תכ"ח, סעיף ב'
- ↑ ראש השנה יח, א
- ↑ שמות טז, א
- ↑ מלכים א' ו, א
- ↑ יצחק אבישור, כתובות פיניקיות והמקרא, א. רובינשטיין, 1979, עמ' 142
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק א', הלכה ב'; מפרשים אויף מלכים א' ו, א
- ↑ רבי יוסף קרא, מלכים א ו, א
- ↑ ראש השנה יא, א, און רש"י
- ↑ W. Muss-Arnolt, "The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents", Journal of Biblical Literature 11, 1892, עמ' 72–94 doi: 10.2307/3259081
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק א', הלכה ב'
- ↑ מדרש שמות החדשים, געדרוקט אין ספר תורה שלמה, כרך י-יא עמ' קע"ז
- ↑ ספר קרניים, מאמר ז' אות י"ב; מגלה עמוקות, אופן ר'; בני יששכר, מאמר א' אות ה'. זעט אויך בית שמואל, אבן העזר, סימן קכ"ו, וועלכער ווייזט אויף דערפון אז מען דארף שרייבן "אייר" מיט צוויי י'.
- ↑ שולחן ערוך, אבן העזר, סימן קכ"ו, סעיף כ"ג
- ↑ ג, ז
- ↑ תרומת הדשן, סימן רל"ג
- ↑ 17.0 17.1 רמ"א, אבן העזר, סימן קכ"ו
- ↑ דרכי משה, אבן העזר, סימן קכ"ו בשם מהרי"ל
- ↑ ערוך השלחן, אבן העזר קכ"ו. זעט שדי חמד, מערכת גט סימן י"ז
- ↑ גזר קאלענדאר
- ↑ 21.0 21.1 ספר יצירה פרק ה' משנה ח'
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות יסודי התורה, פרק ג', הלכה ז'
- ↑ ספר הזוהר, חלק א, דף קע"ג, עמוד א'. אזוי שטייט אויך קידוש ירחים לחודש אייר פון רבי פינחס ברבי יעקב הכהן; מגלה עמוקות, פרשת בא דרוש ד'; סידור בית יעקב להיעב"ץ, שער היסוד; ויקח משה, נאך פרשת ויחי
- ↑ ילקוט שמעוני, שמות, רמז תי"ח;
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:היברובוקס
פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע רבי יוסף ג’יקטיליה, שערי אורה, סוף שער ה'; מאמר כליל תכלת להאר"י, סוף ספר יצירה; פירוש הגר"א, סוף ספר יצירה; פרי צדיק, מאמרי ראש חודש אייר - ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:היברובוקס
פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע רבי אברהם בן עזריאל, ערוגת הבושם, חלק א' עמוד 289 - ↑ יערות דבש חלק א', סוף דרוש ב'
- ↑ רסיסי לילה אות ל"ט
- ↑ אר"י, פרי עץ חיים, שער י"ט פרק ג'
- ↑ ירמיה ט, כגִ
- ↑ ספר הזוהר, פרשת יתרו
- ↑ ליקוטי מוהר"ן, רע"ז; עבודת ישראל, ליקוטים; בני יששכר, מאמר א' אות ג'; חידושי חתם סופר, שבת קמז,ב. זעט אויך אוהב ישראל לשבת אחר פסח, אז די טעג פון מאנאט מאי זענען מסוגל פאר רפואת הגוף והנפש.
- ↑ בראשית ח, כב
- ↑ בבא מציעא קו, ב
- ↑ מאור ושמש, סוף פרשת שמיני
- ↑ מנהגי פרנקפורט - מועדים, עמוד ק'
- ↑ רמ"א און מגן אברהם, אורח חיים, סימן רפ"ד
| חדשים פון יאר | ||
|---|---|---|
|
