בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – " יידן " ב־" אידן "
(קרדיט + קטגוריות) |
ק (החלפת טקסט – " יידן " ב־" אידן ") |
||
| שורה 6: | שורה 6: | ||
===דייטשע אקופאציע=== | ===דייטשע אקופאציע=== | ||
די [[וועהרמאכט]], האט איינגענומען ווילנע דעם [[24סטן יוני]] [[1941]], און גלייך זיך פארנומען מיט כאפן | די [[וועהרמאכט]], האט איינגענומען ווילנע דעם [[24סטן יוני]] [[1941]], און גלייך זיך פארנומען מיט כאפן אידן אויף [[צוואנגס ארבעט]]. צרות און גזירות זענען גלייך ארויס, ווי אידן מוזן טראגן א [[מגן דוד]], אדער זיי טארן זיך נישט דרייען אויף די גאסן. | ||
פאגראמען און מערדערייען זענען דורכגעפירט געווארן, מיט אן אקטיווע ליטווינער אנוועזנשאפט, מיטן שפיץ פון די [[שאוליסטן]] [[פאשיסט]]ישע באוועגונג, דורכאויס די זומער פון 1941, זענען 35,000 | פאגראמען און מערדערייען זענען דורכגעפירט געווארן, מיט אן אקטיווע ליטווינער אנוועזנשאפט, מיטן שפיץ פון די [[שאוליסטן]] [[פאשיסט]]ישע באוועגונג, דורכאויס די זומער פון 1941, זענען 35,000 אידן אומגעקומען דורך נאציס, און זייערע ליטווינער העלפער. | ||
אויפן [[6טן סעפטעמבער|6טן]] און [[7טן סעפטעמבער]] 1941, זענען די | אויפן [[6טן סעפטעמבער|6טן]] און [[7טן סעפטעמבער]] 1941, זענען די אידן געצווינגען געווען אריבערגיין וווינען אין [[געטא]]. 38,000 אידן זענען איבערגעבליבן נאך דעם זומער, און אויף דעם 2טן סעפטעמבער, זענען אידן וואס זענען געווען געצווינגען צו פארלאזן זייערע היימען, און 3,700 זענען אויסגעמארדעט געווארן. די אידן האבן נאר געמעגט נעמען זאכן, וואס זיי האבן געקענט טראגן, און נישט זייערע פארמעגנס, און אנדערע שווערע חפצים. | ||
===געטא אויפשטעל=== | ===געטא אויפשטעל=== | ||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
ביז סוף דעצעמבער 1941, איז געטא צוויי שוין געווען ליקווידירט, און רוב איינוווינער, זענען אומגעקומען אין [[פאנאר]]. די אנדערע געטא האבן די נאציס פארשפראכן צו האלטן גאנץ מיט 12,000 מענטשן, פאר איר פראדוקטיווקייט פארן [[מיליטער]], און אנדערע נוצבארע צוועקן, פארן נאצי רעזשים. | ביז סוף דעצעמבער 1941, איז געטא צוויי שוין געווען ליקווידירט, און רוב איינוווינער, זענען אומגעקומען אין [[פאנאר]]. די אנדערע געטא האבן די נאציס פארשפראכן צו האלטן גאנץ מיט 12,000 מענטשן, פאר איר פראדוקטיווקייט פארן [[מיליטער]], און אנדערע נוצבארע צוועקן, פארן נאצי רעזשים. | ||
ביז יאנואר [[1942]], האבן די נאציס אנגעפירט מיט אקציעס, ווי מענטשן זענען פארשיקט געווארן צו זייער אומקום. די [[יודנראט]], האט געמוזט צושטעלן טויזנטער | ביז יאנואר [[1942]], האבן די נאציס אנגעפירט מיט אקציעס, ווי מענטשן זענען פארשיקט געווארן צו זייער אומקום. די [[יודנראט]], האט געמוזט צושטעלן טויזנטער אידן אויף צוואנגס ארבעט, שוין נאכדעם וואס דער איבערצייגונג, אז מענטשן ווערן נישט פארשיקט אויף ארבעט, נאר זיי אומצוברענגען איז געווען פארשפרייט אין געטא. די יודנראט האט פרובירט אויסצופירן א טיילווייזע ראטעווען פון די באפעלקערונג, דורך ארויסגעבן מערסטנס אלטע און קראנקע, מיטן חשבון אז די אנדערע וועט ען לאזן לעבן. נאכדעם אבער האבן די נאציס פארלאנגט אנדערע יידן, וואס זיי וואלטן יא געקענט ארויסהעלפן דעם געטא. | ||
דורכאויס דעם גאנצן יאר 1942, ביז מערץ 1943, איז געווען א דראסטישע ענדערונג, און ווייניק | דורכאויס דעם גאנצן יאר 1942, ביז מערץ 1943, איז געווען א דראסטישע ענדערונג, און ווייניק אידן זענען אומגעברענגט געווארן, עס איז גערופן געווארן דער "רעלאטיווער שטילקייט" אדער "סטאבילע תקופה". | ||
===יודנראט=== | ===יודנראט=== | ||
די יודנראט מיטן יעקב גענז, האבן געקלערט אז מיטן אויפשטעלן אן ארבעטער געטא, וועלן די | די יודנראט מיטן יעקב גענז, האבן געקלערט אז מיטן אויפשטעלן אן ארבעטער געטא, וועלן די אידן געראטעוועט ווערן. די געטא האט געהאט א סארט [[אויטאנאמיע]], מיט א ספעציעלע איינהייט אין די יודנראט, וואס האט זיך אפגעגעבן מיט די קרענק און הונגער, וואס האבן געטראפן דעם געטא. זיי האבן אויפגעשטעלט א פובליק קיך, און שולעס פאר קינדער. אלעס מיט א יידישע [[ארדענונגסדינסט]], א [[פאליציי]], וואס האט געהאלפן פארשטארקן די פאזיציע פון די געטא פירערשאפט. | ||
אין די געטא האט געהערשט א רייכע קולטורעלע לעבן, מיט אלע פראבלעמען פון הונגער און עפידעמיעס. א [[טעאטער]] איז אויפגעשטעלט געווארן, און איז געווען זייער דערפאלגרייך, אין איין יאר האט דער טעאטער געשפילט איבער הונדערט פארשטעלונגען, פאר פילע זאלן. די שטראשון [[ביבליאטעק]], האט פארגעזעצט עקזיסטירן, מיט א מיטגלידערשאפט פון 4,700 אבאנענטן. פארברענגען און באלן פון ארבעטער פאראיינען זענען פארגעקומען. אויך איז אן ארכיוו, פון לעבן אין געטא, אויפגעשטעלט געווארן. און א כאר און א מוזיקאלישע סיממפאניע האבן אויך עקזיסטירט אין געטא. | אין די געטא האט געהערשט א רייכע קולטורעלע לעבן, מיט אלע פראבלעמען פון הונגער און עפידעמיעס. א [[טעאטער]] איז אויפגעשטעלט געווארן, און איז געווען זייער דערפאלגרייך, אין איין יאר האט דער טעאטער געשפילט איבער הונדערט פארשטעלונגען, פאר פילע זאלן. די שטראשון [[ביבליאטעק]], האט פארגעזעצט עקזיסטירן, מיט א מיטגלידערשאפט פון 4,700 אבאנענטן. פארברענגען און באלן פון ארבעטער פאראיינען זענען פארגעקומען. אויך איז אן ארכיוו, פון לעבן אין געטא, אויפגעשטעלט געווארן. און א כאר און א מוזיקאלישע סיממפאניע האבן אויך עקזיסטירט אין געטא. | ||
===חסידי אומות העולם=== | ===חסידי אומות העולם=== | ||
[[אנטאן שמידט]], איז געווען אן [[עסטרייך|עסטרייכער]] גוי, א סאלדאט אין וועהרמאכט, ער האט צוגעזען די מערדערייען פון די נאציס, און האט אנגעפאנגען ארויסהעלפן | [[אנטאן שמידט]], איז געווען אן [[עסטרייך|עסטרייכער]] גוי, א סאלדאט אין וועהרמאכט, ער האט צוגעזען די מערדערייען פון די נאציס, און האט אנגעפאנגען ארויסהעלפן אידן פון געטא, אין אקטאבער האט ער זיי צוגעשטעלט פאלשע פעסער, און ארויסגעהאלפן דעם יידישן אונטערגרונט אין געטא, אונטערן אנפירערשאפט פון [[מרדכי טענענבוים]]. ער האט ארויסגעשווערצט יידן, און זיי אפגעפירט קיין [[ביאליסטאק]], אויך האט ער צוגעשטעלט מיליטערישע אטאמאבילן, פאר די יידישע קעמפער. לויט אפשאצונגען האט שמידט געהאלפן ראטעווען, אומגעפער 250 יידן. ער איז געכאפט געווארן אין אפריל 1942, און ער איז פאראורטיילט געווארן צום טויט. | ||
==יידישע קעגנערשאפט== | ==יידישע קעגנערשאפט== | ||
אין ווילנע זענען געווען עטליכע יידישע אונטערגרונט גרופעס. אויפן [[21סטן יאנואר]] 1942, האבן זיך אלע פאראייניקט אונטערן נאמען [[פאראייניקטע פארטיזאנער ארגאניזאציע]] (פפ"א). דער קאמאנדיר איז געווען יצחק וויטענבערג, און אונטער אים זענען געווען [[אבא קאוונער]], און יוסף גלאזמאן. די מענטשן אין די קעגנערשאפט האבן אנגעהערט אלע יידישע פארטייען, רעכטע און לינקע. אין 1943, האבן זיך צוגעשלאסן די "יחיאל קאמף ארגאניזאציע". די קעמפער האבן דורכגעפירט אקטן קעגן נאצישע צילן, אין ווילנע אומגעגנט. | אין ווילנע זענען געווען עטליכע יידישע אונטערגרונט גרופעס. אויפן [[21סטן יאנואר]] 1942, האבן זיך אלע פאראייניקט אונטערן נאמען [[פאראייניקטע פארטיזאנער ארגאניזאציע]] (פפ"א). דער קאמאנדיר איז געווען יצחק וויטענבערג, און אונטער אים זענען געווען [[אבא קאוונער]], און יוסף גלאזמאן. די מענטשן אין די קעגנערשאפט האבן אנגעהערט אלע יידישע פארטייען, רעכטע און לינקע. אין 1943, האבן זיך צוגעשלאסן די "יחיאל קאמף ארגאניזאציע". די קעמפער האבן דורכגעפירט אקטן קעגן נאצישע צילן, אין ווילנע אומגעגנט. | ||
די יודנראט, האט צוגעהאלפן די נאציס אין די פארשיקונגען פון | די יודנראט, האט צוגעהאלפן די נאציס אין די פארשיקונגען פון אידן צו [[טויט לאגערן]], דעריבער האבן די קעמפער געשטעלט פלאקאטן, אז די יודנראט זענען פאררעטער, וואס אידן זאלן אויפהערן זיך צוהערן צו זיי. די געטא איינוווינער האבן נישט אויסגעהערט צו די ווארענונגען פון די אונטערגרונט. | ||
די נאציס האבן באקומען אינפארמאציע אויף יצחק וויטנבערג, און די ארדענונגסדינסט האט אים ארעסטירט, נאך אן אקציע פון זיינע פריינט, איז ער באפרייט געווארן. די נאציס האבן דערקלערט אז אויב געט ער זיך נישט איין צו די נאצישע אינסטאנצן, גייען זיי פארניכטן די גאנצע געטא, צום סוף האט ער זיך אונטערגעגעבן, און מיט א ציאניד פיל איז ער געגאנגען זיך איינגעבן צו די נאציס, ער איז ארעסטירט געווארן און געפייניקט געווארן, און באגאנגען [[זעלבסטמארד]] אין [[טורמע]]. | די נאציס האבן באקומען אינפארמאציע אויף יצחק וויטנבערג, און די ארדענונגסדינסט האט אים ארעסטירט, נאך אן אקציע פון זיינע פריינט, איז ער באפרייט געווארן. די נאציס האבן דערקלערט אז אויב געט ער זיך נישט איין צו די נאצישע אינסטאנצן, גייען זיי פארניכטן די גאנצע געטא, צום סוף האט ער זיך אונטערגעגעבן, און מיט א ציאניד פיל איז ער געגאנגען זיך איינגעבן צו די נאציס, ער איז ארעסטירט געווארן און געפייניקט געווארן, און באגאנגען [[זעלבסטמארד]] אין [[טורמע]]. | ||
===אויפלעזונג פון געטא=== | ===אויפלעזונג פון געטא=== | ||
אין אוגוסט 1943, איז די געטא ארומגענומען געווארן מיט פאליציי, און 7,000 | אין אוגוסט 1943, איז די געטא ארומגענומען געווארן מיט פאליציי, און 7,000 אידן זענען פארשיקט געווארן צו אן "ארבעטס לאגער" אין [[עסטלאנד]], די פארטיזאנער האבן פרובירט אנפירן א ווידערשטאנד, אבער די איינוווינער האבן נישט מיטגעהאלטן, און עס האט זיך נישט אויסגעארבעט, 150 קעמפער פון געטא זענען אנטלאפן, דורך די אפלויף סיסטעם צו די וועלדער, ווי זיי האבן זיך אנגעשלאסן אין [[פארטיזאנער]] גרופעס. | ||
אום [[23סטן סעפטעמבער]] 1943, האט די געטא אויפגעהערט צו פונקציאנירן, ווען די לעצט פארבליבענע יידן, זענען פארשיקט געווארן, אדער אומגעקומען אין פאנאר. | אום [[23סטן סעפטעמבער]] 1943, האט די געטא אויפגעהערט צו פונקציאנירן, ווען די לעצט פארבליבענע יידן, זענען פארשיקט געווארן, אדער אומגעקומען אין פאנאר. | ||