רוי:רבי נפתלי צבי הורוויץ פון ראפשיץ
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
 | |||||
| בית הקברות בלנצוט. בצד הימני של התמונה נראה האוהל של רבי נפתלי מרופשיץ | |||||
| געבורט |
1760 ז' סיון ה'תק"כ לעשנעוו | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| פטירה |
מאי 8 1827 (אלט: 67 בערך) י"א אייר ה'תקפ"ז לאנצוט | ||||
| ספרים | זרע קודש, אילה שלוחה | ||||
| טאטע | רבי מנחם מנדל רובין | ||||
| מאמע | ביילא (לבית האמבורגער) | ||||
| |||||
רבי נפתלי צבי הורוויץ פון ראפּשיץ (ז' סיון ה'תק"כ, 22סטן מאי 1760 – י״א אייר ה'תקפ"ז, 8טן מאי 1827), באקאנט אלס דער ראפּשיצער, איז געווען אַן אנגעזעענער חסידישער רבי און דער ערשטער רבי אין דער ראפּשיצער דינאסטיע. ער איז געווען א שליסל-פיגור אין דער אנטוויקלונג פון גאליצישן חסידות. ער איז געווען באקאנט פאר זיין חכמה, שארפן שכל, און הומאר.
ביאגראפיע
רבי נפתלי צבי הורוויץ איז געבוירן געווארן אין ז' סיון תק"כ אין לעשנעוו, אין מזרח גאליציע, פונקט אין דעם טאג וואס דער בעל שם טוב, דער גרינדער פון חסידות, איז נפטר געווארן[1]. רבי נפתלי איז געקומען פון א רעספּעקטירטער רבנישער משפּחה. זיין פאטער, רבי מנחם מענדל רובין, איז געווען רב אין לעשנעוו און שפּעטער אין לינסק און דער גאנצער סאַנאָקער פּראָווינץ. זיין הויז אין לינסק האט פונקציאנירט ווי א קלויז פאר געהויבענע לייט, א שטייגער ווי די בראדער קלויז, שוין פון די תק"כ יארן[2]. זיין מוטער, ביילא, איז געווען די טאכטער פון רבי יצחק הלוי הורוויץ[3]. נפתלי צבי האט אנגענומען דעם משפּחה-נאמען פון זיין זיידן פון דער מוטער'ס זייט.
אין זיין יוגנט האט רבי נפתלי געלערנט אין דער ישיבה פון זיין פעטער רבי משולם איגרא, וועלכער איז געווען איינער פון די גרויסע תורה-גדולים פון יענער צייט. זיינע חברים אין דער ישיבה זענען געווען רבי מרדכי בנעט און רבי יעקב לארבערבוים, וועלכע זענען שפּעטער געווארן צוויי פון די פירנדע חכמים פון דער קומענדיגער דור.
רבי נפתלי איז געצויגן געווארן צו חסידות, און ער איז געפארן צום הויף פון רבי אלימלך פון ליזשענסק, וועלכער איז געווארן זיין הויפּט רבי. צוליב זיין אויסגעצייכנטן יחוס, האט רבי אלימלך אים ערשטנס אנטזאגט אריינצונעמען אין די 'חבריא קדישא', זאגנדיג אז ער דארף נישט קיין תלמידים פון מיוחס'דיגע משפּחות. אבער נאך רבי נפתלי'ס בכיות און הפצרה, האט רבי אלימלך מסכים געווען אים אנצונעמען. דער ראפשיצער זעלבסט האט שפּעטער דעמאנסטרירט אז זיין גרויסן יחוס מאכט אים קליין[4].
זיין ערשטע ווייב איז געקומען פון א רייכער משפּחה אין בראדי. זיין צווייטע ווייב איז געווען די טאכטער פון רבי צבי הירשקא גאלדהאמער פון דוקלא[5].
נאך דער פּטירה פון רבי אלימלך (תקמ"ז), איז רבי נפתלי געווארן א תלמיד פון רבי אלימלך'ס תלמיד, רבי יעקב יצחק, דער חוזה פון לובלין. ער האט זיך אויך באטראכט ווי א תלמיד פון רבי מנחם מענדל פון רימאנאוו, און דער מגיד פון קאזשניץ[6].
פירערשאפט און השפּעה
רבי נפתלי צבי איז געווען דער ערשטער רבי אין ראפּשיץ, א שטאָט אין דרום פוילן. א דאנק אים איז ראפּשיץ געווארן בארימט, און זיין נאמען איז געגאנגען פאר אים איבער די גאנצע אידישע וועלט[7]. ער איז געווען אַן אנגעזעענער פירער פון זיין צייט. רבי נפתלי צבי ווערט באטראכט אלס א וויכטיגע פיגור אין דער אנטוויקלונג פון גאליצישן חסידות. עס זענען פארהאן פילע "מנהגי ראפּשיץ", וואס גאליצישע חסידים פאלגן נאך.
ער האט געדינט אלס רב אין ראפּשיץ און שפּעטער, נאָך זיין פאטער'ס פטירה (כ"ג תשרי תקס"ד), אויך אין לינסק און גאנץ סאנאקער פּראווינץ, וואו זיין פאטער איז פריער געווען דער רב. טראץ דעם וואס ער איז אריבערגעצויגן קיין לינסק, האבן די ראפּשיצער תושבים נישט געוואלט אים אויפגעבן, און א צייט לאנג איז ער געווען רב אין ביידע ערטער. ער איז געווען זייער אקטיוו אין קהלישע ענינים און האט געשפּילט א וויכטיגע ראלע אין אויסוועלן רבנים פאר די קהילות אין זיין געגנט, אפטמאל פארזיכערנדיג אז מיטגלידער פון זיין אייגענער משפּחה זאלן באקומען די פּאסטנס[8].
נאָך דער פּטירה פון די דריי גרויסע רביים פון פוילן (דער חוזה פון לובלין, דער מגיד פון קאזשניץ, און רבי מענדעלע פון רימנוב) אין תקע"ה, איז רבי נפתלי צבי געווארן דער צענטראלער אויטאריטעט פאר גאליצישן חסידות, הויפּטזעכליך אין מערב און צענטראל גאליציע. אבער ער איז קיינמאל נישט געווארן דער אויסשליסליכער פירער פון גאנץ פּוילישן חסידות; זיין תלמיד, רבי צבי אלימלך פון דינוב, האט זיך אפּגעזאגט אנצונעמען זיין אויטאריטעט און האט אויפגעשטעלט אַן אייגענע דינאסטיע[9].
פּערזענליכקייט און לערנונגען
רבי נפתלי צבי איז געווען באקאנט פאר זיין גרויסע חכמה, זיין שארפן זינען פאר הומאר, און זיינע מוזיקאלישע טאלאנטן. ער האט פארפאסט ניגונים, טייל פון וועלכע זענען געבליבן ביז היינט, און איז אפט מאל געווען דער בעל תפילה. מען זאגט בשמו: "דורך געזאנג קענען די הימלען זיך עפענען און מיט טרויער פארמאכן מיר זיי"[10].
רבי נפתלי איז אויך באקאנט פאר זיין שטיפערישקייט. זיין רבי, דער חוזה פון לובלין, האט אים איינמאל פארבאטן צו ארומלאכן פאר א יאר. נישט לאנג שפּעטער, ווען דער חוזה האט לאנג געדאוונט, האבן די חסידים אויסגעבראכן אין געלעכטער. ווען דער חוזה האט געענדיגט, האט ער אנגעקוקט רבי נפתלי און געזאגט: "קיין שטיפעריי פאר א יאר, האב איך געזאגט!" רבי נפתלי האט געענטפערט: "טאקע, רבי, אייערע תפילות האבן געדויערט א יאר מיט א מיטוואך!"[10].
ער האט געזאגט אז יונגע מענער זאלן זיך ווידמען אויסשליסליך צו תורה-לערנען און נישט זיין פארנומען מיט חסידות ביז זיי ווערן 25 יאר אלט. אין זיינע שפּעטערדיגע יארן האט ער באמערקט אז טייל חסידים פאלגן חסידישע מנהגים אבער פארנאכלעסיגן גרונט-פארלאנגען פון הלכה, ווי צייטליך דאווענען, און האט זיך געפרעגט אויב עס וואלט נישט געווען בעסער אויב דער חסידישער וועג וואלט געביטן געווארן מיט גרעסערן קאנצענטראציע אויף תורה-לערנען. ווען רבי יוסף באב"ד, דער צוקונפטיגער מחבר פון די "מנחת חינוך", איז געקומען צו ווערן א חסיד ביי אים, האט ער אים אוועקגעשיקט, ראטנדיג אים צוריקצוגיין אהיים און ווייטער נאכפאלגן זיינע לימודים אין נגלה[11]. ער האט געזאגט אז זיין מיסיע איז געווען צוריקצוברענגען חסידות צום יסוד, צו דער שולחן ערוך. ער האט באמערקט אז חסידות איז געווארן מער מעינסטרים און מען דארף פארשטיין ווי אזוי אנצואווענדן די חסידישע געדאנקען אין דער נייער תקופה, וואו עס איז מער נישט קיין רעוואלוציע. איינער פון זיינע געדאנקען איז געווען אז מען זאל זיך קאנצענטרירן אויף ווערן רבני קהילות, נישט נאר רביים. ער האט אין זיין צוואה געבעטן זיינע קינדער און אייניקלעך צו ווערן רבני קהילות און פירער פון זייערע געמיינדעס; איבער הונדערט פון זיינע אייניקלעך זענען שפּעטער געווארן חסידישע מנהיגים אין פארשידענע קהילות[12].
רבי נפתלי איז געווען באזונדערס געווידמעט דער מצוה פון סוכה. מען זאגט אז יעדן טאג איז ער געווען פארנומען מיט א שייכות פון דער מצוה, וועלכע ער האט געזאגט איז טייער צו זיין זעל[13]. אפטמאל אין זיינע ווערק רעדט ער וועגן דעם יום-טוב סוכות.
ער איז אויך געווען באקאנט פאר זיין שטעלונג קעגן דער השכלה באוועגונג און פאר זיין אפּאזיציע צו נאפּאלעאן, וואס האט אים אונטערגעשיידט פון רוב אנדערע גרויסע צדיקים אין פוילן, אריינגערעכנט זיין רבי-חבר רבי מענדעלע רימנובער, וועלכע האבן געזען נאפּאלעאנ'ס מלחמות ווי א בשורת גאולה פאר די אידן. רבי נפתלי צבי האט אבער געפארכטן אז נאפּאלעאן וועט האבן שלעכטע קאנסעקווענצן פאר די אידן פון פּוילן, ווי מיליטער דינסט און די שפּרייטונג פון כפירה[14]. ער איז געווען דער איינציגער פירער אין פּוילן וואס האט זיך אנטקעגנגעשטעלט נאפּאלעאן. ער האט געזוכט צו איבערצייגן אנדערע צדיקים צו זיין קעגן נאפּאלעאן, למשל דער קאזשניצער מגיד.
פּטירה און קבורה
נוסח פון זיין מציבה
|
|---|
|
פ"נ וספון |
רבי נפתלי צבי איז נפטר געווארן י"א אייר תקפ"ז. ער איז באגראבן אין לאנצוט (Łańcut), פוילן. מען זאגט אז ער איז נפטר געווארן אויפן וועג צו דאקטוירים אין לאנצוט, און דער בעל-עגלה האט באשלאסן נישט צוריקצופארן קיין ראפּשיץ, ווייל רבי נפתלי האָט איינמאָל קאָמענטירט אז ער קען שפּירן "אנגענעמע גערוכן" אין לאנצוט[10].
אויף זיין מציבה האט ער נאר ערלויבט די לויב: "יחיד בדורו בחכמת אלוקים"[11].
לעגאט און דינאסטיע
רבי נפתלי צבי הורוויץ איז דער פּראָטאָפּלאַסט (ראש-בית-אב) פון א זייער פארצווייגטער דינאסטיע פון צדיקים אין גאליציע. אסאך גרויסע רבנים זענען זיינע צאצאים. צווישן זיינע קינדער זענען געווען רבי אברהם חיים פון לינסק, רבי יעקב פון מעליץ (וועלכער איז געווען רב אין קאָלבושאָוו און מעליץ און איז געווארן א רבי אין תקפ"ז; צוליב די נסים וואָס זענען אים צוגעשריבן געווארן, איז ער געווען באקאנט אלס דער "קליינער בעל שם טוב")[15], און רבי אליעזר פון דזשיקוב (וועלכער איז געווען זיין זון און שפּעטער זיין נאכפאלגער). רבי אליעזר האט געגרינדעט די דזשיקאווער דינאסטיע.
היינט, רופט זיך רבי חיים מאיר יחיאל רובין, דער זון פון דער מוזשאיער רבי, אלס דער ראפּשיצער רבי.
צווישן זיינע באוואוסטע תלמידים זענען געווען רבי חיים האלבערשטאם פון צאנז, שר שלום פון בעלז, רבי שלום ראזענפעלד פון קאמינקא, און רבי צבי אלימלך פון דינאָוו. עס האט געהערשט א קאמפּליצירטע באציאונג צווישן רבי נפתלי צבי און זיין תלמיד רבי צבי אלימלך, וועלכער האט אליין אויפגעשטעלט אַן אייגענע דינאסטיע און האט זיך אפּגעזאגט צו אקצעפּטירן די אויטאריטעט פון זיין רבי'ן.
כתבים
ערשטנס האט רבי נפתלי זיך אפּגעזאגט צו געבן רשות פאר דער פּובליקאציע פון זיינע כתבים. אבער מיט דער צושטימונג פון זיין בארימטן תלמיד, רבי חיים האלבערשטאם פון סאנז (דער מחבר פון "דברי חיים"), זענען זיינע צוויי ווערק, "זרע קודש" (תרכ"ח) און "אילה שלוחה" (תרכ"ב), ענדליך פּובליקירט געווארן. "זרע קודש" איז א פירוש אויפן חומש און אויף די ימים טובים. "אילה שלוחה" איז א פירוש אויף בראשית און שמות. א זאמלונג פון זיינע רייד און געשיכטעס וועגן אים, מיטן נאמען "אהל נפתלי", איז פּובליקירט געווארן אין לעמבערג אין תרע"א.
מעשיות און שארפזיניגע ווערטער
אין חסידישער ליטעראטור זענען פארהאן פיל מעשיות, משלים און לעגענדעס וועגן רבי נפתלי. ער איז געווען באַוואוסט פאר זיין שארפן מוח און וויץ.
- מען דערציילט אז ער האט אמאל געזאגט: "איך וואלט ענדערש געזעסן נעבן א חכם אין גיהנום, איידער נעבן א נאַר אין גן עדן"[16].
- אין א מעשה וואס אלי וויזל האט פארשריבן, דערציילט מען אז נאך א דרשה אויף צדקה פאר פּסח, ווען זיין ווייב האט אים געפרעגט צי ער האט איבערצייגט די מענטשן, האט ער געענטפערט: "איך האב נאר האלב מצליח געווען, און דאס איז גארנישט שלעכט." און ער האט אויסגעפירט: "איך האב איבערצייגט די ארעמע לייט צו נעמען – אָבער נישט די רייכע לייט צו געבן"[17].
ביבליאגראפיע
- אהל נפתלי, צוזאמגענומען רעד. אברהם חיים שמחה בונם מיכלזאהן, לעמבערג, תרע"א
- רבי ישראל בערגער, זכות ישראל הנקרא עשר צחצחות, פיעטרקוב, תר"ע, עמ' 83–100
- אביעזר בורשטין, צדקת החכם: קורות חייו ותורתו של ... רבי נפתלי מרופשיץ, תשכ"ו
- ר' אלימלך הורוויץ, זרעא קדישא, תשס"ז
- מאיר וונדר, אנציקלופדיה לחכמי גליציה, 300–306
- יקותיאל אריה קאמעלהאר, דור דעה, תשי"ב, עמ' רלו–רמג
- Yosef Salmon, "“R. Naphtali Zevi of Ropczyce (‘the Ropshitser’) as a Hasidic Leader,” in Ada Rapoport-Albert, ed., Hasidism Reappraised", (Oxford: Littman Library, 1996), 321-342
דרויסנדיגע לינקס
- זיינע ספרים אויף ספריא (זרע קודש און אמרי שפר).
- "רבי נפתלי צבי הורוויץ מראפשיץ זצ"ל - י"א אייר שנת תקפ"ז", אשכול אויף אייוועלט
- הורוויץ, נפתלי צבי בן מנחם מנדל (1760-1827), אויפ'ן וועבזייטל פון דער מדינת ישראל נאציאנאלער ביבליאטעק
- הרה”ק רבי נפתלי צבי מרופשיץ זיע”א, אויף JDN (העברעאיש)
רעפערענצן
- ↑ אהל נפתלי או' ב, ז' 5.
- ↑ אהל נפתלי, אות יט, זז' 12–13.
- ↑ אהל נפתלי או' א-ב, ז' 5.
- ↑ עשר צחצחות, אות לא, ז' 90.
- ↑ אהל נפתלי או' ה, ז' 5.
- ↑ Salmon, Hasidism Reappraised, p. 327.
- ↑ צדקת החכם.
- ↑ אוהל נפתלי, או' עה, ז' 31; עשר צחצחות, ז' 84.
- ↑ נתן אורטנר, הרבי צבי אלימלך מדינוב: פרקי חייו ומשנתו, זז' 162–163.
- ↑ 10.0 10.1 10.2 Levi Cooper, The Tisch: Mischief in Ropczyce, The Jerusalem Post, יאנואר 29, 2010.
- ↑ 11.0 11.1 Naftali, Rabbi of Ropshitz, Orthodox Union, יוני 14, 2006.
- ↑ Salmon, Hasidism Reappraised, p. 323.
- ↑ אהל נפתלי, אות ג', ז' 5.
- ↑ Esther (Zweig) Liebes, "Ropshitser", Encyclopaedia Judaica, 2007.
- ↑ Zofia Borzymińska, Horowic Naftali Cwi z Ropczyc, DELET (פּויליש).
- ↑ Harry M. Rabinowicz, Hasidism: The Movement and Its Masters (Jason Aronson Inc.: Northvale, New Jersey, 1988), p. 136.
- ↑ Elie Wiesel, Somewhere a Master (Simon and Schuster, Touchstone Edition: New York, 1993), p. 165.