 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
10 (אין ווערטער: צען) איז די נאטירליכע צאל וואס קומט נאך 9 און בעפאר 11. דער נומער האט א וויכטיגע ראלע אין פארשידענע קולטורן. 10 איז דער באזיס פון דער דעצימאל סיסטעם, וועלכע איז די מערסט פארשפרייטע רעכן-סיסטעם היינט צו טאג. דאס איז ווארשיינליך צוליב דעם וואס מענטשן האבן צען פינגער.
אין מאטעמאטיק
- א גאנצע צאל טיילט זיך מיט 10 נאר ווען זיין לעצטע ציפער איז 0.
- 10 איז א צוזאמענגעזעצטע צאל, וואס טיילט זיך אויף 1, 2, 5, און 10.
- 10 איז א דרייעקיגע צאל, ווייל מען קען עס אויסשטעלן ווי א דרייעק פון פונקטן: 1 + 2 + 3 + 4 = 10.
- 10 איז א הארשאד נומער, וואס צעטיילט זיך מיט'ן סך-הכל פון זיינע ציפערן: 10 ÷ (1+0) = 10.
- 10 איז די סומע פון די ערשטע דריי פרימצאלן: 2 + 3 + 5 = 10.
אין וויסנשאפט
אין אידישקייט
ביי די אידן האט פון אייביג געהערשט די דעצימאלע סיסטעם צו ציילן, ווי עס ווייזט די העברעאישע נעמען פאר די ציפערן פון איין ביז צען. די נומער צען האט אויך א ספּעציעלע באדייט אלס א העכערע אחדות.
תנ"ך
- צען איז קלאר אנוועזנד אין די מידות פונעם משכן[1]און סיי פון שלמה'ס און סיי פון יחזקאל'ס בתי מקדש[2].
- עס זענען דא צען דיברות וואס דער אויבערשטער האט געגעבן פאר די אידן ביי מתן תורה.
- יום כיפור איז די צענטע טאג פון די זיבעטער חודש[3], און פאר יציאת מצרים האט מען דעם צענטן טאג אין ערשטן חודש געדארפט קויפן דעם קרבן פסח[4].
- דער אויבערשטער האט געברענגט צען מכות אויף די מצריים[5].
- אלס שטראף דארפן צען פרויען באקן ברויט אין איין אויוון[6], בשעת פון הונדערט וואס זענען ארויסגעגאנגען אין מלחמה וועלן בלויז צען בלייבן לעבן[7].
- דער קעלנער האט אויספרובירט דניאל און זיינע חברים, געבנדיג זיי בלויז בונדלעך, פאר צען טעג[8].
- "א נייע ניגון" איז געשפּילט געווארן אין בית המקדש אויף אַן אינסטרומענט פון צען סטרונעס[9].
- יעקב האט צוגעזאגט צו געבן גאט א צענטל פון אלץ וואס ער וועט אים געבן[10].
- אברהם האט געגעבן דעם כהן א צענטל פון אלעם[11].
- די לויים און די ארעמעלייט האבן באקומען מעשר פון ישראלים, און די כהנים האבן באקומען א צענטל פון די לויים[12].
- יעדע צענטע בהמה דארף מען ברענגען א קרבן[13].
- לויט אן אור-אלטער מנהג האט דער קעניג פארלאנגט א צענטל[14].
חז"ל
- צען זאכן גייען אן ביי א כוס של ברכה[15].
- עס זענען פארהאן צען זאכן (די אויסגערעכנטע זאכן זענען צוועלף) וואס פארמירן א סעריע אין סדר פון זייער שטארקייט, אזוי אז איינער קומט איבער די אנדערע: שטיין, אייזן, פייער, וואסער, וואלקן, ווינט, דער קערפער, אנגסט, וויין, שלאפן, טויט און צדקה[16].
- מיט צען זאכן איז די וועלט באשאפן געווארן: חכמה, תבונה, דעת, כח, גערה, גבורה, צדק, משפט, חסד און רחמים[17].
- צען זאכן זענען באשאפן געווארן דעם ערשטן טאג: שמים, ארץ, תהו, בהו, אור, חושך, מים, רוח, מדת יום און מדת לילה
- די וועלט איז באשאפן געווארן מיט צען מאמרות[18][17].
- עס זענען געווען צען דורות פון אדם הראשון ביז נח, און נאך צען דורות פון נח ביז אברהם אבינו[19].
- אברהם אבינו איז פרובירט געווארן מיט צען נסיונות און זיי אלע בייגעשטאנען[20].
- צען נסיונות האבן די אידן פרובירט דעם אויבערשטן אין מדבר[21].
- צען נסים זענען געטאן געווארן פאר אונזערע עלטערן אין בית המקדש[22].
- צען זאכן זענען באשאפן געווארן אין די בין השמשות פונעם ערשטער פרייטאג, אַריינגערעכנט די רעגנבויגן, די קונסט פון שרייבן, די סטילוס, און די צוויי לוחות[23].
- צען זאכן האט עזרא מתקן געווען[24].
- עס זענען פארהאן צען סארטן צעדערביימער[25].
- מען דארף האבן צען אידן צו הייסן א מנין וואס פעלט אויס פאר דברים שבקדושה.
- עס זענען דא צען טעג פון תשובה צווישן ראש השנה און יום כיפור.
- די קבלה רעדט פון צען ספירות.
- עס זענען געווען צען הרוגי מלכות.
- עס זענען דא צען צדיקים וואס זענען אריין אין גן עדן לעבעדיגערהייט.
- די עשרת השבטים האבן זיך אפגעטיילט פון מלכות יהודה, און שפעטער פארטריבן געווארן אין באזונדערן גלות.
- המן איז געהאנגען געווארן מיט זיינע צען קינדער.
פארשידנס
רעפערענצן
- ↑ שמות כו-כז
- ↑ מלכים א' ו-ז; יחזקאל מ-מב
- ↑ ויקרא טז, כט
- ↑ שמות יב, ג
- ↑ שמות ח–יא
- ↑ ויקרא כו, כו
- ↑ עמוס ה, ג
- ↑ דניאל א, יד
- ↑ תהלים קמד, ט
- ↑ בראשית כח, כב
- ↑ בראשית יד, כ
- ↑ במדבר יח, כו; ויקרא כז, ל; און נאך
- ↑ ויקרא כז, לב
- ↑ שמואל א' ח, טו, יז
- ↑ {| class="navbox nowraplinks mw-collapsible autocollapse" style="width: 90%; clear: both; margin: 0.5em auto; margin-top: 0.5em; margin-bottom: 0.5em; padding: 0.2em; text-align: right;"
|-
! colspan="3" style="text-align: center; padding-top: 0.1em; padding-bottom: 0.1em; color: black; background:#b0c4de; font-weight: bold; border-radius:3px;" | ברכות
|-
| style=" background-color: #F2F3F4; text-align: right; font-weight: bold; padding-left: 5px;" | ברכות הנהנין
| style=" padding-right: 5px; text-align: right;" |המוציא לחם מן הארץ • בורא מיני מזונות • בורא פרי הגפן • בורא פרי העץ • בורא פרי האדמה • שהכל נהיה בדברו • ברכות הריח
|-
| style=" background-color: #F2F3F4; text-align: right; font-weight: bold; padding-left: 5px;" | ברכות השבח
| style="padding-right: 5px; text-align: right;" |אשר יצר • אלקי נשמה • ברכות השחר • ברכת החמה • קידוש לבנה • משנה הבריות • ברכת האילנות • הגומל • הטוב והמטיב • ברכת הנסים • שהחיינו
|-
| style=" background-color: #F2F3F4; text-align: right; font-weight: bold; padding-left: 5px;" | ברכות הראייה
| style=" padding-right: 5px; text-align: right;" |ברכת המלכים • ברכת הים הגדול • ברכת הקשת • חכם הרזים • שחלק מחכמתו ליראיו • שנתן מחכמתו לבשר ודם • שככה לו בעולמו • עושה מעשה בראשית • שכוחו וגבורתו מלא עולם • זוכר הברית • ברכת מחיה המתים • אשר יצר אתכם בדין • מציב גבול אלמנה
|-
| style=" background-color: #F2F3F4; text-align: right; font-weight: bold; padding-left: 5px;" | ברכות המצוות
| style="padding-right: 5px; text-align: right;" |ברכות התורה • ברכת השחיטה • ברכת אירוסין • לשמור חוקיו • לישב בסוכה • ברכת הטבילה • ברכת טבילת כלים
|-
| style=" background-color: #F2F3F4; text-align: right; font-weight: bold; padding-left: 5px;" | ברכה אחרונה
| style=" padding-right: 5px; text-align: right;" |ברכת המזון • מעין שלוש • בורא נפשות
|-
| style=" background-color: #F2F3F4; text-align: right; font-weight: bold; padding-left: 5px;" | פארשידנס
| style="padding-right: 5px; text-align: right;" |ברכת בתולים • ברכת חתנים • ברכת מעין שבע • ברוך דיין האמת • ברכת הגשמים • ברוך שפטרני מעונשו של זה • בורא מאורי האש • ברכת השיר • ברוך ה' לעולם (יראו עינינו) • ברכת אבלים • ברכת רופא חולים • ברכת הכרי
|-
| style=" background-color: #F2F3F4; text-align: right; font-weight: bold; padding-left: 5px;" | אלגעמיינע דינים
| style=" padding-right: 5px; text-align: right;" |מאה ברכות • ברכה שאינה צריכה • ברכה לבטלה • הפסק • תוך כדי דיבור • שם ומלכות • שומע כעונה • ספק ברכות להקל • תדיר ושאינו תדיר • עובר לעשייתן • ברכה הסמוכה לחברתה • אמן • ברוך הוא וברוך שמו • סדר קדימה בברכות
|-
|}
- ↑ בבא בתרא י, א
- ↑ ארויפשפרינגען קיין: 17.0 17.1 חגיגה יב, א
- ↑ משנה, אבות ה, א
- ↑ משנה, אבות ה, ב
- ↑ משנה, אבות ה, ג
- ↑ משנה, אבות ה, ד
- ↑ משנה, אבות ה, ה
- ↑ משנה, אבות ה, ו; פסחים נד, א
- ↑ בבא קמא פב, א
- ↑ לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:בבלי) נישטא קיין מסכת פ.פ ב