חנה בת מתתיהו
חנה בת מתתיהו איז געווען א שוועסטער פון די פינף זין פון מתתיהו הכהן, די חשמונאים, וואס האט לויט טייל מקורות צוגערעדט אירע ברידער ארויסצוגיין אין מלחמה קעגן די יוונים. זי האט דאס געטון אין די טאג פון איר חתונה, צוליב די גזירה אז די כלות מוזן זיין ביים הגמון די ערשטע נאכט.
מקורות צום געשיכטע
,_from_Heroes_and_Heroines_MET_DP834004.jpg)
די געשיכטע איבער דער טאכטער פון מתתיהו וואס האט געזאלט גענומען ווערן צו א הגמון, און אירע ברידער די חשמונאים האבן דאס באקעמפט, ווערט שוין דערמאנט אין די ברייתא אויף מגילת תענית ביי י"ז אלול. אין דער נוסח פון מגילת אנטיוכוס אויף לשון קודש וואס איז געדרוקט אין די ספרד'ישע סידורים, און אין מדרשים[1] און פיוטים[2] אויף חנוכה, ווערט דערמאנט אז די געשעעניש איז דאס וואס האט געברענגט די חשמונאים ארויסצוגיין קעגן די יוונים. אזוי שטייט אויך אין פסקי ריא"ז: "און דורך זיי איז דער נס געשען, ווען יהודה האט געצערנט פאר זיין שוועסטער וואס האט זיך אנגעטון שמאטעס בשעת'ן חופה צוליב וואס מען האט איר געזאלט אזוי פארשוועכן (שיקנדיג צום הגמון), און פון דאן האבן זיי זיך געשטארקט איבער די יוונים"[3].
די געשיכטע
די יוונים האבן גוזר געווען אויף די אידן אז יעדע כלה וואס האט חתונה מוז די ערשטע נאכט זיין ביים הגמון. די גזירה איז אנגעגאנגען במשך דריי און א האלב יאר, ווען די אידן האבן זיך צוריק געהאלטן פון הייראטן פרויען, און שפעטער האבן זיי חתונה געהאט אין באהעלטעניש[4].
ווען חנה[5] די טאכטער פון מתתיהו[6] האט געדארפט חתונה האבן צו אלעזר בן חשמונאי[7], האט מען נישט געקענט באהאלטן די חתונה, און זי האט געזאלט גיין צום הגמון. די כלה האט צוליב דעם צעריסן אירע קליידער און אראפגעווארפן אירע צירונג, און זי איז ארויס צו די פארזאמלטע אנגעטון אין צעריסענע שמאטעס און אומ'צניעות'דיג, און זי האט אנגעהויבן סערווירן דעם עולם וויין[8]. אירע ברידער האבן זיך געבייזערט אויף איר אומ'צניעות און איר געוואלט הרג'ענען, אבער זי האט גע'טענה'ט אז די שאנדע פון גיין צום הגמון איז ערגער ווי דאס וואס זי טוט יעצט, און זי האט פארלאנגט פון זיי צו טון פאר איר אזוי ווי שמעון און לוי האבן געטון צו ראטעווען זייער שוועסטער דינה פון שכם[9].
מתתיהו'ס זין האבן באצירט די כלה און איר געפירט אין א חופה מיט מוזיק צום הגמון, ווען זיי שטעלן אן א פנים ווי זיי קומען אויספאלגן די גזירה, און דער הגמון האט זיי אויפגענומען אן קיין פארדאכט. ווען די כלה און יהודה זענען געבליבן אליין מיט'ן הגמון, האט יהודה אים גע'הרג'ט און געעפנט א קאמף קעגן די יוונים.
דער געשעעניש האט פאסירט אום י"ז אלול, און די שלאכטן זענען אנגעגאנען ביז נאנט צו יום כיפור, ווען יוחנן כהן גדול האט בשעת די עבודה פון יום כיפור געהערט א בת קול ארויס קומען פון קודש הקדשים זאגנדיג: ”נצחו טליא דאזלו לאגחא קרבא לאנטוכיא” ("עס האבן געזיגט די יונגלעך וואס זענען געגאנגען קעמפן אין שלאכט צו אנטוכיא")[10]. י"ז אלול איז אוועק געשטעלט געווארן אין מגילת תענית אלס יום טוב: ”בשבעה עשר ביה נפקו רומאי מן ירושלם”.
און רעאקציע צו דעם, לויט טייל מקורות[11], איז אליפורנוס געשיקט געווארן מיט זיין מיליטער צו באזיגן די חשמונאים. אן אסטראלאג מיטן נאמען 'עיטור'[8] (אדער 'אכיור'[12]) האט אים געווארנט אז ער וועט נישט זיגן, און אליפורנוס האט אים באשטראפט פאר זיינע רייד און אים געהאנגען קעגן די טויערן פון ירושלים. דאן האט פאסירט די געשיכטע פון יהודית. די געשיכטע פון חנה ענדלט צו די מעשה פון יהודית, אבער די מקורות צעטיילן די צוויי געשעענישן, וואס האבן לויט זיי פאסירט איינס נאכ'ן צווייטן[13].
אין עטליכע פון די מקורות ווערט דערמאנט אן אנדערע גירסא אין דער געשיכטע, אדער נאך א געשיכטע, אין וואס דער הגמון האט שוין פארשוועכט די כלה, אדער כמעט פארשוועכט, און דאן זענען די חשמונאים געקומען נקמה צו נעמען פון די יוונים און צו ראטעווען זייער שוועסטער[14]. אין דער "סיפור נס חנוכה" אין חמדת ימים ווערט געברענגט אז די טאטן פון יוחנן בן מתתיהו וואס ווערן דערציילט אנהייב מגילת אנטיוכוס (פסוקים יד-כח) זענען געטון געווארן אין רעאקציע צו דער פאסירונג.
ליינט מער
- מחם אדלר, חשמונאי ובניו, ירושלים, תשס"ג, אויף אוצר החכמה
- הרב יהושע ון-דייק, "מיהי יהודית שעיקר נס חנוכה נעשה על ידה", ירחון האוצר כב
- יוסף נחמיה הכהן קוואדראט, "ווער זענען די העלדן פון חנוכה?", קנקן ב, כסלו תשע"ט
- Rachel Adelman, Channah, Daughter of Mattathias: Instigator of the Maccabean Rebellion, אויף TheTorah.com
- א. לוין, מאמר על מדרשי חנוכה, לכבוד יום י"ח אדר
- "כֹהֵן גָדול חַשְמונָאִי ובָנָיו : מי היה כהן גדול, מתתיהו או יוחנן? ומיהו ה'חשמונאי', ומדוע כונה כך?", פניני תרגום יונתן 58
מקורות
- מדרש מעשה חנוכה
- מדרש לחנוכה
- רבי אחא משבחא, שאילתות ב, מירסקי, ירושלים, תשכ"א, עמ' קפה–קצ, שאילתא כז, אויף היברובוקס
- "אודך כי אנפת", סידור אוצר התפלות ב, תש"ד, דף קמז עמוד ב, אויף היברובוקס
- "אודך כי עניתני", סידור אוצר התפלות ב, תש"ד, דף קמט עמוד ב, אויף היברובוקס
רעפערענצן
- ↑ מדרש מעשה חנוכה; מדרש לחנוכה; שאילתות
- ↑ פיוט אודך כי אנפת און פיוט אודך כי עניתני
- ↑ רבי ישעיה די טראני, פסקי הריא"ז שבת, ניו יארק, תש"א, זייט יט.
- ↑ ברייתא אויף מגילת תענית, י"ז אלול; שאילתות
- ↑ אזוי ווערט געברענגט איר נאמען אין מדרש מעשה חנוכה, אין שאילתות און אין פיוט אודך כי עניתני
- ↑ אזוי לויט די מערהייט פון די מקורות. לויט מדרש לחנוכה און פיוט אודך כי אנפת איז זי געווען א טאכטער פון יוחנן כהן גדול.
- ↑ מדרש לחנוכה; פיוט אודך כי אנפת; פיוט אודך כי עניתני
- ↑ 8.0 8.1 שאילתות
- ↑ מדרש מעשה חנוכה
- ↑ און דאס איז דער געשיכטע וואס ווערט דערמאנט אין סוטה לג, א, און רש"י.
- ↑ מדרש לחנוכה; שאילתות; פיוט אודך כי אנפת
- ↑ פיוט אודך כי אנפת
- ↑ פון משנה ברורה (סימן תר"ע, סעיף קטן י') איז אבער משמע אז ער שטעלט יא צוזאמען די צוויי געשעענישן פאר איין.
- ↑ מדרש מעשה חנוכה נוסח ב'; געברענגט אין חמדת ימים, פרק ב - ניסי המלחמה - מעשה יהודית, איזמיר, תצ"א, דף עז עמוד ב; שאילתות; פירוש על הניסים לרוקח אין: רבי אלעזר מגרמיזא, פירושי סידור התפילה לרוקח ב, ירושלים, תשנ"ב, זייט תשטו.
| חשמונאים דינאסטיע משפחה בוים | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
