אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:פויפסט"

רוי:פויפסט (זעט מקור)

רעוויזיע פון 23:00, 22 אפריל 2025

3,053 בייטן צוגעלייגט , פֿאַר 7 חדשים

קיין רעדאגירונג באמערקונג

בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן

46,359

רעדאגירונגען

@@ שורה 2: / שורה 2: @@
 דער '''פּויפּסט''' (אלטערנאטיווע פארמען '''פּויפּס''', '''פּויבסט''', '''פּאַפּסט'''{{הערה|ווי דער דייטשער papst.}} און '''פּאַבסט''') איז דער טיטל פון דעם [[בישאף|בישאָף]] פון [[רוים]], וואס ווערט גערעכנט ווי דער פירער פון דער [[קאטוילישע קירכע|רוימישער קאַטוילישער קירכע]], די גרעסטע פון די דריי הויפּט צווייגן פון [[קריסטנטום]]. דער טיטל "פּויפּסט" שטאמט פון לאטייניש "papa", וואס קומט פון גריכיש "pappas", וואס מיינט "טאטע". אין העברעאיש ווערט דער טיטל גערופן '''אֲפִּיפְיוֹר''', וואס שטאמט פון לשונות אין משנה און גמרא{{הערה|[https://benyehuda.org/dict/24412/38338 אֲפִיפִיוֹר – מילון העברית הישנה והחדשה] / אליעזר בן־יהודה – פרויקט בן־יהודה; [[:he:אפיפיור#אטימולוגיה|המכלול העברי, ערך אפיפיור]], § אטימולוגיה.}}.
-אין דער רוימיש-קאטוילישער קירכע ווערט דער פּויפּסט פאררעכנט אלס דער נאכפאלגער פון [[סעינט פעטער|סעינט פּעטער]], וואס איז געווען דער הויפּט פון די צוועלף אַפּאָסטאָלן (שליחים) פון [[אותו האיש|ישו]] און ווערט גערעכנט ווי דער ערשטער בישאָף פון רוים. אלס דער בישאָף פון רוים, ווערט דער פּויפּסט געזען צו האבן פולע און העכסטע יוריסדיקציע איבער דער אוניווערסאלער קירכע אין ענינים פון גלויבן און מאראל, ווי אויך אין קירכליכער דיסציפּלין און רעגירונג. דער פּויפּסט טראגט אויך די טיטלען ווי 'סאָווערענער פון שטאַט וואַטיקאַן שטאָט' און 'דינער פון די דינער פון גאָט'.
+אין דער רוימיש-קאטוילישער קירכע ווערט דער פּויפּסט פאררעכנט אלס דער נאכפאלגער פון [[סעינט פעטער|סעינט פּעטער]], וואס איז געווען דער הויפּט פון די צוועלף אַפּאָסטאָלן (שליחים) פון [[אותו האיש|ישו]] און ווערט גערעכנט ווי דער ערשטער בישאָף פון רוים. אלס דער בישאָף פון רוים, ווערט דער פּויפּסט געזען צו האבן פולע און העכסטע יוריסדיקציע איבער דער אוניווערסאלער קירכע אין ענינים פון גלויבן און מאראל, ווי אויך אין קירכליכער דיסציפּלין און רעגירונג.
 ==היסטאריע און באציאונג צו אידן==
@@ שורה 23: / שורה 23: @@
 ===768–1046===
 ===????===
 אין די מיטל־אלטער האבן די פּויפּסטן געהאט א פארצווייגטע געשיכטע פון באַציאונגען מיט אידן. טייל פּויפּסטן, ווי קאליקסטוס דער צווייטער (1119-1124), האבן ארויסגעגעבן בולעס וואס האבן פארדאמט געצוואונגענע טבילה און אקטן פון געוואלדטאטן קעגן אידן. אנדערע פּויפּסטן, ווי אינאָסענט דער דריטער (1198-1216), האבן איינגעפירט באגרעניצונגען קעגן אידן, ווי למשל די פאדערונג צו טראגן א [[געלע לאטע|ספּעציעלער צייכן]] אויף זייערע קליידער.
@@ שורה 31: / שורה 30: @@
 ===1265–??===
+===ביים טיילונג פון קירכע (1378–1417)===
-===ביים טיילונג פון קירכע  (1378–1417)===
 במשך דער תקופה פון דער גרויסער טיילונג (1378–1417) איז דער פּויפּסטום געווען אזוי פארטיפט אין אירע אייגענע פּראבלעמען אז עס האט געהאט ווייניג געלעגנהייט זיך צו פארנעמען מיט די אידן. האפענדיג צו דערגרייכן אַן איינדרוקספולן נצחון דורך דעם וואס די אידן וועלן אנערקענען די "אמת" פון קריסטנטום, און דערמיט פארשטארקן זיין פּערזענליכע סטאטוס, האט דער שפּאנישער אנטיפּויפּסט [[בענעדיקט דער דרייצנטער]] אנטוויקלט א כמעט פרענעטישע אנטי-אידישע פּאליטיק. ער איז געווען פאראנטווארטליך פאר און האט געפירט די [[ויכוח פון טארטאסא|ויכוח פון טאָרטאָסאַ]] (1413–1414) און האט אנגעצונדן די פארפאלגונגס-באוועגונג, אריינגערעכנט דאס פארדאמען דעם תלמוד און ארויפלייגן ווייטגרייכנדע באגרעניצונגען אויף די אידן, וואס האט אויך נאכגעפאלגט אין דער שפּאנישער האלבאינזל.
@@ שורה 38: / שורה 36: @@
   -->
-===איטאליענער פּויפּסטן===
+אין דער רענעסאַנס און דערנאך האבן די באציאונגען געוויזן א געמישט בילד, מיט תקופות פון טאלעראנץ אונטער געוויסע פּויפּסטן און צייטן פון שטרענגע רעפּרעסיע אונטער אנדערע.
 ===1471–1484===
 אנדערע פּויפּסטן האבן געוויזן א מער טאלעראנטע שטעלונג, ווי למשל אלעקסאנדער דער זעקסטער (1492–1503), וועלכער האט ערלויבט די פליטים פון שפאניע זיך צו באזעצן אין זיינע שטאַטן.
@@ שורה 56: / שורה 55: @@
 די דאזיגע גינסטיגע אינטערלודיע איז געווען קורץ-לעביג, און האט זיך געענדיגט באלד נאך דעם טויט פון סיקסטוס דעם פינפטן. [[קלעמענט דער אכטער]] (1592–1605) מוז האבן אמאל געווען אין פריינדליכע באציאונגען מיט אידן, ווייל א חנוכה מנורה וואס טראגט זיין [[הערב|וואַפּן-סימבאל]] אלס קארדינאל ווערט אויפגעהיטן אין דעם 'וויקטאָריע און אלבערט מוזעאום', לאנדאן. אבער אין יאר נאך זיין אויפשטייג צום טראָן האט ער ארויסגעגעבן די בולע Caeca et obdurata {{ר}}(1593), וואס האט ווידער-באפעסטיגט די פארפאלגונגס־פּאליטיק פון פּאָולוס דעם פערטן און פּיוס דעם פינפטן, אויסער דעם פארבאט אויף געלט-לייען, וואס איז געבליבן ערלויבט פאר נאך א געוויסע צייט{{הערה|שם=יודאיקע}}.
+===1585 ביז סוף פון 17טן יארהונדערט===
+אין די שפּעטערע יארהונדערטער האבן זיך די פּויפּסטן אנגעהאלטן אין א לאנגער טראדיציע פון אפט באגרעניצן די אידן, כאטש זיי האבן אויך געפינען שוץ אין געוויסע צייטן.
 ===18טן יארהונדערט===
@@ שורה 72: / שורה 74: @@
 פּיוס דער ניינטער (1846–1878) האט אנגעהויבן זיין פּאָנטיפיקאַט ווי די האפענונג פון דער ליבעראלער באוועגונג, איינפירנדיג עטליכע מאסנאמען פאר דער פארבעסערונג פון דער לאגע פון די אידן פון די פּויפּסטליכע שטאַטן. שפּעטער אבער איז אויך ער געווארן רעאקציאנער, און כאטש זיין פּערזענליכע צוגאנג איז געבליבן נישט אומפריינטליך האט ער זיך געהאלטן צו אלע זיינע פאָרגייערס' באגרעניצונגען מיט אַן אומפארמינערטער קראפט. אונטער אים האט אפילו געוועלטיגט דער זידליכער געצוואונגענער טויפונג פון קינדער, דער בארימטסטער (אבער נישט דער איינציגער אדער דער לעצטער) פאל איז געווען דער בארימטער [[עדגארדא מארטארא|מאָרטאַראַ]] פאל פון 1858, אין וועלכן דער פּויפּסט האט אנגעהאלטן אַן אבסאלוט אומבויגזאמע שטעלונג{{הערה|שם=יודאיקע}}.
+נאך דעם אומפאל פון רוים אין 1870 און דעם סוף פון דער קירכע'ס וועלטליכער מאכט האבן זיך די באציאונגען געביטן, און דער פאקוס איז געווארן מער אויף אינטעלעקטועלע און טעאלאגישע אספּעקטן.
 ===20סטן יארהונדערט===
 אין דעם 20סטן יאָרהונדערט האט די שטעלונג פון די פּויפּסטן צו אידן זיך באדייטנד פארבעסערט. <!-- וועגן פּיוס דעם צענטן (אויסגעוויילט 1903) איז נישט גענוג באַקאַנט צו דערלויבן אַן אורטייל וועגן זיין שטעלונג צו די אידן. ער האָט אויפגענומען הערצל און עטלעכע אַנדערע אידן אין אַן אוידיענץ, אָבער אין זיין דיאָצעס פון מאַנטואַ, איידער ער איז געוואָרן פּויפּסט, האָט ער פאַרבאָטן די צערעמאָניע פון אַ סאָלעמנער מאַסע אויף דעם קעניגס געבורטסטאָג ווייל דער שטאטראט וואָס האָט דאָס געבעטן האָט באַזוכט אַ צערעמאָניע אין דער שול{{הערה|שם=JE}}.
   -->
-דער צווייטער וואַטיקאַן קאונסיל (1962–1965) האט אנגענומען א דעקלאראציע וואָס האָט פארדאמט אנטיסעמיטיזם און געזאגט אז אידן ווי א פאלק זענען נישט פאראנטווארטליך פארן טויט פון ישו. יאן פאולוס דער צווייטער (1978–2005) האט געארבעט קאנסיסטענט צו פארבעסערן די אידיש-קאַטוילישע באציאונגען און איז געווען דער ערשטער פּויפּסט זייט פּעטער צו באזוכן א שול אין רוים אין 1986.
+דער צווייטער וואַטיקאַן קאונסיל (1962–1965) האט אנגענומען א דעקלאראציע, Nostra Aetate, וואס האט פארדאמט אנטיסעמיטיזם און דערקלערט אז אידן ווי א פאלק זענען נישט פאראנטווארטליך פארן טויט פון יאָשקע.
-יאָן פּאָול דער צווייטער איז געווען באקאנט אלס א פארטיידיגער פון דעם אידישן פאלק. זיין לאנגער פּאָנטיפיקאַט האט געשאפן א סטאבילע פּלאטפארמע פאר וואוקס אין די אידיש־קאטוילישע באציאונגען. אין 2000 האט ער געמאכט א היסטארישן באזוך אין מדינת ישראל, באזוכט [[יד ושם]], און אריינגעלייגט א געשריבענע אנטשולדיגונג צום אידישן פאלק פאר אנטיסעמיטישע זינד פון קאטאליקן אין א שפּאלט אין דער [[כותל המערבי]]. ער האט באשטעטיגט די ספּעציעלע באציאונגען צווישן קריסטנטום און דעם אידישן פאלק און די אייביגע גילטיגקייט פון גאט'ס אנגייענדן בונד מיט די אידן{{הערה|שם=יודאיקע}}.
+[[יאהאן פּאולוס דער צווייטער]] (1978–2005) איז געווען באקאנט אלס א פארטיידיגער פון דעם אידישן פאלק און זיין לאנגער פּאָנטיפיקאַט האט געשאפן א סטאבילע פּלאטפארמע פאר וואוקס אין די אידיש-קאטוילישע באציאונגען. ער האט געארבעט קאנסיסטענט צו פארבעסערן די אידיש-קאטוילישע באציאונגען און איז געווען דער ערשטער פּויפּסט זייט פּעטער צו באזוכן א שול (דער גרויסער שול אין רוים אין 1986), וואו ער האט אנערקענט די קינדליכע פארבינדונגען פון קריסטנטום צו אידישקייט. ער האט אויך געגרינדעט פארמאלע דיפּלאמאטישע באציאונגען צווישן דעם "הייליגן שטול" און מדינת ישראל אין 1994.
+אין 2000 האט ער געמאכט א היסטארישן באזוך אין מדינת ישראל, באזוכט [[יד ושם]], און אריינגעלייגט א געשריבענע אנטשולדיגונג צום אידישן פאלק פאר אנטיסעמיטישע זינד פון קאטאליקן אין א שפּאלט אין דער [[כותל המערבי]]. ער האט באשטעטיגט די ספּעציעלע באציאונגען צווישן קריסטנטום און דעם אידישן פאלק און די אייביגע גילטיגקייט פון גאט'ס אנגייענדן בונד מיט די אידן{{הערה|שם=יודאיקע}}.
 ===21סטן יארהונדערט===
 בענעדיקט דער זעכצנטער (2005–2013) האט זיין פּאָנטיפיקאַט אנגעהויבן מיט א באזוך אין דער רונשטראסע שול אין [[קעלן]], דער עלטסטער שול אין צפון אייראפּע. בשעת דעם באזוך האט ער אויסגעשפּראכן גערעדט קעגן "נייע צייכנס פון אנטיסעמיטיזם". אין 2006 האט ער באזוכט אוישוויץ{{הערה|שם=יודאיקע}}.
-פראַנציסקוס דער ערשטער (2013–2025) האט טעלעגראפירט דעם הויפט־רב פון רוים, ריקאַרדאָ שמועל די סעני, וועגן זיין ערוועלט ווערן אלס פּויפּסט, וואס איז געווען די ערשטע מאל אז א נייער פּויפּסט האט גלייך קאמוניקירט מיט א אידישן רעליגיעזן פירער. כאטש דער רב האט נישט געקענט אנטיילנעמען אין דער פּויפּסטליכער איינשווערונג צוליב פסח, איז די טעלעגראם באטראכט געווארן ווי אַן איינלאדונג צו דיאַלאָג. שפּעטער איז פארגעקומען א דירעקטער באַגעגעניש צווישן דעם נייעם פּויפּסט און פארשטייער פון פארשידענע גלויבנס, ביי וועלכער דער פּויפּסט האט אויסגעדריקט זיין אינטערעס אין דעם רב און די רוימישע אידן{{הערה|שם=טאבלעט}}.
+די באציאונגען אונטער פּויפּסט פראנציסקוס דער ערשטער (2013–2025) זענען געווען קאָמפּליצירט. <!-- ער האט טעלעגראפירט דעם הויפט־רב פון רוים, ריקאַרדאָ שמועל די סעני, וועגן זיין ערוועלט ווערן אלס פּויפּסט, וואס איז געווען די ערשטע מאל אז א נייער פּויפּסט האט גלייך קאמוניקירט מיט א אידישן רעליגיעזן פירער. כאטש דער רב האט נישט געקענט אנטיילנעמען אין דער פּויפּסטליכער איינשווערונג צוליב פסח, איז די טעלעגראם באטראכט געווארן ווי אַן איינלאדונג צו דיאַלאָג. שפּעטער איז פארגעקומען א דירעקטער באַגעגעניש צווישן דעם נייעם פּויפּסט און פארשטייער פון פארשידענע גלויבנס, ביי וועלכער דער פּויפּסט האט אויסגעדריקט זיין אינטערעס אין דעם רב און די רוימישע אידן{{הערה|שם=טאבלעט}}. --> כאטש ער האט געהאט פערזענליכע פריינדשאפטן מיט אידישע פירער און האט געשטיצט פארשונג איבער דער ראָלע פון דער קאטוילישער קירכע ביים חורבן אייראפּע, איז ער אויך קריטיקירט געווארן פאר אנטי-מדינת ישראל שטימען און פארשטארקן אנטי-אידישע סטערעאָטיפּן{{הערה|{{לינק|שרייבער=Yvette Alt Miller|קעפל=Pope Francis and the Jews|זייטל=Aish|דאטום=אפריל 21, 2025|אדרעס=https://aish.com/pope-francis-and-the-jews/}}}}. טראץ די קאנטראווערסיעס האבן אידישע ארגאניזאציעס אויסגעדריקט זייער אנערקענונג פאר זיין איבערגעגעבנקייט פאר דיאלאג און זיין פארדאמונג פון אנטיסעמיטיזם{{הערה|{{לינק|שרייבער=|קעפל=Eulogizing pope, Jewish groups stress his response to Jew-hatred, hint at views on Gaza - JNS.org|זייטל=JNS.org|דאטום=אפריל 21, 2025|אדרעס=https://www.jns.org/eulogizing-pope-jewish-groups-stress-his-response-to-jew-hatred-hint-at-views-on-gaza/}}}}.
 ==פונקציעס און אויטאָריטעט==
@@ שורה 90: / שורה 96: @@
 ==לעגענדעס וועגן אידישע פּויפּסטן==
-עס זענען פארהאן לעגענדעס אין דער אידישער וועלט וועגן אידן וואס זענען געווארן פּויפּסטן, אבער קיינע פון די לעגענדעס זענען נישט באשטעטיגט געווארן. איין באליבטע לעגענדע דערציילט וועגן דעם זון פון א רב און געלערנטן פון דעם 10טן יארהונדערט, וועלכער איז געווארן געקידנאפּט, געטויפט און עווענטועל געווארן א פּויפּסט. זיין פאטער האט אים אנגעבליך געטראפן און אפילו באזוכט. די אָריגין פון דער לעגענדע וועגן א אידישן פּויפּסט שטאמט פון דער געשיכטע פון [[רבי שמעון הגדול|רבי שמעון בן יצחק הגדול]] פון [[מיינץ]], וועמענס זון אלחנן איז געקידנאפּט געווארן און געטויפט געווארן{{הערה|[https://www.rabbiwein.com/blog/jewish-popes-652.html JEWISH POPES : Rabbi Wein : Jewish Destiny]|כיוון=שמאל}}.
+די באהויפטונג אז עס זענען געווען אידישע פּויפּסטן איז א טעמע וואס איז אויפגעקומען איבער די יאָרן. כאטש די קאטוילישע קירכע אנערקענט נישט קיין פּויפּסטן וואס זענען געווען פון אידישן אפּשטאם נאך דעם ערשטן פּויפּסט, פּעטרוס, וואס איז געווען א איד, זענען פארהאן לעגענדעס און טענות וועגן אנדערע פּויפּסטן וואס האבן געהאט אידישע ווארצלען{{הערה|זעט: יאאכים פּרינץ, פּויפּסטן פון דער געטא (1966).}}. די דאזיגע באהויפטונגען זענען אבער אין מערסטן טייל נישט באשטעטיגט געווארן דורך היסטארישע באווייזן.
-די טראַדיציע פון אידישע מתנות פאר די פּויפּסטן, ווי א ספר-תורה ביי דער קאָראַנאַציע פון אַ נייעם פּויפּסט, האט געדינט ווי אַ סימבאָל פון די קאָמפּלעקסע באַציאונגען. דער פּויפּסט האט געווענליך אָפּגעוואָרפן די מתנה מיט באגרעניצטע ווערטער, וואס האבן אפּגעשפּיגלט די טעאלאגישע דיפערענצן. אבער די טראדיציע האט אויך געוויזן די אנערקענונג פון דער ספּעציפישער ראלע וואס אידן האבן געשפּילט אין דער געזעלשאפט און רעליגיע פון רוים{{הערה|שם=טאבלעט|[https://www.tabletmag.com/sections/history/articles/jews-and-pope The Jews and the Pope], Tablet Magazine.|כיוון=שמאל}}.
+איין לעגענדע דערציילט וועגן דעם זון פון א רב און געלערנטן פון דעם 10טן יארהונדערט, וועלכער איז געווארן געקידנאפּט, געטויפט און עווענטועל געווארן א פּויפּסט. זיין פאטער האט אים אנגעבליך געטראפן און אפילו באזוכט. די אָריגין פון דער לעגענדע וועגן א אידישן פּויפּסט שטאמט פון דער געשיכטע פון [[רבי שמעון הגדול|רבי שמעון בן יצחק הגדול]] פון [[מיינץ]], וועמענס זון אלחנן איז געקידנאפּט געווארן און געטויפט געווארן{{הערה|[https://www.rabbiwein.com/blog/jewish-popes-652.html JEWISH POPES : Rabbi Wein : Jewish Destiny]|כיוון=שמאל}}.
+<!--
+----
+די טראַדיציע פון אידישע מתנות פאר די פּויפּסטן, ווי א ספר-תורה ביי דער קאָראַנאַציע פון אַ נייעם פּויפּסט, האט געדינט ווי אַ סימבאָל פון די קאָמפּלעקסע באַציאונגען. דער פּויפּסט האט געווענליך אָפּגעוואָרפן די מתנה מיט באגרעניצטע ווערטער, וואס האבן אפּגעשפּיגלט די טעאלאגישע דיפערענצן. אבער די טראדיציע האט אויך געוויזן די אנערקענונג פון דער ספּעציפישער ראלע וואס אידן האבן געשפּילט אין דער געזעלשאפט און רעליגיע פון רוים{{הערה|שם=טאבלעט|[https://www.tabletmag.com/sections/history/articles/jews-and-pope The Jews and the Pope], Tablet Magazine.|כיוון=שמאל}}. -->
 ==אנדערע וויכטיגע פּויפּסטן אין באצוג צו אידן==