בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,382
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
יצחק (שמועס | ביישטייערונגען) ק (←מחבר) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 8: | שורה 8: | ||
דער הויפט נושא פונעם ספר איז די עבודה פון תיקון המדות, וויאזוי דער מענטש זאל מתקן זיין אלע זיינע מדות אויפ'ן גלייכן און באלאנסירטן וועג, אלס א יסוד פון שמירת התורה והמצוות. דער ספר פארמאגט 28 שערים, רוב פון זיי זענען איבער מדות און צום סוף זענען דא עטליכע שערים אויף יסודות'דיגע ענינים ווי לימוד התורה, יראת שמים און תשובה. | דער הויפט נושא פונעם ספר איז די עבודה פון תיקון המדות, וויאזוי דער מענטש זאל מתקן זיין אלע זיינע מדות אויפ'ן גלייכן און באלאנסירטן וועג, אלס א יסוד פון שמירת התורה והמצוות. דער ספר פארמאגט 28 שערים, רוב פון זיי זענען איבער מדות און צום סוף זענען דא עטליכע שערים אויף יסודות'דיגע ענינים ווי לימוד התורה, יראת שמים און תשובה. | ||
==מחבר== | |||
"אורחות צדיקים" איז שטענדיג פארעפנטליכט געווארן אנאנים | "אורחות צדיקים" איז שטענדיג פארעפנטליכט געווארן אנאנים, און במשך די דורות זענען געשריבן געווארן פארשידענע שפעקולאציעס איבער דער אידענטיטעט פונעם מחבר. עס איז זיכער געשריבן געווארן שוין אין אלף השישי; דאס זעט מען פון די ווערטער פונעם מחבר וואו ער דערמאנט דעם ספר הרוקח, רבי אליעזר ממיץ, אבי העזרי, און דעם [[אור זרוע]]{{הערה|אורחות צדיקים, שער התורה: "וכן כל אחד ואחד עשה ספר לפי מה שראה ענייני הדור שהיה בו. וכן חיברו רבנים רבים פסקות, כגון: הרוקח, ורבי אליעזר ממיץ, ואבי העזרי, ואור זרוע."}} (די פיר מחברים זענען נפטר געווארן צווישן די יארן ד'תתק"פ–ה'י'). איין היסטארישער פאקט וואס ווערט ערווענט אינעם ספר, איז דער ארויסטרייבונג פון די אידן פון פראנקרייך אינעם 14טן יארהונדערט{{הערה|שער התורה: "עד שנתגלגל שנתגרשו מצרפת, אשר שם היו מחזיקים בתורה והיו לומדים בעסק גדול … אבל מיום שנתגרשו מצרפת נתמעט הלמוד מאוד מאוד"}}, עס איז אבער נישט קלאר וועלכע, פון די עטליכע גירושים פונעם [[14'טער יארהונדערט|14טן יארהונדערט]], ער מיינט. | ||
ס'זענען געווען וואס האבן געוואלט מקדים זיין די זמן אויף צוויי דורות פארן רמב"ם{{הערה|אין איינס פון די אויפלאגעס איז געשטאנען בשם דעם סדר הדורות אז דער ספר ווערט אנגערופן "ספר המדות", וועם דער רמב"ם דערמאנט אין מסכת אבות און "כפי הנשמע המחברו הוא רביה דרביה דהרמב"ם"}}, אבער דער [[רבי חיים חזקיהו מדיני|שדי חמד]] וואונדערט זיך שוין דערויף{{הערה|שם=שדח}}. רבי [[הלל מקאלאמייע]] שרייבט אויף צוויי פלעצער אז דער ספר איז מיוחס צום [[רבינו יונה גירונדי|רבינו יונה]]. | |||
כאָטש עס איז געווען א פארזוך צו אידענטיפיצירן דעם מחבר מיטן מאָראַליסט און פּאָלעמיקער, [[רבי יום טוב ליפמאן מילהויזן]], שיינט אבער די באהויפטונג צו זיין אומבאגרינדעט{{הערה|שם=גידמאן|{{צ-בוך|מחבר=[[משה גידמאן]]|נאמען=געשיכטע דעס ערציאונגסוועזנס|עמ=223 און ווייטער|קישור=https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/freimann/content/pageview/1040879|שפראך=דייטש}}}}. | |||
וויבאלד אורחות צדיקים אין פיל הינזיכטן פאלגט נאך דעם מהלך און יסודות פון [[חסידי אשכנז]], איז מעגליך אז דער מחבר האט בכוונה געהאלטן דעם ספר אנאנים, נאכפאלגנדיג דערמיט די הוראה פון [[רבי יהודה החסיד]] פון [[רעגענסבורג]] אין ספר חסידים (אויך ארויסגעגעבן אנאנים) אז שרייבער זאלן זיך נישט באקאנט מאכן אין זייערע ווערק, כדי זייערע יוצאי חלציהם זאלן זיך נישט שטאלצירן מיט זייער פאטער'ס דערגרייכונגען. | וויבאלד אורחות צדיקים אין פיל הינזיכטן פאלגט נאך דעם מהלך און יסודות פון [[חסידי אשכנז]], איז מעגליך אז דער מחבר האט בכוונה געהאלטן דעם ספר אנאנים, נאכפאלגנדיג דערמיט די הוראה פון [[רבי יהודה החסיד]] פון [[רעגענסבורג]] אין ספר חסידים (אויך ארויסגעגעבן אנאנים) אז שרייבער זאלן זיך נישט באקאנט מאכן אין זייערע ווערק, כדי זייערע יוצאי חלציהם זאלן זיך נישט שטאלצירן מיט זייער פאטער'ס דערגרייכונגען. | ||
| שורה 19: | שורה 19: | ||
טראץ איר אנאנימיטעט איז אורחות צדיקים געווארן איינע פון די פאפולערסטע ווערק צווישן די ספרי קודש, און זינט דעם 16טן יארהונדערט זענען ארויסגעקומען איבער 100 אויסגאבעס, אריינגערעכנט פארקירצטע ווערסיעס און איבערזעצונגען. די ערשטע אויפלאגע איז געווען א פארקירצטע ווערסיע אויף אידיש (איזני; Isny im Allgäu, ה'ש"ב){{הערה|שם=איזנא|[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH990011594150205171/NLI ספר המדות], [[נאציאנאלער ביבליאטעק פון מדינת ישראל|נבמ"י]]}}; דער פולער לשון-קודש'ער טעקסט איז ערשינען צום ערשטן מאל אין פּראג עטליכע יאר שפּעטער (ה'שמ"א). | טראץ איר אנאנימיטעט איז אורחות צדיקים געווארן איינע פון די פאפולערסטע ווערק צווישן די ספרי קודש, און זינט דעם 16טן יארהונדערט זענען ארויסגעקומען איבער 100 אויסגאבעס, אריינגערעכנט פארקירצטע ווערסיעס און איבערזעצונגען. די ערשטע אויפלאגע איז געווען א פארקירצטע ווערסיע אויף אידיש (איזני; Isny im Allgäu, ה'ש"ב){{הערה|שם=איזנא|[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH990011594150205171/NLI ספר המדות], [[נאציאנאלער ביבליאטעק פון מדינת ישראל|נבמ"י]]}}; דער פולער לשון-קודש'ער טעקסט איז ערשינען צום ערשטן מאל אין פּראג עטליכע יאר שפּעטער (ה'שמ"א). | ||
דער אריגינעלער טיטל איז מסתמא נישט "אורחות צדיקים", וועלכע איז לכאורה געגעבן געווארן דערצו דורך דער פּראגער דרוקער{{הערה|שם=גידמאן}}. די איזני אויסגאבע (ה'ש"ב) הייסט "ספר המדות"{{הערה|שם=איזנא}}, א נאמען וואס איז טראדיציאנעל געלייגט געווארן אויף ספרי מוסר. אין דער הקדמה באצייכנט דער מחבר דעם ספר אלס 'ספר המדות' און אינעם אויספירליכן פאראגראף פון דער הקדמה דערקלערט ער "זה ספר מידות נכתב ונחתם בטבעת החכמה". דער טיטל פּאסט אויך צום סטרוקטור פונעם חיבור, זינט עס גיבט זיך בעיקר אפ צו באהאנדלען די מדות פונעם מענטש און וויאזוי זיי צו מתקן זיין. | דער אריגינעלער טיטל איז מסתמא נישט "אורחות צדיקים", וועלכע איז לכאורה געגעבן געווארן דערצו דורך דער פּראגער דרוקער{{הערה|שם=גידמאן}}. די איזני אויסגאבע (ה'ש"ב) הייסט "ספר המדות"{{הערה|שם=איזנא}}, א נאמען וואס איז טראדיציאנעל געלייגט געווארן אויף ספרי מוסר. אין דער הקדמה באצייכנט דער מחבר דעם ספר אלס 'ספר המדות' און אינעם אויספירליכן פאראגראף פון דער הקדמה דערקלערט ער "זה ספר מידות נכתב ונחתם בטבעת החכמה". דער טיטל פּאסט אויך צום סטרוקטור פונעם חיבור, זינט עס גיבט זיך בעיקר אפ צו באהאנדלען די מדות פונעם מענטש און וויאזוי זיי צו מתקן זיין. | ||
דער עלטסטער כתב יד היינט בנמצא איז | דער עלטסטער כתב יד היינט בנמצא פון א קורצערע ווערסיע פון ספר המדות, איז געשריבן געווארן אין ה'ק"צ דורך "שועל הלבלר" און ליגט אין [[ווארשע]]ווער אוניווערזיטעט ביבליאטעק{{הערה|[[:File:Sefer ha-Middot University of Warsaw MS 258-11 images.pdf|סקען פון ספר המדות אוניווערזיטעט פון ווארשא MS 258-11]] אויף וויקיטעקסט; [https://www.nli.org.il/he/manuscripts/NNL_ALEPH990000598180205171/NLI רעקארד אויף נבמ"י]; [[:File:Sefer-Hamiddot-Haqazzar-MS-Warsaw-text.pdf|טעקסט פונעם מאנוסקריפט]]}}. | ||
===געבוי=== | ===געבוי און אינהאלט=== | ||
אורחות צדיקים איז אין גרויס טייל א צוזאמשטעל פון פריערדיגע מוסר ווערק. דער מחבר ער שפינט אריין אין זיינע ווערטער אסאך שטיקלעך פונעם רלב"ג, [[רמב"ם]], [[חובות הלבבות]], [[שערי תשובה]] און נאך. דער מחבר האט אויך גענוצט אייניגע ווערק, פארפאסט אין איטאליע, וואס ער האט קאפּירט ווערטליך. | אורחות צדיקים איז אין גרויס טייל א צוזאמשטעל פון פריערדיגע מוסר ווערק. דער מחבר ער שפינט אריין אין זיינע ווערטער אסאך שטיקלעך פונעם [[רלב"ג]], [[רמב"ם]], [[חובות הלבבות]], [[שערי תשובה]] און נאך. דער מחבר האט אויך גענוצט אייניגע ווערק, פארפאסט אין איטאליע, וואס ער האט קאפּירט ווערטליך. | ||
די סטרוקטור פונעם ספר שיינט צו זיין באזירט אויפ'ן ספר "תיקון מידות הנפש" פון [[רבי שלמה אבן גבירול]], וועלכע שטעלט אויס פּאָרן פון מדות (געווענליך קעגנזייטיג), און פון '[[מבחר הפנינים]]', אויך א חיבור צוגעשריבן צו אבן גבירול. דער לעצטער שער פון אורחות צדיקים שטיצט זיך אויספירליך אויף דעם באגריף פון [[רב סעדיה גאון]] וועגן דער געוואונטשענעם הארמאניע צווישן די פארשידענע מידות אין 'אמונות ודעות'. אויך דער איינפלוס פון די מוסר ווערק פונעם רמב”ם איז דייטליך דערקענבאר און דער מחבר ציטירט אמאל גאנצע שטיקלעך ווערטליך. ער האט אויך קאפּירט טיילן פון 'מעלות המדות', א מוסר ספר פון [[רבי יחיאל בן יקותיאל]] עניו פון רוים. | די סטרוקטור פונעם ספר שיינט צו זיין באזירט אויפ'ן ספר "תיקון מידות הנפש" פון [[רבי שלמה אבן גבירול]], וועלכע שטעלט אויס פּאָרן פון מדות (געווענליך קעגנזייטיג), און פון '[[מבחר הפנינים]]', אויך א חיבור צוגעשריבן צו אבן גבירול. דער לעצטער שער פון אורחות צדיקים שטיצט זיך אויספירליך אויף דעם באגריף פון [[רב סעדיה גאון]] וועגן דער געוואונטשענעם הארמאניע צווישן די פארשידענע מידות אין 'אמונות ודעות'. אויך דער איינפלוס פון די מוסר ווערק פונעם רמב”ם איז דייטליך דערקענבאר און דער מחבר ציטירט אמאל גאנצע שטיקלעך ווערטליך. ער האט אויך קאפּירט טיילן פון 'מעלות המדות', א מוסר ספר פון [[רבי יחיאל בן יקותיאל]] עניו פון רוים. | ||
| שורה 39: | שורה 39: | ||
די לעצטע צוויי פּרקים זענען וועגן לימוד התורה, דיסקוטירט פּראבלעמען פון ידיעת וחכמת התורה, און יראת שמים, וואס איז די וויכטיגסטע קוואליטעט. אין שער כ"ז אטאקירט דער מחבר ביטער דאס [[פלפול]], טאדלט זיינע לאנדסלייט וועלכע פארנעמען זיך מיט די דאזיגע קריגערישע לימוד הגמרא, און פארנאכלעסיגן דורכדעם דאס איבער'חזר'ן און דאס לערנען תנ”ך, אגדה, משנה און מדרש. | די לעצטע צוויי פּרקים זענען וועגן לימוד התורה, דיסקוטירט פּראבלעמען פון ידיעת וחכמת התורה, און יראת שמים, וואס איז די וויכטיגסטע קוואליטעט. אין שער כ"ז אטאקירט דער מחבר ביטער דאס [[פלפול]], טאדלט זיינע לאנדסלייט וועלכע פארנעמען זיך מיט די דאזיגע קריגערישע לימוד הגמרא, און פארנאכלעסיגן דורכדעם דאס איבער'חזר'ן און דאס לערנען תנ”ך, אגדה, משנה און מדרש. | ||
==אויפנאמע== | ==אויפנאמע== | ||
דער ראשית חכמה ברענגט מערערע שטיקער פון אורחות צדיקים, וואס ער האט געהאט אין כתב יד, רופנדיג עס "ספר המדות", "בית מדות" אדער "ספר מדבר בדברי חסידות", און דרוקט זיך אויס "שנראה דבריו דברי קבלה"{{הערה|ראשית חכמה, שער האהבה, פ"ו; שער הענוה, פ"ה און פ"ז; שער התשובה, פ"ז; שער הקדושה, פי"א און י"ב}}. דער שדי חמד שרייבט: "אורחות צדיקים הוא ספר מאד נעלה וכולו אומר כבוד קדוש וטהור מלא יראת ה' והישרת המדות … אני הדל קריתי ושניתי בו איזה פעמים מראשו לסופו בחברת תלמידי שיחי' ללמוד וללמד מוסר"{{הערה|שדי חמד, כללי הפוסקים, סי' טו}}. | דער ראשית חכמה ברענגט מערערע שטיקער פון אורחות צדיקים, וואס ער האט געהאט אין כתב יד, רופנדיג עס "ספר המדות", "בית מדות" אדער "ספר מדבר בדברי חסידות", און דרוקט זיך אויס "שנראה דבריו דברי קבלה"{{הערה|ראשית חכמה, שער האהבה, פ"ו; שער הענוה, פ"ה און פ"ז; שער התשובה, פ"ז; שער הקדושה, פי"א און י"ב}}. דער שדי חמד שרייבט: "אורחות צדיקים הוא ספר מאד נעלה וכולו אומר כבוד קדוש וטהור מלא יראת ה' והישרת המדות … אני הדל קריתי ושניתי בו איזה פעמים מראשו לסופו בחברת תלמידי שיחי' ללמוד וללמד מוסר"{{הערה|שם=שדח|שדי חמד, [https://tashma.jewishoffice.co.il/books/learn/26012/שדי_חמד/אסיפת_דינים/כללי_הפוסקים/סימן_טו כללי הפוסקים, סי' טו, אות מא]}}. | ||
דער [[רבי יהודה ליוואי|מהר"ל פון פראג]] באדויערט אז ער האט נישט געהאט געזען די ווערטער פון אורחות צדיקים קעגן דעם דרך הלימוד פוןן פלפול און איבער חזרה, ווייל ווען יא וואלט ער נישט נכשל געווארן דערין{{הערה|מהר"ל, [https://mishna.alhatorah.org/Dual/Derekh_Chayyim_Mishna_Avot/Avot/6.6 דרך חיים אבות ו, ו]: "אחר כך מצאתי בדברי החסיד שחבר ספר המדות, האריך מאד מאד בשער תלמוד תורה גם כן לפרש חסרון הדור ומומו, ומה שאין חוזרין על תלמודם. אך לא היה גם כן בדורו הקלקלה והמכשלה הגדולה הזאת, לחדד בדבר שקר והתול… ולא זכיתי בעונותי העצומים לראות דברי ספר החסיד, שהוא היה מוציא אותי מן המכשול הזה שהיה תחת ידי יותר מכל, תהא צערי כפרתי ותקון עויי שהעויתי."}} | דער [[רבי יהודה ליוואי|מהר"ל פון פראג]] באדויערט אז ער האט נישט געהאט געזען די ווערטער פון אורחות צדיקים קעגן דעם דרך הלימוד פוןן פלפול און איבער חזרה, ווייל ווען יא וואלט ער נישט נכשל געווארן דערין{{הערה|מהר"ל, [https://mishna.alhatorah.org/Dual/Derekh_Chayyim_Mishna_Avot/Avot/6.6 דרך חיים אבות ו, ו]: "אחר כך מצאתי בדברי החסיד שחבר ספר המדות, האריך מאד מאד בשער תלמוד תורה גם כן לפרש חסרון הדור ומומו, ומה שאין חוזרין על תלמודם. אך לא היה גם כן בדורו הקלקלה והמכשלה הגדולה הזאת, לחדד בדבר שקר והתול… ולא זכיתי בעונותי העצומים לראות דברי ספר החסיד, שהוא היה מוציא אותי מן המכשול הזה שהיה תחת ידי יותר מכל, תהא צערי כפרתי ותקון עויי שהעויתי."}} | ||