אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "ניסן"
(המשך) |
(אראפגענומען דירעקטע זעלבסט לינק, אראפגענומען דירעקטע רוי לינקס) |
||
| (12 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|זיבעטער חודש ציילנדיג פון תשרי, ערשטער ציילנדיג פון ניסן}} | {{דעסקריפציע|זיבעטער חודש ציילנדיג פון תשרי, ערשטער ציילנדיג פון ניסן}} | ||
{{לוח חודשי עברי בחמש שנים|7}} | {{לוח חודשי עברי בחמש שנים|7}} | ||
'''ניסן''' איז דער [[7 (נומער)|זיבעטער]] [[חודש]] אין דער [[אידישער לוח|אידישער יאר]], ציילנדיג פון [[תשרי]], און דער [[1 (נומער)|ערשטער]] חודש ציילנדיג פון | '''ניסן''' איז דער [[7 (נומער)|זיבעטער]] [[חודש]] אין דער [[אידישער לוח|אידישער יאר]], ציילנדיג פון [[תשרי]], און דער [[1 (נומער)|ערשטער]] חודש ציילנדיג פון ניסן. | ||
חודש ניסן פאלט געווענליך אויס בערך אין פאראלעל מיט דער מאנאט [[אפריל]] אין [[גרעגאריאנישער קאלענדאר|גרעגאריאנישן קאלענדאר]], ביי די אנהייב פון סעזאן פון [[פרילינג]] אין דעם [[צפון האלבקיילעך]] און פון [[הערבסט]] אין דעם [[דרום האלבקיילעך]] (וואו עס איז גלייך צו חודש [[תשרי]] אין צפון האלבקיילעך). | חודש ניסן פאלט געווענליך אויס בערך אין פאראלעל מיט דער מאנאט [[אפריל]] אין [[גרעגאריאנישער קאלענדאר|גרעגאריאנישן קאלענדאר]], ביי די אנהייב פון סעזאן פון [[פרילינג]] אין דעם [[צפון האלבקיילעך]] און פון [[הערבסט]] אין דעם [[דרום האלבקיילעך]] (וואו עס איז גלייך צו חודש [[תשרי]] אין צפון האלבקיילעך). | ||
== אין דער לוח == | אין רוב יארן, פאלט אויס [[פיר תקופות|תקופת ניסן]] אין דעם חודש. | ||
==אין דער לוח== | |||
אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]] איז ניסן אלעמאל א "חודש מלא" פון דרייסיג טעג{{הערה|שם=קידהח|{{רמב"ם|קידוש החודש|ח|ד|ה}}}}. דער פאריגער חודש, [[אדר]] אדער [[אדר ב']] (אין פאל פון [[עיבור יאר]]), איז אלעמאל א "חודש חסר" פון 29 טעג, און [[ראש חודש]] ניסן באשטייט דעריבער פון איין טאג, [[א' ניסן]]{{הערה|שם=קידהח}}. חודש ניסן קען זיך אנהייבן אין א [[זונטאג]], [[דינסטאג]], [[דאנערשטאג]] אדער [[שבת]]{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תכח|ב}}}}. | אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]] איז ניסן אלעמאל א "חודש מלא" פון דרייסיג טעג{{הערה|שם=קידהח|{{רמב"ם|קידוש החודש|ח|ד|ה}}}}. דער פאריגער חודש, [[אדר]] אדער [[אדר ב']] (אין פאל פון [[עיבור יאר]]), איז אלעמאל א "חודש חסר" פון 29 טעג, און [[ראש חודש]] ניסן באשטייט דעריבער פון איין טאג, [[א' ניסן]]{{הערה|שם=קידהח}}. חודש ניסן קען זיך אנהייבן אין א [[זונטאג]], [[דינסטאג]], [[דאנערשטאג]] אדער [[שבת]]{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תכח|ב}}}}. | ||
אין די צייטן וואס מען האט [[קידוש החודש|באשטימט די חדשים]] על פי הראייה, פלעגן די שליחים פון בית דין ארויספארן צו די ווייטע פלעצער מודיע צו זיין ווען מען האט באשטימט ראש חודש ניסן, מען זאל וויסן ווען עס פאלט אויס [[פסח]]{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|יח|א}}}}. | אין די צייטן וואס מען האט [[קידוש החודש|באשטימט די חדשים]] על פי הראייה, פלעגן די שליחים פון [[בית דין|בית דין]] ארויספארן צו די ווייטע פלעצער מודיע צו זיין ווען מען האט באשטימט ראש חודש ניסן, מען זאל וויסן ווען עס פאלט אויס [[פסח]]{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|יח|א}}}}. פון נאך דעם חורבן בית המקדש האט [[רבן יוחנן בן זכאי]] איינגעפירט, אז די עדים וועלכע האבן געזען די נייע לבנה זאלן מעגן מחלל שבת זיין נאר צוליב דער קידוש החודש פון ניסן און פון תשרי, און נישט פון אנדערע חדשים{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|כא|ב}}}}. | ||
=== אלס ערשטער חודש === | ===אלס ערשטער חודש=== | ||
{{ | דער חודש ווערט באצייכנט אין פסוק אלס דער אנהייב פון אלע חדשים: | ||
{{ציטוט | |||
| הַחֹ֧דֶשׁ הַזֶּ֛ה לָכֶ֖ם רֹ֣אשׁ חֳדָשִׁ֑ים | |||
רִאשׁ֥וֹן הוּא֙ לָכֶ֔ם לְחָדְשֵׁ֖י הַשָּׁנָֽה | |||
| מקור = {{תנ"ך|שמות|יב|ב}} | |||
| שורות = יא | |||
| מירכאות = כן | |||
}} | |||
== נאמען == | לויט דער [[רמב"ן]], איז א [[מצוה]] צו ציילן די חדשים פון ניסן, [[זכירת יציאת מצרים|שטענדיג צו דערמאנען]] יציאת מצרים. די חדשים פארמאגן דעריבער נישט קיין באזונדערע נעמען אין די תורה, נאר זיי ווערן שטענדיג דערמאנט לויט זייער צאל פון ניסן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יב|א|מפרש=רמב"ן}}}}. [[רבי יוסף אלבו]] ערקלערט אז די מצוה איז געווען צייטווייליג, און נאך גלות בבל האט מען געטוישט צו די בבלי'שע נעמען צו דערמאנען אז מיר זענען פון דארט אויסגעלייזט געווארן{{הערה|רבי יוסף אלבו, [[ספר העיקרים]], [[שית:Sefer_HaIkkarim,_Maamar_3/16|מאמר שלישי פרק ט"ז]], בדעת רמב"ן}}. אנדערע קריגן אז די מצוה גייט נאך ווייטער אן, כאטש די חדשים ווערן שוין גערופן מיט נעמען, און ווען מען ציילט די חדשים דארפן זיי געציילט ווערן אנגעהויבן פון ניסן{{הערה|רבי יעקב בן חביב, פירוש 'הכותב' אויף עין יעקב אנהייב מגילה; גט פשוט, סימן קכ"ו ס"ק ל"ה.}}. | ||
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש הראשון"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יב|ב}}; {{תנ"ך|אסתר|ג|ז}}.}}. דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "ניסן" אין [[בבל]] און אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, פון אכד'יש | |||
ניסן דינט אלס דער אנהייב פון יאר לגבי פארשידענע דינים: פאר [[מלך|מלכים]]{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|ב|א}}}}, אידישע קעניגן, וואס זייערע יארן האבן זיך גערעכנט אנגעהויבן פון א' ניסן{{ביאור|לויט איין דעה רעכענען זיך אויך די יארן פון די גוי'אישע קעניגן פון ניסן{{הערה|רבי אלעזר בשם רבי חנינא אין {{ירושלמי|ראש השנה|א|א}}}}, אבער לויט די אנגענומענע דעה רעכענען זיי זיך פון תשרי{{הערה|חיפה, ירושלמי דארט; {{בבלי|ראש השנה|ג|א}}.}}.}}, און פאר [[תרומת הלשכה]]{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|ז|א}}|שם=רהזא}}, צוליב וואס די [[קרבן|קרבנות]] פון א' ניסן און ווייטער האבן געדארפט זיין געקויפט פון די פרישע [[מחצית השקל|שקלים]]. לויט טייל מקורות איז עס אויך דער אנהייב יאר פאר שכירות בתים, אז אויב האט מען פארדינגען א הויז אין א' אדר פאר "שנה זו" קען מען ענדיגן דעם אפמאך אין א' ניסן, און פאר עיבורין, וויבאלד א יאר קען שוין נישט ווערן באשטימט אלס עיבור יאר פון ניסן און ווייטער{{הערה|שם=רהזא}}. | |||
לויט [[רבי יהושע בן חנניה]] איז [[בריאת העולם|דער וועלט באשאפן געווארן]] אין ניסן, א צייט ווען עס האבן זיך אויך אויסגעשפילט פארשידענע צענטראלע געשעענישן אין אידישע היסטאריע{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|יא|א}}|שם=רהיא}}. דאס איז אין קעגנזאץ צו די מיינונג פון רבי אליעזר, לויט וועמען בריאת העולם און רוב פון די געשעענישן זענען פארגעקומען אין תשרי. | |||
ביי די אידן פון [[טוניסיע]] און [[ליביע]] איז איינגעפירט צו פראווען א "בסיסא" צערעמאניע אין די נאכט צו ראש חודש ניסן, וואס רעכנט אריין וואונטשן פאר א גוטע געבענטשטע יאר, צו באצייכענען דער יאר וואס הייבט זיך אן אין ניסן{{הערה|{{אוצר החכמה|רפאל סרוסי|מנהגי לוב טראבלס|617941||page=94}}}}. | |||
==נאמען== | |||
[[טעקע:Camino entre el bosque de cerezos en flor.jpg|קליין|לינקס|{{ציטוטון|איזהו חודש שהארץ מלאה דשאים ואילן מלא פירות - הוי אומר זה ניסן|{{בבלי|ראש השנה|יא|א}}}}]] | |||
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש הראשון"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יב|ב}}; {{תנ"ך|אסתר|ג|ז}}.}}. די תורה דערמאנט עס אויך מיט'ן נאמען "חודש האביב"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|לד|יח}}; {{תנ"ך|דברים|טז|א}}.}}, וויבאלד עס דארף געפאלן אין דער סעזאן פון פרילינג ווען די תבואה הייבט אן ווערן געצייטיגט{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|כא|א}}, און רש"י.}}. דער נאמען ווערט אויך אויסגעטייטשט אלס [[רמז]]: אב י"ב, זייענדיג דער שפיץ פון אלע צוועלף חדשים{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יג|ד|מפרש=רבינו בחיי}}}}. | |||
דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "ניסן" אין [[בבל]] און אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, פון [[אכד'יש]]: 𒌗𒁈 ("ניסאנו"), וואס ווערט פארגעשלאגן צו באדייטן "שפראצונג" (ווי "ניצן" אין לשון קודש) אדער "אנהייב"{{הערה|{{צ-מאמר|מחבר=W. Muss-Arnolt|שם=The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents|כתב עת=Journal of Biblical Literature|כרך=11|עמ=72–94|שנת הוצאה=1892|קישור=https://hdl.handle.net/2027/mdp.39015030576584|JSTOR=3259081}}|כיוון=שמאל}}. אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] איז דער נאמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ, ווי די נעמען פון אלע חדשים{{הערה|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}, און עס ווערט דערמאנט אין תנ"ך: {{ציטוטון|בַּחֹדֶשׁ הָרִאשׁוֹן הוּא חֹדֶשׁ נִיסָן|{{תנ"ך|אסתר|ג|ז}}}}. | |||
דער נאמען איז אויך געווארן אויסגעטייטשט פון לשון "[[נס]]", ווייל אין דעם חודש האט השי"ת באוויזן זיינע ניסים פאר די אידן{{הערה|זעט: [[יעקב ישראל סטאל]], "[https://www.machonso.org/hamaayan/?gilayon=25&id=922 שמו של חודש ניסן על-שֵׁם הניסים]", '''[[המעין]]''' נב [ג] (ניסן תשע"ב), עמ' 15–23.}}. | דער נאמען איז אויך געווארן אויסגעטייטשט פון לשון "[[נס]]", ווייל אין דעם חודש האט השי"ת באוויזן זיינע ניסים פאר די אידן{{הערה|זעט: [[יעקב ישראל סטאל]], "[https://www.machonso.org/hamaayan/?gilayon=25&id=922 שמו של חודש ניסן על-שֵׁם הניסים]", '''[[המעין]]''' נב [ג] (ניסן תשע"ב), עמ' 15–23.}}. | ||
== סימבאלן און אייגנשאפטן == | די פאלאשן רופן דעם חודש 'ליסן'. | ||
אין דער {{קישור שפה|עברית|לוח גזר|גזר קאלענדאר}} ווערט דער חודש אנגערופן "יֶרַח עֲצַד פִּשְׁתָ", דער חודש פון אויסרייסן די [[פלאקס]]{{הערה|{{קישור כללי|אדרעס=https://lib.cet.ac.il/PAGES/item.asp?item=4291|קעפל=גזר קאלענדאר}}}}. | |||
ניסן איז אויך דער נאמען פאר דער מאנאט אפריל אין פילע לענדער אין [[מיטל מזרח]]. | |||
==סימבאלן און אייגנשאפטן== | |||
דער [[גלגל המזלות|מזל]] פון דעם חודש איז [[מזל טלה]]{{הערה|1=[[ספר יצירה]] [https://shitufta.org.il/Otzar_Midrashim,_Sefer_Yetzirah/5?selectedunittext=7 פרק ה' משנה ז']|שם=יצירה}}, צוליב א שטערן גרופע וואס האט אמאל געדינט אלס הינטערגרונט צו די [[זון]] אין דעם חודש{{ביאור|די נעמען פון די מזלות וואס ווערן דא דערמאנט, זענען געבארגטע טערמינען פאר פאזיציעס פון דער זון איבערן {{קישור שפה|עברית|מישור המילקה|עקליפטיק}}, אבער די עצם שטערן גרופעס נאך וועמען זיי הייסן זענען שוין פון לאנג אפגערוקט{{הערה|{{רמב"ם|יסודי התורה|ג|ז}}}}.}}. אין די [[ים המלח מגילות]] פון דער כת פון קומראן איז [[מזל שור]] דער מזל פון חודש ניסן{{הערה|[https://www.deadseascrolls.org.il/explore-the-archive/image/B-513184 בילד].}}. | דער [[גלגל המזלות|מזל]] פון דעם חודש איז [[מזל טלה]]{{הערה|1=[[ספר יצירה]] [https://shitufta.org.il/Otzar_Midrashim,_Sefer_Yetzirah/5?selectedunittext=7 פרק ה' משנה ז']|שם=יצירה}}, צוליב א שטערן גרופע וואס האט אמאל געדינט אלס הינטערגרונט צו די [[זון]] אין דעם חודש{{ביאור|די נעמען פון די מזלות וואס ווערן דא דערמאנט, זענען געבארגטע טערמינען פאר פאזיציעס פון דער זון איבערן {{קישור שפה|עברית|מישור המילקה|עקליפטיק}}, אבער די עצם שטערן גרופעס נאך וועמען זיי הייסן זענען שוין פון לאנג אפגערוקט{{הערה|{{רמב"ם|יסודי התורה|ג|ז}}}}.}}. אין די [[ים המלח מגילות]] פון דער כת פון קומראן איז [[מזל שור]] דער מזל פון חודש ניסן{{הערה|[https://www.deadseascrolls.org.il/explore-the-archive/image/B-513184 בילד].}}. | ||
לויט דער [[זוהר]], איז חודש ניסן קעגן [[שבט ראובן]]{{הערה|{{זוהר|א|קעג|א}}. אזוי שטייט אויך אין [https://maagarim.hebrew-academy.org.il/Pages/PMain.aspx?mishibbur=939001&mm15=000001000000 קידוש ירחים לחודש ניסן] פון רבי פינחס ברבי יעקב הכהן; מגלה עמוקות, פרשת בא דרוש ד'; סידור בית יעקב להיעב"ץ, שער המפקד; ויקח משה, נאך פרשת ויחי.}}. לויט אנדערע, איז עס קעגן [[שבט יהודה]]{{הערה|{{ילקוט שמעוני|שמות|תיח}}; {{היברובוקס|רבי אברהם בן עזריאל|ערוגת הבושם|20833|חלק א' עמוד 289|page=308}}; {{היברובוקס|רבי יוסף ג’יקטיליה|שערי אורה|20243|סוף שער ה'|page=135}}; מאמר כליל תכלת להאר"י, סוף ספר יצירה; פירוש הגר"א, סוף ספר יצירה; פרי צדיק, מאמרי ראש חודש אייר, און צדקת הצדיק פסקא רנ"ז.}}, אדער קעגן [[שבט יוסף]]{{הערה|יערות דבש חלק א', סוף דרוש ב'}}, אדער קעגן [[שבט לוי]]{{הערה|רסיסי לילה אות ל"ט}}. | לויט דער [[זוהר]], איז חודש ניסן קעגן [[שבט ראובן]]{{הערה|{{זוהר|א|קעג|א}}. אזוי שטייט אויך אין [https://maagarim.hebrew-academy.org.il/Pages/PMain.aspx?mishibbur=939001&mm15=000001000000 קידוש ירחים לחודש ניסן] פון רבי פינחס ברבי יעקב הכהן; מגלה עמוקות, פרשת בא דרוש ד'; סידור בית יעקב להיעב"ץ, שער המפקד; ויקח משה, נאך פרשת ויחי.}}. לויט אנדערע, איז עס קעגן [[שבט יהודה]]{{הערה|{{ילקוט שמעוני|שמות|תיח}}; {{היברובוקס|רבי אברהם בן עזריאל|ערוגת הבושם|20833|חלק א' עמוד 289|page=308}}; {{היברובוקס|רבי יוסף ג’יקטיליה|שערי אורה|20243|סוף שער ה'|page=135}}; מאמר כליל תכלת להאר"י, סוף ספר יצירה; פירוש הגר"א, סוף ספר יצירה; פרי צדיק, מאמרי ראש חודש אייר, און צדקת הצדיק פסקא רנ"ז.}}, אדער קעגן [[שבט יוסף]]{{הערה|יערות דבש חלק א', סוף דרוש ב'}}, אדער קעגן [[שבט לוי]]{{הערה|רסיסי לילה אות ל"ט}}. | ||
חודש | חודש ניסן איז קעגן דעם אות [[ה]]{{הערה|שם=יצירה}}. | ||
דער צירוף פון [[שם הוי"ה]] אין דעם חודש איז יהו"ה{{הערה|[[אר"י]], פרי עץ חיים, שער י"ט פרק ג'}}, וואס גייט ארויס פון פסוק {{ציטוטון|'''יִ'''שְׂמְחוּ '''הַ'''שָּׁמַיִם '''וְ'''תָגֵל '''הָ'''אָרֶץ}}{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|מט|יא}}ִ}}. | דער צירוף פון [[שם הוי"ה]] אין דעם חודש איז יהו"ה{{הערה|[[אר"י]], פרי עץ חיים, שער י"ט פרק ג'}}, וואס גייט ארויס פון פסוק {{ציטוטון|'''יִ'''שְׂמְחוּ '''הַ'''שָּׁמַיִם '''וְ'''תָגֵל '''הָ'''אָרֶץ}}{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|מט|יא}}ִ}}. | ||
== דינים און מנהגים == | דער מלאך [[מיכאל]] הערשט איבער דעם חודש{{הערה|{{זוהר|יתרו}}}}. | ||
{{ | |||
חודש ניסן ווערט אנגעגעבן אין חז"ל אלס א צייט וואס איז מסוגל פאר ישועות פאר אידן, אריינגערעכנט די צוקונפטיגע [[גאולה]]{{הערה|שם=רהיא}}, און ווערט באצייכנט דורך [[רבי אלעזר הקליר]] אלס "החודש אשר ישועות בו מקיפות"{{הערה|מוסף לשבת החודש}}. אין מדרש ווערט אויסגעדריקט אז קיין שום חודש איז נישט אזוי גרויס ווי ניסן{{הערה|{{מדרש רבה|שמות|טו|א}}}}. ביי [[חסידות|חסידים]] האט מען געזאגט, אז די ערשטע צוועלף טעג פון ניסן פארמאגן אין זיך דעם כח פון די צוועלף חדשים פון יאר{{הערה|אגרא דכלה, פרשת פקודי}}, און אז דער חודש רעכנט אריין אין זיך די מעלות פון אלע אנדערע חדשים און צייטן{{הערה|מי השילוח, פרשת כי תשא}}. | |||
דער ערשטער האלב חודש ענדיגט די צייט פון "קור", און דער צווייטער האלב חודש הייבט אן די צייט פון "קציר", וועלכע ווערן דערמאנט אין פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ח|כב}}}} {{ציטוטון|זֶרַע וְקָצִיר וְקֹר וָחֹם וְקַיִץ וָחֹרֶף וְיוֹם וָלַיְלָה לֹא יִשְׁבֹּתוּ}}{{הערה|{{בבלי|בבא מציעא|קו|ב}}}}. אין חז"ל ווערט דערמאנט אלס אן עקסטערער חסד דער מילדער וועטער פון די צייט ווען אידן זענען ארויס פון מצרים{{הערה|{{מדרש רבה|במדבר|ג}}}}. | |||
==דינים און מנהגים== | |||
רוב טעג פון חודש ניסן ווערן פאררעכנט [[ימים טובים]], אנגעהויבן פון די טעג ווען די [[נשיא]]ים האבן געברענגט זייערע [[קרבנות הנשיאים|קרבנות]]{{הערה|{{מסכת קטנה|סופרים|כא}}}}, און דערנאך די טעג פון ערב פסח און [[פסח]]. מען זאגט דעריבער נישט קיין [[תחנון]] און מען טוט נישט [[תענית|פאסטן]] און מען רעכט נישט אפ [[הספד]]ים אינעם גאנצן חודש{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תכט|ב}}}}. טייל האבן יא געזאגט תחנון און ערלויבט הספדים אין די לעצטע טעג פון חודש, פון נאך אסרו חג{{הערה|{{טור|אורח חיים|תכט}}|שם=טור}}, און לויט זיי מעג מען אויך פאסטן אין די טעג{{הערה|דארט=טור|בית יוסף, דארט, בדעת הטור.}}. | |||
טייל קהילות פירן זיך אז אן [[אבילות|אבל]] דאוונט נישט פאר'ן עמוד דורכאויס חודש ניסן{{הערה|מקור חיים, סימן קל"ב}}. | |||
[[בית דין]] טוט נישט רופן צו [[דין תורה]] אין חודש ניסן, וויבאלד דער בעל דין איז פארנומען מיט די ימים טובים פון חודש{{הערה|{{שלחן ערוך|חושן משפט|ה|ב}}}}. | |||
לויט א מקור, דארף מען פארמערן מיט [[פרייד]] אין חודש ניסן ווי אין חודש אדר{{הערה|אליה רבה סימן תרפ"ח ס"ק ח', באזירט אויף {{בבלי|תענית|כט|א|מפרש=רש"י|ד"ה=משנכנס}}.}}. לויט א מקור זאל מען פרובירן צו באשטימען א [[חתונה]] אין חודש ניסן{{הערה|מנהגי נישואין-קאפיטשניץ (ירושלים תשס"ה), עמ' קי"ד}}. | |||
אין גמרא ווערט דערמאנט [[ברכת האילנות|א ברכה]] וואס ווערט געזאגט אין די טעג פון ניסן, ווען מען זעט די [[בוים|ביימער]] שפראצן{{הערה|{{בבלי|ברכות|מג|ב}}}}. אין די פוסקים שטייט אז די ברכה קען געזאגט ווערן אויך אין אנדערע חדשים{{הערה|{{משנה ברורה|רכו|א}}}}, אבער על פי קבלה זאל מען אויפפאסן אז עס זאל זיין דווקא אין ניסן{{הערה|ברכי יוסף, סימן רכ"ו}}. | |||
אן אנדערע ברכה, [[ברכת החמה]], ווערט געזאגט איינמאל אין 28 יאר ווען דער [[זון]] קומט אן צום זעלבן ארט אין אן ענליכן צייט ווי ביים באשאף{{הערה|זעט: {{בבלי|ברכות|נט|ב}}}}. דאס קומט כמעט אלעמאל אויס אין חודש ניסן{{הערה|32 מאל אין ניסן דורכאויס גאנץ אלף הששי, און פיר מאל אין אדר.}}. | |||
==מועדים וזמנים== | |||
[[טעקע:Pessach Pesach Pascha Judentum Ungesaeuert Seder datafox.jpg|קליין|לינקס|דער [[סדר נאכט|סדר טיש]] ווערט אפגעראכטן אין די צענטראלע נאכט פון חודש ניסן.]] | |||
*'''[[שבת החודש]]''' – געפאלט אויס אין טייל יארן אין שבת ראש חודש ניסן{{ביאור|אין [[הכז יאר|הכז]], [[בשז יאר|בשז]], און [[גכז יאר]]ן, ארום 28.03% פון אלע יארן.}} | |||
*[[א' ניסן|א']]-[[י"ב ניסן]] – טעג פון די '''[[קרבנות הנשיאים]]''' | |||
*'''[[שבת הגדול]]''' – דער שבת בעפאר פסח | |||
*[[י"ד ניסן]] – '''[[ערב פסח]]''', מיט פארשידענע הלכות און מנהגים מער ווי א געווענליכער ערב יום טוב | |||
*[[ט"ו ניסן|ט"ו]]-[[כ"א ניסן]] – '''[[פסח]]''', דער יום טוב וואס באצייכנט [[יציאת מצרים]] | |||
**כ"א ניסן – '''[[שביעי של פסח]]''', ווען עס ווערט עקסטער באצייכנט דער [[קריעת ים סוף]] | |||
**[[כ"ב ניסן]] – '''[[אחרון של פסח]]''', דער לעצטער טאג פסח אין [[חוץ לארץ]], ווען עס איז איינגעפירט נאכצולאזן פון געוויסע חומרות פון גאנץ פסח | |||
*'''[[מימונא]]''' – א פייערונג פון [[מאראקא]]נער אידן אין [[אסרו חג]] פסח (כ"ב ניסן אין ארץ ישראל, [[כ"ג ניסן]] אין חוץ לארץ) | |||
*'''[[ספירת העומר]]''' – אנגעהויבן פון [[ט"ז ניסן]], די ערשטע פון די 49 טעג וועלכע מען ציילט ביז [[שבועות]] | |||
==נאטיצן== | ==נאטיצן== | ||
{{ביאורים}} | {{ביאורים}} | ||
| שורה 40: | שורה 91: | ||
{{חדשים}} | {{חדשים}} | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:ניסן|*]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:חדשים]] | ||
[[HE:ניסן]] | [[HE:ניסן]] | ||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 22:25, 23 מאי 2024
ניסן איז דער זיבעטער חודש אין דער אידישער יאר, ציילנדיג פון תשרי, און דער ערשטער חודש ציילנדיג פון ניסן.
חודש ניסן פאלט געווענליך אויס בערך אין פאראלעל מיט דער מאנאט אפריל אין גרעגאריאנישן קאלענדאר, ביי די אנהייב פון סעזאן פון פרילינג אין דעם צפון האלבקיילעך און פון הערבסט אין דעם דרום האלבקיילעך (וואו עס איז גלייך צו חודש תשרי אין צפון האלבקיילעך).
אין רוב יארן, פאלט אויס תקופת ניסן אין דעם חודש.
אין דער לוח
אין דער באשטימטער אידישער לוח איז ניסן אלעמאל א "חודש מלא" פון דרייסיג טעג[1]. דער פאריגער חודש, אדר אדער אדר ב' (אין פאל פון עיבור יאר), איז אלעמאל א "חודש חסר" פון 29 טעג, און ראש חודש ניסן באשטייט דעריבער פון איין טאג, א' ניסן[1]. חודש ניסן קען זיך אנהייבן אין א זונטאג, דינסטאג, דאנערשטאג אדער שבת[2].
אין די צייטן וואס מען האט באשטימט די חדשים על פי הראייה, פלעגן די שליחים פון בית דין ארויספארן צו די ווייטע פלעצער מודיע צו זיין ווען מען האט באשטימט ראש חודש ניסן, מען זאל וויסן ווען עס פאלט אויס פסח[3]. פון נאך דעם חורבן בית המקדש האט רבן יוחנן בן זכאי איינגעפירט, אז די עדים וועלכע האבן געזען די נייע לבנה זאלן מעגן מחלל שבת זיין נאר צוליב דער קידוש החודש פון ניסן און פון תשרי, און נישט פון אנדערע חדשים[4].
אלס ערשטער חודש
דער חודש ווערט באצייכנט אין פסוק אלס דער אנהייב פון אלע חדשים:
הַחֹ֧דֶשׁ הַזֶּ֛ה לָכֶ֖ם רֹ֣אשׁ חֳדָשִׁ֑ים
רִאשׁ֥וֹן הוּא֙ לָכֶ֔ם לְחָדְשֵׁ֖י הַשָּׁנָֽה
לויט דער רמב"ן, איז א מצוה צו ציילן די חדשים פון ניסן, שטענדיג צו דערמאנען יציאת מצרים. די חדשים פארמאגן דעריבער נישט קיין באזונדערע נעמען אין די תורה, נאר זיי ווערן שטענדיג דערמאנט לויט זייער צאל פון ניסן[5]. רבי יוסף אלבו ערקלערט אז די מצוה איז געווען צייטווייליג, און נאך גלות בבל האט מען געטוישט צו די בבלי'שע נעמען צו דערמאנען אז מיר זענען פון דארט אויסגעלייזט געווארן[6]. אנדערע קריגן אז די מצוה גייט נאך ווייטער אן, כאטש די חדשים ווערן שוין גערופן מיט נעמען, און ווען מען ציילט די חדשים דארפן זיי געציילט ווערן אנגעהויבן פון ניסן[7].
ניסן דינט אלס דער אנהייב פון יאר לגבי פארשידענע דינים: פאר מלכים[8], אידישע קעניגן, וואס זייערע יארן האבן זיך גערעכנט אנגעהויבן פון א' ניסן[א], און פאר תרומת הלשכה[11], צוליב וואס די קרבנות פון א' ניסן און ווייטער האבן געדארפט זיין געקויפט פון די פרישע שקלים. לויט טייל מקורות איז עס אויך דער אנהייב יאר פאר שכירות בתים, אז אויב האט מען פארדינגען א הויז אין א' אדר פאר "שנה זו" קען מען ענדיגן דעם אפמאך אין א' ניסן, און פאר עיבורין, וויבאלד א יאר קען שוין נישט ווערן באשטימט אלס עיבור יאר פון ניסן און ווייטער[11].
לויט רבי יהושע בן חנניה איז דער וועלט באשאפן געווארן אין ניסן, א צייט ווען עס האבן זיך אויך אויסגעשפילט פארשידענע צענטראלע געשעענישן אין אידישע היסטאריע[12]. דאס איז אין קעגנזאץ צו די מיינונג פון רבי אליעזר, לויט וועמען בריאת העולם און רוב פון די געשעענישן זענען פארגעקומען אין תשרי.
ביי די אידן פון טוניסיע און ליביע איז איינגעפירט צו פראווען א "בסיסא" צערעמאניע אין די נאכט צו ראש חודש ניסן, וואס רעכנט אריין וואונטשן פאר א גוטע געבענטשטע יאר, צו באצייכענען דער יאר וואס הייבט זיך אן אין ניסן[13].
נאמען
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון ניסן; דער חודש האט אלזא געהייסן "החודש הראשון"[14]. די תורה דערמאנט עס אויך מיט'ן נאמען "חודש האביב"[15], וויבאלד עס דארף געפאלן אין דער סעזאן פון פרילינג ווען די תבואה הייבט אן ווערן געצייטיגט[16]. דער נאמען ווערט אויך אויסגעטייטשט אלס רמז: אב י"ב, זייענדיג דער שפיץ פון אלע צוועלף חדשים[17].
דער רעלעוואנטער מאנאט איז גערופן געווארן "ניסן" אין בבל און אין מעסאפאטאמיע בכלל, פון אכד'יש: 𒌗𒁈 ("ניסאנו"), וואס ווערט פארגעשלאגן צו באדייטן "שפראצונג" (ווי "ניצן" אין לשון קודש) אדער "אנהייב"[18]. אין די תקופה פון גלות בבל און שיבת ציון איז דער נאמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ, ווי די נעמען פון אלע חדשים[19], און עס ווערט דערמאנט אין תנ"ך: ”בַּחֹדֶשׁ הָרִאשׁוֹן הוּא חֹדֶשׁ נִיסָן” (אסתר ג, ז).
דער נאמען איז אויך געווארן אויסגעטייטשט פון לשון "נס", ווייל אין דעם חודש האט השי"ת באוויזן זיינע ניסים פאר די אידן[20].
די פאלאשן רופן דעם חודש 'ליסן'.
אין דער גזר קאלענדאר (עב') ווערט דער חודש אנגערופן "יֶרַח עֲצַד פִּשְׁתָ", דער חודש פון אויסרייסן די פלאקס[21].
ניסן איז אויך דער נאמען פאר דער מאנאט אפריל אין פילע לענדער אין מיטל מזרח.
סימבאלן און אייגנשאפטן
דער מזל פון דעם חודש איז מזל טלה[22], צוליב א שטערן גרופע וואס האט אמאל געדינט אלס הינטערגרונט צו די זון אין דעם חודש[ב]. אין די ים המלח מגילות פון דער כת פון קומראן איז מזל שור דער מזל פון חודש ניסן[24].
לויט דער זוהר, איז חודש ניסן קעגן שבט ראובן[25]. לויט אנדערע, איז עס קעגן שבט יהודה[26], אדער קעגן שבט יוסף[27], אדער קעגן שבט לוי[28].
חודש ניסן איז קעגן דעם אות ה[22].
דער צירוף פון שם הוי"ה אין דעם חודש איז יהו"ה[29], וואס גייט ארויס פון פסוק ”יִשְׂמְחוּ הַשָּׁמַיִם וְתָגֵל הָאָרֶץ”[30].
דער מלאך מיכאל הערשט איבער דעם חודש[31].
חודש ניסן ווערט אנגעגעבן אין חז"ל אלס א צייט וואס איז מסוגל פאר ישועות פאר אידן, אריינגערעכנט די צוקונפטיגע גאולה[12], און ווערט באצייכנט דורך רבי אלעזר הקליר אלס "החודש אשר ישועות בו מקיפות"[32]. אין מדרש ווערט אויסגעדריקט אז קיין שום חודש איז נישט אזוי גרויס ווי ניסן[33]. ביי חסידים האט מען געזאגט, אז די ערשטע צוועלף טעג פון ניסן פארמאגן אין זיך דעם כח פון די צוועלף חדשים פון יאר[34], און אז דער חודש רעכנט אריין אין זיך די מעלות פון אלע אנדערע חדשים און צייטן[35].
דער ערשטער האלב חודש ענדיגט די צייט פון "קור", און דער צווייטער האלב חודש הייבט אן די צייט פון "קציר", וועלכע ווערן דערמאנט אין פסוק[36] ”זֶרַע וְקָצִיר וְקֹר וָחֹם וְקַיִץ וָחֹרֶף וְיוֹם וָלַיְלָה לֹא יִשְׁבֹּתוּ”[37]. אין חז"ל ווערט דערמאנט אלס אן עקסטערער חסד דער מילדער וועטער פון די צייט ווען אידן זענען ארויס פון מצרים[38].
דינים און מנהגים
רוב טעג פון חודש ניסן ווערן פאררעכנט ימים טובים, אנגעהויבן פון די טעג ווען די נשיאים האבן געברענגט זייערע קרבנות[39], און דערנאך די טעג פון ערב פסח און פסח. מען זאגט דעריבער נישט קיין תחנון און מען טוט נישט פאסטן און מען רעכט נישט אפ הספדים אינעם גאנצן חודש[40]. טייל האבן יא געזאגט תחנון און ערלויבט הספדים אין די לעצטע טעג פון חודש, פון נאך אסרו חג[41], און לויט זיי מעג מען אויך פאסטן אין די טעג[41.1].
טייל קהילות פירן זיך אז אן אבל דאוונט נישט פאר'ן עמוד דורכאויס חודש ניסן[42].
בית דין טוט נישט רופן צו דין תורה אין חודש ניסן, וויבאלד דער בעל דין איז פארנומען מיט די ימים טובים פון חודש[43].
לויט א מקור, דארף מען פארמערן מיט פרייד אין חודש ניסן ווי אין חודש אדר[44]. לויט א מקור זאל מען פרובירן צו באשטימען א חתונה אין חודש ניסן[45].
אין גמרא ווערט דערמאנט א ברכה וואס ווערט געזאגט אין די טעג פון ניסן, ווען מען זעט די ביימער שפראצן[46]. אין די פוסקים שטייט אז די ברכה קען געזאגט ווערן אויך אין אנדערע חדשים[47], אבער על פי קבלה זאל מען אויפפאסן אז עס זאל זיין דווקא אין ניסן[48].
אן אנדערע ברכה, ברכת החמה, ווערט געזאגט איינמאל אין 28 יאר ווען דער זון קומט אן צום זעלבן ארט אין אן ענליכן צייט ווי ביים באשאף[49]. דאס קומט כמעט אלעמאל אויס אין חודש ניסן[50].
מועדים וזמנים
- שבת החודש – געפאלט אויס אין טייל יארן אין שבת ראש חודש ניסן[ג]
- א'-י"ב ניסן – טעג פון די קרבנות הנשיאים
- שבת הגדול – דער שבת בעפאר פסח
- י"ד ניסן – ערב פסח, מיט פארשידענע הלכות און מנהגים מער ווי א געווענליכער ערב יום טוב
- ט"ו-כ"א ניסן – פסח, דער יום טוב וואס באצייכנט יציאת מצרים
- כ"א ניסן – שביעי של פסח, ווען עס ווערט עקסטער באצייכנט דער קריעת ים סוף
- כ"ב ניסן – אחרון של פסח, דער לעצטער טאג פסח אין חוץ לארץ, ווען עס איז איינגעפירט נאכצולאזן פון געוויסע חומרות פון גאנץ פסח
- מימונא – א פייערונג פון מאראקאנער אידן אין אסרו חג פסח (כ"ב ניסן אין ארץ ישראל, כ"ג ניסן אין חוץ לארץ)
- ספירת העומר – אנגעהויבן פון ט"ז ניסן, די ערשטע פון די 49 טעג וועלכע מען ציילט ביז שבועות
נאטיצן
- ↑ לויט איין דעה רעכענען זיך אויך די יארן פון די גוי'אישע קעניגן פון ניסן[9], אבער לויט די אנגענומענע דעה רעכענען זיי זיך פון תשרי[10].
- ↑ די נעמען פון די מזלות וואס ווערן דא דערמאנט, זענען געבארגטע טערמינען פאר פאזיציעס פון דער זון איבערן עקליפטיק (עב'), אבער די עצם שטערן גרופעס נאך וועמען זיי הייסן זענען שוין פון לאנג אפגערוקט[23].
- ↑ אין הכז, בשז, און גכז יארן, ארום 28.03% פון אלע יארן.
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק ח', הלכות ד'–ה'
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תכ"ח, סעיף ב'
- ↑ ראש השנה יח, א
- ↑ ראש השנה כא, ב
- ↑ רמב"ן, שמות יב, א
- ↑ רבי יוסף אלבו, ספר העיקרים, מאמר שלישי פרק ט"ז, בדעת רמב"ן
- ↑ רבי יעקב בן חביב, פירוש 'הכותב' אויף עין יעקב אנהייב מגילה; גט פשוט, סימן קכ"ו ס"ק ל"ה.
- ↑ ראש השנה ב, א
- ↑ רבי אלעזר בשם רבי חנינא אין תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק א', הלכה א'
- ↑ חיפה, ירושלמי דארט; ראש השנה ג, א.
- ↑ 11.0 11.1 ראש השנה ז, א
- ↑ 12.0 12.1 ראש השנה יא, א
- ↑ רפאל סרוסי, מנהגי לוב טראבלס (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע)
- ↑ שמות יב, ב; אסתר ג, ז.
- ↑ שמות לד, יח; דברים טז, א.
- ↑ ראש השנה כא, א, און רש"י.
- ↑ רבינו בחיי, שמות יג, ד
- ↑ W. Muss-Arnolt, "The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents", Journal of Biblical Literature 11, 1892, עמ' 72–94, JSTOR 3259081
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק א', הלכה ב'
- ↑ זעט: יעקב ישראל סטאל, "שמו של חודש ניסן על-שֵׁם הניסים", המעין נב [ג] (ניסן תשע"ב), עמ' 15–23.
- ↑ גזר קאלענדאר
- ↑ 22.0 22.1 ספר יצירה פרק ה' משנה ז'
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות יסודי התורה, פרק ג', הלכה ז'
- ↑ בילד.
- ↑ ספר הזוהר, חלק א, דף קע"ג, עמוד א'. אזוי שטייט אויך אין קידוש ירחים לחודש ניסן פון רבי פינחס ברבי יעקב הכהן; מגלה עמוקות, פרשת בא דרוש ד'; סידור בית יעקב להיעב"ץ, שער המפקד; ויקח משה, נאך פרשת ויחי.
- ↑ ילקוט שמעוני, שמות, רמז תי"ח; רבי אברהם בן עזריאל, ערוגת הבושם, חלק א' עמוד 289; רבי יוסף ג’יקטיליה, שערי אורה, סוף שער ה'; מאמר כליל תכלת להאר"י, סוף ספר יצירה; פירוש הגר"א, סוף ספר יצירה; פרי צדיק, מאמרי ראש חודש אייר, און צדקת הצדיק פסקא רנ"ז.
- ↑ יערות דבש חלק א', סוף דרוש ב'
- ↑ רסיסי לילה אות ל"ט
- ↑ אר"י, פרי עץ חיים, שער י"ט פרק ג'
- ↑ בראשית מט, יאִ
- ↑ ספר הזוהר, פרשת יתרו
- ↑ מוסף לשבת החודש
- ↑ שמות רבה, פרשה ט"ו, פסקה א'
- ↑ אגרא דכלה, פרשת פקודי
- ↑ מי השילוח, פרשת כי תשא
- ↑ בראשית ח, כב
- ↑ בבא מציעא קו, ב
- ↑ במדבר רבה, פרשה ג'
- ↑ מסכת סופרים, פרק כ"א
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תכ"ט, סעיף ב'
- ↑ טור, אורח חיים, סימן תכ"ט
- ↑ בית יוסף, דארט, בדעת הטור.
- ↑ מקור חיים, סימן קל"ב
- ↑ שולחן ערוך, חושן משפט, סימן ה', סעיף ב'
- ↑ אליה רבה סימן תרפ"ח ס"ק ח', באזירט אויף רש"י, תענית כט, א, ד"ה משנכנס.
- ↑ מנהגי נישואין-קאפיטשניץ (ירושלים תשס"ה), עמ' קי"ד
- ↑ ברכות מג, ב
- ↑ משנה ברורה, סימן רכ"ו, סעיף קטן א'
- ↑ ברכי יוסף, סימן רכ"ו
- ↑ זעט: ברכות נט, ב
- ↑ 32 מאל אין ניסן דורכאויס גאנץ אלף הששי, און פיר מאל אין אדר.
| חדשים פון יאר | ||
|---|---|---|
|
