אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דער איד"

דער איד
	"ארגאן פון אומאפהענגיגען ארטאדאקסישען אידענטום אין אמעריקע"
סארט	וואכנשריפט
גרינדער	אהרן ראָזמאַרין
בעלים	משה פרידמאן, יושע הערש פרידמאן
הויפט רעדאַַקטאָר	אהרן פרידמאן
תאריכי הופעה	ה'תשי"ג (1953) – הווה
שפראך	אידיש
לאנד	פאראייניגטע שטאטן
	www.deryid.org

וויזועלוויקיטעקסט

יעצטיגע רעוויזיע זינט 21:13, 24 יולי 2024

דער ארטיקל באהאנדלט אן אנגייענדער אמעריקאנער סאטמארער וואכנשריפט. אויב זוכט איר איין פון די צייטשריפטן אין פוילן פארן קריג, זעט דער יוד (באדייטן).

פאדערזייט פון דער איד, בהעלותך תשי"ט

דער איד איז אן אמעריקאנע אידיש-שפראכיגע וועכנטליכע צייטונג וואס איז געגרינדעט געווארן אין תשי"ג (1953) אלס אלגעמיין-ארטאדאקסישע צייטונג, און ווערט היינט ארויסגעגעבן דורך סאטמארער חסידים פון רבי זלמן לייב טייטלבוים ווערנדיג געליינט אין דער ברייטערער אידיש-רעדנדער געמיינדע.

די צייטונג האלט זיך צו דער סאטמארער שיטה און נעמט א שטייפע אנטי-ציונות און אנטי-מדינת ישראל ליניע. די צייטונג איז הויפטקווארטירט אין וויליאמסבורג, און איז איינגעשריבן ביי די איי-אר-עס אלס א נאָנפּראפיט "פאַר'ן צוועק פון פאראויסשטיפּן די מאָראַל און אַקטן פון אירע מיטגלידער און ליינער"^[1].

היסטאריע

דער איד איז געגרינדעט געוואָרן אין תשי"ג (1953) דורך אהרן ראָזמאַרין אלס ביי-וועכנטליכער צייטונג. ער איז איז פריער געווען א שרייבער אין "דער מארגען זשורנאל" און האט זיך אפגעזאגט פון אמט^[^{מקור פארלאנגט}^] נאך וואס זי איז אפגעקויפט געווארן דורך "דער טאג" - א צייטונג וואס פלעגט ערשיינען אויך אין שבת - פארמירנדיג "דער טאג מארגען זשורנאל"^[2]. ראָזמאַרין האט באשלאסן אָנצוהויבן אן אייגענע צייטונג.

ראָזמאַרין האָט, אַלס רעליגיעזער שומר מצוות, געפירט קאלומען אויף די ביאָגראַפיעס פון רבנים און אידישע מנהגים בשעת ער האָט געאַרבעט אין דער "מאָרגן זשורנאַל". אונטער זיין השפּעה איז דער איד געווען פאַררעכנט מער סימפּאַטיש צו דער חרדישער אידנטום ווי די אַנדערע גרויסע ייִדישע צייטונגען פון יענער צייט. דער ערשטער רעדאַקטאָר פון דער איד איז געווען דער שרייבער אוריאל צימער, אַרויסגעבער פון אַן אַנטי־ציוניסטישער פּאַמפלעט.

אין 1955, בעת א סאטמארער פראטעסט אינעם מאנהעטן צענטער קעגן אויפשטעלן א נאכט-קלוב אין ירושלים, האט דער קראסנא רבי, הרב הלל ליכטענשטיין, עפנטליך צעריסן א קאפי פון דער מארגען-זשורנאל אלס א סימן פון אומצופרידנהייט פון איר פרא-ציוניסטישער שטעלונג. ראָזמאַרין האָט געענטפערט מיט אַפּלאָדיסמענטן. ער האט עווענטועל פארקויפט דער איד פאר סאטמארער אַקטיוויסטן, אריינגערעכנט סענדער דייטש.

דער סאטמארער רבי, רבי יואל טייטלבוים, איז דאן געווארן דער ליניע-שטעלער פון דער איד, איר פעסט איינשטעלנדיג אלס קאָנסערוואַטיוו-חסידישע און אַנטי-ציוניסטישער צייטונג, אין דער קנאישער נאַטור פון סאַטמאַר^[3]. ער האָט אַמאָל באשטעטיגט אַן אַפּיעל פאַר פינאַנציעלע ביישטייערונגען צו דער צייטונג אין דער נאַכט פון יום-כיפור, אַלס אַ קעגנערוואָג צו פּראָ-ציוניסטישע פינאַנציעלע אַפּיעלן, וואָס פלעגן פאָרקומען יום-כיפור.

אין יענע תקופה איז די צייטונג ערשינען יעדע צוויי וואכן. דער סאטמארער רבי האט באשטימט בערל פרידמאן, ליפא פרידמאן'ס זון, אלס הויפט רעדאקטאר פון די צייטונג. ער פלעגט ברענגען די השקפה ארטיקלען צום סאטמארער רבי'ן דורכצוקוקן איידער'ן דריקן^[4]. די צייטונג איז געדרוקט געוואָרן איבער 40 יאָר אין סענדער דייטש'נס 'דייטש פּרינטינג'.

אריגינעל געווידמעט כמעט אויסשליסליך צו רעליגיעזע נייעס, האט די צייטונג אין תשל"ב (1972) אונטער די פירערשאַפט פון חיים משה שטויבער צוגעלייגט ברייטע דעקונג פון וועלט-געשעענישן, כדי בעסער צו קאנקורירן מיט אנדערע יידישע צייטונגען פון וועמענס ציוניסטישע שטעלונגען די סאטמארער אידן זענען אוועקגעשטאנען^[5]. זינט דאַן האט עס אנגעהויבן ארויסקומען בקביעות יעדער סוף וואך, ביז תש"פ ווען עס האט אנגעהויבן צעשפּרייט ווערן מיטוואך, אנשטאט דאנערשטאג^[6].

די צייטונג האָט געדינט בערך 40 יאָר אַלס די איינציגע חרדישע צייטונג אין אַמעריקע, ביז ווען אברהם פרידמאן, וועלכער האָט געדינט אלס רעדאַקטאָר פון דער צייטונג, האָט פאַרלאָזט די רעדאַקציע אין תשמ"ו (1986) און געגרינדעט 'די צייטונג' וואָס נעמט אַן אומפארטייאישער צוגאַנג און איז כאַראַקטעריזירט מיט ברייטערע פּאָליטישע דעקונג ווי דער איד.

זינט דער שפּאַלטונג אין סאַטמאַר אין תש"ס, איז די צייטונג אונטער דער קאָנטראָל פון דעם אינגערן זון פון רבי משה טייטלבוים, רבי זלמן לייב, ווערנדיג געפירט דורך זיין גבאי משה פרידמאן^[1], און שפעטער דורך זיין זון יושע הערש. חסידים פונעם ברודער, רבי אהרן, האָבן געגרינדעט אַ קאָנקורירנדן צייטונג, 'דער בלאט'.

צום יאר תשע"ו איז די צייטונג איבערגעפרישט געווארן מיט אירע גראפיקס און צוגעלייגט נייע אפטיילונגען^[7].

פאַרשפּרייטונג, אייגנשאפטן און רעדאַקציע

דער איד ווערט וועכנטליך פאַרקויפט אין צענדליגער טויזנטער עקזעמפּלארן. די צייטונג פובליצירט אויך אַ טעגליכע אויסגאַבע אויף אימעיל, וועלכע האָט, לויט איר וועבזייטל, בערך 15,000 אבאנענטן.

ווי אנגענומען אין דער חרדישער פּרעסע, פּובליצירט נישט די צייטונג קיינע בילדער פון פרויען, און צענזורירט פרעמדע-קולטור און ספּאָרט נייעס. די צייטונג נעמט אויך א שארפע ליניע קעגן מדינת ישראל און ציוניזם, און די סארט נייעס איז אפט איר הויפט נייעס^[8]. אויך ווערט אפט געדריקט קעגנערישע ארטיקלען קעגן די חרדישע פארטייען אין מדינת ישראל, ווי אגודת ישראל - די "אגודיסטן" - און אנדערע באוועגונגען וואס זי אידענטיפיצירט אלס ציוניסטישע, און זייערע צייטונגען^[9], געשריבן אפטמאל אין א שפאטישער און סארקאסטישער סטיל^[10]. אין אנהייב פלעגט דער איד, ביים דערמאנען מדינת ישראל, ארומנעמען די ווערטער מיט שפעטנדע ציטאט צייכענעס, א זאך וואס האט זיך מיט די צייט אויפגעהערט.

פון די אנדערע זייט הייבט די צייטונג ארויס קהלות און קרייזן אין ארץ ישראל וואס נעמען א קנאי'שע ליניע, ווי די פלג הירושלמי פון רבי שמואל אויערבאך, און רומען זייערע כינוסים^[11].

אין דער צייטונג ווערן געדריקט אלע נייעס און מעלדונגען פון אינערהאלב דער סאטמארער קהילה פון רבי זלמן לייב^[12], אבער זי האלט זיך צוריק פון פובליצירן בילדער פון אים אליין, אין איינקלאַנג מיט זיין ווילן^[13]. דער צייטונג דעקט אויך סכסוכים צווישן די צוויי סאטמארער הויפן^[14].

די צייטונג פארמאגט אפטיילונגען אויף נייעס און פאליטיק, ביזנעס און פינאנץ, קהלות און מוסדות, תורה, פאמיליע און יוגנט, און בילדער. פון צייט צו צייט ערשיינט ספעציעלע צוגאבן, ווען מערסטנס אינהאלט האט שייכות צום סאטמארע חסידות^[15].

דער היינטיגער הויפט-רעדאַקטאָר פון דער צייטונג איז אהרן פרידמאן, און דער עדיטאריעל ווערט געשריבן דורך משה יודא (לייב) דייטש. אין דער רעדאַקציע ציילן זיך אויך שמואל אהרן דייטש (א זון פון סענדער דייטש); זיין זון, וואָלף דייטש; הערשל פרידמאן, א ברודער פונעם הויפט רעדאקטאר, וועלכער שרייבט אונטער די פּענע-נעמען "פ. הירש", "באבד" און אַנדערע נעמען.

צווישן די געוועזענע רעדאקציע מיטגלידער, ציילן זיך: אוריאל צימער; בערל פרידמאן; סענדר דייטש; לייבוש לעפקאוויטש; אברהם פרידמאן; חיים משה שטויבער, איר הויפט-רעדאקטאר ביז תשס"ז^[16]; מענדל בינער^[17]; און יצחק ווייס פון ירושלים^[18].

קאָנטראָווערסיע

אין יאר תשמ"ג האט די צייטונג געדרוקט א שארפן ארטיקל קעגן דעם ליובאוויטשער רבי'ן. אין ה'תשמ"ה האט דער ליובאוויטשער רבי, ביי א פארברענג, נאכן אויסרעכענען א רייע טענות קעגן דער צייטונג אן עס דערמאנען ביים נאמען, אויסגערופן: "וויבאלד דאס ליינען זייערע 'צייטונגען' קען פירן צו אומגעוואונטשענע רעזולטאטן, איז דאך דאס ליינען אן איסור גמור!"^[19]. אין אן אנדער פריוואטער געלעגנהייט, האט דער ליובאוויטשער רבי אנגערופן דעם צייטונג "דער איד וואס איז אנטקעגן מיר"^[20].

אין סיון תשנ"ג איז פובליצירט געווארן אין דער איד א בריוו פון רבנים אין שטיצע פון הרב שלמה העלבראנץ און זיין קהילה לב טהור, וועלכע איז שפעטער באוואוסט געווארן אלס א קולט^[21].

אין די 2016 פרעזידענט וואלן האט די צייטונג אין אן ארטיקל אינדארסירט הילערי קלינטאן, וויבאלד זי האט געהאלפן אידן^[22].

אין ניסן תשע"ט, אינמיטן די קאוויד-19 פאנדעמיק, האט די צייטונג פובליצירט אן אנאנימע גאסט עדיטאריעל איבערגעזעצט אויף ענגליש, אראפרייסנדיג די אנטי-וואקסערס^[23]^[24], און האט אויך פובליצירט אן אפיציעלע פארדאמונג קעגן א פארזאמלונג^[25].

דרויסנדיגע לינקס

אפיציעלע וועבזייטל פון דער איד
"טעגליכער דער איד" וועבזייטל
"דער איד", אשכול אויף אייוועלט
ארכיוון פון "דער איד" פון יאר 1991 און ווייטער
דער איד, אויף X

רעפערענצן

↑ ^1.0 ^1.1 2019 פאָרם 990 אויף גיידסטאר
↑ ארכיוו פון דער טאג אינעם מדינת ישראל נאציאנאלע ביבליאטעק וועבזייטל
↑ "בוצינא קדישא" חלק ב' דף 258. זכרונות על ידי סענדער דייטש.
↑ ישראל כהן, ‏אבל בסאטמר: הרב ישכר דוב פרידמן ז"ל, אויף כיכר השבת, יולי 24, 2014
↑ Der Blatt, the Yiddish paper that hid a massive wedding, אויף The Forward, ‏אקטאבער 3, 2020
↑ דער איד'ס מעלדונג אז עס וועט אנהייבן ערשיינען אין די געשעפטן מיטוואך
↑ לקראת השנה החדשה: 'דער איד' עבר מתיחת פנים, אויף בחדרי חרדים, סעפטעמבער 12, 2015
↑ ישראל כהן, ‏עצרת הענק נגד גזירת הגיוס: שערי העיתונים של סאטמר קוראים להשתתף באירוע, אויף כיכר השבת, יוני 6, 2013
↑ ישראל כהן, ‏סאטמר נגד ליצמן: "ערך "מעמד חנופה" לראש הכופרים", אויף כיכר השבת, יוני 24, 2017
↑ ישראל כהן, ‏מכתבם של הרבנים בארה"ב שעורר את נושא 'גזירת הגיוס', אויף כיכר השבת, יוני 4, 2017; משה ויסברג, בסאטמר הורידו דמעה על לכתו של הרב לייזרזון, אויף בחדרי חרדים, יאנואר 19, 2020; ישראל שפירא, ‏ה'עידית' של אמריקה וה'זיבורית' של ישראל, אויף כיכר השבת, מאי 20, 2020; ישראל כהן, ‏סאטמר תוקפת: "יהדות התורה חתמה הסכם עם נער מופקר", אויף כיכר השבת, אפריל 30, 2015
↑ ישראל כהן, ‏סאטמר מחבקת את הפלג הירושלמי: "עשו קידוש ה'", אויף כיכר השבת, מערץ 19, 2015
↑ החטא ועונשו: בסאטמר מתנצלים על המסכים, אויף בחדרי חרדים, יוני 23, 2017; כשהדער איד הסאטמרי מצטט את 'בחדרי', אויף בחדרי חרדים, פעברואר 5, 2016
↑ ישראל כהן, ‏סאטמר: העיתון פרסם התנצלות בפני הרבי, אויף כיכר השבת, דעצעמבער 9, 2013; 'דער איד' הפר הוראה של פטרונו - ומיד התנצל, אויף בחדרי חרדים, דעצעמבער 9, 2013
↑ ישראל כהן, ‏מאבק שליטה בין עסקני חצרות סאטמר על מתחם בית החיים, אויף כיכר השבת, אוגוסט 19, 2018; יוסי שטארק, השכונה הישראלית שמציתה מלחמה בין החסידיות הגדולות בעולם, אויף בחדרי חרדים, אפריל 30, 2022
↑ אלי בן דוד, ‏השבוע ב'דער איד': שיחה מרתקת עם האדמו"ר מויז'ניץ מונסי על הרה"ק מסאטמאר, אויף JDN‏, אוגוסט 10, 2012 (העברעאיש)
↑ משה ויסברג, בד"ה: הפובליציסט והמנחה של סאטמר הלך לעולמו, אויף בחדרי חרדים, מאי 4, 2020
↑ משה ויסברג, לאחר מחלה: הסופר ומשב"ק הרבי הלך לעולמו, אויף בחדרי חרדים, אוגוסט 17, 2022
↑ הפגנת הפייק: בעל קו נייעס עוכב לחקירה; אחרים ירדו למחתרת, אויף בחדרי חרדים, נאוועמבער 29, 2017
↑ "יום ב' דחג השבועות", תורת מנחם התוועדויות תשמ"ה ד
↑ מצמרר: כשהרבי אמר על חסיד שהוא "מבוגר", אויף חב"ד אונליין, ‏כ"ז ניסן ה׳תשע״ד (העברעאיש); יוסף אשכנזי, קונטרס בקדש פנימה (עמ' 44-45)
↑ המסע של הלברנץ, אויף בחדרי חרדים, יולי 12, 2017
↑ ישראל כהן, ‏סאטמר רוצה אישה בנשיאות ארצות הברית: "קלינטון ידידתנו", אויף כיכר השבת, אפריל 14, 2016
↑ Reuven Fenton און Yaron Steinbuch, Yiddish newspaper publishes editorial to support vaccinations amid measles outbreak, אויף New York Post, ‏אפריל 12, 2019
↑ HISTORIC: Satmar Paper "Der Yid" Publishes Editorial in ENGLISH Blasting Anti-Vaxxers - The Yeshiva World, אויף The Yeshiva World, ‏מערץ 4, 2019
↑ Williamsburg Satmar Kehilla Condemns Handler's Remarks at Anti-Vax Event; Rebbe Says Everyone MUST Vaccinate - The Yeshiva World, אויף The Yeshiva World, ‏אפריל 4, 2019

אידישע צייטונגען

[גיידסטאר-1] 1.0 ^1.1 2019 פאָרם 990 אויף גיידסטאר

[2] ארכיוו פון דער טאג אינעם מדינת ישראל נאציאנאלע ביבליאטעק וועבזייטל

[3] "בוצינא קדישא" חלק ב' דף 258. זכרונות על ידי סענדער דייטש.

[4] ישראל כהן, ‏אבל בסאטמר: הרב ישכר דוב פרידמן ז"ל, אויף כיכר השבת, יולי 24, 2014

[5] Der Blatt, the Yiddish paper that hid a massive wedding, אויף The Forward, ‏אקטאבער 3, 2020

[6] דער איד'ס מעלדונג אז עס וועט אנהייבן ערשיינען אין די געשעפטן מיטוואך

[7] לקראת השנה החדשה: 'דער איד' עבר מתיחת פנים, אויף בחדרי חרדים, סעפטעמבער 12, 2015

[8] ישראל כהן, ‏עצרת הענק נגד גזירת הגיוס: שערי העיתונים של סאטמר קוראים להשתתף באירוע, אויף כיכר השבת, יוני 6, 2013

[9] ישראל כהן, ‏סאטמר נגד ליצמן: "ערך "מעמד חנופה" לראש הכופרים", אויף כיכר השבת, יוני 24, 2017

[10] ישראל כהן, ‏מכתבם של הרבנים בארה"ב שעורר את נושא 'גזירת הגיוס', אויף כיכר השבת, יוני 4, 2017; משה ויסברג, בסאטמר הורידו דמעה על לכתו של הרב לייזרזון, אויף בחדרי חרדים, יאנואר 19, 2020; ישראל שפירא, ‏ה'עידית' של אמריקה וה'זיבורית' של ישראל, אויף כיכר השבת, מאי 20, 2020; ישראל כהן, ‏סאטמר תוקפת: "יהדות התורה חתמה הסכם עם נער מופקר", אויף כיכר השבת, אפריל 30, 2015

[11] ישראל כהן, ‏סאטמר מחבקת את הפלג הירושלמי: "עשו קידוש ה'", אויף כיכר השבת, מערץ 19, 2015

[12] החטא ועונשו: בסאטמר מתנצלים על המסכים, אויף בחדרי חרדים, יוני 23, 2017; כשהדער איד הסאטמרי מצטט את 'בחדרי', אויף בחדרי חרדים, פעברואר 5, 2016

[13] ישראל כהן, ‏סאטמר: העיתון פרסם התנצלות בפני הרבי, אויף כיכר השבת, דעצעמבער 9, 2013; 'דער איד' הפר הוראה של פטרונו - ומיד התנצל, אויף בחדרי חרדים, דעצעמבער 9, 2013

[14] ישראל כהן, ‏מאבק שליטה בין עסקני חצרות סאטמר על מתחם בית החיים, אויף כיכר השבת, אוגוסט 19, 2018; יוסי שטארק, השכונה הישראלית שמציתה מלחמה בין החסידיות הגדולות בעולם, אויף בחדרי חרדים, אפריל 30, 2022

[15] אלי בן דוד, ‏השבוע ב'דער איד': שיחה מרתקת עם האדמו"ר מויז'ניץ מונסי על הרה"ק מסאטמאר, אויף JDN‏, אוגוסט 10, 2012 (העברעאיש)

[16] משה ויסברג, בד"ה: הפובליציסט והמנחה של סאטמר הלך לעולמו, אויף בחדרי חרדים, מאי 4, 2020

[17] משה ויסברג, לאחר מחלה: הסופר ומשב"ק הרבי הלך לעולמו, אויף בחדרי חרדים, אוגוסט 17, 2022

[18] הפגנת הפייק: בעל קו נייעס עוכב לחקירה; אחרים ירדו למחתרת, אויף בחדרי חרדים, נאוועמבער 29, 2017

[19] "יום ב' דחג השבועות", תורת מנחם התוועדויות תשמ"ה ד

[20] מצמרר: כשהרבי אמר על חסיד שהוא "מבוגר", אויף חב"ד אונליין, ‏כ"ז ניסן ה׳תשע״ד (העברעאיש); יוסף אשכנזי, קונטרס בקדש פנימה (עמ' 44-45)

[21] המסע של הלברנץ, אויף בחדרי חרדים, יולי 12, 2017

[22] ישראל כהן, ‏סאטמר רוצה אישה בנשיאות ארצות הברית: "קלינטון ידידתנו", אויף כיכר השבת, אפריל 14, 2016

[23] Reuven Fenton און Yaron Steinbuch, Yiddish newspaper publishes editorial to support vaccinations amid measles outbreak, אויף New York Post, ‏אפריל 12, 2019

[24] HISTORIC: Satmar Paper "Der Yid" Publishes Editorial in ENGLISH Blasting Anti-Vaxxers - The Yeshiva World, אויף The Yeshiva World, ‏מערץ 4, 2019

[25] Williamsburg Satmar Kehilla Condemns Handler's Remarks at Anti-Vax Event; Rebbe Says Everyone MUST Vaccinate - The Yeshiva World, אויף The Yeshiva World, ‏אפריל 4, 2019

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
+{{דעסקריפציע|ניו־יארקער סאטמארער אידיש־שפראכיגער צייטונג}}
+{{אנדערע באדייט|דאס=אן אנגייענדער אמעריקאנער סאטמארער וואכנשריפט|אנדער=איין פון די צייטשריפטן אין פוילן פארן קריג|זעט=דער יוד (באדייטן)}}
 {{עיתון
 | שם = דער איד
@@ שורה 4: / שורה 6: @@
 | כיתוב = "ארגאן פון אומאפהענגיגען ארטאדאקסישען אידענטום אין אמעריקע"
 | גרינדער = אהרן ראָזמאַרין
-| בעלים = [[משה פרידמאן (גבאי)|משה פרידמאן]]
+| בעלים = [[משה פרידמאן (גבאי)|משה פרידמאן]], יושע הערש פרידמאן
 | רעדאקטאר = אהרן פרידמאן
 | גרינדונגס דאטום = [[ה'תשי"ג]] ([[1953]])
@@ שורה 13: / שורה 15: @@
 }}
 [[טעקע:דער איד 1959-6-26.jpg|קליין|פאדערזייט פון דער איד, בהעלותך תשי"ט]]
-'''דער איד''' איז אן [[פאראייניגטע שטאטן|אמעריקאנע]] [[אידיש]]ע וועכנטליכע צייטונג וואס איז געגרינדעט געווארן אין [[ה'תשי"ג]] ([[1953]]) אלס אלגעמיין-ארטאדאקסישע צייטונג, און ווערט היינט ארויסגעגעבן דורך [[סאטמאר (חסידות)|סאטמארער חסידים]] פון [[רבי זלמן לייב טייטלבוים]] און געליינט דורך אידיש-רעדנדע אין אמעריקע און איבער דער וועלט.
+'''דער איד''' איז אן [[פאראייניגטע שטאטן|אמעריקאנע]] [[אידיש]]-שפראכיגע וועכנטליכע [[צייטונג]] וואס איז געגרינדעט געווארן אין תשי"ג (1953) אלס אלגעמיין-ארטאדאקסישע צייטונג, און ווערט היינט ארויסגעגעבן דורך [[סאטמאר (חסידות)|סאטמארער חסידים]] פון [[רבי זלמן לייב טייטלבוים]] ווערנדיג געליינט אין דער ברייטערער אידיש-רעדנדער געמיינדע.
-די צייטונג האלט זיך צו דער סאטמארער שיטה און פארמאגט נישט קיין שום פּראָ-[[מדינת ישראל]] אינהאלט, בלויז דאס פארקערטע. די צייטונג איז הויפטקווארטירט אין [[וויליאמסבורג]], און איז איינגעשריבן ביי די [[איי אר עס]] אלס א נאָנפּראפיט "פאַר'ן צוועק פון פאראויסשטיפּן די מאָראַל און אַקטן פון אירע מיטגלידער און ליינער"{{הערה|שם=גיידסטאר}}.
+די צייטונג האלט זיך צו דער סאטמארער שיטה און נעמט א שטייפע אנטי-ציונות און אנטי-[[מדינת ישראל]] ליניע. די צייטונג איז הויפטקווארטירט אין [[וויליאמסבורג]], און איז איינגעשריבן ביי די [[איי-אר-עס]] אלס א נאָנפּראפיט "פאַר'ן צוועק פון פאראויסשטיפּן די מאָראַל און אַקטן פון אירע מיטגלידער און ליינער"{{הערה|שם=גיידסטאר}}.
 ==היסטאריע==
-די צייטונג איז געגרינדעט געוואָרן אין תשי"ג (1953) דורך דער מאדערנער דר. אהרן ראָזמאַרין, וועלכער איז פריער געווען איינער פון די שרייבער אין [[דער מארגען זשורנאל]], וואס האט זיך דאן צוזאמגעשטעלט מיט [[דער טאג]], א צייטונג וואס פלעגט ערשיינען אויך אין שבת{{הערה|[https://www.nli.org.il/en/newspapers/dertog ארכיוו פון דער טאג] אינעם [[מדינת ישראל נאציאנאלע ביבליאטעק]] וועבזייטל}}, און ראָזמאַרין האט זיך דאן אפגעזאגט פון דער קאמפאני.
+דער איד איז געגרינדעט געוואָרן אין תשי"ג (1953) דורך אהרן ראָזמאַרין אלס ביי-וועכנטליכער צייטונג. ער איז איז פריער געווען א שרייבער אין "[[דער מארגען זשורנאל]]" און האט זיך אפגעזאגט פון אמט{{מקור|סיבה=אין ענגליש וויקי שטייט אז מ'האט אים אפגעזאגט}} נאך וואס זי איז אפגעקויפט געווארן דורך "[[דער טאג]]" - א צייטונג וואס פלעגט ערשיינען אויך אין שבת - פארמירנדיג "דער טאג מארגען זשורנאל"{{הערה|[https://www.nli.org.il/en/newspapers/dertog ארכיוו פון דער טאג] אינעם [[מדינת ישראל נאציאנאלע ביבליאטעק]] וועבזייטל}}. ראָזמאַרין האט באשלאסן אָנצוהויבן אן אייגענע צייטונג.
-רעלאטיוו צו יידישע צייטונגען דעמאלט, איז דער איד געווען די צייטונג וואס איז די מערסטע אידענטיפיצירט מיט די ארטאדאקסטן אין [[פאראייניגטע שטאטן|אמעריקע]]. דער ערשטער רעדאקטאר איז געווען דער [[דענקער]] [[אוריאל צימער]].
+ראָזמאַרין האָט, אַלס רעליגיעזער שומר מצוות, געפירט קאלומען אויף די ביאָגראַפיעס פון רבנים און אידישע מנהגים בשעת ער האָט געאַרבעט אין דער "מאָרגן זשורנאַל". אונטער זיין השפּעה איז דער איד געווען פאַררעכנט מער סימפּאַטיש צו דער חרדישער אידנטום ווי די אַנדערע גרויסע ייִדישע צייטונגען פון יענער צייט. דער ערשטער רעדאַקטאָר פון דער איד איז געווען דער שרייבער [[אוריאל צימער]], אַרויסגעבער פון אַן אַנטי־ציוניסטישער פּאַמפלעט.
-ארום תשט"ו (1955) האט ראזמארין פארקויפט די קאנטראל פון דער צייטונג צו סאטמאר, פון דאן איז דער סאטמארער רבי [[רבי יואל טייטלבוים]] געווארן דער ליניע-שטעלער פון דער צייטונג; א קאָנסערוואַטיוו-חסידישע און אַנטי־ציוניסטישע ליניע, אין דער קנאישער נאַטור פון סאַטמאַר{{הערה|"בוצינא קדישא" חלק ב' דף 258. זכרונות על ידי [[סענדער דייטש]].}}. אין יענע תקופה איז די צייטונג ערשינען יעדער צוויי וואכן. דער סאטמארער רבי האט באשטימט [[בערל פרידמאן]], [[ליפא פרידמאן]]'ס זון, אלס הויפט רעדאקטאר פון די צייטונג. ער פלעגט ברענגען די השקפה ארטיקלען צום סאטמארער רבי'ן דורכצוקוקן איידער'ן דריקן{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|אבל בסאטמר: הרב ישכר דוב פרידמן ז"ל|147920|יולי 24, 2014}}}} די צייטונג איז געדרוקט געוואָרן איבער 40 יאָר אין [[סענדער דייטש]]'ס דרוקעריי, דייטש פּרינטינג.
+אין 1955, בעת א סאטמארער פראטעסט אינעם מאנהעטן צענטער קעגן אויפשטעלן א נאכט-קלוב אין ירושלים, האט דער קראסנא רבי, הרב הלל ליכטענשטיין, עפנטליך צעריסן א קאפי פון דער מארגען-זשורנאל אלס א סימן פון אומצופרידנהייט פון איר פרא-ציוניסטישער שטעלונג. ראָזמאַרין האָט געענטפערט מיט אַפּלאָדיסמענטן. ער האט עווענטועל פארקויפט דער איד פאר סאטמארער אַקטיוויסטן, אריינגערעכנט [[סענדער דייטש]].
-ארגינעל געווידמעט כמעט אויסשליסלעך צו רעליגיעזע נייעס, האט די צייטונג אונטער [[חיים משה שטויבער]] צוגעלייגט ברייטע דעקונג פון וועלט-געשעענישן אין תשל"ב (1972), כדי בעסער צו קאנקורירן מיט אנדערע יידישע צייטונגען פון וועמענס ציוניסטישע שטעלונגען די סאטמארער אידן זענען געשטאנען ווייט{{הערה|{{קישור כללי|הכותב=|כותרת=Der Blatt, the Yiddish paper that hid a massive wedding|אתר=The Forward|תאריך=אקטאבער 3, 2020|כתובת=https://forward.com/forverts-in-english/459220/what-is-der-blatt-the-hasidic-newspaper-that-hid-news-of-a-massive-super/}}}}. זינט דאַן האט עס אנגעהויבן ארויסקומען בקביעות יעדער סוף וואך, ווען אין תש"פ האט עס אנגעהויבן צעשפּרייט ווערן מיטוואך, אנשטאט דאנערשטאג{{הערה|"[https://ahblicklive.com/post.php?u_id=M39nqFJlAqMqQFWCCDi דער איד און דער בלאט ביים מעלדן אין די זעלבע צייט מיט'ן זעלבן נוסח אז פון היינט און ווייטער וועלן זיי ערשיינען אין די געשעפטן וועכנטליך מיטוואך אנשטאט דארנעשטאג]".}}.
+דער סאטמארער רבי, [[רבי יואל טייטלבוים]], איז דאן געווארן דער ליניע-שטעלער פון דער איד, איר פעסט איינשטעלנדיג אלס קאָנסערוואַטיוו-חסידישע און אַנטי-ציוניסטישער צייטונג, אין דער קנאישער נאַטור פון סאַטמאַר{{הערה|"בוצינא קדישא" חלק ב' דף 258. זכרונות על ידי [[סענדער דייטש]].}}. ער האָט אַמאָל באשטעטיגט אַן אַפּיעל פאַר פינאַנציעלע ביישטייערונגען צו דער צייטונג אין דער נאַכט פון [[יום-כיפור]], אַלס אַ קעגנערוואָג צו פּראָ-ציוניסטישע פינאַנציעלע אַפּיעלן, וואָס פלעגן פאָרקומען יום-כיפור.
-צום יאר תשע"ו איז די צייטונג איבערגעפרישט געווארן מיט אירע גראפיקס און צוגעלייגט נייע אפטיילונגען{{הערה|{{בחדרי חרדים||לקראת השנה החדשה: 'דער איד' עבר מתיחת פנים|185718|סעפטעמבער 12, 2015}}}}.
+אין יענע תקופה איז די צייטונג ערשינען יעדע צוויי וואכן. דער סאטמארער רבי האט באשטימט [[בערל פרידמאן]], [[ליפא פרידמאן]]'ס זון, אלס הויפט רעדאקטאר פון די צייטונג. ער פלעגט ברענגען די השקפה ארטיקלען צום סאטמארער רבי'ן דורכצוקוקן איידער'ן דריקן{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|אבל בסאטמר: הרב ישכר דוב פרידמן ז"ל|147920|יולי 24, 2014}}}}. די צייטונג איז געדרוקט געוואָרן איבער 40 יאָר אין סענדער דייטש'נס 'דייטש פּרינטינג'.
+אריגינעל געווידמעט כמעט אויסשליסליך צו רעליגיעזע נייעס, האט די צייטונג אין תשל"ב (1972) אונטער די פירערשאַפט פון [[חיים משה שטויבער]] צוגעלייגט ברייטע דעקונג פון וועלט-געשעענישן, כדי בעסער צו קאנקורירן מיט אנדערע יידישע צייטונגען פון וועמענס ציוניסטישע שטעלונגען די סאטמארער אידן זענען אוועקגעשטאנען{{הערה|{{קישור כללי|אדרעס=https://forward.com/forverts-in-english/459220/what-is-der-blatt-the-hasidic-newspaper-that-hid-news-of-a-massive-super/|קעפל=Der Blatt, the Yiddish paper that hid a massive wedding|זייטל=The Forward|דאטום=אקטאבער 3, 2020}}}}. זינט דאַן האט עס אנגעהויבן ארויסקומען בקביעות יעדער סוף וואך, ביז תש"פ ווען עס האט אנגעהויבן צעשפּרייט ווערן [[מיטוואך]], אנשטאט [[דאנערשטאג]]{{הערה|[https://ahblicklive.com/post.php?u_id=M39nqFJlAqMqQFWCCDi דער איד'ס מעלדונג אז עס וועט אנהייבן ערשיינען אין די געשעפטן [[מיטוואך]]]}}.
+די צייטונג האָט געדינט בערך 40 יאָר אַלס די איינציגע חרדישע צייטונג אין אַמעריקע, ביז ווען [[אברהם פרידמאן]], וועלכער האָט געדינט אלס רעדאַקטאָר פון דער צייטונג, האָט פאַרלאָזט די רעדאַקציע אין תשמ"ו (1986) און געגרינדעט '[[די צייטונג]]' וואָס נעמט אַן אומפארטייאישער צוגאַנג און איז כאַראַקטעריזירט מיט ברייטערע פּאָליטישע דעקונג ווי דער איד.
-די צייטונג האָט געדינט בערך 40 יאָר אַלס די איינציגע חרדישע צייטונג אין אַמעריקע, ביז ווען [[אברהם פרידמאַן]], וועלכער האָט געדינט אלס רעדאַקטאָר פון דער צייטונג, האָט פאַרלאָזט די רעדאַקציע אין תשמ"ו (1986) און געגרינדעט '[[די צייטונג]]' וואָס נעמט אַן אומ-פּאַרטיזאַנער צוגאַנג און איז כאַראַקטעריזירט מיט ברייטערע פּאָליטישע דעקונג ווי דער איד.
+זינט דער שפּאַלטונג אין סאַטמאַר אין תש"ס, איז די צייטונג אונטער דער קאָנטראָל פון דעם אינגערן זון פון [[רבי משה טייטלבוים]], [[רבי זלמן לייב טייטלבוים|רבי זלמן לייב]], ווערנדיג געפירט דורך זיין גבאי [[משה פרידמאן (גבאי)|משה פרידמאן]]{{הערה|שם=גיידסטאר|[https://pdf.guidestar.org/PDF_Images/2019/112/833/2019-112833881-17254866-9.pdf 2019 פאָרם 990] אויף גיידסטאר}}, און שפעטער דורך זיין זון יושע הערש. חסידים פונעם ברודער, [[רבי אהרן טייטלבוים|רבי אהרן]], האָבן געגרינדעט אַ קאָנקורירנדן צייטונג, '[[דער בלאט]]'.
-זינט דער שפּאַלטונג אין סאַטמאַר אין תש"ס, איז די צייטונג אונטער דער קאָנטראָל פון דעם אינגערן זון פון [[רבי משה טייטלבוים]], [[רבי זלמן לייב טייטלבוים|רבי זלמן לייב]], ווערנדיג געפירט דורך זיין גבאי [[משה פרידמאן (גבאי)|משה פרידמאן]]{{הערה|שם=גיידסטאר|[https://pdf.guidestar.org/PDF_Images/2019/112/833/2019-112833881-17254866-9.pdf 2019 פאָרם 990] אויף גיידסטאר}}. די חסידים פונעם ברודער, [[רבי אהרן טייטלבוים|רבי אהרן]], האָבן געגרינדעט אַ קאָנקורירנדן צייטונג '[[דער בלאט]]'.
+צום יאר תשע"ו איז די צייטונג איבערגעפרישט געווארן מיט אירע גראפיקס און צוגעלייגט נייע אפטיילונגען{{הערה|{{בחדרי חרדים||לקראת השנה החדשה: 'דער איד' עבר מתיחת פנים|185718|סעפטעמבער 12, 2015}}}}.
 ==פאַרשפּרייטונג, אייגנשאפטן און רעדאַקציע==
-דער איד ווערט וועכנטליך פאַרקויפט אין צענדליגער טויזנטער עקזעמפּלארן{{הערה|1={{קישור כללי|כתובת=https://www.tabletmag.com/sections/arts-letters/articles/new-yorks-yiddish-press-is-thriving|הכותב=Rose Waldman|כותרת=New York’s Yiddish Press Is Thriving|אתר=Tablet Magazine|תאריך=4 בדצמבר 2018|שפה=en|ציטוט=According to Der Yid’s own statistics, approximately 80,000 readers enjoy the newspaper each week, in places all over the world, including Australia, Israel, England, and Argentina}}}}. די צייטונג פובליצירט אויך אַ טעגליכע אויסגאַבע אויף אימעיל, וועלכע האָט, לויט איר וועבזייטל, בערך 15,000 אבאנענטן.
+דער איד ווערט וועכנטליך פאַרקויפט אין צענדליגער טויזנטער עקזעמפּלארן. די צייטונג פובליצירט אויך אַ טעגליכע אויסגאַבע אויף אימעיל, וועלכע האָט, לויט איר וועבזייטל, בערך 15,000 אבאנענטן.
-ווי אנגענומען אין דער חרדישער פּרעסע, פּובליצירט נישט די צייטונג קיינע בילדער פון פרויען, און צענזורירט פרעמדע-קולטור און ספּאָרט נייעס. די צייטונג נעמט אויך א שארפע ליניע קעגן [[מדינת ישראל]] און [[ציוניזם]], און די סארט נייעס איז אפט די איר הויפט נייעס{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|עצרת הענק נגד גזירת הגיוס: שערי העיתונים של סאטמר קוראים להשתתף באירוע|118248|יוני 6, 2013}}}}. אויך קעגן די חרדישע [[פארטיי]]ען אין מדינת ישראל, ווי [[אגודת ישראל]] - די "אגודיסטן" - און אנדערע באוועגונגען וואס זי אידענטיפיצירט אלס ציוניסטישע, און זייערע צייטונגען{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר נגד ליצמן: "ערך "מעמד חנופה" לראש הכופרים"|236562|יוני 24, 2017}}}}, ווערט אפט געדריקט קעגנערישע ארטיקלען, וואס נוצן אפטמאל א שפאטישער און סארקאסטישער סטיל{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|מכתבם של הרבנים בארה"ב שעורר את נושא 'גזירת הגיוס'|234219|יוני 4, 2017}}; {{בחדרי חרדים|משה ויסברג|בסאטמר הורידו דמעה על לכתו של הרב לייזרזון|1069689|יאנואר 19, 2020}}; {{כיכר השבת|ישראל שפירא|ה'עידית' של אמריקה וה'זיבורית' של ישראל|360698|מאי 20, 2020}}; {{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר תוקפת: "יהדות התורה חתמה הסכם עם נער מופקר"|169827|אפריל 30, 2015}}}}.
+ווי אנגענומען אין דער חרדישער פּרעסע, פּובליצירט נישט די צייטונג קיינע בילדער פון פרויען, און צענזורירט פרעמדע-קולטור און ספּאָרט נייעס. די צייטונג נעמט אויך א שארפע ליניע קעגן [[מדינת ישראל]] און [[ציוניזם]], און די סארט נייעס איז אפט איר הויפט נייעס{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|עצרת הענק נגד גזירת הגיוס: שערי העיתונים של סאטמר קוראים להשתתף באירוע|118248|יוני 6, 2013}}}}. אויך ווערט אפט געדריקט קעגנערישע ארטיקלען קעגן די חרדישע [[פארטיי]]ען אין מדינת ישראל, ווי [[אגודת ישראל]] - די "אגודיסטן" - און אנדערע באוועגונגען וואס זי אידענטיפיצירט אלס ציוניסטישע, און זייערע צייטונגען{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר נגד ליצמן: "ערך "מעמד חנופה" לראש הכופרים"|236562|יוני 24, 2017}}}}, געשריבן אפטמאל אין א שפאטישער און סארקאסטישער סטיל{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|מכתבם של הרבנים בארה"ב שעורר את נושא 'גזירת הגיוס'|234219|יוני 4, 2017}}; {{בחדרי חרדים|משה ויסברג|בסאטמר הורידו דמעה על לכתו של הרב לייזרזון|1069689|יאנואר 19, 2020}}; {{כיכר השבת|ישראל שפירא|ה'עידית' של אמריקה וה'זיבורית' של ישראל|360698|מאי 20, 2020}}; {{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר תוקפת: "יהדות התורה חתמה הסכם עם נער מופקר"|169827|אפריל 30, 2015}}}}. אין אנהייב פלעגט דער איד, ביים דערמאנען מדינת ישראל, ארומנעמען די ווערטער מיט שפעטנדע ציטאט צייכענעס, א זאך וואס האט זיך מיט די צייט אויפגעהערט.
-פון די אנדערע זייט הייבט די צייטונג ארויס קהלות און קרייזן אין ארץ ישראל וואס נעמען א קנאי'שע ליניע, ווי די פלג הירושלמי פון [[רבי שמואל אויערבאך]], און רומען זייערע כינוסים{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר מחבקת את הפלג הירושלמי: "עשו קידוש ה'"|166727|מערץ 19, 2015}}}}.
+פון די אנדערע זייט הייבט די צייטונג ארויס קהלות און קרייזן אין ארץ ישראל וואס נעמען א קנאי'שע ליניע, ווי די [[פלג הירושלמי]] פון [[רבי שמואל אויערבאך]], און רומען זייערע כינוסים{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר מחבקת את הפלג הירושלמי: "עשו קידוש ה'"|166727|מערץ 19, 2015}}}}.
-אין דער צייטונג ווערן געדריקט אלע נייעס און מעלדונגען פון אינערהאלב דער סאטמארער קהילה פון רבי זלמן לייב{{הערה|{{בחדרי חרדים||החטא ועונשו: בסאטמר מתנצלים על המסכים|808541|יוני 23, 2017}}; {{בחדרי חרדים||כשהדער איד הסאטמרי מצטט את 'בחדרי'|200134|פעברואר 5, 2016}}}}, אבער זי האלט זיך צוריק פון פובליצירן בילדער פון אים אליין, אין איינקלאַנג מיט זיין ווילן{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר: העיתון פרסם התנצלות בפני הרבי|130333|דעצעמבער 9, 2013}}; {{בחדרי חרדים||'דער איד' הפר הוראה של פטרונו - ומיד התנצל|747633|דעצעמבער 9, 2013}}}}. דער צייטונג דעקט אויך סכסוכים צווישן די צוויי סאטמארער הויפן{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|מאבק שליטה בין עסקני חצרות סאטמר על מתחם בית החיים|288026|אוגוסט 19, 2018}}; {{בחדרי חרדים|יוסי שטארק|השכונה הישראלית שמציתה מלחמה בין החסידיות הגדולות בעולם|1378761|אפריל 30, 2022}}}}
+אין דער צייטונג ווערן געדריקט אלע נייעס און מעלדונגען פון אינערהאלב דער סאטמארער קהילה פון רבי זלמן לייב{{הערה|{{בחדרי חרדים||החטא ועונשו: בסאטמר מתנצלים על המסכים|808541|יוני 23, 2017}}; {{בחדרי חרדים||כשהדער איד הסאטמרי מצטט את 'בחדרי'|200134|פעברואר 5, 2016}}}}, אבער זי האלט זיך צוריק פון פובליצירן בילדער פון אים אליין, אין איינקלאַנג מיט זיין ווילן{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר: העיתון פרסם התנצלות בפני הרבי|130333|דעצעמבער 9, 2013}}; {{בחדרי חרדים||'דער איד' הפר הוראה של פטרונו - ומיד התנצל|747633|דעצעמבער 9, 2013}}}}. דער צייטונג דעקט אויך סכסוכים צווישן די צוויי סאטמארער הויפן{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|מאבק שליטה בין עסקני חצרות סאטמר על מתחם בית החיים|288026|אוגוסט 19, 2018}}; {{בחדרי חרדים|יוסי שטארק|השכונה הישראלית שמציתה מלחמה בין החסידיות הגדולות בעולם|1378761|אפריל 30, 2022}}}}.
-די צייטונג פארמאגט אפטיילונגען אויף  נייעס און פאליטיק, ביזנעס און פינאנץ, קהלות און מוסדות, תורה, פאמיליע און יוגנט, און בילדער. פון צייט צו צייט ערשיינט ספעציעלע צוגאבן, ווען מערסטנס אינהאלט האט שייכות צום סאטמארע חסידות{{הערה|{{JDN|אלי בן דוד|השבוע ב'דער איד': שיחה מרתקת עם האדמו"ר מויז'ניץ מונסי על הרה"ק מסאטמאר|107101|אוגוסט 10, 2012}}}}.
+די צייטונג פארמאגט אפטיילונגען אויף נייעס און פאליטיק, ביזנעס און פינאנץ, קהלות און מוסדות, תורה, פאמיליע און יוגנט, און בילדער. פון צייט צו צייט ערשיינט ספעציעלע צוגאבן, ווען מערסטנס אינהאלט האט שייכות צום סאטמארע חסידות{{הערה|{{JDN|אלי בן דוד|השבוע ב'דער איד': שיחה מרתקת עם האדמו"ר מויז'ניץ מונסי על הרה"ק מסאטמאר|107101|אוגוסט 10, 2012}}}}.
-דער היינטיגער הויפט-רעדאַקטאָר פון דער צייטונג איז אהרן פרידמאן און דער עדיטאריעל ווערט געשריבן דורך משה יודא (לייב) דייטש. אין דער רעדאַקציע ציילן זיך אויך שמואל אהרן דייטש (א זון פון סענדער דייטש); זיין זון, וואָלף דייטש; [[הערשל פרידמאַן]], א ברודער פונעם הויפט רעדאקטאר, וועלכער שרייבט אונטער די פּענע-נעמען "פ. הירש", "באבד" און אַנדערע נעמען.
+דער היינטיגער הויפט-רעדאַקטאָר פון דער צייטונג איז אהרן פרידמאן, און דער עדיטאריעל ווערט געשריבן דורך [[משה יודא דייטש|משה יודא (לייב) דייטש]]. אין דער רעדאַקציע ציילן זיך אויך שמואל אהרן דייטש (א זון פון סענדער דייטש); זיין זון, וואָלף דייטש; [[הערשל פרידמאן]], א ברודער פונעם הויפט רעדאקטאר, וועלכער שרייבט אונטער די פּענע-נעמען "פ. הירש", "באבד" און אַנדערע נעמען.
 צווישן די געוועזענע רעדאקציע מיטגלידער, ציילן זיך: אוריאל צימער; בערל פרידמאן; סענדר דייטש; לייבוש לעפקאוויטש; אברהם פרידמאן; [[חיים משה שטויבער]], איר הויפט-רעדאקטאר ביז תשס"ז{{הערה|{{בחדרי חרדים|משה ויסברג|בד"ה: הפובליציסט והמנחה של סאטמר הלך לעולמו|1096973|מאי 4, 2020}}}}; מענדל בינער{{הערה|{{בחדרי חרדים|משה ויסברג|לאחר מחלה: הסופר ומשב"ק הרבי הלך לעולמו|1427966|אוגוסט 17, 2022}}}}; און [[יצחק ווייס]] פון ירושלים{{הערה|{{בחדרי חרדים||הפגנת הפייק: בעל קו נייעס עוכב לחקירה; אחרים ירדו למחתרת|866314|נאוועמבער 29, 2017}}}}.
 ==קאָנטראָווערסיע==
-אין יאר [[תשמ"ג]] האט די צייטונג געדרוקט א שארפן ארטיקל קעגן [[רבי מנחם מענדל שניאורסאן|דעם ליובאוויטשער רבי'ן]]. אין [[תשמ"ה]] האט דער ליובאוויטשער רבי, ביי א פארברענג, נאכן אויסרעכענען א רייע טענות קעגן דער צייטונג, אויסגערופן: "וויבאלד דאס ליינען זייערע 'צייטונגען' קען פירן צו אומגעוואונטשענע רעזולטאטן, איז דאך דאס ליינען אן איסור גמור!" - ער האט אבער נישט דערמאנט די צייטונג ביים נאמען{{הערה|{{היברובוקס|2=תורת מנחם התוועדויות תשמ"ה|3=16004|עמוד=211|קעפל=יום ב' דחג השבועות|באנד=ד}}}}. אין אן אנדער פריוואטער געלעגנהייט, האט דער ליובאוויטשער רבי אנגערופן דעם צייטונג "דער איד וואס איז אנטקעגן מיר"{{הערה|{{קישור כללי|כתובת=https://col.org.il/news/82376|כותרת=מצמרר: כשהרבי אמר על חסיד שהוא "מבוגר"|אתר=חב"ד אונליין|תאריך=כ"ז ניסן ה׳תשע״ד|שפה=he}}; {{קישור כללי|כתובת=https://col.org.il/files/old/pics/inbox/4522974_3694378.pdf|הכותב=יוסף אשכנזי|כותרת=קונטרס בקדש פנימה|עמודים=44-45}}}}.
+אין יאר [[תשמ"ג]] האט די צייטונג געדרוקט א שארפן ארטיקל קעגן [[רבי מנחם מענדל שניאורסאהן|דעם ליובאוויטשער רבי'ן]]. אין [[ה'תשמ"ה]] האט דער ליובאוויטשער רבי, ביי א פארברענג, נאכן אויסרעכענען א רייע טענות קעגן דער צייטונג אן עס דערמאנען ביים נאמען, אויסגערופן: "וויבאלד דאס ליינען זייערע 'צייטונגען' קען פירן צו אומגעוואונטשענע רעזולטאטן, איז דאך דאס ליינען אן איסור גמור!"{{הערה|{{היברובוקס|2=תורת מנחם התוועדויות תשמ"ה|3=16004|page=211|קעפל=יום ב' דחג השבועות|באנד=ד}}}}. אין אן אנדער פריוואטער געלעגנהייט, האט דער ליובאוויטשער רבי אנגערופן דעם צייטונג "דער איד וואס איז אנטקעגן מיר"{{הערה|{{קישור כללי|אדרעס=https://col.org.il/news/82376|קעפל=מצמרר: כשהרבי אמר על חסיד שהוא "מבוגר"|זייטל=חב"ד אונליין|דאטום=כ"ז ניסן ה׳תשע״ד|שפראך=he}}; {{קישור כללי|אדרעס=https://col.org.il/files/old/pics/inbox/4522974_3694378.pdf|שרייבער=יוסף אשכנזי|קעפל=קונטרס בקדש פנימה|עמודים=44-45}}}}.
-אין סיון [[תשנ"ג]] איז פובליצירט געווארן אין דער איד א בריוו פון רבנים אין שטיצע פון [[שלמה העלבראנץ]] און זיין קהילה [[לב טהור]], וועלכע איז שפעטער באוואוסט געווארן אלס א [[קולט]]{{הערה|{{בחדרי חרדים||המסע של הלברנץ|813006|יולי 12, 2017}}}}.
+אין סיון [[תשנ"ג]] איז פובליצירט געווארן אין דער איד א בריוו פון רבנים אין שטיצע פון הרב [[שלמה העלבראנץ]] און זיין קהילה [[לב טהור]], וועלכע איז שפעטער באוואוסט געווארן אלס א [[קולט]]{{הערה|{{בחדרי חרדים||המסע של הלברנץ|813006|יולי 12, 2017}}}}.
-אין די 2016 פרעזידענט וואלן האט די צייטונג אין אן ארטיקל אינדערסירט [[הילערי קלינטאן]] וויבאלד זי האט געהאלפן אידן{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר רוצה אישה בנשיאות ארצות הברית: "קלינטון ידידתנו"|197315|אפריל 14, 2016}}}}.
+אין די 2016 פרעזידענט וואלן האט די צייטונג אין אן ארטיקל אינדארסירט [[הילערי קלינטאן]], וויבאלד זי האט געהאלפן אידן{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל כהן|סאטמר רוצה אישה בנשיאות ארצות הברית: "קלינטון ידידתנו"|197315|אפריל 14, 2016}}}}.
-אין [[ניסן תשע"ט]], אינמיטן די [[קאוויד-19 פאנדעמיק]], האט די צייטונג פובליצירט אן אנאנימע גאסט עדיטאריעל איבערגעזעצט אויף [[ענגליש]], אראפרייסנדיג די אנטי-וואקסערס{{הערה|{{קישור כללי|הכותב=|כותרת=HISTORIC: Satmar Paper "Der Yid" Publishes Editorial in ENGLISH Blasting Anti-Vaxxers - The Yeshiva World|אתר=The Yeshiva World|תאריך=מערץ 4, 2019|כתובת=https://www.theyeshivaworld.com/news/headlines-breaking-stories/1713691/historic-satmar-paper-der-yid-publishes-editorial-in-english-blasting-anti-vaxxers.html}}}}, און האט אויך פובליצירט אן אפיציעלע פארדאמונג קעגן א פארזאמלונג{{הערה|{{קישור כללי|הכותב=|כותרת=Williamsburg Satmar Kehilla Condemns Handler's Remarks at Anti-Vax Event; Rebbe Says Everyone MUST Vaccinate - The Yeshiva World|אתר=The Yeshiva World|תאריך=אפריל 4, 2019|כתובת=https://www.theyeshivaworld.com/news/general/1732534/williamsburg-satmar-kehilla-condems-handler-for-remarks-made-at-anti-vax-event-rebbe-says-everyone-must-vaccinate.html}}}}.
+אין ניסן [[תשע"ט]], אינמיטן די [[קאוויד-19 פאנדעמיק]], האט די צייטונג פובליצירט אן אנאנימע גאסט עדיטאריעל איבערגעזעצט אויף [[ענגליש]], אראפרייסנדיג די אנטי-וואקסערס{{הערה|{{קישור כללי|אדרעס=https://nypost.com/2019/04/12/yiddish-newspaper-publishes-editorial-to-support-vaccinations-amid-measles-outbreak/|שרייבער=Reuven Fenton און Yaron Steinbuch|קעפל=Yiddish newspaper publishes editorial to support vaccinations amid measles outbreak|זייטל=New York Post|דאטום=אפריל 12, 2019}}}}{{הערה|{{קישור כללי|אדרעס=https://www.theyeshivaworld.com/news/headlines-breaking-stories/1713691/historic-satmar-paper-der-yid-publishes-editorial-in-english-blasting-anti-vaxxers.html|קעפל=HISTORIC: Satmar Paper "Der Yid" Publishes Editorial in ENGLISH Blasting Anti-Vaxxers - The Yeshiva World|זייטל=The Yeshiva World|דאטום=מערץ 4, 2019}}}}, און האט אויך פובליצירט אן אפיציעלע פארדאמונג קעגן א פארזאמלונג{{הערה|{{קישור כללי|אדרעס=https://www.theyeshivaworld.com/news/general/1732534/williamsburg-satmar-kehilla-condems-handler-for-remarks-made-at-anti-vax-event-rebbe-says-everyone-must-vaccinate.html|קעפל=Williamsburg Satmar Kehilla Condemns Handler's Remarks at Anti-Vax Event; Rebbe Says Everyone MUST Vaccinate - The Yeshiva World|זייטל=The Yeshiva World|דאטום=אפריל 4, 2019}}}}.
-==קישורים חיצוניים==
-* {{אתר רשמי|http://www.deryid.org/}}
-* [http://yiddaily.org/eng-yiddaily/index.php "טעגליכער דער איד"] וועבזייטל
-* {{אייוועלט|דער איד|35328}}
-* [https://derbay.org/index.php/der-bay-yiddish-anglo-newsletter/ ארכיון עיתוני דער איד משנת 1991 ואילך]
-==הערות שוליים==
+==דרויסנדיגע לינקס==
+*{{אתר רשמי|http://www.deryid.org/}}
+*[http://yiddaily.org/eng-yiddaily/index.php "טעגליכער דער איד"] וועבזייטל
+*{{אייוועלט|35328|דער איד}}
+*[https://derbay.org/index.php/der-bay-yiddish-anglo-newsletter/ ארכיוון פון "דער איד" פון יאר 1991 און ווייטער]
+*{{טוויטער|deryid}}
+==רעפערענצן==
 {{הערות שוליים}}
-[[קאטעגאריע:סאטמאר]]
-[[קאטעגאריע:אידישע צייטונגען]]
+{{אידישע צייטונגען}}
-[[קאטעגאריע:עיתונים ביידיש]]
-[[קאטעגאריע:אמעריקאנער אידנטום]]
+{{גרונטסארטיר:איד}}
-[[קאַטעגאָריע:דרעפטס]]
+[[קאַטעגאָריע:פרומע צייטונגען]]
-[[:קאטעגאריע:המכלול ארטיקלען]]
+[[קאַטעגאָריע:סאטמאר]]
+[[קאַטעגאָריע:אמעריקאנער אידנטום]]
+[[קאַטעגאָריע:צייטונגען אין אידיש]]
+[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
+[[קאַטעגאָריע:וועכנטליכע אויסגאבעס]]
 [[he:דער איד]]

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דער איד"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 21:13, 24 יולי 2024

אינהאַלט

היסטאריע

פאַרשפּרייטונג, אייגנשאפטן און רעדאַקציע

קאָנטראָווערסיע

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דער איד"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 21:13, 24 יולי 2024

היסטאריע

פאַרשפּרייטונג, אייגנשאפטן און רעדאַקציע

קאָנטראָווערסיע

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

זוכן