בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,374
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 21: | שורה 21: | ||
אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פאר די אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער, און פעטער און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרליין, אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פאר די אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער, און פעטער און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרליין, אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | ||
נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 179; [[#אידלברג|איידלבערג]], 40.}}. | נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 179; [[#אידלברג|איידלבערג]], 40.}}. ארום ה'ר', האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער-נוישטאט]], נידער-עסטרייך, וואו ער איז געבליבן פאר דער רעשט פון זיין לעבן. ער איז אבער פיל מאל געפארן קיין מארבורג און צוריק, אפט מאל אפילו ביינאכט אדער פארטאגס{{הערה|לקט יושר א, 41; ב, 50.}}. | ||
ער האט, זעט אויס, נישט געהאט קיין גרויסע ביבליאטעק און האט געמוזט אנקומען צו זיין שוואגער און לייען ספרים ביי אסאך בעלי בתים{{הערה|פסקים, סי' קלח.}}. ער דערמאנט נישט קיינמאל אזוינע ספרים, ווי "ס' המאור" אדער "ס' העיטור" און אנדערע ספרים פון שפאניש אידישע חכמים, אבער ער קען זיי פון ציטאטן ביי אנדערע מחברים{{הערה|Monatsschrift, [https://www.jstor.org/stable/44383450?seq=8 יאר 1864], ז' 391, אנמערקונג 1[[#גידעמאן|גידעמאן]], 52.}}. אין ניישטאט איז נישט געווען צו געפינען דעם ספר "אור זרוע", אין מארבורג איז געווען נישט קיין פולשטענדיגער עקזעמפלאר{{הערה|פסקים, סי' קיב.}}. איבער דעם ביכער הונגער איז מהר"י איסרלין געווען זייער אויפגעבראכט אויף אזוינע, וואס האבן נישט געוואלט לייען קיין ספרים די בחורים. איינעם אזוינעם, וואס האט זיך פארשולדיגט אין דעם פּרט, האט ער פארווערט קומען צו זיין שיעור{{הערה|[[#גידעמאן|גידעמאן]], 52.{{מקור}}}}. | |||
ער איז געווען אקטיוו אלס קהילה-רב, און האט געהאלטן דרשות וועלכע האבן זיך קאנצעטרירט אויף הלכה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 269; [[#אידלברג|איידלבערג]], 54.}}. ער איז געווען א רב וואס האט זיך נישט נאר טיף פארטון אין הלכה, נאר אויך זייער געזארגט מיט די סאציאלע און פאליטישע באדינגונגען פון זיינע מיטגלידער און זייער מאראלן און קולטורעלן לעבן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 38.}}. | ער איז געווען אקטיוו אלס קהילה-רב, און האט געהאלטן דרשות וועלכע האבן זיך קאנצעטרירט אויף הלכה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 269; [[#אידלברג|איידלבערג]], 54.}}. ער איז געווען א רב וואס האט זיך נישט נאר טיף פארטון אין הלכה, נאר אויך זייער געזארגט מיט די סאציאלע און פאליטישע באדינגונגען פון זיינע מיטגלידער און זייער מאראלן און קולטורעלן לעבן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 38.}}. | ||
ווען אידן | ווען אידן זענען פארטריבן געווארן פון בייערן (דאס יאר 1450{{הערה|גידעמאן, 46.}} אדער 1445{{הערה|איידלבערג, 41.}}), האט מהר"י איסרלין אין ניישטאט גוזר תענית געווען. די גאנצע קהלה, אלע מלמדים און תלמידים האבן געפאסט, אפילו פון דער סביבה איז מען געקומען אהער פאסטן און זאגן סליחות{{הערה|לקט יושר א, 112.}}. דאסזעלבע יאר, דאס איז געווען א יובל-יאר ביי קריסטן און מ'האט זיך געריכט אז א גרויסער המון זאל זיך לאזן קיין רוים. האט מהר"י איסרלין נאך אמאל גוזר תענית געווען און ווידער אמאל האבן אלע געפאלגט, מ'איז אויך געגאנגען אויפן הייליגן ארט{{הערה|לקט יושר א, 115.}}. | ||
מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ איז געשלאסן געווארן א גייסטרייכער עפאכע פאר די אידן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 9, 38.}}. | מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ איז געשלאסן געווארן א גייסטרייכער עפאכע פאר די אידן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 9, 38.}}. | ||
| שורה 39: | שורה 41: | ||
די תלמידים האבן געוואוינט אין א הויז גערופן "בית הבחורים". דער בחורים עס-זאל איז אויך געווען אין דעם בנין{{הערה|לקט יושר א, 51.}}. די קהילה האט געהאט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים", צו שטיצן די ארימע תלמידים{{הערה|לקט יושר ב, 15.}}. | די תלמידים האבן געוואוינט אין א הויז גערופן "בית הבחורים". דער בחורים עס-זאל איז אויך געווען אין דעם בנין{{הערה|לקט יושר א, 51.}}. די קהילה האט געהאט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים", צו שטיצן די ארימע תלמידים{{הערה|לקט יושר ב, 15.}}. | ||
ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|1={{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע|כיוון=שמאל}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך רבי מייסטערליין {{העב|רבי מיישטרלין}}, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 225.}}{{הערה|Herzog, D. “[https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/cm/periodical/pagetext/2850258 Die Träger Des Namens „Meisterlein’’ in Der Steiermark. Eine Untersuchung Zur Jüdischen Gelehrtengeschichte].” ''Monatsschrift Für Geschichte Und Wissenschaft Des Judentums'', vol. 79 (N. F. 43), no. 1, 1935, p. 46.|כיוון=שמאל}}. | ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|1={{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע|כיוון=שמאל}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך רבי מייסטערליין {{העב|רבי מיישטרלין}}, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|שו"ת מהר"י ברונא, [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=1841&st=&pgnum=155 סי' רכח]; [[#ברלנר|בערלינער]], 225.}}{{הערה|Herzog, D. “[https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/cm/periodical/pagetext/2850258 Die Träger Des Namens „Meisterlein’’ in Der Steiermark. Eine Untersuchung Zur Jüdischen Gelehrtengeschichte].” ''Monatsschrift Für Geschichte Und Wissenschaft Des Judentums'', vol. 79 (N. F. 43), no. 1, 1935, p. 46.|כיוון=שמאל}}. | ||
רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון [[פלפול|פּלפּול]] בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה{{הערה|לקט יושר א, 44.}}. | רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון [[פלפול|פּלפּול]] בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה{{הערה|לקט יושר א, 44.}}. | ||
| שורה 48: | שורה 50: | ||
ער האט זיך געפירט מיט געוויסע סגופים, ווי נישט עסן [[זאפראן]] אין עשרת ימי תשובה, און נישט פלייש פון קוען אדער קעלבער ראש השנה צוליב דעם עגל{{הערה|לקט יושר א, 129.}}, און זיך אפהאלטן פון טראגן קליידער פון לעדער אויף יום הכפורים{{הערה|לקט יושר א, 140.}}. מען האט אויך באמערקט אז ער פלעגט טוישן וואוינארט אדער שטוב אויף אומבאקאנטע סיבות, און מען האט געזאגט אז עס איז געווען זיך צו מצער זיין לשם תשובה{{הערה|לקט יושר ב, 50.}}. | ער האט זיך געפירט מיט געוויסע סגופים, ווי נישט עסן [[זאפראן]] אין עשרת ימי תשובה, און נישט פלייש פון קוען אדער קעלבער ראש השנה צוליב דעם עגל{{הערה|לקט יושר א, 129.}}, און זיך אפהאלטן פון טראגן קליידער פון לעדער אויף יום הכפורים{{הערה|לקט יושר א, 140.}}. מען האט אויך באמערקט אז ער פלעגט טוישן וואוינארט אדער שטוב אויף אומבאקאנטע סיבות, און מען האט געזאגט אז עס איז געווען זיך צו מצער זיין לשם תשובה{{הערה|לקט יושר ב, 50.}}. | ||
ר' איסרליין האט געוויס זיך אנטזאגט צו נעמען א געהאלט פון זיין קהילה, ווי ער אליין איז געווען אויסגעשפּראכן אנטקעגן נעמען באצאלט פאר רבנישע פאסטנס. | ר' איסרליין האט געוויס זיך אנטזאגט צו נעמען א געהאלט פון זיין קהילה, ווי ער אליין איז געווען אויסגעשפּראכן אנטקעגן נעמען באצאלט פאר רבנישע פאסטנס. אפילו אויף זייטיגע הכנסות פאר א רב, ווי גיטין, חליצה, באשווערן פרויען, תנאים און חתונות, באמערקט ער: "מיר שעמען זיך צו נעמען געצאלץ דערפאר און מ'מאטערט זיך צו געפינען א היתר אויף דעם"{{הערה|פסקים, סי' קכח; [[#ברלנר|בערלינער]], 272; גידעמאן, 36.}}. אלס רב איז א הויפט זארג זיינס געווען דאס וואוילזיין פון זיין קהילה. ער האט געוויזן גרויסע פעסטקייט ווען נויטיג אין דורכפירן רבנישע און קהלישע באשלוסן. ער האט זיך שטארק ארויסגעשטאלט קעגן יעדן פריצה אין קהילה{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 42.}}. | ||
ר' איסרלין האט זיך ארויסגעשטעלט קעגן אומווינסדיגע און אומווערדיגע רבנים, ווי ער שרייבט איינעם א פריש-געבאקענעם רב: "נעכטן זענען דיר ערשט ארויסגעוואקסן הערנער און היינט ווילסטו שוין שטויסן? ווער האט דיר דאס געגעבן רעכט און רשות דערויף?"{{הערה|פון א כתב יד, געבראכט אין שו"ת [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=856&st=&pgnum=8 חוט השני, סי' ח].}}. ער האט זיך אויך קעגנשטעלט דאס ברייטן באנוץ פון לייגן אין חרם, שרייבנדיג צו איינעם א רב זיינעם א מקורב: "איך קען צו דיר נישט מסכים זיין, ווייל די וועלט פארשטייט עס נישט און א רב אוודאי נישט, זאלסט זיין א שופט אין א אייגענער זאך. און מ'טאר עס נישט צוליב דעם וואויל פון דעם דור, ווייל ס'איז פארהאן דיינים מקולקלים, סמיכה האבן אסאך, קענער זענען אבער ווייניג"{{הערה|פסקים, סי' רנה. זעט לקט יושר ב, 82.}}. איבער דעם און איבער אנדערע סבות פלעגן אין די קהלות פארקומען פארביטערטע לאנגיאריגע מחלוקתן. וועגן דעם שרייבט אויך מהר"י איסרלין: "ס'עקלט מיך פון די מחלוקת און קריגערייען אין אייער קהלה, דערהויפט איבער זידלערייען און שעלטן. ס'האלט דערביי, איך זאל זיך גאר און גאר אויסטון פון די דאזיגע געשעפטן; פון עסקים אין אנדערע מדינות וועל איך זיך אויך אפטון, ווארום איך זעה, איך האב קיין כוח נישט אויסצוגלייכן די שוועריגקייטן און אפרוימען די שטרויכלונגען. איך וויל שלום, זיי גאַרן צו מלחמה מיין מיה העלפט דא נישט איז צו וואס דארף איך דאס?"{{הערה|פסקים, סי' קלז.}} | ר' איסרלין האט זיך ארויסגעשטעלט קעגן אומווינסדיגע און אומווערדיגע רבנים, ווי ער שרייבט איינעם א פריש-געבאקענעם רב: "נעכטן זענען דיר ערשט ארויסגעוואקסן הערנער און היינט ווילסטו שוין שטויסן? ווער האט דיר דאס געגעבן רעכט און רשות דערויף?"{{הערה|פון א כתב יד, געבראכט אין שו"ת [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=856&st=&pgnum=8 חוט השני, סי' ח].}}. ער האט זיך אויך קעגנשטעלט דאס ברייטן באנוץ פון לייגן אין חרם, שרייבנדיג צו איינעם א רב זיינעם א מקורב: "איך קען צו דיר נישט מסכים זיין, ווייל די וועלט פארשטייט עס נישט און א רב אוודאי נישט, זאלסט זיין א שופט אין א אייגענער זאך. און מ'טאר עס נישט צוליב דעם וואויל פון דעם דור, ווייל ס'איז פארהאן דיינים מקולקלים, סמיכה האבן אסאך, קענער זענען אבער ווייניג"{{הערה|פסקים, סי' רנה. זעט לקט יושר ב, 82.}}. איבער דעם און איבער אנדערע סבות פלעגן אין די קהלות פארקומען פארביטערטע לאנגיאריגע מחלוקתן. וועגן דעם שרייבט אויך מהר"י איסרלין: "ס'עקלט מיך פון די מחלוקת און קריגערייען אין אייער קהלה, דערהויפט איבער זידלערייען און שעלטן. ס'האלט דערביי, איך זאל זיך גאר און גאר אויסטון פון די דאזיגע געשעפטן; פון עסקים אין אנדערע מדינות וועל איך זיך אויך אפטון, ווארום איך זעה, איך האב קיין כוח נישט אויסצוגלייכן די שוועריגקייטן און אפרוימען די שטרויכלונגען. איך וויל שלום, זיי גאַרן צו מלחמה מיין מיה העלפט דא נישט איז צו וואס דארף איך דאס?"{{הערה|פסקים, סי' קלז.}} | ||