אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:רבי ישראל איסרלין"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
וויזועלוויקיטעקסט
שורה 42: שורה 42:


===כאראקטער און אייגנשאפטן===
===כאראקטער און אייגנשאפטן===
ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און פּרישות, און איז אין געוויסער מאס פאררעכנט געווארן אלס א המשך פון די [[חסידי אשכנז]] פון 13טן יארהונדערט. דער השפּעה פון "[[ספר חסידים]]" און "ספר הרוקח" איז דערקענבאר אין פיל פון זיינע פּסקים{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 43.}}. ער פלעגט זאגן תהלים יעדן טאג{{הערה|לקט יושר א, 43, 129, 141, ב, 93}}. ער פלעגט שטיין ביי הבדלה, אפילו ווען עס איז אים געווען שווער{{הערה|לקט יושר א, 114}}. ער האט אפט געליטן פון גיכט און אויגן־פּראבלעמען, אבער האט זיך געצוואונגען צו דיקטירן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט{{הערה|{{אנצ יהודית|8339-isserlein-isserlin-israel-ben-pethahiah-ashkenazi|Isserlein (Isserlin) Israel ben Pethahiah Ashkenazi|Solomon Schechter, Louis Ginzberg}}.|שם=אנצ|כיוון=שמאל}} און אויסגעפירט די הלכה מיט פולער שטרענגקייט{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 43.}}.
ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און פרישות, און איז אין געוויסער מאס פאררעכנט געווארן אלס א המשך פון די [[חסידי אשכנז]] פון 13'טן יארהונדערט. דער השפעה פון "[[ספר חסידים]]" און "ספר הרוקח" איז דערקענבאר אין פיל פון זיינע פסקים{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 43.}}. ער האט אפט געליטן פון גיכט און אויגן פראבלעמען, אבער האט זיך געשטופט אפצושרייבן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט{{הערה|{{אנצ יהודית|8339-isserlein-isserlin-israel-ben-pethahiah-ashkenazi|Isserlein (Isserlin) Israel ben Pethahiah Ashkenazi|Solomon Schechter, Louis Ginzberg}}.|שם=אנצ|כיוון=שמאל}}, און נישט זיך מקיל געווען אין הלכה{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 43.}}.


ער האָט זיך געפירט מיט געוויסע סגופים, ווי נישט עסן [[זאפראן]] אין עשרת ימי תשובה, און נישט פלייש פון קוען אדער קעלבער ראש השנה צוליב דעם עגל{{הערה|לקט יושר א, 129.}}, און זיך אפּהאלטן פון טראָגן קליידער פון לעדער אויף יום הכפורים{{הערה|לקט יושר א, 140.}}. מען האט אויך באמערקט אז ער פלעגט טוישן וואוינארט אדער שטוב אויף אומבאקאנטע סיבות, און מען האט געזאגט אז עס איז געווען זיך צו מצער זיין לשם תשובה{{הערה|לקט יושר ב, 50.}}.
ר' איסרליין האט געוויס זיך אנטזאגט צו נעמען א געהאלט פון זיין קהילה, ווי ער אליין האט געהאלטן אנטקעגן נעמען באצאלט פאר רבנישע פאסטנס{{הערה|פסקים, סי' קכח; גידעמאן, מאנאטשריפט, 272.}}. אלס רב איז א הויפט זארג זיינס געווען דאס וואוילזיין פון זיין קהילה. ער האט געוויזן גרויסע פעסטקייט ווען נויטיג אין דורכפירן רבנישע און קהלישע באשלוסן. ער האט זיך שטארק ארויסגעשטאלט קעגן יעדן פריצה אין קהילה{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 42.}}.


ר' איסרלין האט געוויס זיך אנטזאגט צו נעמען א געהאלט פון זיין קהילה, ווי ער אליין איז געווען אויסגעשפּראכן קעגן נעמען באצאלט פאר רבנישע פונקציעס{{הערה|פסקים, סי' קכח; גידעמאן, מאנאטשריפט, 272.}}. ער האט זיך מרחק געווען פון נידויים און חרמות{{הערה|לקט יושר ב, 82.}}.
כאטש זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען באשיידן און האט נישט געלאזט מען זאל אים אויפרופן צו דער תורה מיט'ן טיטל "[[מורנו]]", און ער פלעגט חתמ'ען זיינע בריוו אלס "הקטן והצעיר שבישראל"{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 225.}}. יום כיפור ביינאכט האט דער שמש אויסגערופן אז דער רבי ר' איסרליין בעט מחילה פונעם ציבור, און אז דער וואס האט אויף אים א תביעה וויבאלד ער האט אים נישט ריכטיג גע'פסק'נט, זאל קומען נאך יום כיפור זיך צו פארגלייכן{{הערה|לקט יושר א, 141.}}.


למרות זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען אויסערגעווענליך באשיידן און האט נישט צוגעלאזט מען זאל אים אויפרופן צו דער תורה מיט'ן טיטל "[[מורנו]]".
ר' איסרליין איז אויך געווען באקאנט אין וועלטליכע חכמות. א ברייטע לעגאלע בילדונג ווערט אנגעוויזן דורך זיין באקאנטשאפט מיט ציווילן רעכט און ריעל-עסטעיט געזעצן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 45–47.}}. ער איז געווען באקאנט מיט די פראצעסן מיט וואס וויינגערטנער אין דייטשלאנד האבן גענוצט צו פארבעסערן זייער שניט, און די לאנדווירטשאפטליכע ציקלען. אויסער דייטש האט ער אויך עטוואס געקענט איטאליעניש, פראנצויזיש, און טשעכיש{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 47–48.}}
ער פלעגט חתמען זיינע בריוו אלס "הקטן והצעיר שבישראל"{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 225.}}. זײן תלמיד האט באריכטעט אז אין דער נאכט פון יום כּיפּור האט דער שמש געמאכט אַן עפנטליכע מעלדונג אז דער רבי ר' איסרלין בעט מחילה, אויב ער האט עמעצן בײגעקומען, און ער װעט זיך לײדן נאָך יום כּיפּור{{הערה|לקט יושר א, 141.}}.
 
ר' איסרליין'ס הויפט זארג אלס רב איז געווען דאס וואוילזיין פון זיין קהילה. ער האט געוויזן גרויסע פעסטקייט ווען נויטיג אין דורכפירן רבנישע באשלוסן און באשלוסן פון די פירנדע קהילה-אפטיילונגען. ער האט זיך שטארק ארויסגעזאגט קעגן יעדן ברוך פון קהילה-דיסציפּלין{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 42.}}.
 
זיין ברייטע לעגאלע בילדונג ווערט אנגעוויזן דורך זיין באקאנטשאפט מיט ציווילן רעכט און ריעל-עסטעיט געזעצן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 45–47.}}. ער האט אויך געקענט די וויינשטאק-פּראצעסן וואס וויינבויערס אין דייטשלאנד האבן גענוצט צו פארבעסערן זייער שניט, און די לאנדווירטשאפטליכע ציקלען. אויסער דייטש האט ער אויך עטוואס געקענט די איטאליענישע, פראנצויזישע און בעהמישע (טשעכישע) שפּראך{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 47–48.}}.


===הלכה'דיגער צוגאנג===
===הלכה'דיגער צוגאנג===

רעוויזיע פון 00:39, 14 אויגוסט 2025

דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס).
רבי ישראל איסרלין
געבורט בערך 1390
בערך ה'ק"ן
רגנסבורג, "הייליגע" רוימישע אימפעריע
פטירה 1460
ה'ר"כ
ווינער נוישטאדט, "הייליגע" רוימישע אימפעריע
כינוי תרומת הדשן
תחומי עיסוק הלכה, קבלה
רבי'ס רבי נתן איגרא
בני דורו ר' נתן אפשטיין, מהרי"ו, מהר"י ברונא
רב אין מארבורג, ווינער נוישטאדט

רבי ישראל איסרליין[1] ב"ר פתחיה אשכנזי, (באקאנט אלס מהרא"י, און "דער תרומת הדשן", אדער נאך זיינע וואוינערטער "מהר"י מרפורק" (מארבורג), "מהר"י נוישטאט"[2], בערך ה'ק"נ–ה'ר"כ) איז געווען איינער פון די גרעסטע רבנים און פוסקים פון דעם אשכנזישן אידנטום אינעם פופצנטן יארהונדערט. ער ווערט באטראכט ווי איינער פון די לעצטע ראשונים, און זיינע פסקים ווערן טויזנטער מאל דערמאנט אין די פוסקים.

ביאגראפיע

ר' איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ אין רעגנסבורג, בייערן, אדער אין מארבורג, שטייערמארק (היינט אין סלאוועניע)[3]. ער איז געקומען פון א באקאנטער פאמיליע פון תלמידי חכמים, זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון מארבורג, וועלכער איז געווען א זון פון רבי חיים הענשל פון היינבורג, א זון פון רבי ישראל פון קרעמס בעל "הגהות אשר"י"[4]. נאך זיין פאטער'ס פריצייטיגן פטירה אין רעגנסבורג איז ער אריבער מיט זיין מוטער קיין ווינער נוישטאדט, וואו זיין פעטער רבי אהרן בלומליין האט אים מחנך געווען אין זיין ישיבה[5][6]. ר' איסרליין האט אויך געלערנט ביי רבי נתן איגרא (העב'), וואס איז אויך באקאנט געווען אלס אן אויסגעצייכנטער למדן[7].

אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פאר די אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער ווינער גזירה אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער און פעטער, און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרליין, אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב[8].

נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע[9]. שפעטער האט ער זיך באזעצט אין מארבורג, שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה[10]. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, ארום ה'ר"ה[אויסקלארונג פארלאנגט], האט ער זיך אומגעקערט קיין ווינער-נוישטאט, נידער-עסטרייך, וואו ער איז געבליבן פאר דער רעשט פון זיין לעבן. ער האט געפירט א ישיבה סיי אין מארבורג און סיי אין נוישטאדט[11][מקור פארלאנגט]. מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ איז געשלאסן געווארן א גייסטרייכער עפאכע פאר די אידן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן[12].

אלס ראש ישיבה

אין ווינער נוישטאַדט איז רבי ישראל איסרליין באשטימט געווארן אלס רב און אב בית דין פון דער שטאט און די גלילות. אדאנק זיין אקטיוויטעט איז דאס שטאט געווארן א צענטער פון תורה אין עסטרייך, און ער האט געצויגן פילע הונדערטער תלמידים פון א ברייטן ספעקטרום פון מקומות, אריינגערעכנט עסטרייך, בעהמען, מאראוויע, אונגארן, שלעזיע, בייערן און ריינלאנד; פיל פון זיי זענען שפעטער געווארן פראמינענטע רבנים אין פארשידענע קהילות. צווישן זיינע באקאנטע תלמידים זענען רבי יוסף ב"ר משה פון העכשטאדט בעל "לקט יושר", רבי ישראל ברונא, און רבי משה מינץ, וועלכער האט באקומען סמיכה פון ר' איסרליין[13].

די ישיבה אין ווינער-נוישטאדט האט געווענליך פארנומען א גרויסן צימער צוגעבונדן צום שול[14]. אויסער די הויפט ישיבה, האט ר' איסרליין געזאגט שיעורים אויך אין זיין הויז[15]. יעדן וואכעדיגן פרימארגן פלעגט ר' איסרליין דאווענען מיט די בחורים. ווען דער רב איז אריין אין ישיבה, פלעגן די בחורים אויפשטיין און בלייבן שטיין ביז ער האט זיך געזעצט[16]. יעדן טאג האט ער פארגעלערנט א שיעור אין הלכה[17], נאכגעפאלגט דורך א דיסקוסיע. זיינע לעקציעס זענען טראנסקריבירט געווארן דורך טייל בחורים[18]. לילי שישי פלעגט ר' איסרליין בלייבן אין ישיבה ביז שפּעט אין דער נאכט, ווייל אין דעם טאג האבן טייל בחורים געלערנט ביזן עלות[19].

ר' ישראל איסרליין האט זיך שטארק געזארגט פאר דעם גייסטישן לעבן פון די תלמידים, ווי אויך זייער פיזישע און עקאנאמישע וואוילזיין[20]. ער איז געווען צוגעבונדן צו זיינע תלמידים, און האט טיף געטרויערט ווען איינער איז אוועק[21]. שבת אינדערפרי, זענען אלע תלמידים געווארן איינגעלאדנט צו זיין הויז פאר קידוש נאכן דאווענען. די וואס זענען געווען נענטער צו אים זענען געווארן איינגעלאדנט צו סעודות שבת און ימים טובים[22]. די נאכט פון ל"ג בעומר, האבן ר' איסרליין און זיינע תלמידים געפייערט דורך א מאלצייט צוזאמען אויף די שטח הישיבה[23].

די תלמידים האבן געוואוינט אין א הויז גערופן "בית הבחורים". דער בחורים עס-זאל איז אויך געווען אין דעם בנין[24]. די קהילה האט געהאט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים", פאר די שטיצע פון די ארימע תלמידים. זיין ישיבה האט געשטיצט ארימע בחורים מיט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים"[25].

ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן[5]. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך רבי מייסטערליין (העב'), א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים[26].

רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון פּלפּול בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה[27].

ער איז געווען אקטיוו אלס קהילה-רב, און האט געהאלטן דרשות וועלכע האבן זיך קאנצעטרירט אויף הלכה[28]. ער איז געווען א רב וואס האט זיך נישט נאר טיף פארטון אין הלכה, נאר אויך זייער געזארגט מיט די סאציאלע און פאליטישע באדינגונגען פון זיינע מיטגלידער און זייער מאראלן און קולטורעלן לעבן[29].

ער האט ארויסגעגעבן א גזירה פון אן אלגעמײנעם תענית און ספּעציעלע תפילות צוליב פארפאלגונגען אין באיערן[30].

כאראקטער און אייגנשאפטן

ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און פרישות, און איז אין געוויסער מאס פאררעכנט געווארן אלס א המשך פון די חסידי אשכנז פון 13'טן יארהונדערט. דער השפעה פון "ספר חסידים" און "ספר הרוקח" איז דערקענבאר אין פיל פון זיינע פסקים[31]. ער האט אפט געליטן פון גיכט און אויגן פראבלעמען, אבער האט זיך געשטופט אפצושרייבן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט[32], און נישט זיך מקיל געווען אין הלכה[33].

ר' איסרליין האט געוויס זיך אנטזאגט צו נעמען א געהאלט פון זיין קהילה, ווי ער אליין האט געהאלטן אנטקעגן נעמען באצאלט פאר רבנישע פאסטנס[34]. אלס רב איז א הויפט זארג זיינס געווען דאס וואוילזיין פון זיין קהילה. ער האט געוויזן גרויסע פעסטקייט ווען נויטיג אין דורכפירן רבנישע און קהלישע באשלוסן. ער האט זיך שטארק ארויסגעשטאלט קעגן יעדן פריצה אין קהילה[35].

כאטש זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען באשיידן און האט נישט געלאזט מען זאל אים אויפרופן צו דער תורה מיט'ן טיטל "מורנו", און ער פלעגט חתמ'ען זיינע בריוו אלס "הקטן והצעיר שבישראל"[36]. יום כיפור ביינאכט האט דער שמש אויסגערופן אז דער רבי ר' איסרליין בעט מחילה פונעם ציבור, און אז דער וואס האט אויף אים א תביעה וויבאלד ער האט אים נישט ריכטיג גע'פסק'נט, זאל קומען נאך יום כיפור זיך צו פארגלייכן[37].

ר' איסרליין איז אויך געווען באקאנט אין וועלטליכע חכמות. א ברייטע לעגאלע בילדונג ווערט אנגעוויזן דורך זיין באקאנטשאפט מיט ציווילן רעכט און ריעל-עסטעיט געזעצן[38]. ער איז געווען באקאנט מיט די פראצעסן מיט וואס וויינגערטנער אין דייטשלאנד האבן גענוצט צו פארבעסערן זייער שניט, און די לאנדווירטשאפטליכע ציקלען. אויסער דייטש האט ער אויך עטוואס געקענט איטאליעניש, פראנצויזיש, און טשעכיש[39]

הלכה'דיגער צוגאנג

ר' איסרלין איז געווען א למדן און טיף דענקער, מיט א לאגישן מוח. ער איז אפט באצייכנט געווארן אלס "גאון"[40]. זיינע פּסקים האבן זיך באזירט אויפ'ן תלמוד און אויף די ווערק פון די פראנצויזישע און דייטשע חכמים. כאטש ער האט גענוצט ספרדישע פּוסקים ווי רי"ף און רמב"ם, האט ער זעלטן ציטירט אנדערע ווי רמב"ן אדער רשב"א. ר' איסרלן האט בעפארצוגט די גאונים איבער שפּעטערדיגע מיינונגען; ער האט ווייניג געקימערט וועגן די מיינונגען פון די שפּעטערדיגע קאדיפיקאטארן, אדער אפילו די אויטאריטעט פון רבי יעקב בעל הטורים, קעגן די באשלוסן פון די גאונים[41].

הגם ער איז געווען שטרענג אין דאורייתא־ענינים, איז ער אין פילע ענינים געווען לייכטער אין זיינע פסקים, בפרט בנוגע עגונות[32] און צו גרינדן הארמאנישע באציאונגען מיט די קריסטן[5]. ער האט שטארק ביטער גערעדט קעגן די, וואס פון ריינע פאך-קנאה האבן געשטעלט א שטרענגערע אויסטייטשונג אויף די געזעצן. ר' איסרלן איז געווען קעגן שווערע שטראפן, און האט באשלאסן, אז מען זאל פארגרינגערן דעם וועג פאר א בעל-תשובה צום אידנטום[32].

אין זיינע שפּעטערע יארן איז ר' איסרליין אנגענומען געווארן אלס גייסטישער פירער פון די אשכנזישע אידן אין עסטרייך און דייטשלאנד, און זיינע מיינונגען אויף שווערע אדער צווייפלהאפטיגע פראגעס פון הלכה אדער דיני ממונות זענען געזוכט געווארן ווייט און ברייט[5]. רבי יעקב ווייל, וואס איז געווען ר' איסרליינ'ס עלטערער צייטגענאס, האט זיך צו אים באצויגן מיט דרך ארץ און אנגעגעבן אז ר' איסרליין'ס פסקים קענען נישט געביטן ווערן[42]. רבי משה מינץ האט אים גערופן "ריש גולה נר ישראל נשיא נשיאי"[43].

רבי איסרלען האָט געדאַרפט באהאנדלען פאלן פון אומגערעכטיגקייט און געוואלד אין די אידישע געמײנדעס, ווי אַן אינצידענט בײ אַ סוכות-פײערונג, ווען א מענטש האט צעבראכן דעם אקסל בײ אַן אנדערן[44]. ער האט אויך באהאנדלט מחלוקת בײ אידן, ווי די סיכסוך צווישן דוד פראנק אין נירנבערג מיט אַ מאַכטיקן מענטש און דעם שטאָט-קאַנצלער[45].

אלס גייסטישער פירער האט ר' איסרליין נישט געוויזן קיין פּארטייאישקייט צו בארימטע רבנים אדער מעכטיגע פרנסים, און מיט קראפט זיך קעגנגעשטעלט יעדע מיסבאהאנדלונג פון די פשוט'ע מענטשן[46]. דורך זיין השתדלות און פערזענליכע אויטאריטעט האט ער פארמיטן א קאנטראווערסיע צווישן די דייטשע קהילות פון דעם ריין געגנט, ווען רבי זעליגמאן אופנהיים פון בינגען האט געפּרואווט ארויפצואווארפן פארשידענע תקנות אויף זיי[47][48].

די קארעספּאנדענץ וועגן א פרשה אין ברין צייגט זיין צענטראלע ראלע אין דער רבנישער נעץ. די פרשה האט זיך באצויגן שפרה, א אידישע ביזנעספרוי אין מעהרן. אין יאר רי"ב איז זי ארעסטירט געווארן אין ברין פאר שטייער שווינדל. איר לעבן איז געראטעוועט געווארן דורך טייל מיטגלידער פון דער לאקאלער אידישער געמיינדע, וואס האבן אין אויסטויש פאר שפרה'ס לעבן אויפגעגעבן זייערע פינאנציעלע טענות צו זייערע קריסטליכע שכנים. איין מיטגליד פון דער געמיינדע האט איינגעוויליגט צו דער אפמאך נאר אונטער דער באדינג, אז די אנדערע מיטגלידער וועלן אין אויסטויש באצאלן זיינע פינאנציעלע פארלוסטן. דער פאל איז זייער אינטענסיוו דיסקוטירט געווארן אין די קארעספאנדענצן פון צייטגענאסן רבנים, און האט זיך קאנצענטרירט ארום ר' איסרלין. אין ר' איסרלין'ס בריוו צו רבי אליהו פון פּראג, האט ער קאררעקטירט ר' אליהו'ס הלכה׳דיגע ארגומענט וועגן קאנפיסקירן די אייגנטום פון א "מוסר". ר' איסרלין האט באפרייט "זיי" אויף יסוד פון "אנדערע ארגומענטן". ר' איסרלין האט גענוצט סימבאלישע געוואלט ווי דערנידערונג און חרם אלס לעצטע וואפן. ער האט באראטן רבי ישראל ברונא אין זיין סכסוך מיט משה. ער האט געדריקט ר' אליהו פון פּראג צו באשטראפן משה (וועלכער איז געווען ר' אליהו'ס קרוב)[49].

ר' איסרלין האט געראטן וועגן אידישע און דייטשע אויסלייג אין דאקומענטן[50]. ער האט געוויזן א קריטישן זינען אין זיין ארבעט. צום ביישפּיל, ביי די באהאנדלונג פון א לייענונג האט ער פארגלייכט זעקס פארשידענע מאנוסקריפּטן פון סמ"ג. ער איז אויך געווען באקאנט מיט געפעלשטע דאקומענטן באזירט אויף וואסערצייכנס[51].

פאמיליע לעבן

רבי איסרלנ'ס פאמיליע איז געווען נישט בלויז רבניש פּראמינענט, נאר אויך טייל פון דער רייכער סוחרים קלאס פון עסטרייכישן אידנטום. ר' ישראל'ס מוטער, ווייב און שנור זענען געווען גוט-געבילדעטע, רעליגיעז אקטיווע פרויען, וואס האבן אויך אנטייל גענומען אין די פאמיליע'ס געשעפטס-אונטערנעמונגען. זיין מוטער, וועמענס נאמען איז נישט געבליבן, איז געווען זייער א פרומע פרוי[52], און איז אומגעקומען אין דער ווינער גזירה אין קפ"א. ר' איסרלן פלעגט פאסטן ביי איר יארצייט, ט' ניסן[53].

רבי איסרליינ'ס פרוי, שונדליין (שיינדל), איז אויך געווען א הויך-געבילדעטע און פרומע פרוי, מעגליך פון אַן אנגעזעענער אפּשטאמונג. זי האט פּערזענליך בודק חמץ געווען אירע פּריוואטע צימערן פאר פסח[54]. זי האט אפילו געשריבן א תשובה אין אידיש אויף הלכות נדה בשם איר מאן[55]. שיינדל איז נפטר געווארן פאר איר מאן. זיי האבן געהאט פיר זין: פתחיה (גערופן קעכל), אברהם, שלום, און אהרן[56]. זיין איינציגע טאכטער, מושקאַט, איז געשטארבן אלס קינד[57]. זיין שנור רעדיל, ווארשיינליך די ווייב פון זיין זון פתחיה, האט געלערנט ביי אַן אלטן פארהייראטן מאן מיטן נאמען ר' יודל סופר[58]. רעדיל האט געמאכט קליינע הלוואות צו די זונות פון ווינער נוישטאדט, וואס ר' איסרלן האט נישט באטראכט אלס אוממאראליש[59]. ר' איסרלן פלעגט בענטשן זיינע שנורן יעדן מוצאי־שבת[60].

ווערק

רבי ישראל איסרליין האט געשריבן עטליכע וויכטיגע ווערק, וואס האבן געהאט א ברייטע און טיפע השפּעה אויף דער הלכה־ליטעראטור. רבי ישראל איסרלין האט זיך אויסגעצייכנט מיט זיין שרייבעריי, מיט אריגינעלע געדאנקען און לעגאלע קלארקייט. זיין לשון־קודש שריפט איז געווען פליסיג און פונקטליך, מיט גוטער גראמאטיק און וואקאליזאציע. זיין שפּראך איז נישט געווען פריי פון "דייטשמעריזמען"[61].

תרומת הדשן

רבי ישראל איסרליין איז בעסטנס באקאנט פאר זיין הויפט־ווערק, "תרומת הדשן". דאס ווערק איז משמעות'דיג געשריבן און רעדאקטירט געווארן דורך ר' איסרליין אליין. דער נאמען פון דעם ספר קומט דערפון וואס עס ענטהאלט 354 שאלות ותשובות, וואס איז דער גימטריא פון "דשן". די סדר פון די שו"ת פאלגן דעם מוסטער פון "ארבעה טורים" פון רבי יעקב בן אשר[62], כאטש מיט פילע אָפּווייכונגען[63]. דער ספר באהאנדלט א ברייטע רייע טעמעס פון הלכה און מנהג און גיט אַן עכטן בילד פון דעם דעמאלסטיגן אידישן לעבן. עס איז איינער פון די וויכטיגסטע מקורים וואס האבן באהיטן די אשכנזישע הלכה'דיגע טראדיציעס און מנהגים, און עס האט געדינט אלס א וויכטיגע מקור פאר רבי משה איסרליש'ס "הגהות הרמ"א" אויפ'ן שולחן ערוך, וואס שפּעציפיצירט די אונטערשיידן צווישן ספרדישע און אשכנזישע מנהגים.

די טראדיציאנעלע מיינונג, וואס ווערט באשטעטיגט דורך א צאל פוסקים, איז אז רבי ישראל איסרליין האט אליין אויסגעטראכט די שאלות אין זיין "תרומת הדשן", און נישט געענטפערט אויף פאקטישע פראגן וואס זענען אים געשטעלט געווארן דורך מענטשן ווי אין טראדיציאנעלע תשובות-ספרים. דאס האט א הלכה'דיגער באדייט, ווייל אויב דער מחבר האט אליין פארמולירט די שאלה, זענען די דעטאלן אין דער שאלה נישט צופעליג, נאר אויסגעקליבן מיט א געוויסער כוונה[64]. דער חיד"א שרייבט, אז ר' ישראל איסרלן'ס תשובות זענען "נישט הלכה למעשה" (לשונו), נאר דער רב אליין האט אויפגעהויבן דעם ספק און אנטפּלעקט די תשובה[65]. דער ציל פון דעם איז געווען צו שארפן פאקטישע פראגן און צו געבן א פולשטענדיגן ענטפער, אדער צו צושטעלן אויטאריטעטיווע הלכה־ענטפערס פאר אנדערע רבנים איידער דער שולחן ערוך איז קאמפּאנירט געווארן. דער דאזיגער סטיל איז גענוצט געווארן ווי א פּעדאגאגישער מיטל צו מאכן תורה־פרינציפן מער אינטערעסאנט און שייכות'דיג פאר לערנער[66].

נאר מיט דער דרוק פון "לקט יושר" (פון זיין תלמיד רבי יוסף ב"ר משה) אין תרס"ג-ד, איז קלאר געווארן אז טייל פון די תשובות זענען יא באזירט אויף עכטע פראגן. דעריבער האבן 19טן און 20טן יארהונדערט חוקרים, ווי אברהם בערלינער און יעקב פריימאן, קוועסטיונירט די טראדיציאנעלע מיינונג. אבער אין פאקט פארנעמען די דאזיגע איבערלייגונגען פון לקט יושר ווייניגער ווי א זעקסטל פון די גאנצע שו"ת אין דער אריגינעלער "תרומת הדשן"[66]. תרצה קעלמאן האט באמערקט, אז פריע הלכה־מחברים האבן געוואוסט פון די דאזיגע פאראלעלן, אבער זיי האבן דאך אונטערגעשטראכן אז "תרומת הדשן" איז א קאמפאנירט ספר, באשאפן פאר לימוד און נישט פאר באשטימונג פון פאקטישע פאלן[67]. די לעצטע פארשונגען צייגן טאקע, אז "תרומת הדשן" איז מער א רעדאגירט ספר וואס רבי איסערליין האט געשריבן פאר לימוד און קלארקייט אין הלכה, נישט דווקא רעאלע בריוו־ענטפערס צו ספּעציפישע פּערזאנען[68].

דער "תרומת הדשן" איז געדרוקט געווארן צום ערשטן מאל אין ווענעדיג אין רע"ט דורך דניאל באמבערג, און איז איבערגעדרוקט געווארן אין ש"ו. די פריצייטיגע דרוק פון זיינע ווערק באווייזט זייער פאפולאריטעט[69].

פסקים וכתבים

דער ספר איז דער צווייטער טייל פון "תרומת הדשן" און אנטהאלט 267 שו"ת, נישט אין אַ ספּעציעלן סדר. 87 פון זיי באהאנדלען חתונה-דינים, און די איבעריגע האנדלען מיט דיני איסור והיתר און דיני ממונות. די שו"ת אין דער זאמלונג זענען צירקולירט געווארן דורך ר' איסרלין׳ס תלמידים, און איז געזאמלט און רעדאגירט געווארן דורך איינער פון זיי נאך זיין פטירה, און איז ארויסגעגעבן געווארן צוזאמען מיט "תרומת הדשן" אין ווענעדיג, רע"ט[70]. "פסקים וכתבים" איז אנדערש פון "תרומת הדשן" ווייל עס אנטהאלט די נעמען פון די אריגינעלע באקומער פון די בריוו, ווי אויך ספעציפישע דעטאלן פון די סיטואציעס[71]. עס אנטהאלט אויך שו"ת וואס געהערן נישט צו ר' איסרלין, ווי למשל די סימנים קמה–קס, וואס זענען א זאמלונג פון דברי תורה פון רבי שלום פון ווינער-נוישטאט (העב'), און סימנים רמה–רמט געהערן רבי יעקב ווייל[72].

ביאורים על רש"י

"ביאורים על רש"י": קאמענטארן אויף רש"י'ס פירוש אויפ'ן תורה[73]. עס איז די וויכטיגסטע ווערק פון דייטשער תנ"כישער אינטערפּרעטאציע געשריבן אין שפּעט מיטלאלטער, און האט געווירקט אויף שפּעטערדיגע סופּערקאמענטארן. כאטש ר' איסערליין האט אנגענומען אז תרגום איז דער עיקר מיט וואס צו מעביר סדרה זיין, איז דאך זיין פּערזענליכע פּראקטיק געווען צו מעביר סדרה זיין אויך מיט רש"י[74]. זיין ווערק האט רעזאָנירט און האט געזען עטליכע דרוקן נאך דער ערשטער אויסגאבע אין רע"ט. זיינע אויסטייטשונגען זענען אויך געקומען צו א ברייטערער עפנטליכקייט דורך "צאינה וראינה", א פאלקס-ספר פאר פרויען. דער נאמען פון דער ווערק האט זיך געענדערט אין פארשידענע אויסגאבעס. דער פריעסטער מאנוסקריפּט ווערסיע, געשריבן אין ווינער־נוישטאַדט ביי ר' איסערליין'ס לעבן, האט עס גערופן "פּשטים על החומש". ווען עס איז געדרוקט געווארן צום ערשטן מאל אין ווענעדיג אין רע"ט, איז די ווערק גערופן געווארן "ביאורים על פּירוש רש"י". די שפּעטערדיגע אויסגאבעס האבן מערסטנס געהאלטן דעם נאמען "ביאורים"[75].

אנדערע ווערק

עטליכע פיוטים און תפילות ווערן אויך צוגעשריבן צו אים. דריי פון ר' איסרליין'ס ליטורגישע שטיקלעך צייגן זיין טאלאנט, אבער נישט זיין פּאעטישע פעאיגקייט[32]. ער פלעגט אויך מאכן וויצן און רעטענישן ("קטפות") פאר חנוכה, באזירט אויף די דעמאלטדיגע שיעורים אין ישיבה[76].

טייל פון זיינע תשובות זענען אריין אין די שו"ת פון רבי יעקב ווייל און רבי ישראל ברונא[5].

"לקט יושר"

דער תלמיד פון רבי איסרליין, רבי יוסף בן משה (ר' יאסליין עסטרייכער), האט געשריבן "לקט יושר". דער ספר איז סיי א הלכה'דיגער קאמפּענדיום (איינע פון די פריעסטע ווערק צו אדאפטירן די סטרוקטור פון "ארבעה טורים"), און סיי א רעקארד פון רבי איסרליין'ס לעבן און פרומע מנהגים[9]. ר' יאסליין האט קלאר באשריבן זיין מאטיוואציע פאר שרייבן דעם ספר: ער האט געוואלט אויפנעמען די פסקים פון זיין רבי'ס לעבן, כדי ער זאל קענען געבן דעפיניטיווע ענטפערס צו אנדערע רבנים וואס האבן אים געפרעגט וועגן זיין רבי'ס אויפפירן, ווייל ר' איסרליין איז שוין געווען אין זיינע לעצטע טעג[77].

"לקט יושר" איז א קוואל פאר פראזאישע דעטאלן פון ר' איסרליין'ס טעגליכן לעבן, ווי זיין אינדערפרי רוטין, ווי אויך סובסטאנטיווע פסקים און פרומע פירונגען. דער ספר איז געדרוקט געווארן אין תרס"ג–תרס"ד[9].

השפעה

רבי ישראל איסערליין'ס ווערק זענען געווען זייער השפעה'דיג און ברייט ציטירט אין שפעטערדיגער תורה־ליטעראטור און האט געהאט א שליסל־ראָלע אין אשכנזישער הלכה'דיגער אנטוויקלונג. רבי משה איסערל'ס (רמ"א) האט אריינגענומען פיל פון ר' איסרלין'ס הלכה־פסקים אין זיין "דרכי משה" קאמענטאר אויפן "טור" און אין זיינע הגהות צום "שולחן ערוך". רבי יוסף קארו האט זיך אויך ברייט באצויגן צו זיינע ווערק אין זיין "בית יוסף"[78]. רבי יוסף טאיטאצאק (מהריט"ץ) האט זייער הויך געשעצט זיינע אויסדרוקן, פארגלייכנדיג זיי צו די פון דעם רא"ש[79]. אפילו רבי שלמה לוריא (מהרש"ל), וואס איז געווענליך געווען זייער אומאפהענגיג אין זיינע מיינונגען, האט באטראכט ר' איסרלין'ס מיינונגען אלס אויטאריטאטיוו[80].

ר' איסרלין ווערט אנגעזען ווי א איבערגאנגס־פיגור צווישן ראשונים און אחרונים, וועלכער האט קאנסאלידירט די אשכנזישע הלכה. זיינע ווערק אנטהאלטן אויך ווערטפולן מאטעריאל וועגן דער אלגעמיינער געשיכטע פון אידן אין דייטשלאנד אינעם 15טן יארהונדערט, ספעציפיש וועגן דער ארגאניזאציע פון קהילות און זייער רוחניותדיגן לעבן[5].

תקופת חייו של רבי ישראל איסרלין על ציר הזמן
תקופת הזוגותתנאיםאמוראיםסבוראיםגאוניםראשוניםאחרוניםציר הזמן


ביבליאגראפיע

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

  1. ↑ אדער איסרלין. "איסרליין" איז דימינוטיוו פון "איסר", א כינוי פאר'ן נאמען "ישראל"
  2. ↑ גידעמאן, 24; בערלינער, 181; ביאורי מהרא"י, "קורות חיי רבינו", אויף תא שמע וועבזייטל.
  3. ↑ זעט איידלבערג, 39.
  4. ↑ ביאורי מהרא"י, בראשית, מח, יד.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 Simha Katz, "Isserlein, Israel ben Pethahiah", Encyclopaedia Judaica, 2007.
  6. ↑ זעט ישראל י. יובל, ‏"חכמים בדורם: המנהיגות הרוחנית של יהודי גרמניה בשלהי ימי הביניים", תשמ"ט, ז' 62.
  7. ↑ Krauss, Die Wiener Geserah; איידלבערג, 40. ר' נתן ווערט דערמאנט אין פסקים וכתבים, סי' קסא און רנז. זעט יעקב פריימאנן, מבוא צו לקט יושר, עמ' XLVI.
  8. ↑ לקט יושר א, 112.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 Dr. Tamar Ron Marvin, Coffee with Terumat ha-Deshen, Stories from Jewish History, ‏יוני 25, 2025.
  10. ↑ בערלינער, 179; איידלבערג, 40.
  11. ↑ ענגליש וויקיפעדיע.
  12. ↑ איידלבערג, 9, 38.
  13. ↑ לקט יושר ב, 37.
  14. ↑ איידלבערג, 93.
  15. ↑ לקט יושר א, 31.
  16. ↑ לקט יושר א, 8.
  17. ↑ לקט יושר א, 109; לקט יושר ב, 39.
  18. ↑ לקט יושר ב, ז' XII.
  19. ↑ לקט יושר ב, 40, 109.
  20. ↑ לקט יושר א, 50, 51.
  21. ↑ לקט יושר א, 116.
  22. ↑ לקט יושר א, 50, 57.
  23. ↑ לקט יושר א, 97.
  24. ↑ לקט יושר א, 51.
  25. ↑ לקט יושר ב, 15.
  26. ↑ בערלינער, 225.
  27. ↑ לקט יושר א, 44.
  28. ↑ בערלינער, 269; איידלבערג, 54.
  29. ↑ איידלבערג, 38.
  30. ↑ לקט יושר א, 112.
  31. ↑ איידלבערג, 43.
  32. ↑ 32.0 32.1 32.2 32.3 Solomon Schechter, Louis Ginzberg, ‏"Isserlein (Isserlin) Israel ben Pethahiah Ashkenazi", JewishEncyclopedia.com (ענגליש).
  33. ↑ איידלבערג, 43.
  34. ↑ פסקים, סי' קכח; גידעמאן, מאנאטשריפט, 272.
  35. ↑ איידלבערג, 42.
  36. ↑ בערלינער, 225.
  37. ↑ לקט יושר א, 141.
  38. ↑ איידלבערג, 45–47.
  39. ↑ איידלבערג, 47–48.
  40. ↑ לקט יושר א, 13, 14, 25; לקט יושר ב, 100.
  41. ↑ זעט פסקים ותשובות, סי' קלז.
  42. ↑ תשובות מהר"י ווייל, סי' קסא.
  43. ↑ תשובות מהר"ם מינץ, סי' יב, סאליניקי תקס"ב, דף י,ב.
  44. ↑ פסקים, סי' קי.
  45. ↑ פסקים, סי' קעד–קעו.
  46. ↑ איידלבערג, 42.
  47. ↑ איידלבערג, 42–43.
  48. ↑ Herzog, D. “Die Träger Des Namens „Meisterlein’’ in Der Steiermark. Eine Untersuchung Zur Jüdischen Gelehrtengeschichte.” Monatsschrift Für Geschichte Und Wissenschaft Des Judentums, vol. 79 (N. F. 43), no. 1, 1935, p. 46.
  49. ↑ Tamás Visi, ‏"Halakha and Microhistory: The Shifra-Affair in Brno, 1452", PaRDeS, 16. (2010):20-49.
  50. ↑ בערלינער, 269. זעט פסקים ותשובות, סי' סז, קמב.
  51. ↑ Krauss, Die Wiener Geserah.
  52. ↑ זעט M. Keil, "'Maistrin' (Mistress) and Business-Woman. Jewish Upper Class Women in Late Medieval Austria," in: A. Kovács and E. Andor (eds.), Jewish Studies at the Central European University. Public Lectures 1996 – 1999 (2000), 93–108.
  53. ↑ לקט יושר א, 115.
  54. ↑ לקט יושר, או"ח, 81.
  55. ↑ לקט יושר, יו"ד (בערלין תרס"ד) עמ' 19.
  56. ↑ Martha Keil (2nd ed.), "Isserlein, Israel ben Pethahiah", Encyclopaedia Judaica, 2007. .
  57. ↑ לקט יושר, ב, 96.
  58. ↑ לקט יושר, ב, 37.
  59. ↑ לקט יושר, ב, 16.
  60. ↑ לקט יושר, א, 57.
  61. ↑ איידלבערג, ז' 57.
  62. ↑ איידלבערג, 51.
  63. ↑ זעט: יחזקאל פראם, ‏"על סדר התשובות במהדורה המודפסת של ספר תרומת הדשן", עלי ספר, כ (תשס"ט), עמ' 81–96; פנחס רוט, "הסימן החסר בספר תרומת הדשן: הערה למאמרו של יחזקאל פראם", עלי ספר כא (תש"ע), עמ' 179–181‏, JSTOR 24159683.
  64. ↑ זעט ש"ך, יורה דעה, קצו, ס"ק כ; טורי זהב, יורה דעה, שכח, ס"ק ב; בית שמואל, אבן העזר, קל, ס"ק כ.
  65. ↑ רבי חיים יוסף דוד אזולאי, שם הגדולים, מערכת סופרים אות י', סעיף תב (ברוקלין, 1958).
  66. ↑ 66.0 66.1 Yaakov Taubes, A “What If” Review: Hypothetical History, Science, and Halakhah, The Lehrhaus, ‏July 5, 2022.
  67. ↑ Kelman, ז' 105.
  68. ↑ זעט Kelman.
  69. ↑ Kelman, זז' 101–102.
  70. ↑ איידלבערג, 52.
  71. ↑ Kelman, זז' 102–103.
  72. ↑ איידעלבערג, 52–53.
  73. ↑ רבי יחיאל היילפרין, סדר הדורות, ספרים, רסט.
  74. ↑ לקט יושר, א, 54.
  75. ↑ Lawee, Eric (2015). "Biblical Scholarship in Late Medieval Ashkenaz: The Turn to Rashi Supercommentary". Hebrew Union College Annual. 86: 288–295. doi:10.15650/hebruniocollannu.86.2015.0265.
  76. ↑ לקט יושר א, 153. זעט בערלינער, 276.
  77. ↑ לקט יושר, אורח חיים (בערלין תרס"ג), עמ' 4.
  78. ↑ Kelman, ז' 102.
  79. ↑ רבי שמואל די מעדינה, שו"ת מהרשד"ם, אבן העזר, סי' קנה.
  80. ↑ ים של שלמה, גיטין, פ"ד, כד: "מדבריו אל תסור כי היה גדול ומופלג בימיו".
גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=רוי:רבי_ישראל_איסרלין&oldid=338412"