מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
3,951
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
|||
| שורה 22: | שורה 22: | ||
אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער און זיין פעטער, און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרלין, פיללייכט אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער און זיין פעטער, און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרלין, פיללייכט אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | ||
נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפּעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה{{הערה|בערלינער, 179; [[#אידלברג|איידלבערג]], 40.}}. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, אין אדער פאר 1445{{הבהרה}}, האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער-נוישטאט]], נידעריגע עסטרייך, וואו ער איז געבליבן פאר דער רעשט פון זיין לעבן. מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ, איז פארשלאסן געווארן א צייט פון רייכן אידישן גייסטיגן און רעליגיעזן לעבן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 9, 38.}}. | נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפּעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 179; [[#אידלברג|איידלבערג]], 40.}}. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, אין אדער פאר 1445{{הבהרה}}, האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער-נוישטאט]], נידעריגע עסטרייך, וואו ער איז געבליבן פאר דער רעשט פון זיין לעבן. מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ, איז פארשלאסן געווארן א צייט פון רייכן אידישן גייסטיגן און רעליגיעזן לעבן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 9, 38.}}. | ||
===אין ווינער נוישטאַדט=== | ===אין ווינער נוישטאַדט=== | ||
| שורה 34: | שורה 34: | ||
די תלמידים האבן געוואוינט אין א הויז גערופן "בית הבחורים". דער בחורים עס-זאל איז אויך געווען אין דעם בנין{{הערה|לקט יושר א, 51.}}. די קהילה האט געהאט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים", פאר די שטיצע פון די ארימע תלמידים. 16זיין ישיבה האט געשטיצט ארימע בחורים מיט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים"{{הערה|לקט יושר ב, 15.}}. | די תלמידים האבן געוואוינט אין א הויז גערופן "בית הבחורים". דער בחורים עס-זאל איז אויך געווען אין דעם בנין{{הערה|לקט יושר א, 51.}}. די קהילה האט געהאט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים", פאר די שטיצע פון די ארימע תלמידים. 16זיין ישיבה האט געשטיצט ארימע בחורים מיט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים"{{הערה|לקט יושר ב, 15.}}. | ||
ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|1={{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע|כיוון=שמאל}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך רבי מייסטערליין {{העב|רבי מיישטרלין}}, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|בערלינער, 225.}}. | ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|1={{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע|כיוון=שמאל}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך רבי מייסטערליין {{העב|רבי מיישטרלין}}, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 225.}}. | ||
רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון [[פלפול|פּלפּול]] בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה{{הערה|לקט יושר א, 44.}}. | רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון [[פלפול|פּלפּול]] בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה{{הערה|לקט יושר א, 44.}}. | ||
ער איז געווען אקטיוו אלס קהילה-רב, און האט געהאלטן דרשות וועלכע האבן זיך קאנצעטרירט אויף הלכה{{הערה|בערלינער, 269; [[#אידלברג|איידלבערג]], 54.}}. ער איז געווען א רב וואס האט זיך נישט נאר טיף פארטון אין הלכה, נאר אויך זייער געזארגט מיט די סאציאלע און פאליטישע באדינגונגען פון זיינע מיטגלידער און זייער מאראלן און קולטורעלן לעבן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 38.}}. | ער איז געווען אקטיוו אלס קהילה-רב, און האט געהאלטן דרשות וועלכע האבן זיך קאנצעטרירט אויף הלכה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 269; [[#אידלברג|איידלבערג]], 54.}}. ער איז געווען א רב וואס האט זיך נישט נאר טיף פארטון אין הלכה, נאר אויך זייער געזארגט מיט די סאציאלע און פאליטישע באדינגונגען פון זיינע מיטגלידער און זייער מאראלן און קולטורעלן לעבן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 38.}}. | ||
ער האָט אַרויסגעגעבן אַ גזירה פון אַן אַלגעמײנעם תענית און ספּעציעלע תפילות צוליב פאַרפאלגונגען אין באיערן{{הערה|לקט יושר א, 112.}}. | ער האָט אַרויסגעגעבן אַ גזירה פון אַן אַלגעמײנעם תענית און ספּעציעלע תפילות צוליב פאַרפאלגונגען אין באיערן{{הערה|לקט יושר א, 112.}}. | ||
| שורה 48: | שורה 48: | ||
למרות זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען אויסערגעווענליך באשיידן און האט נישט צוגעלאזט מען זאל אים אויפרופן צו דער תורה מיט'ן טיטל "[[מורנו]]". | למרות זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען אויסערגעווענליך באשיידן און האט נישט צוגעלאזט מען זאל אים אויפרופן צו דער תורה מיט'ן טיטל "[[מורנו]]". | ||
ער פלעגט חתמען זיינע בריוו אלס "הקטן והצעיר שבישראל"{{הערה|בערלינער, 225.}}. זײן תלמיד האט באריכטעט אז אין דער נאכט פון יום כּיפּור האט דער שמש געמאכט אַן עפנטליכע מעלדונג אז דער רבי ר' איסרלין בעט מחילה, אויב ער האט עמעצן בײגעקומען, און ער װעט זיך לײדן נאָך יום כּיפּור{{הערה|לקט יושר א, 141.}}. | ער פלעגט חתמען זיינע בריוו אלס "הקטן והצעיר שבישראל"{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 225.}}. זײן תלמיד האט באריכטעט אז אין דער נאכט פון יום כּיפּור האט דער שמש געמאכט אַן עפנטליכע מעלדונג אז דער רבי ר' איסרלין בעט מחילה, אויב ער האט עמעצן בײגעקומען, און ער װעט זיך לײדן נאָך יום כּיפּור{{הערה|לקט יושר א, 141.}}. | ||
ר' איסרליין'ס הויפט זארג אלס רב איז געווען דאס וואוילזיין פון זיין קהילה. ער האט געוויזן גרויסע פעסטקייט ווען נויטיג אין דורכפירן רבנישע באשלוסן און באשלוסן פון די פירנדע קהילה-אפטיילונגען. ער האט זיך שטארק ארויסגעזאגט קעגן יעדן ברוך פון קהילה-דיסציפּלין{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 42.}}. | ר' איסרליין'ס הויפט זארג אלס רב איז געווען דאס וואוילזיין פון זיין קהילה. ער האט געוויזן גרויסע פעסטקייט ווען נויטיג אין דורכפירן רבנישע באשלוסן און באשלוסן פון די פירנדע קהילה-אפטיילונגען. ער האט זיך שטארק ארויסגעזאגט קעגן יעדן ברוך פון קהילה-דיסציפּלין{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 42.}}. | ||
| שורה 68: | שורה 68: | ||
אין ר' איסרלין'ס בריוו צו רבי אליהו פון פּראג, האט ער קאררעקטירט ר' אליהו'ס הלכה׳דיגע ארגומענט וועגן קאנפיסקירן די אייגנטום פון א "מוסר". ר' איסרלין האט באפרייט "זיי" אויף יסוד פון "אנדערע ארגומענטן". ר' איסרלין האט גענוצט סימבאלישע געוואלט ווי דערנידערונג און חרם אלס לעצטע וואפן. ער האט באראטן רבי ישראל ברונא אין זיין סכסוך מיט משה. ער האט געדריקט ר' אליהו פון פּראג צו באשטראפן משה (וועלכער איז געווען ר' אליהו'ס קרוב){{הערה|{{אקדמיה|Tamás Visi|Halakha and Microhistory: The Shifra-Affair in Brno, 1452|464215|PaRDeS|16. (2010):20-49}}.|כיוון=שמאל}}. | אין ר' איסרלין'ס בריוו צו רבי אליהו פון פּראג, האט ער קאררעקטירט ר' אליהו'ס הלכה׳דיגע ארגומענט וועגן קאנפיסקירן די אייגנטום פון א "מוסר". ר' איסרלין האט באפרייט "זיי" אויף יסוד פון "אנדערע ארגומענטן". ר' איסרלין האט גענוצט סימבאלישע געוואלט ווי דערנידערונג און חרם אלס לעצטע וואפן. ער האט באראטן רבי ישראל ברונא אין זיין סכסוך מיט משה. ער האט געדריקט ר' אליהו פון פּראג צו באשטראפן משה (וועלכער איז געווען ר' אליהו'ס קרוב){{הערה|{{אקדמיה|Tamás Visi|Halakha and Microhistory: The Shifra-Affair in Brno, 1452|464215|PaRDeS|16. (2010):20-49}}.|כיוון=שמאל}}. | ||
ר' איסרלין האט געראטן וועגן אידישע און דייטשע אויסלייג אין דאקומענטן{{הערה|בערלינער, 269. זעט [https://www.sefaria.org.il/Terumat_HaDeshen%2C_Part_II.67 פסקים ותשובות, סי' סז], [https://www.sefaria.org.il/Terumat_HaDeshen%2C_Part_II.142 קמב].}}. ער האט געוויזן א קריטישן זינען אין זיין ארבעט. צום ביישפּיל, ביי די באהאנדלונג פון א לייענונג האט ער פארגלייכט זעקס פארשידענע מאנוסקריפּטן פון סמ"ג. ער איז אויך געווען באקאנט מיט געפעלשטע דאקומענטן באזירט אויף וואסערצייכנס{{הערה|Krauss, ''Die Wiener Geserah''.}}. | ר' איסרלין האט געראטן וועגן אידישע און דייטשע אויסלייג אין דאקומענטן{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 269. זעט [https://www.sefaria.org.il/Terumat_HaDeshen%2C_Part_II.67 פסקים ותשובות, סי' סז], [https://www.sefaria.org.il/Terumat_HaDeshen%2C_Part_II.142 קמב].}}. ער האט געוויזן א קריטישן זינען אין זיין ארבעט. צום ביישפּיל, ביי די באהאנדלונג פון א לייענונג האט ער פארגלייכט זעקס פארשידענע מאנוסקריפּטן פון סמ"ג. ער איז אויך געווען באקאנט מיט געפעלשטע דאקומענטן באזירט אויף וואסערצייכנס{{הערה|Krauss, ''Die Wiener Geserah''.}}. | ||
===פאמיליע לעבן=== | ===פאמיליע לעבן=== | ||
| שורה 101: | שורה 101: | ||
*"[https://hebrewbooks.org/8906 סדר גיטין]": א האנטבוך פאר גירושין, וואס ווערט דערמאנט דורך געוויסע אויטאריטעטן, און קען זיין די באזע פאר דער פאָרעם פון גט אין רבי משה מינץ'ס תשובות. | *"[https://hebrewbooks.org/8906 סדר גיטין]": א האנטבוך פאר גירושין, וואס ווערט דערמאנט דורך געוויסע אויטאריטעטן, און קען זיין די באזע פאר דער פאָרעם פון גט אין רבי משה מינץ'ס תשובות. | ||
עטליכע פיוטים און תפילות ווערן אויך צוגעשריבן צו אים. דריי פון ר' איסרליין'ס ליטורגישע שטיקלעך צייגן זיין טאלאנט, אבער נישט זיין פּאעטישע פעאיגקייט{{הערה|שם=אנצ}}. ער פלעגט אויך מאכן וויצן און רעטענישן ("קטפות") פאר חנוכה, באזירט אויף די דעמאלטדיגע שיעורים אין ישיבה{{הערה|לקט יושר א, 153. זעט בערלינער, 276.}}. | עטליכע פיוטים און תפילות ווערן אויך צוגעשריבן צו אים. דריי פון ר' איסרליין'ס ליטורגישע שטיקלעך צייגן זיין טאלאנט, אבער נישט זיין פּאעטישע פעאיגקייט{{הערה|שם=אנצ}}. ער פלעגט אויך מאכן וויצן און רעטענישן ("קטפות") פאר חנוכה, באזירט אויף די דעמאלטדיגע שיעורים אין ישיבה{{הערה|לקט יושר א, 153. זעט [[#ברלנר|בערלינער]], 276.}}. | ||
טייל פון זיינע תשובות זענען אריין אין די שו"ת פון [[רבי יעקב ווייל]] און רבי ישראל ברונא{{הערה|שם=יודאיקע}}. | טייל פון זיינע תשובות זענען אריין אין די שו"ת פון [[רבי יעקב ווייל]] און רבי ישראל ברונא{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ||