אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:רבי ישראל איסרלין"

אין יאר ק"פ, ווען ר' איסרלין איז געווען בערך דרייסיג יאר אלט, האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן קפ"א. די פארפאלגונגען זענען געטריבן געווארן דורך פאקטארן ווי א בלוט־בלבול, אנטי־אידישע שנאה, בירגער־פארדרוס פון אידישן עשירות, און דער הוסיטישער אויפשטאנד. די אידן זענען געווארן איינגעזעצט און געפּייניגט, זייער פארמעגן קאנפיסקירט, און פילע פאמיליעס זענען צעטיילט געווארן, מיט געצוואונגענע טויפונגען. פיל לעבנסגעבליבענע אידן זענען פארברענט געווארן, און וויען איז געווארן באקאנט אלס "עיר הדמים" (שטאט פון בלוט). די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלן'ס מוטער און זיין פעטער און הויפּט לערער, ר' אהרן בלומליין. נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפּעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב{{הערה|שם=אנצ}}. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, אין אדער פאר 1445, האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער־נוישטאט]], נידעריגע עסטרייך, וואו ער איז געבליבן ביז זיין פטירה אין ה'ר"כ.

ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און אסקעטיזם, און איז אין געוויסער מאס פאררעכנט געווארן אלס א המשך פון די [[חסידי אשכנז]] פון 13טן יארהונדערט. דער השפּעה פון "[[ספר חסידים]]" איז דערקענבאַר אין פיל פון זיינע פּסקים{{הערה|שם=יודאיקע}}. ער האט אפט געליטן פון גיכט און אויגן־פּראבלעמען, אבער האט זיך געצוואונגען צו דיקטירן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט. למרות זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען אויסערגעווענליך באשיידן און האט נישט צוגעלאזט מען זאל אים רופן "[[מורנו]]" ביים עולה זיין לתורה, כאטש ער איז געווען אנערקענט אלס א גרויסער תלמיד־חכם{{הערה|שם=אנצ}}.

ער האט געחתמעט זיינע בריוו אלס "הקטן והצעיר שבישראל", וואָס איז געזען געווארן נישט בלויז א באשיידענע אויסדרוק, נאר אלס א באשטעטיגונג פון זיין גרויסער אינטעלעקטועלער אויטאריטעט{{הערה|Halakha and Microhistory: The Shifra-Affair in Brno, 1452}}.

זיינע מיינונגען אויף שווערע אדער צווייפלהאפטיגע פראגעס פון הלכה אדער דיני ממונות זענען געזוכט געווארן ווייט און ברייט{{הערה|שם=יודאיקע}}. רבי משה מינץ האט אים גערופן "ריש גולה נר ישראל נשיא נשיאי"{{הערה|תשובות מהר"ם מינץ, סי' יב, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49598&st=&pgnum=22 סאליניקי תקס"ב, דף י,ב].}}. ער האט אפט געדינט אלס א בורר צווישן קהילות, און זיינע פּסקים זענען אנגענומען געווארן ווי לעצטיג{{הערה|שם=וויקי}}. די קארעספּאנדענץ וועגן דער שפרה-פרשה אין ברנו (1452) צייגט זיין צענטראלע ראלע אין דער רבנישער נעץ{{הערה|{{אקדמיה|Tamás Visi|Halakha and Microhistory: The Shifra-Affair in Brno, 1452|464215|PaRDeS|16. (2010):20-49}}.|כיוון=שמאל}}. ער האט זיך אנטקעגן געשטעלט די רבנים וואס האבן געפּרואווט צו באהערשן זייערע קהילה-לייט דורך דראאונגען פון חרם. דורך זיין השתדלות און פערזענליכע אויטאריטעט האט ער פארמיטן א קאנטראווערסיע צווישן די דייטשע קהילות פון דעם ריין געגנט{{הערה|שם=יודאיקע}}.

רבי איסרליין'ס פרוי, שונדליין (שיינדל), איז אויך געווען געלערנט און פרום. זי האט פּערזענליך בודק חמץ געווען אירע פּריוואטע צימערן פאר פסח{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).81.1 או"ח, 81].}}. זי האט אפילו געשריבן א תשובה אין אידיש אויף הלכות נדה בשם איר מאן{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).19.2 יו"ד (בערלין תרס"ד) עמ' 19].}}. זיי האבן געהאט פיר זין: פתחיה (גערופן קעכל), אברהם, שלום, און אהרן{{הערה|שם=יוד2}}. זיין איינציגע טאכטער, מושקאַט, איז געשטארבן אלס קינד{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).96.2 ב, 96].}}. זיין שנור רעדיל, ווארשיינליך די ווייב פון זיין זון פתחיה, האט געלערנט ביי אַן אלטן פארהייראטן מאן מיטן נאמען ר' יודל סופר{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).37.2 ב, 37].}}. רעדיל האט געמאכט קליינע הלוואות צו די פּראסטיטוטקעס פון ווינער נוישטאדט, וואס ר' איסרלן האט נישט באטראכט אלס אוממאראליש{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).16.4 ב, 16].}}. ר' איסרלן פלעגט בענטשן זיינע שנורן יעדן מוצאי־שבת{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).57.3 א, 57].}}.

די טראדיציאנעלע מיינונג, וואס ווערט באשטעטיגט דורך א צאל פוסקים, איז אז רבי ישראל איסרליין האט אליין אויסגעטראכט די שאלות אין זיין "תרומת הדשן", און נישט געענטפערט אויף פאקטישע פראגן וואס זענען אים געשטעלט געווארן דורך מענטשן ווי אין טראדיציאנעלע תשובות-ספרים. דאס האט א הלכה'דיגער באדייט, ווייל אויב דער מחבר האט אליין פארמולירט די שאלה, זענען די דעטאלן אין דער שאלה נישט צופעליג, נאר אויסגעקליבן מיט א געוויסער כוונה{{הערה|זעט ש"ך אויף יורה דעה, קצו, כ; ט"ז אויף יורה דעה, שכח, ב; בית שמואל אויף אבן העזר, קל, כ.}}. דער חיד"א שרייבט, אז ר' ישראל איסרלן'ס תשובות זענען "נישט הלכה למעשה" (לשונו), נאר דער רב אליין האט אויפגעהויבן דעם ספק און אנטפּלעקט די תשובה{{הערה|{{שם הגדולים|גדולים|י|תב}}.}}. דער ציל פון דעם איז געווען צו שארפן פאקטישע פראגן און צו געבן א פולשטענדיגן ענטפער, אדער צו צושטעלן אויטאריטעטיווע הלכה־ענטפערס פאר אנדערע רבנים איידער דער שולחן ערוך איז קאמפּאנירט געווארן. דער דאזיגער סטיל איז גענוצט געווארן ווי א פּעדאגאגישער מיטל צו מאכן תורה־פרינציפן מער אינטערעסאנט און שייכות'דיג פאר לערנער{{הערה|שם=לעהר|{{לינק|אדרעס=https://thelehrhaus.com/timely-thoughts/a-what-if-review-hypothetical-history-science-and-halakhah/|שרייבער=Yaakov Taubes|קעפל=A “What If” Review: Hypothetical History, Science, and Halakhah|זייטל=The Lehrhaus|דאטום=July 5, 2022}}.|כיוון=שמאל}}.

*Berliner, in: [https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/cm/periodical/titleinfo/2829374 ''Monatsschrift für die Geschichte und Wissenschaft des Judenthums'', xviii]. 130–135, 177–181, 224–235, 269–277, 315–323.