אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:חיפה"
ק (החלפת טקסט – "וווי" ב־"וואוי") |
ק (צולייגן לינק צו עבר הירדן) |
||
| (20 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = third-largest city in Israel|העב=עיר בישראל|דייטש=Großstadt in Israel|}} | |||
{{coord|32|49|0|N|34|59|0|E|scale:30000|display=inline,title}} | {{coord|32|49|0|N|34|59|0|E|scale:30000|display=inline,title}} | ||
| שורה 18: | שורה 19: | ||
|באפעלקערונג= 270,348 | |באפעלקערונג= 270,348 | ||
|באפעלקערונג יאר=2011 | |באפעלקערונג יאר=2011 | ||
|באפעלקערונג הערה = {{הערה|שם=סטאטיסטיק 2011|[http://www.cbs.gov.il/ishuvim/yishuv_2011_information.xls באפעלקערונג פון ישראל לויט יישובים, 2011], [[צענטראלע ביורא פאר סטאטיסטיק]]}} | |באפעלקערונג הערה = {{הערה|שם=סטאטיסטיק 2011|[http://www.cbs.gov.il/ishuvim/yishuv_2011_information.xls באפעלקערונג פון מדינת ישראל לויט יישובים, 2011], [[צענטראלע ביורא פאר סטאטיסטיק]]}} | ||
|צפיפות=4,186 | |צפיפות=4,186 | ||
|צייט זאנע=+2 | |צייט זאנע=+2 | ||
| שורה 25: | שורה 26: | ||
[[טעקע:Haifa Shrine and Port.jpg|250px|קליין|[[קופּאָל]] פון דעם באַב]] | [[טעקע:Haifa Shrine and Port.jpg|250px|קליין|[[קופּאָל]] פון דעם באַב]] | ||
[[טעקע:PikiWiki Israel 6692 haifa city hall.jpg|250px|קליין|חיפה ראטהויז]] | [[טעקע:PikiWiki Israel 6692 haifa city hall.jpg|250px|קליין|חיפה ראטהויז]] | ||
'''חיפה''' איז דער שטאָטישער צענטער פון צפון [[ישראל]], הויפטשטאט פון [[חיפה דיסטריקט]] און אַ מיטגליד פון פארום 15. חיפה איז אַ צענטער פון טראנספארטאציע, און אַ צענטער פון ים־האַנדל פון ישראל. צוויי געערטע אקאדעמישע אינסטיטוציעס געפינען זיך אין חיפה, דער [[אוניווערסיטעט פון חיפה]] און דער [[טעכניאן]]. | '''חיפה''' ([[אַראַביש]] حيفا - חאַיפאַ) איז די גרעסטע [[שטאט]] לויט באַפעלקערונג אין צפון [[מדינת ישראל|ישׂראל]] און די [[ליסטע פון שטעט אין מדינת ישראל|דריטע גרעסטע]] שטאָט אין לאנד. די שטאט איז שוין באקאנט פון 300 יאר פאר דער ציווילער רעכענונג (בערך {{לינק צו א אידיש יאר|3460}}). איר שטח איז 63,666 [[דונאם]]. עס איז באשטעטיקט געווארן ווי א שטאט אין יאר... . לויט דעם [[צענטראלע ביורא פאר סטאטיסטיק|צענטראלן ביורא פון סטאטיסטיק]], ריכטיק פאר יאר [[2011]], איז איר [[באפעלקערונג]] 270,348 איינוואוינערס. [[חיפה פארט|חיפה]] איז איינע פון די [[פארט]] שטעט אין [[ישראל]], און יעצט איינער פון די סימבאָלן פון דער שטאָט איז די פּאָרט פון חיפה. | ||
'''חיפה''' איז דער שטאָטישער צענטער פון צפון [[ישראל]], הויפטשטאט פון [[חיפה דיסטריקט]] און אַ מיטגליד פון פארום 15. חיפה איז אַ צענטער פון טראנספארטאציע, און אַ צענטער פון ים־האַנדל פון מדינת ישראל. צוויי געערטע אקאדעמישע אינסטיטוציעס געפינען זיך אין חיפה, דער [[אוניווערסיטעט פון חיפה]] און דער [[טעכניאן]]. | |||
די באפעלקערונג פון חיפה זענען 82% [[יידן]], 4% [[מוסלמענער]], און 14% [[קריסטן]]. | די באפעלקערונג פון חיפה זענען 82% [[יידן]], 4% [[מוסלמענער]], און 14% [[קריסטן]]. | ||
| שורה 44: | שורה 45: | ||
== טראנספארטאציע == | == טראנספארטאציע == | ||
=== באן === | === באן === | ||
די [[נהריה]] - [[תל אביב]] באן ליניע פון [[ישראל באנען]] האט זעקס סטאנציעס אין חיפה: [[חיפה חוף הכרמל באן סטאנציע|חוף הכרמל]], [[חיפה בת גלים באן סטאנציע|בת גלים]], [[חיפה צענטראל באן סטאנציע|חיפה צענטראל]], [[לב המפרץ באן סטאנציע|לב המפרץ]], [[חוצות המפרץ באן סטאנציע|חוצות המפרץ]], [[קרית חיים באן סטאנציע|קרית חיים]]. | די [[נהריה]] - [[תל אביב]] באן ליניע פון [[מדינת ישראל באנען]] האט זעקס סטאנציעס אין חיפה: [[חיפה חוף הכרמל באן סטאנציע|חוף הכרמל]], [[חיפה בת גלים באן סטאנציע|בת גלים]], [[חיפה צענטראל באן סטאנציע|חיפה צענטראל]], [[לב המפרץ באן סטאנציע|לב המפרץ]], [[חוצות המפרץ באן סטאנציע|חוצות המפרץ]], [[קרית חיים באן סטאנציע|קרית חיים]]. | ||
דאס [[כרמלית (חיפה)|כרמלית]] איז אן [[אונטערגרונט באן]], וואס פארט אונטערן [[כרמל בארג|כרמל]], און איז פון די קורצטע [[מעטרא]] סיסטעמען אויף דער [[וועלט]]. | דאס [[כרמלית (חיפה)|כרמלית]] איז אן [[אונטערגרונט באן]], וואס פארט אונטערן [[כרמל בארג|כרמל]], און איז פון די קורצטע [[מעטרא]] סיסטעמען אויף דער [[וועלט]]. | ||
| שורה 57: | שורה 58: | ||
== רעליגיע == | == רעליגיע == | ||
חיפה ווערט פארעכנט, אלס א | חיפה ווערט פארעכנט, אלס א "הייליגע" שטאט פאר די [[באהיי רעליגיע]], ווי באב איז באגראבן (באב מיינט טויער אוי [[אראביש]]), די צווייטע נאכן באבאללא, גרינדער פון רעליגיע. די באהיי רעליגיע האט אויפגעשטעלט די [[באהיי גארטן]], וואס געפונט זיך אויפן [[כרמל בארג]], און איז איינע פון די מערסט באזוכסטע טוריסטן ערטער אין ישראל. די גארטן איז גאר שיין און עסטעטיש, וואס געפונט זיך אוי באזונדערע טעראסעס, ביזן טעמפל ווי באב ליגט באגראבן. די גארטן איז דערקלערט געווארן דורך די [[פאראייניגטע פעלקער]], אלס א [[וועלטליכער קולטור ארט]]. | ||
== געשיכטע == | == געשיכטע == | ||
דער אָנהייב פון חיפה איז ניט קענטליך קלאר. | דער אָנהייב פון חיפה איז ניט קענטליך קלאר. עטליכע פארשער זענען ביי דער מיינונג אז דער יישוב פון חיפה איז שוין געווען אין דער פּערסישער תקופה. חיפה ווערט דערמאנט אין דעם [[תלמוד]]. אין יענע צייטן איז זי געווען אַ קליינע שטאָט וואָס ליגט צווישן דעם בת גלים קוואַרטאַל און דער דייטשער קאָלאָניע פון היינט. | ||
=== מיטל אלטער === | === מיטל אלטער === | ||
| שורה 68: | שורה 69: | ||
=== מאדערן === | === מאדערן === | ||
בשעת דעם 19טן יאָרהונדערט האט זיך די שטאָט פארברייטערט, ספּעציעל מיט דער הילף פון צוויי גרופּעס פון | בשעת דעם 19טן יאָרהונדערט האט זיך די שטאָט פארברייטערט, ספּעציעל מיט דער הילף פון צוויי גרופּעס פון קריסטליכע קאלאניסטן וואס האבן געגרינדעט נייע געגנטע אַרויס פון די ווענט ארום דעם אלטן שטאט. איינער איז אַ גרופּע פון [[דייטשלאנד|דייטש]] טעמפּלעריסטן, די גרופע האט זיך באזעצט און אויפגעשטעלט זייער געגנט ארויפציר אויפן בארג ביי די פיס פון כרמל בערג, מזרח פון די מיטלענדישע ים ברעגעס נעבן די אלטע שטאָט, און זייער עיקר האנדל האט זיך באזירט אין לאנדווירטשאפט און ערדארבעט. אין שפּעטערע פאזעס האבן זיי אויפגעשטעלט אַ פרישע געגנט אויף די שפיץ בארג פון כרמלּ קוואַרטאַל פון אַ ניי ריזאָרט, זי גערופן "כרמלהיים", וועלכע איז פרעזערווירט ביז היינט און איז די הויפט כרמל קוואַרטאַל. הייזער פון די דייטשע קאַלאַניע ביי די פיס פון די באַרג, צוזאמען מיט בן-גוריון גאס, איז איבערגעבויט און מאדערניזירט געווארן, און זיי זענען יעצט אַ באקאנטע צילארט פאר [[טוריזם|טוריסט]]<nowiki/>ן. די צווייטע גרופּע איז די קאַרמעליטישע קריסטליכע פארמירונג וועמענס מיטגלידער האבן געוואוינט אין דעם קוואַרטאַל און שפּעטער זענען ארויף אויפן בארג אין די סטעלאַ מאַריס ביי דער שפּיץ פון כרמל בארג, וואו אַ קאטוילישע מאנאסטיר איז געגרינדעט דורכאויס די 18טע יאָרהונדערט. בשעת ווען נאַפּאָלעאָן האט אנגעפירט די פראנצויזישע אינווואַזיע אין ארץ ישראל האט די מאַנאַסטיר געדינט ווי אַ שפּיטאָל וואס האט באדינט נאַפּאָלעאָנס אַרמיי. בשעת דעם 19טן יאָרהונדערט זענען די צוויי רעליגיעזע גרופּעס געווען פארמישט אין א געראַנגל פאַר קאָנטראָל איבער נייע טעריטאָריע אויפן בארג. | ||
איבער די 18 יאָרהונדערט און 19 יאָרהונדערט פּאָרט פון חיפה איז אונטערגענומען געווארן א קריג קעגן די ים רויבער וואס האבן אפערירט פון חיפה און דארט געפונען זייער זיכערע האפן, דערפאַר האבן די אַטאַמאַנישע גענעראלן באַשלאָסן אויפצובויען צוויי וואכטורעמעס אויף צו היטן דעם פּאָרט אויף יעדער זייט. די טורעמס האבן געדינט אלס סימבאלן פאר די שטאָט, כאָטש זיי זענען מער לעצטנס חרוב געווארן, זיי האבן אבער געדינט ביז צום לעצטן תקופה אלס דער סימבאָל פון שטאָט חיפה. זינט די 30ער פון דעם 19טן יאָרהונדערט, די צייט פון איבראַהים פּאַשאַ. | איבער די 18 יאָרהונדערט און 19 יאָרהונדערט פּאָרט פון חיפה איז אונטערגענומען געווארן א קריג קעגן די ים רויבער וואס האבן אפערירט פון חיפה און דארט געפונען זייער זיכערע האפן, דערפאַר האבן די אַטאַמאַנישע גענעראלן באַשלאָסן אויפצובויען צוויי וואכטורעמעס אויף צו היטן דעם פּאָרט אויף יעדער זייט. די טורעמס האבן געדינט אלס סימבאלן פאר די שטאָט, כאָטש זיי זענען מער לעצטנס חרוב געווארן, זיי האבן אבער געדינט ביז צום לעצטן תקופה אלס דער סימבאָל פון שטאָט חיפה. זינט די 30ער פון דעם 19טן יאָרהונדערט, די צייט פון איבראַהים פּאַשאַ. | ||
| שורה 74: | שורה 75: | ||
אידן געלעבט אין חיפה ווי אַ קהילה פון אינמיטן דער 3ער יאָרהונדערט, און זענען געווען מערסטנס מענטשן אפשטאמיגע און אנטלאפענע פון [[שפאניע]]. איבער די צייט פון די אַטאַמאַנישע אימפעריע הערשאפט ווערן געשאצט די נומער פון אידישע איינוואוינער וואס האבו געלעבט אין שטאט צווישן 800 צו 1,500 [[מענטש]]ן. דער ערשטער קוואַרטאַל אַרויס פון די מויערן איז דער יעהוד געגנט און איז געגרינדעט געווארן אין יאר 1891. די ייִדישע באַפעלקערונג איז געוואקסן במשך פון די יארן דורך דער ערשטער און צווייטע אימיגראציע פון מזרח אייראָפּע. בשעת דער ערשטער [[יאָרצענדלינג]] פון 20 יאָרהונדערט איז די ייִדיש צענטער פון חיפה אין צפון ישראל. מיטגלידער אין יאר 1912 איז געשאפן געווארן דורך א קאמיטעט א 'פאָנד אויפצובויען א מוסדר באזירט אויףוהעכערע שטודירונגען העכען י שאַפונג סאינדעם יאר האטאָלאָגיע, עאון אין 1912, ווען די ייִדישדערגרייכט באַפעלקערונג פון דער שטאון דער אבן הפינה איז געפראוועט געווארן מיט גרויס פייערליכקייט און פאראדע, דערנאך האט זיך אנטוויקעלט א שפראכן קאמף איבער שטודירונגען אינעם לערנאנשטאלט, די הנהלה וועלכע איז געווען באזירט אין דייטשלאנד האט ליבערשט געוואלט דייטש אלס הויפטשפראך פאר די אקאדעמיע, ווידעראום לאקאלע איינוואוינער און ציוניסטישע העברעיסטן האבן אגיטירט צו נוצן און שאפן אן אקאדעמישע העברעישן אלס רעזולטאט פונעם געפעכט, האט זיך דער מוסד געטוישט דעם נאמען פון טעכניקום האט די הנהלה אַן ל "טצו נוצן קעם מער העברעיש קלינגעדיגן ווארט "דניאָן", א"ון שפּעטער באשלאסן די טעכניאן. | אידן געלעבט אין חיפה ווי אַ קהילה פון אינמיטן דער 3ער יאָרהונדערט, און זענען געווען מערסטנס מענטשן אפשטאמיגע און אנטלאפענע פון [[שפאניע]]. איבער די צייט פון די אַטאַמאַנישע אימפעריע הערשאפט ווערן געשאצט די נומער פון אידישע איינוואוינער וואס האבו געלעבט אין שטאט צווישן 800 צו 1,500 [[מענטש]]ן. דער ערשטער קוואַרטאַל אַרויס פון די מויערן איז דער יעהוד געגנט און איז געגרינדעט געווארן אין יאר 1891. די ייִדישע באַפעלקערונג איז געוואקסן במשך פון די יארן דורך דער ערשטער און צווייטע אימיגראציע פון מזרח אייראָפּע. בשעת דער ערשטער [[יאָרצענדלינג]] פון 20 יאָרהונדערט איז די ייִדיש צענטער פון חיפה אין צפון ישראל. מיטגלידער אין יאר 1912 איז געשאפן געווארן דורך א קאמיטעט א 'פאָנד אויפצובויען א מוסדר באזירט אויףוהעכערע שטודירונגען העכען י שאַפונג סאינדעם יאר האטאָלאָגיע, עאון אין 1912, ווען די ייִדישדערגרייכט באַפעלקערונג פון דער שטאון דער אבן הפינה איז געפראוועט געווארן מיט גרויס פייערליכקייט און פאראדע, דערנאך האט זיך אנטוויקעלט א שפראכן קאמף איבער שטודירונגען אינעם לערנאנשטאלט, די הנהלה וועלכע איז געווען באזירט אין דייטשלאנד האט ליבערשט געוואלט דייטש אלס הויפטשפראך פאר די אקאדעמיע, ווידעראום לאקאלע איינוואוינער און ציוניסטישע העברעיסטן האבן אגיטירט צו נוצן און שאפן אן אקאדעמישע העברעישן אלס רעזולטאט פונעם געפעכט, האט זיך דער מוסד געטוישט דעם נאמען פון טעכניקום האט די הנהלה אַן ל "טצו נוצן קעם מער העברעיש קלינגעדיגן ווארט "דניאָן", א"ון שפּעטער באשלאסן די טעכניאן. | ||
פרי 20 יאָרהונדערט האט מען אויפגעשטעלטידמ די ערשטע באַן סטאַנציע אין חיפה, וואהאט געדינט אלס אן ענד סטאנציע צום טאל באן רעלסן, די רעלסן האבן געפירט פון חיפה אריבער צום יזרעאל און ירדן טאל צום עבר הירדן, וואו עס האט זיך פארבינדן צום כידזשאזער באן ליניע, וואס געפונט זיך היינט אין סאאודי אראביערידאן אונטערן פירערשאפט פונעם אטאמאנישן סולטאן, דאס האט צוגעהאלפן אין חיפה'ס ווערן א צענטראלע פארט און אנטוויקלונג אינעם תקופה פון ערב דעם ערשטן וועלט מלחמה.פה. | פרי 20 יאָרהונדערט האט מען אויפגעשטעלטידמ די ערשטע באַן סטאַנציע אין חיפה, וואהאט געדינט אלס אן ענד סטאנציע צום טאל באן רעלסן, די רעלסן האבן געפירט פון חיפה אריבער צום יזרעאל און ירדן טאל צום [[עבר הירדן]], וואו עס האט זיך פארבינדן צום כידזשאזער באן ליניע, וואס געפונט זיך היינט אין סאאודי אראביערידאן אונטערן פירערשאפט פונעם אטאמאנישן סולטאן, דאס האט צוגעהאלפן אין חיפה'ס ווערן א צענטראלע פארט און אנטוויקלונג אינעם תקופה פון ערב דעם ערשטן וועלט מלחמה.פה. | ||
פארן ערשטן וועלט קריג האבן געלעבט אין חיפה, אומגעפער 20,000 אייוואוינער, און איז דעמאלסט געווען די פערטע גרעסטע שטאָט אין דעם לאַנד. | פארן ערשטן וועלט קריג האבן געלעבט אין חיפה, אומגעפער 20,000 אייוואוינער, און איז דעמאלסט געווען די פערטע גרעסטע שטאָט אין דעם לאַנד. | ||
| שורה 80: | שורה 81: | ||
== בילדונג == | == בילדונג == | ||
[[טעקע:Eshkol tower haifa u.jpg|250px|קליין|אוניווערסיטעט פון חיפה, אשכול טורעם]] | [[טעקע:Eshkol tower haifa u.jpg|250px|קליין|אוניווערסיטעט פון חיפה, אשכול טורעם]] | ||
חיפה קענען ווערן געפונען אין אַ מישן פון באַקאַנט שולן (שטאַט, שטאַט רעליגיעז, ספּעציעל בילדונג), שולן פון פריי ערציאונג באַוועגונג (דערקענען בילדונג), פּריוואַט שולן, נאַנפּראַפאַט אָרגאַנאַזיישאַנז צו העכערן וויסן, און אנדערע פּאָטער אינסטיטוציעס. צווישן שולן זענען גרויס חיפה | חיפה קענען ווערן געפונען אין אַ מישן פון באַקאַנט שולן (שטאַט, שטאַט רעליגיעז, ספּעציעל בילדונג), שולן פון פריי ערציאונג באַוועגונג (דערקענען בילדונג), פּריוואַט שולן, נאַנפּראַפאַט אָרגאַנאַזיישאַנז צו העכערן וויסן, און אנדערע פּאָטער אינסטיטוציעס. צווישן שולן זענען גרויס חיפה העברעאיש רילי שולע, וואָס אַמאָל געבילדעט עליט ידף (מיליטעריש באָרדינג שול ביי אים), און די לעאָ באַעקק בילדונג צענטראַל, די מאָוועמענט פאַר פּראַגרעסיוו אידישקייט. | ||
אין [[1912]] איז געגרינדעט געווארן דער טעכנאלאגישער אוניווערסיטעט אין חיפה, "טעכניקום", וואָס איז געווען דער ערשטער אוניווערסיטעט אין ארץ ישראל. זיין נאָמען איז שפּעטער געביטן צו די טעכניאָן, און איז פאָוקאַסט פון זיין אנהייב אין אינזשעניריע און וויסנשאַפט. זינט זיין פאַרלייגן, דער חיפה טעכניאָן פּראָמאָטעד ווי איינער פון די בוילעט סענטערס פון העכער בילדונג אין [[ישראל]]. אין [[1969]] איז געגרינדעט אין די פאַקולטעט פון מעדיצין אין 1971 באשטעטיקט זיין אַקסעפּטאַנס דורך די פּראָגראַם פיייקייט ביי די טעכניאן, לויף | אין [[1912]] איז געגרינדעט געווארן דער טעכנאלאגישער אוניווערסיטעט אין חיפה, "טעכניקום", וואָס איז געווען דער ערשטער אוניווערסיטעט אין ארץ ישראל. זיין נאָמען איז שפּעטער געביטן צו די טעכניאָן, און איז פאָוקאַסט פון זיין אנהייב אין אינזשעניריע און וויסנשאַפט. זינט זיין פאַרלייגן, דער חיפה טעכניאָן פּראָמאָטעד ווי איינער פון די בוילעט סענטערס פון העכער בילדונג אין [[ישראל]]. אין [[1969]] איז געגרינדעט אין די פאַקולטעט פון מעדיצין אין 1971 באשטעטיקט זיין אַקסעפּטאַנס דורך די פּראָגראַם פיייקייט ביי די טעכניאן, לויף געענדיגט אין [[1973]]. | ||
אין די 60ער יארן פון דעם 20סטן יאָרהונדערט עס איז באַשלאָסן צו פאַרלייגן אַ אוניווערסיטעט וואָס וועט האַנדלען מיט דער געזעלשאַפטלעך חכמות און כיומאַניטיז, איז דער אוניווערסיטעט פון חיפה. 30 יאר שפּעטער זענען אויך אוניווערסיטעט דעפּאַרטמענטן און פאַקולטעטן פון געזעץ, געזעלשאַפט אַדמיניסטראַציע, וואוילשטאנד, ערציאונג, קאָמפּיוטער וויסנשאַפט און וויסנשאַפט בילדונג און לערנען, און אויך בודק געווען די | אין די 60ער יארן פון דעם 20סטן יאָרהונדערט עס איז באַשלאָסן צו פאַרלייגן אַ אוניווערסיטעט וואָס וועט האַנדלען מיט דער געזעלשאַפטלעך חכמות און כיומאַניטיז, איז דער אוניווערסיטעט פון חיפה. 30 יאר שפּעטער זענען אויך אוניווערסיטעט דעפּאַרטמענטן און פאַקולטעטן פון געזעץ, געזעלשאַפט אַדמיניסטראַציע, וואוילשטאנד, ערציאונג, קאָמפּיוטער וויסנשאַפט און וויסנשאַפט בילדונג און לערנען, און אויך בודק געווען די מעגליכקייט פון גרינדן צוויי מעדיציניש שולע אין חיפה. אשכול טורעם, וואָס הייזער אָפאַסאַז פון דעם אוניווערסיטעט, איז געווען ביז [[2002]] דער העכסטער בנין אין חיפה. עס איז דיזיינד דורך אָסקאַר ניעמייער, וואס אויך דיזיינד די אמעריקאנער נאַטיאָנס בנין אין [[ניו יארק (שטאט)|ניו יארק]]. | ||
אין [[2008]], האבן געלערנט אין חיפה אוניווערסיטעט 17,000 סטודענטן, טעכניאן און בערך 11,500. די שטאָט האט אויך אַ צווייג פון דעם אפענעם אוניווערסיטעט וואָס איז ליגן אויף די נחלה און | אין [[2008]], האבן געלערנט אין חיפה אוניווערסיטעט 17,000 סטודענטן, טעכניאן און בערך 11,500. די שטאָט האט אויך אַ צווייג פון דעם אפענעם אוניווערסיטעט וואָס איז ליגן אויף די נחלה און עטליכע אנדערע העכער ערציאונג אינסטיטוציעס, אַריינגערעכנט די אַקאַדאַמי פון דיזיין און בילדונג וויזאָ חיפה, וואו זיי געלערנט אין 2008 וועגן 850 סטודענטן, גארדאן קאַלידזש, וואו זיי געלערנט אַז יאָר וועגן 1,700 סטודענטן, אַראַביש קאַלידזש פאַר בילדונג, ווי 2000 סטודענטן, קאַלידזש טילטן פּלאַן-כּמעט 1,000, און קאַראַמעל אַקאַדעמיק צענטראַל מיט כמעט 1,000 סטודענטן. נאָר לערן אין יעדער יאָר איבער 30,000 סטודענטן. | ||
== רעפערענצן == | == רעפערענצן == | ||
| שורה 95: | שורה 96: | ||
{{חיפה דיסטריקט}} | {{חיפה דיסטריקט}} | ||
{{שטעט אין ישראל}} | {{שטעט אין מדינת ישראל}} | ||
{{פרומע אידישע געגנטן}} | {{פרומע אידישע געגנטן}} | ||
[[קאַטעגאָריע:חיפה|*]] | [[קאַטעגאָריע:חיפה|*]] | ||
[[קאַטעגאָריע:פארט שטעט אין אזיע]] | [[קאַטעגאָריע:פארט שטעט אין אזיע]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:חיפה]] | |||
[[קאַטעגאָריע:ישובים אין מדינת ישראל]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 07:55, 28 יולי 2024
32°49′0″N 34°59′0″E / 32.81667°N 34.98333°E 
|
דער אַרטיקל אָדער די אָפטיילונג נויטיגט זיך אין א קאָמפלעטער איבערשרייבונג. ביטע דאס דורכשמועסן אין דעם שמועס בלאַט. |
| ||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
חיפה (אַראַביש حيفا - חאַיפאַ) איז די גרעסטע שטאט לויט באַפעלקערונג אין צפון ישׂראל און די דריטע גרעסטע שטאָט אין לאנד. די שטאט איז שוין באקאנט פון 300 יאר פאר דער ציווילער רעכענונג (בערך ג'ת"ס). איר שטח איז 63,666 דונאם. עס איז באשטעטיקט געווארן ווי א שטאט אין יאר... . לויט דעם צענטראלן ביורא פון סטאטיסטיק, ריכטיק פאר יאר 2011, איז איר באפעלקערונג 270,348 איינוואוינערס. חיפה איז איינע פון די פארט שטעט אין ישראל, און יעצט איינער פון די סימבאָלן פון דער שטאָט איז די פּאָרט פון חיפה.
חיפה איז דער שטאָטישער צענטער פון צפון ישראל, הויפטשטאט פון חיפה דיסטריקט און אַ מיטגליד פון פארום 15. חיפה איז אַ צענטער פון טראנספארטאציע, און אַ צענטער פון ים־האַנדל פון מדינת ישראל. צוויי געערטע אקאדעמישע אינסטיטוציעס געפינען זיך אין חיפה, דער אוניווערסיטעט פון חיפה און דער טעכניאן.
די באפעלקערונג פון חיפה זענען 82% יידן, 4% מוסלמענער, און 14% קריסטן.
דער נחל קישון טייך רינט אדורך חיפה אינעם מיטלענדישן ים.
חרדים אין חיפה
אין חיפה געפינט זיך א גרויסע היימישע קהילה וואס ווערט גרעסער פון יאר צום יאר און היינט ווינענן אין חיפה מער ווי 5,000 משפחות פון היימישע יונגעלייט.
אין חיפה איז דא א פאר גרויסע חסידישע קהילות, די גרעסטע קהילה איז סערעט וויזשניץ וואס זיי זענען מער פון 500 משפחות, גור האבן אין חיפה 300 משפחות, צאנז 150 משפחות, און נאך א סך קהילות וואס צוזאמען זענען זיי 5,000 משפחות.
די חרדישע קהילות אין חיפה געפינען זיך אינעם געגנט הדר הכרמל וואס איז פון די ערשטע געגנטן פון דער מאדערנער שטאט.
טראנספארטאציע
באן
די נהריה - תל אביב באן ליניע פון מדינת ישראל באנען האט זעקס סטאנציעס אין חיפה: חוף הכרמל, בת גלים, חיפה צענטראל, לב המפרץ, חוצות המפרץ, קרית חיים.
דאס כרמלית איז אן אונטערגרונט באן, וואס פארט אונטערן כרמל, און איז פון די קורצטע מעטרא סיסטעמען אויף דער וועלט.
שאסייען
די בארטן שאסיי, שאסיי 2, פארבינדט חיפה צו דרום מיט נתניה, תל אביב און אנדערע שטעט, ווי אויך שאסיי 4, וואס פאראייניגט זיך מיט שאסיי נומער 2, ביים אריינגאנג צו דער שטאט פון דרום מערב. שאסיי 4 פארט אריבער דעם אונטערשטן טייל ביז צום צפון טייל פון שטאט, וואו זי טראגט אויף צפון צו די קריות עכו און נהריה. שאסיי 75, מיט שאסיי 752, פארבינדן חיפה צום מזרח, ווי נצרת, און יקנעם.
שאסיי 22, איינגאס שאסיי, איז א פראיעקט וואס איז אויפגעשטעלט געווארן אויסמיידן דעם שווערן פארקער ביים שטאט אריינגאנג אין צפון חיפה און קריות. ווי אויך האלט יעצט אינמיטן אויפגעבויט ווערן, די כרמל טונעלן שאסיי, וואס פארט אונטער חיפה דורך א טונעל, און מיידט אויס דעם דורפארן חיפה אין שטאט, עס וועט ווערן איינקאסירט וועגנגעלט, ווי אויף כביש שש.
פארטן
חיפה האט צוויי פארטן, דעם גרויסן חיפה פארט אין דעם צענטער פון דער שטאט, און דעם קישון פארט. אין קישון פארט געפינט זיך דעם פארט פון ישראל שיפבויערייען, וואס איז דער איינציקער פריוואטער פארט אין גאנץ ישראל.
רעליגיע
חיפה ווערט פארעכנט, אלס א "הייליגע" שטאט פאר די באהיי רעליגיע, ווי באב איז באגראבן (באב מיינט טויער אוי אראביש), די צווייטע נאכן באבאללא, גרינדער פון רעליגיע. די באהיי רעליגיע האט אויפגעשטעלט די באהיי גארטן, וואס געפונט זיך אויפן כרמל בארג, און איז איינע פון די מערסט באזוכסטע טוריסטן ערטער אין ישראל. די גארטן איז גאר שיין און עסטעטיש, וואס געפונט זיך אוי באזונדערע טעראסעס, ביזן טעמפל ווי באב ליגט באגראבן. די גארטן איז דערקלערט געווארן דורך די פאראייניגטע פעלקער, אלס א וועלטליכער קולטור ארט.
געשיכטע
דער אָנהייב פון חיפה איז ניט קענטליך קלאר. עטליכע פארשער זענען ביי דער מיינונג אז דער יישוב פון חיפה איז שוין געווען אין דער פּערסישער תקופה. חיפה ווערט דערמאנט אין דעם תלמוד. אין יענע צייטן איז זי געווען אַ קליינע שטאָט וואָס ליגט צווישן דעם בת גלים קוואַרטאַל און דער דייטשער קאָלאָניע פון היינט.
מיטל אלטער
אין די פריע 11טן יאָרהונדערט איז חיפה געווארן איינגענומען דורך די קרייצצוג. ווי זיי האבן חרוב געמאכט די ייִדישע קהילה, דעמאלט איז חיפה געווארן א יישוב פאַרנומען בעיקר דורך קריסטן און מוסלמענער איינוואוינער. די שטאָט מויערן זענען געווארן צובראכן אבער זענען דערנאך איבערגעבויט געווארן דורך די קרייצצוג קעניגרייך, אָבער די שיף פארט איז נישט געווארן איבערגעבויט. אין 1265 איז די שטאָט איבערגענומען געווארן דורך די מאמלוכן; די מויערן זענען חרוב געווארן און עס איז געווארן אַ קליין פישעריי יישוב.
מאָדערנע חיפה אין זיין יעצטיקע פארנעם האט אנגעהויבן זיך אויסצופארמען בשעת די אָטאָמאַנער האבן געהערשט אין ארץ ישראל, אין 1761 איז די שטעטל חרוב געווארן דורך דאַהער אל אָמאַר, דער וויזיר פון גליל, דער אָריגינעל שטאָט, און ווידעראמאל איבערגעבויט די שטאט חיפה הויטזעכליך דארט וואו עס געפונט זיך יעצט די אונטערשטער טייל פון שטאָט, נאנט צום בארטן. דעם פּעריאָד צייכנט אן דער אָנהייב פון דער ווידעראויפבלי פון חיפה, מאכנדיק חיפה פאר א וויכטיגע שטאט אי סטראטעגיש אי עקאָנאָמיש וואס האלט אן ביז היינט.
מאדערן
בשעת דעם 19טן יאָרהונדערט האט זיך די שטאָט פארברייטערט, ספּעציעל מיט דער הילף פון צוויי גרופּעס פון קריסטליכע קאלאניסטן וואס האבן געגרינדעט נייע געגנטע אַרויס פון די ווענט ארום דעם אלטן שטאט. איינער איז אַ גרופּע פון דייטש טעמפּלעריסטן, די גרופע האט זיך באזעצט און אויפגעשטעלט זייער געגנט ארויפציר אויפן בארג ביי די פיס פון כרמל בערג, מזרח פון די מיטלענדישע ים ברעגעס נעבן די אלטע שטאָט, און זייער עיקר האנדל האט זיך באזירט אין לאנדווירטשאפט און ערדארבעט. אין שפּעטערע פאזעס האבן זיי אויפגעשטעלט אַ פרישע געגנט אויף די שפיץ בארג פון כרמלּ קוואַרטאַל פון אַ ניי ריזאָרט, זי גערופן "כרמלהיים", וועלכע איז פרעזערווירט ביז היינט און איז די הויפט כרמל קוואַרטאַל. הייזער פון די דייטשע קאַלאַניע ביי די פיס פון די באַרג, צוזאמען מיט בן-גוריון גאס, איז איבערגעבויט און מאדערניזירט געווארן, און זיי זענען יעצט אַ באקאנטע צילארט פאר טוריסטן. די צווייטע גרופּע איז די קאַרמעליטישע קריסטליכע פארמירונג וועמענס מיטגלידער האבן געוואוינט אין דעם קוואַרטאַל און שפּעטער זענען ארויף אויפן בארג אין די סטעלאַ מאַריס ביי דער שפּיץ פון כרמל בארג, וואו אַ קאטוילישע מאנאסטיר איז געגרינדעט דורכאויס די 18טע יאָרהונדערט. בשעת ווען נאַפּאָלעאָן האט אנגעפירט די פראנצויזישע אינווואַזיע אין ארץ ישראל האט די מאַנאַסטיר געדינט ווי אַ שפּיטאָל וואס האט באדינט נאַפּאָלעאָנס אַרמיי. בשעת דעם 19טן יאָרהונדערט זענען די צוויי רעליגיעזע גרופּעס געווען פארמישט אין א געראַנגל פאַר קאָנטראָל איבער נייע טעריטאָריע אויפן בארג.
איבער די 18 יאָרהונדערט און 19 יאָרהונדערט פּאָרט פון חיפה איז אונטערגענומען געווארן א קריג קעגן די ים רויבער וואס האבן אפערירט פון חיפה און דארט געפונען זייער זיכערע האפן, דערפאַר האבן די אַטאַמאַנישע גענעראלן באַשלאָסן אויפצובויען צוויי וואכטורעמעס אויף צו היטן דעם פּאָרט אויף יעדער זייט. די טורעמס האבן געדינט אלס סימבאלן פאר די שטאָט, כאָטש זיי זענען מער לעצטנס חרוב געווארן, זיי האבן אבער געדינט ביז צום לעצטן תקופה אלס דער סימבאָל פון שטאָט חיפה. זינט די 30ער פון דעם 19טן יאָרהונדערט, די צייט פון איבראַהים פּאַשאַ.
אידן געלעבט אין חיפה ווי אַ קהילה פון אינמיטן דער 3ער יאָרהונדערט, און זענען געווען מערסטנס מענטשן אפשטאמיגע און אנטלאפענע פון שפאניע. איבער די צייט פון די אַטאַמאַנישע אימפעריע הערשאפט ווערן געשאצט די נומער פון אידישע איינוואוינער וואס האבו געלעבט אין שטאט צווישן 800 צו 1,500 מענטשן. דער ערשטער קוואַרטאַל אַרויס פון די מויערן איז דער יעהוד געגנט און איז געגרינדעט געווארן אין יאר 1891. די ייִדישע באַפעלקערונג איז געוואקסן במשך פון די יארן דורך דער ערשטער און צווייטע אימיגראציע פון מזרח אייראָפּע. בשעת דער ערשטער יאָרצענדלינג פון 20 יאָרהונדערט איז די ייִדיש צענטער פון חיפה אין צפון ישראל. מיטגלידער אין יאר 1912 איז געשאפן געווארן דורך א קאמיטעט א 'פאָנד אויפצובויען א מוסדר באזירט אויףוהעכערע שטודירונגען העכען י שאַפונג סאינדעם יאר האטאָלאָגיע, עאון אין 1912, ווען די ייִדישדערגרייכט באַפעלקערונג פון דער שטאון דער אבן הפינה איז געפראוועט געווארן מיט גרויס פייערליכקייט און פאראדע, דערנאך האט זיך אנטוויקעלט א שפראכן קאמף איבער שטודירונגען אינעם לערנאנשטאלט, די הנהלה וועלכע איז געווען באזירט אין דייטשלאנד האט ליבערשט געוואלט דייטש אלס הויפטשפראך פאר די אקאדעמיע, ווידעראום לאקאלע איינוואוינער און ציוניסטישע העברעיסטן האבן אגיטירט צו נוצן און שאפן אן אקאדעמישע העברעישן אלס רעזולטאט פונעם געפעכט, האט זיך דער מוסד געטוישט דעם נאמען פון טעכניקום האט די הנהלה אַן ל "טצו נוצן קעם מער העברעיש קלינגעדיגן ווארט "דניאָן", א"ון שפּעטער באשלאסן די טעכניאן.
פרי 20 יאָרהונדערט האט מען אויפגעשטעלטידמ די ערשטע באַן סטאַנציע אין חיפה, וואהאט געדינט אלס אן ענד סטאנציע צום טאל באן רעלסן, די רעלסן האבן געפירט פון חיפה אריבער צום יזרעאל און ירדן טאל צום עבר הירדן, וואו עס האט זיך פארבינדן צום כידזשאזער באן ליניע, וואס געפונט זיך היינט אין סאאודי אראביערידאן אונטערן פירערשאפט פונעם אטאמאנישן סולטאן, דאס האט צוגעהאלפן אין חיפה'ס ווערן א צענטראלע פארט און אנטוויקלונג אינעם תקופה פון ערב דעם ערשטן וועלט מלחמה.פה.
פארן ערשטן וועלט קריג האבן געלעבט אין חיפה, אומגעפער 20,000 אייוואוינער, און איז דעמאלסט געווען די פערטע גרעסטע שטאָט אין דעם לאַנד.
בילדונג
חיפה קענען ווערן געפונען אין אַ מישן פון באַקאַנט שולן (שטאַט, שטאַט רעליגיעז, ספּעציעל בילדונג), שולן פון פריי ערציאונג באַוועגונג (דערקענען בילדונג), פּריוואַט שולן, נאַנפּראַפאַט אָרגאַנאַזיישאַנז צו העכערן וויסן, און אנדערע פּאָטער אינסטיטוציעס. צווישן שולן זענען גרויס חיפה העברעאיש רילי שולע, וואָס אַמאָל געבילדעט עליט ידף (מיליטעריש באָרדינג שול ביי אים), און די לעאָ באַעקק בילדונג צענטראַל, די מאָוועמענט פאַר פּראַגרעסיוו אידישקייט.
אין 1912 איז געגרינדעט געווארן דער טעכנאלאגישער אוניווערסיטעט אין חיפה, "טעכניקום", וואָס איז געווען דער ערשטער אוניווערסיטעט אין ארץ ישראל. זיין נאָמען איז שפּעטער געביטן צו די טעכניאָן, און איז פאָוקאַסט פון זיין אנהייב אין אינזשעניריע און וויסנשאַפט. זינט זיין פאַרלייגן, דער חיפה טעכניאָן פּראָמאָטעד ווי איינער פון די בוילעט סענטערס פון העכער בילדונג אין ישראל. אין 1969 איז געגרינדעט אין די פאַקולטעט פון מעדיצין אין 1971 באשטעטיקט זיין אַקסעפּטאַנס דורך די פּראָגראַם פיייקייט ביי די טעכניאן, לויף געענדיגט אין 1973.
אין די 60ער יארן פון דעם 20סטן יאָרהונדערט עס איז באַשלאָסן צו פאַרלייגן אַ אוניווערסיטעט וואָס וועט האַנדלען מיט דער געזעלשאַפטלעך חכמות און כיומאַניטיז, איז דער אוניווערסיטעט פון חיפה. 30 יאר שפּעטער זענען אויך אוניווערסיטעט דעפּאַרטמענטן און פאַקולטעטן פון געזעץ, געזעלשאַפט אַדמיניסטראַציע, וואוילשטאנד, ערציאונג, קאָמפּיוטער וויסנשאַפט און וויסנשאַפט בילדונג און לערנען, און אויך בודק געווען די מעגליכקייט פון גרינדן צוויי מעדיציניש שולע אין חיפה. אשכול טורעם, וואָס הייזער אָפאַסאַז פון דעם אוניווערסיטעט, איז געווען ביז 2002 דער העכסטער בנין אין חיפה. עס איז דיזיינד דורך אָסקאַר ניעמייער, וואס אויך דיזיינד די אמעריקאנער נאַטיאָנס בנין אין ניו יארק.
אין 2008, האבן געלערנט אין חיפה אוניווערסיטעט 17,000 סטודענטן, טעכניאן און בערך 11,500. די שטאָט האט אויך אַ צווייג פון דעם אפענעם אוניווערסיטעט וואָס איז ליגן אויף די נחלה און עטליכע אנדערע העכער ערציאונג אינסטיטוציעס, אַריינגערעכנט די אַקאַדאַמי פון דיזיין און בילדונג וויזאָ חיפה, וואו זיי געלערנט אין 2008 וועגן 850 סטודענטן, גארדאן קאַלידזש, וואו זיי געלערנט אַז יאָר וועגן 1,700 סטודענטן, אַראַביש קאַלידזש פאַר בילדונג, ווי 2000 סטודענטן, קאַלידזש טילטן פּלאַן-כּמעט 1,000, און קאַראַמעל אַקאַדעמיק צענטראַל מיט כמעט 1,000 סטודענטן. נאָר לערן אין יעדער יאָר איבער 30,000 סטודענטן.
רעפערענצן
| וויקימעדיע פונדאציע פּראיעקטן |
|---|
 בילדער און מידיע אויף וויקימעדיע קאמאנס: חיפה |
 חיפה דיסטריקט
| ||
|---|---|---|
| גראפנשאפטן |  | |
| שטעט | אום על פאכעם · אור עקיבא · באקא על-גארביע · חדרה · חיפה · טירת כרמל · נשר · קרית אתא · קרית ביאליק · קרית ים · קרית מוצקין | |
| לאקאלע ראטן | בנימינה-גבעת עדה · בסמ"ה · ג'סר א-זרקא · ג'ת · דלית אל-כרמל · זכרון יעקב · כפר קרע · מעלה עירון · עספיא · ערערה · פוריידיס · פרדס חנה-כרכור · קציר-חריש · קרית טבעון · רכסים | |
| ראיאנראטן | ||
| אום על פאכעם | אופקים | אור יהודה | אור עקיבא | אילת | אלעד | אריאל | אשדוד | אשקלון | באקא-דזשאט | באר שבע | בית שאן | בית שמש | ביתר עילית | בני ברק | בת ים | גבעת שמואל | גבעתיים | דימונה | הוד השרון | הרצליה | חדרה | חולון | חיפה | טבריה | טייבה | טירא | טירת כרמל | טמרה | יבנה | יהוד-מונוסון | יקנעם עילית | ירושלים | כפר יונה | כפר סבא | כפר קאסם | כרמיאל | לוד | מגדל העמק | מודיעין | מודיעין עילית | מעלה אדומים | מעלות-תרשיחא | נהריה | נוף הגליל | נס ציונה | נצרת | נשר | נתיבות | נתניה | סחנין | עיר הכרמל | עכו | עפולה | ערד | פתח תקוה | צפת | קאלאנסאווע | קרית אונו | קרית אתא | קרית ביאליק | קרית גת | קרית ים | קרית מוצקין | קרית מלאכי | קרית שמונה | ראש העין | ראשון לציון | רהט | רחובות | רמלה | רמת גן | רמת השרון | רעננה | שגור | שדרות | שפרעם | תל אביב-יפו |
|
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!