מתנות לאביונים

מתנות לאביונים איז איינע פון ​​די מצוות פון פורים, און איז א פליכט סיי אויף מענער און סיי אויף פרויען. די מצוה איז צו געבן "מתנות" אום פורים פאר כאטש צוויי ארעמעלייט, צום ווייניגסטנס איין מתנה פאר יעדן פון די צוויי באזונדער. וועגן דעם שיעור וויפיל מ'דארף געבן, זענען פארהאן עטליכע מיינונגען.

צדקה פושקעס פאר מתנות לאביונים

מקור פון דער מצוה

דער מקור פון דער מצוה איז אין מגילת אסתר, אזויווי ס'ווערט געברענגט אינעם בריוו וואס מרדכי הצדיק האט געשריבן צו די אידישע איינוואוינער אין אלע לענדער וואס זענען אונטערטעניגט אונטערן קעניג אחשוורוש:

וַיִּכְתֹּב מָרְדֳּכַי אֶת הַדְּבָרִים הָאֵלֶּה, וַיִּשְׁלַח סְפָרִים אֶל כָּל הַיְּהוּדִים אֲשֶׁר בְּכָל מְדִינוֹת הַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ, הַקְּרוֹבִים וְהָרְחוֹקִים. לְקַיֵּם עֲלֵיהֶם לִהְיוֹת עֹשִׂים אֵת יוֹם אַרְבָּעָה עָשָׂר לְחֹדֶשׁ אֲדָר וְאֵת יוֹם חֲמִשָּׁה עָשָׂר בּוֹ, בְּכָל שָׁנָה וְשָׁנָה. כַּיָּמִים אֲשֶׁר נָחוּ בָהֶם הַיְּהוּדִים מֵאוֹיְבֵיהֶם, וְהַחֹדֶשׁ אֲשֶׁר נֶהְפַּךְ לָהֶם מִיָּגוֹן לְשִׂמְחָה וּמֵאֵבֶל לְיוֹם טוֹב, לַעֲשׂוֹת אוֹתָם יְמֵי מִשְׁתֶּה וְשִׂמְחָה וּמִשְׁלוֹחַ מָנוֹת אִישׁ לְרֵעֵהוּ וּמַתָּנוֹת לָאֶבְיוֹנִים.

— אסתר ט, כ–כג

ווי עס ווערט געשילדערט אין די פסוקים פון דער מגילה, איז דער יום טוב פורים אפגעצייכנט געווארן אינעם ערשטן יאר פון דער פאסירונג, דורך ספאנטאנישע פייערונגען נאכן געווינס פון די אידן אין דער שטאט שושן און אין אלע אנדערע שטעט פון דער פערסישער אימפעריע. שפעטער, האבן מרדכי הצדיק און אסתר המלכה געבעטן פון די סנהדרין קובע צו זיין דעם פורים אלס א יערליכע פייערונג, און צוגעלייגט דערצו די מצוה פון געבן מתנות פאר די ארעמעלייט. אויף זייער בקשה, האבן די אנשי כנסת הגדולה טאקע מתקן געווען אלס חיוב די מצוה פון געבן "מתנות לאביונים".

דער טעם פון דער מצוה איז, ווייל די גזירה פון המן האט אריינגערעכנט אויך צו בארויבן דאס געלט פון אידן, דערפאר טוען מיר לויבן מיט דעם וואס מיר צייגן עשירות מיט אונזער פארמעגן און מיר פארטיילן עס פאר אנדערע. אדער ווייל המן האט געוואלט אויסטיילן צען טויזנט ככר פאר ארימעלייט, און דער באשעפער האט נישט געקוקט אויף זיין צדקה און אונז געראטעוועט.

לויט ווי עס שטייט אין ראשונים, איז דער ציל פון דער תקנה צו פארמערן שמחה, צו דערפרייען אויך די ארעמעלייט. טייל אחרונים לערנען אז דער עיקר ציל איז צוצושטעלן פאר די ארעמעלייט וואס פעלט זיי אויס פאר דער סעודת פורים.

לויט טייל מקורות, איז דאס געבן "מתנות לאביונים" א טייל פונעם אלגעמיינעם חיוב פון געבן צדקה, נאר די אנשי כנסת הגדולה האבן איינגעפירט צו געבן צדקה דווקא אין דעם טאג. לויט אנדערע איז עס נישט קיין דין פון צדקה, נאר א פרישער חיוב צו געבן מתנות, נישט אנדערש ווי משלוח מנות.

אירע הלכות

חז"ל זאגן אז די ארעמעלייט קוקן ארויס אויף מתנות לאביונים אין טאג וואס מען ליינט די מגילה. מתנות לאביונים פושקעס אויפן באלעמער אין שול נאך מגילה ליינען, פורים תשע"ב

די מתנות

אין גמרא ברענגט רב יוסף פון א ברייתא אז עס איז א פליכט צו שיקן צוויי מתנות פאר צוויי ארעמעלייט, ווייל ס'שטייט אין פסוק "מתנות" (וואס קלינגט אפ כאטש צוויי) "לאביונים" (וואס קלינגט אויך אפ כאטש צוויי). די אנגענומענע מיינונג איז אז מען דארף געבן איין מתנה פאר יעדן פון די צוויי ארעמעלייט, אבער לויט איין שיטה דארף מען געבן צוויי מתנות פאר יעדן פון די צוויי ארעמעלייט.

די מתנות קענען זיין פון געלט אדער עסנווארג. טייל לערנען אז דער עיקר מצוה איז מיט געלט; אנדערע נעמען אן אז דער חיוב איז צוצושטעלן עסנווארג, און מיט געלט איז מען נאר יוצא וויבאלד מען קען דערמיט קויפן צום עסן. מיט אנדערע ווערדפולע זאכן, ווי קליידונג, זענען דא וואס זאגן אז מ'איז נישט יוצא.

צווישן די פוסקים ווערט דיסקוטירט וואס איז די סומע געלט, אדער ווערד פון געלט, וואס א מענטש דארף געבן פאר מתנות לאביונים; טייל זאגן אז עס איז גענוג צו געבן איין "פרוטה" פאר יעדן פון די צוויי ארעמעלייט, וואס די פונקטליכע סומע פון א פרוטה אין היינטיגע וואלוטעס איז אלץ געוואנדן לויט דער יעצטיגער ווערד פון געלט. נאך א מיינונג איז אז מען דארף געבן פאר יעדן פון זיי גענוג צו קענען קויפן א סעודה, וואס אין דעם זענען אויך פארהאן עטליכע מיינונגען וויפיל דאס קומט אויס: טייל פוסקים שרייבן אז מען זאל געבן א סומע גענוג צו קויפן א שיעור פון דריי "כביצים" ברויט. רבי שלמה זלמן אויערבאך און רבי בן ציון אבא שאול האבן אין זייער צייט געשטעלט די סומע אויף צען שקל (דעמאלטס, בערך דריי דאלער), די ווערד פון א פארציע פאלאפל^{[מקור פארלאנגט]}; ווידעראום, רבי יוסף שלום אלישיב האט אין זיין צייט געשטעלט דעם שיעור אויף ווייניגסטנס פופציג שקל (דעמאלטס, בערך פופצן דאלער) און צוגעגעבן אז ווי מער איז אלץ בעסער, וויבאלד פופציג שקל האט נישט אזא חשיבות היינטיגע צייטן.

די אחרונים נעמען אן אז מ'קען נישט יוצא זיין דורך געבן א מתנה על מנת להחזיר, וויבאלד עס בלייבט גארנישט דערפון ביים ארעמאן.

רבי יוסף ענגיל קלערט אז די מתנה דארף זיין אויף אזא וועג וואס דער ארעמאן ווייסט ווען ער געבט עס, און נישט דורך מתן בסתר.

אויב דער ארעמאן איז נישט גרייט צו נעמען מתנות לאביונים, ער נעמט נאר אן דאס געשאנק אלס משלוח מנות, האט מען נישט יוצא געווען דערמיט דעם חיוב פון מתנות לאביונים.

די אביונים

די ראשונים טייטשן אז אן "אביון" איז איינער וואס פארמאגט גארנישט, ד.ה. ער איז מער פארארעמט פון א געווענליכער "עני", און לויט איינעם פון די אחרונים דארף מען אכטונג געבן צו געבן די מתנות דווקא פאר אזעלכע אביונים; אנדערע קריגן אבער און האלטן אז מען קען געבן אויך פאר געווענליכע ארעמעלייט.

דער רמב"ם פסק'נט:

ואין מדקדקין במעות פורים, אלא כל הפושט ידו ליטול, נותנין לו; ואין משנין מעות פורים לצדקה אחרת.

—
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק מגיל"ה, הלכות ב'–ט"ז

עס איז אנגענומען צווישן די פוסקים אז אויב האט מען געגעבן די צוויי מתנות פאר איין ארעמאן, אפילו אין צוויי באזונדערע נתינות, האט מען נישט יוצא געווען. אפילו ווען ער געבט פאר צוויי ארעמעלייט וועלכע לעבן פון איין קאסע, ווי מאן און ווייב אדער פאטער און זון, איז פארהאן א דעה אז עס רעכנט זיך נאר ווי איין מתנה; אנדערע קריגן אבער דערויף.

אויך ווען דער ארעמאן איז א קטן קען מען מיט אים יוצא זיין, פון ווען ער פארשטייט שוין אז מען געבט אים פורים געלט.

די צייט פון געבן

די צייט פון דער מצוה איז אינעם טאג ווען מען ליינט די מגילה, דעריבער ווען מען ליינט נישט די מגילה אין פורים, ווי אין פאל פון פורים משולש, איז די מצוה אויסצוטיילן די מתנות אין י"ד אדר - דער טאג ווען מען ליינט די מגילה, ווי חז"ל זאגן: ”מפני שעיניהם של עניים נשואות למקרא מגילה”.

ווי די אנדערע מצוות פון פורים, איז אויך דער צייט פאר מתנות לאביונים בייטאג און נישט ווען עס איז נאך נאכט. איבער די גענויע צייט זענען פארהאן עטליכע מנהגים: בעפאר'ן דאווענען; צווישן דאווענען און מגילה ליינען; נאך מגילה ליינען.

טייל זענען מהדר זיכער מאכן אז דאס געלט זאל שוין זיין ביי די ארעמעלייט אום פורים, און באגנוגענען זיך נישט מיטן אריבערפירן אין באנק.

אין פאל וואס איינער האט נישט באגעגנט קיין ארעמאן דורכאויס דעם גאנצן פורים, קען ער אפשיידן געלט פאר ארעמעלייט און עס איבערגעבן פאר נויטבאדערפטיגע נאך פורים.

אויב האט ער עס געגעבן בעפאר פורים, און דער ארעמאן האט עס שוין פארנוצט איידער פורים, האט ער זיכער נישט יוצא געווען. אויב דער ארעמאן האט באקומען דאס געלט איידער פורים, אבער ער האט עס געהיטן ביז פורים, איז פארהאן א דעה אז דער נותן האט יוצא געווען. אנדערע נעמען אן אז מ'קען בכל אופן נישט יוצא זיין די מצוה ווען עס ווערט געגעבן בעפאר פורים.

דער וואס געבט

עס איז אנגענומען צווישן די פוסקים אז אן ארעמאן, וואס ער באקומט אליין מתנות לאביונים, דארף אויך געבן דערפון פאר אנדערע ארעמעלייט.

א פרוי דארף אויך געבן מתנות לאביונים. דאס זעלבע מיט אן ערוואקסן קינד וואס לעבט פון זיין טאטן און ער האט נישט קיין אייגענע קאסע, דארף ער פארט געבן מתנות לאביונים.

איר חשיבות

דער רמב"ם שרייבט אז די מצוה איז דאס וויכטיגסטע פון אלע מצוות פון פורים:

מוטב לאדם להרבות במתנות אביונים, מלהרבות בסעודתו ובשלוח מנות לרעיו; שאין שם שמחה גדולה ומפוארה, אלא לשמח לב עניים ויתומים ואלמנות וגרים, שהמשמח לב האומללים האלו דומה לשכינה, שנאמר: 'לְהַחֲיוֹת רוּחַ שְׁפָלִים, וּלְהַחֲיוֹת לֵב נִדְכָּאִים'.

—
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק מגיל"ה, הלכות ב'–י"ז

טייל אחרונים באשטימען אז אויב האט ער נאר די מעגליכקייט צו מקיים זיין איין פון די צוויי מצוות, מתנות לאביונים אדער משלוח מנות, קומט מתנות לאביונים פריער; אנדערע קריגן דערויף, אז משלוח מנות איז ערשט.

א מענטש זאל פארמערן זיך צו פרייען און דערפרייען ארעמעלייט, ער זאל זיי טרייסטן און רעדן גוטס צו זיי, ווייל דאס איז די גאנצע שמחה.

זעט אויך

• מגילה ליינען
• משלוח מנות
• סעודת פורים

ליינט מער

• קיצור שולחן ערוך, סימן 142
• 
  פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:היברובוקס
  פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע משנה ברורה, חלק ו, סימן תרצ"ד, הלכות מתנות לאביונים

רעפערענצן

קלארשטעלונג: די אינפארמאציע אויף המכלול איז בלויז פאר בארייכערונג און זאל נישט געזען ווערן ווי א פסק הלכה.