אפיקומן

אפיקומן איז וויאזוי עס ווערט גערופן די מצה וואס ווערט געגעסן ביים ענדע פונעם סדר נאכט, ביי "צָפוּן", אלס זכר און אויפ'ן פלאץ פון די קרבן פסח.

דער אפיקומן איז א שטיקל פונעם מיטלסטן מצה פון די דריי מצות וואס ליגן אויפ'ן סדר טיש.

מען פירט זיך צו נוצן דערפאר די גרעסערע העלפט אפגעבראכן ביי "יַחַץ" פון די מיטלסטע פון די דריי מצות וואס ליגן אויפ'ן סדר טיש, און דאס באהאלטן ביז סוף סדר. ביי טייל אשכנז'ישע קהילות איז דער מנהג אז די קינדער גנב'ענען און באהאלטן דעם אפיקומן, און באקומען דערפאר א געשאנק. מען עסט די מצה אנגעלאנט, און דערנאך טאר מען נישט עסן.

אריגינעל איז דאס ווארט אפיקומן נישט א צונאמען פאר מצה, נאר עפעס וואס ווערט געטון נאכ'ן עסן. אמוראים קריגן זיך איבער איר מיינונג אין גמרא.

מקור פון דער מצוה

הונטערגרונט

אין משנה (פסחים י, ח) שטייט: "אין מפטירין אחר הפסח אפיקומן". דאס הייסט, מען זאל עסן דעם קרבן פסח ביים סוף פונעם נאכט, און נישט ענדיגן מיט "אפיקומן".

אמוראים אין די גמרא קריגן זיך, רב האלט אז דאס מיינט אז מען זאל נישט גיין עסן ביי א צווייטע חבורה פון קרבן פסח. ער טייטשט אפ דאס ווארט אפיקומן = "אפיקו מאני" - ארויסנעמען כלים, אז מען זאל נישט ארויסטראגן די געשיר פונעם הויז אין וועלכע ער געפונט זיך צו טראגן צו א צווייט הויז.

לויט שמואל איז דער באדייט אז מען זאל גארנישט עסן נאכ'ן עסן די קרבן פסח, אנדערש ווי דער שטייגער צו עסן "קינוח" (נאכשפייז) נאך א סעודה. ער ערקלערט דאס ווארט אפיקומן = "אפיקו מין" - ארויסברענגען מינים, אז מען זאל נישט ארויברענגען פארשידענע סארטן נאכשפייז נאכ'ן קרבן פסח.

דער מצה פאר אפיקומן

אין די ראשונים זענען פארהאן עטליכע שיטות איבער וואס עס איז דער מצוה פון עסן מצה פאר "אפיקומן":

• רש"י און דער רשב"ם האלטן אז דאס איז אויפ'ן פלאץ פון די מצה וואס מען האט געגעסן אינאיינעם מיט'ן קרבן פסח, און מען איז פונקט ווי דאן יוצא דערמיט דעם חיוב פון אכילת מצה.
• דער רא"ש האלט אז עס קומט אלס זכר צום קרבן פסח וואס מען האט געגעסן ביים סוף פונעם סעודה.
• תוספות און די ריטב"א זאגן אז די מצה פון אפיקומן קומט אויף צו ענדיגן די סעודה, אז דער טעם פון די מצה זאל פארבלייבן.

עסן און טרינקען נאכ'ן אפיקומן

לויט רב יהודה אין די שיטה פון שמואל, איז פונקט ווי ביי קרבן פסח אויך ביי מצה דא דער דין אז מען זאל נישט עסן נאכדעם: "אין מפטירין אחר המצה אפיקומן". מר זוטרא האלט אז שמואל האט געזאגט די הלכה נאר ביי קרבן פסח, אבער נאכ'ן מצה פון אפיקומן מעג מען יא עסן.

איבער די טעם פון שמואל ביי קרבן פסח און ביי מצה זענען פארהאן עטליכע ערקלערונגען:

• לויט'ן רמב"ם
  פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
  פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן משנה תורה לרמב"ם, הלכות {{{1}}}, פרק חמץ ומצ"ה, הלכות ח'–ט' איז עס כדי די טעם פון די מצוה קרבן און די מצה זאל זאל בלייבן אין מויל.
• טייל ראשונים ערקלערן אז דאס איז כדי צו זיכער מאכן אז מען איז מקיים די הלכה אז קרבן פסח ווערט געגעסן "על השובע" - ווען מען איז זאט, און דורכדעם וואס מען וועט נישט קענען עסן נאכדעם וועט מען עסן צו די זעט בעפאר.
• דער בעל המאור ערקלערט דער טעם וויבאלד אין די צייטן פון בית המקדש האט מען געדארפט אריבערגיין צו א צווייט פלאץ נאכ'ן עסן דעם קרבן פסח צו זאגן הלל. כדי דער מענטש זאל געדענקען צו זאגן הלל האט מען מתקן געווען אז מען זאל בלייבן מיט'ן טעם פון פסח אין מויל צו דערמאנען דעם מענטש אז ער דארף זאגן הלל.

אין שולחן ערוך ווערט גע'פסק'ענט ווי שמואל, אז מען טאר גארנישט עסן נאך די מצה פון אפיקומן.

אין שולחן ערוך און רמ"א שטייט אז מען זאל נישט טרינקען נאך די פיר כוסות נאר וואסער.

די שיעור פון אפיקומן

לויט די ראשונים, דארף מען עסן א כזית פונעם אפיקומן (אין וועלכע עס זענען פארהאן פארשידענע מיינונגען וויפיל עס איז, מיט מאָסן צווישן 7 קיוביק ס"מ ביז 50 קיוביק ס"מ), אזויווי אלע מצוות פון עסן, און אזוי ווערט גע'פסק'ענט אין שולחן ערוך. טראצדעם שרייבט דער מהרי"ל אז לכתחילה זאל מען עסן צוויי כזיתים, אז עס זאל זיין דערין דער שיעור פון אכילה צו ווערן זאט, און דער משנה ברורה זאגט מען זאל מחמיר זיין לכתחילה אויף צוויי כזיתים.

מען דארף עסן דעם מאָס אין די צייט-אפשניט וואס ווערט גערופן 'כדי אכילת פרס' (אין וועלכע עס זענען פארהאן מיינונגען צווישן 3 און 9 מינוט, ווי לאנג דער שיעור איז).

סוף זמן אכילת אפיקומן

סוף זמן אכילת אפיקומן
(הויפט מקורות)

מקרא	שמות יב, ח–יא
משנה	משנה, זבחים ה, ח
תלמוד בבלי	פסחים קכ, ב
משנה תורה	משנה תורה לרמב"ם, הלכות זמנים, פרק חמץ ומצ"ה, הלכות ו'–א'
שולחן ערוך	שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תע"ז
מקורות נוספים	שו"ת אבני נזר אורח חיים שפא

דער מחלוקת תנאים ביי קרבן פסח

ביי קרבן פסח איז דא א מחלוקת צווישן רבי עקיבא און רבי אלעזר בן עזריה. לויט רבי אלעזר בן עזריה איז דער צייט פון עסן די קרבן פסח נאר ביז חצות פונעם סדר נאכט, ווידער לויט רבי עקיבא איז דער צייט פון אכילת קרבן פסח מדאורייתא ביז'ן עלות השחר. לויט אביי איז מעגליך אז רבי עקיבא איז מודה אז מען דארף עסן די קרבן פסח פאר חצות הלילה, אבער נאר מדרבנן "להרחיק את האדם מן העבירה" - צו דערווייטערן דעם מענטש פון עובר זיין און עסן נאכ'ן עלות. אזוי פסק'נט אויך דער רמב"ם: ”כבר ביארנו בכמה מקומות שאין הפסח נאכל אלא עד חצות כדי להרחיק מן העבירה, ודין תורה שיאכל כל הלילה עד שיעלה עמוד השחר.”

ביי אכילת מצה

אין מסכת פסחים זאגט רבא אז לויט רבי אלעזר בן עזריה דארף מען אויך היינטיגע צייטן עסן די אכילת מצה פאר חצות, כאטש עס איז שוין נישטא קיין קרבן פסח.

הלכה למעשה

תוספות פסק'נט ווי רבי אלעזר בן עזריה, און איז חושש צו די ראשונים וואס האלטן אז מען איז יוצא די עיקר חיוב פון אכילת מצה מיט די אפיקומן, און דערפאר דארף מען ענדיגן אויך די אפיקומן פאר חצות. דאקעגן דער רמב"ם שרייבט אז מען קען יוצא זיין אכילת מצה די גאנצע נאכט, און ביי קרבן פסח פסק'נט ער אויך ווי רבי עקיבא אז די מצוה איז ביזן עלות, נאר חז"ל האבן פארלאנגט צו עסן איידער חצות צו דערווייטערן דעם מענטש פון אן עבירה. עס איז פארהאן א מיינונגס פארשידנהייט אין די שיטה פונעם רמב"ם: לויט'ן פרי חדש דארף מען אויך ביי אפיקומן לכתחילה עסן פאר חצות, פונקט ווי ביי קרבן פסח (מדרבנן), ווידער לויט רבינו מנוח איז דער גזירה נאר ביי קרבן פסח אויף וועלכע עס איז דא אן איסור כרת. דער רא"ש וואס האלט אז אפיקומן איז א זכר צום קרבן פסח זאגט אויך מען זאל עסן פאר חצות, אזויווי דער דין פון קרבן פסח, און קלערט אז אפילו לויט רבי עקיבא איז מעגליך מדרבנן אויך א חיוב צו עסן פאר חצות "להרחיק את האדם מן העבירה".

אין שולחן ערוך ווערט גע'פסק'נט: ”ויהא זהיר לאכלו קודם חצות”

חידוש פון אבני נזר

דער אבני נזר לערנט אז דער טעם פון רבי אלעזר בן עזריה אז מען דארף עסן די קרבן פסח און אפיקומן פאר חצות, איז צוליב וואס ער לערנט ארויס דעם דין פון פסוק וְעָבַרְתִּי בְאֶרֶץ מִצְרַיִם בַּלַּיְלָה הַזֶּה וואס דער אויבערשטער האט גע'הרג'עט די מצרי'שע בכורים ביי חצות, און דערפאר דארף מען עסן די קרבן פסח און אפיקומן ביי חצות. וויבאלד מען קען נישט קאנצענטרירן און עסן פונקט ביי חצות, דארף מען דאס עסן פאר חצות, און גארנישט עסן דערנאך, כדי די טעם זאל בלייבן אין מויל ביי חצות.

דערמיט איז ער מחדש, אז אויב האלט נאכנישט ביי צפון פאר חצות, קען ער דאן עסן די אפיקומן, און צואווארטן מיט'ן סעודה ביז חצות, און דאדורך יוצא זיין די שיטה פון רבי אלעזר בן עזריה, וויבאלד ביי חצות האט ער געהאט די טעם פון די מצה אין מויל. דאן, נאך חצות קען ער פארזעצן די סעודה און ווידער עסן אפיקומן, צו יוצא זיין די שיטה פון רבי עקיבא אז מען קען עסן ביז'ן עלות (און גארנישט עסן נאכ'ן צווייטן אפיקומן, ווייל לויט רבי עקיבא איז די ענין פון נישט עסן נישט פארבינדן מיט חצות).

גנב'ענען די אפיקומן

אין גמרא ווערט געברענגט א ברייתא:

תניא, רבי אליעזר אומר: חוטפין מצות בלילי פסחים, בשביל תינוקות שלא ישנו

— פסחים קט, א

דער רמב"ם לערנט אפ אז דאס מיינט כאפן די מצות פון איינעם צום צווייטן, צו ציען אינטערעסע ביי די קינדער אז זיי זאלן נישט איינשלאפן, אז מען זאל קענען מקיים זיין די "והגדת לבנך".

ביים יחץ, צוברעכט דער פירער פונעם סדר א מצה אז עס זאל זיין לחם עוני, ארעמע ברויט, און מען לייגט אוועק די גרעסערע העלפט פאר אפיקומן. ארום דעם שטיקל מצה האט זיך געשאפן דער מנהג אז די קינדער כאפן דאס אוועק, און ווען זיי ברענגען עס צוריק ביי צפון קריגן זיי א געשאנק אין אויסטויש פאר'ן צוריקברענגען.

כאטש היינט איז דער מנהג פארשפרייט ביי פילע געמיינדעס, איז עס אין די פארגאנגנהייט געווען איינגעפירט בלויז ביי א טייל אשכנז'ישע קהילות, און ביי די אנדערע טיילן פון כלל ישראל איז דאס בכלל נישט געווען באקאנט, און עס זענען אפילו אזעלכע וואס האבן געהאט טענות דערויף אז מען לערנט די קינדער צו גנב'ענען

זעט אויך

• אכילת מצה

ליינט מער

• אפיקומן אויף עולמות וועבזייטל
• 
  פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:אייוועלט
  סוג לא תואם [ 1 ] "פון אפיקומן 17005", אשכול אויף אייוועלט

רעפערענצן

חג הפסח

קלארשטעלונג: די אינפארמאציע אויף המכלול איז בלויז פאר בארייכערונג און זאל נישט געזען ווערן ווי א פסק הלכה.

טיילן פון דער ארטיקל זענען מעגליך איבערגעזעצט פון העברעאישער וויקיפעדיע
cc-by-sa 3.0 ערלויבעניש • אריגינעלער בלאט • ביישטייערער