1,047
רעדאגירונגען
←אין הלכה און מנהג: פארברייטערט
אין תקציר עריכה |
(←אין הלכה און מנהג: פארברייטערט) |
||
| שורה 14: | שורה 14: | ||
דאס זאגן פיוטים אלס ערזאץ אדער צוגאב צום אלגעמיינעם ליטורגיע האט אנטוויקלט חלוקי דעות צווישן די שטיצער און קעגנער דערפון דורכאויס די דורות. דער עיקר איבער די זייטיגע הלכות און בקשות מיט וואס די פיוטים זענען פול, און פארן זיך נישט צאם אלס טייל פונעם דאווענען. | דאס זאגן פיוטים אלס ערזאץ אדער צוגאב צום אלגעמיינעם ליטורגיע האט אנטוויקלט חלוקי דעות צווישן די שטיצער און קעגנער דערפון דורכאויס די דורות. דער עיקר איבער די זייטיגע הלכות און בקשות מיט וואס די פיוטים זענען פול, און פארן זיך נישט צאם אלס טייל פונעם דאווענען. | ||
די טענות זענען באזירט אויף די גמרא אין מסכת מגילה{{הערה|יז:}} אז די אכצן ברכות זענען באשטימט געווארן דורך הונדערט און צוואנציג זקנים צווישן זיי א צאל נביאים, און דער דין אז מען טאר נישט בעטן די אייגענע געברויכן דורכאויס די ערשטע דריי און לעצטע דריי ברכות{{הערה|ברכות לד.}}. אויף דעם באזיס שרייבט דער [[רבינו חננאל]] אז די חזנים וואס לאזן איבער דעם נוסח הברכה און זאגן קרובות ביי די ערשטע דריי ברכות טוען נישט ריכטיג. | די טענות זענען באזירט אויף די גמרא אין מסכת מגילה{{הערה|יז:}} אז די אכצן ברכות זענען באשטימט געווארן דורך הונדערט און צוואנציג זקנים צווישן זיי א צאל נביאים, און דער דין אז מען טאר נישט בעטן די אייגענע געברויכן דורכאויס די ערשטע דריי און לעצטע דריי ברכות{{הערה|ברכות לד.}}. אויף דעם באזיס שרייבט דער [[רבינו חננאל]] אז די חזנים וואס לאזן איבער דעם נוסח הברכה און זאגן קרובות ביי די ערשטע דריי ברכות טוען נישט ריכטיג. | ||
[[רבינו גרשום מאור הגולה]] מאכט דאס אבער אוועק אין א תשובה לגבי א חבר וואס האט אנגעוויזן נישט צו זאכן קיין קרובות אום ימים נוראים און ימים טובים, ציטירנדיג דעם לשון פון די גאונים אז פאר צרכי רבים מעג יא בעטן אויך אין די ערשטע ברכות, און אז אזוי לאנג ווי מען האלט זיך צום ענין פון די ברכה איז עס נישט קיין פראבלעם{{הערה|ציטירט אין שבלי הלקט סימן כח}}. אזוי שרייבן אויך די גאונים אין א תשובה צולייגנדיג אז אזוי איז דער מנהג אין אלע ערטער, און אין ארץ ישראל, און אין די צוויי ישיבות אין בבל{{הערה|{{אוצר החכמה|2=תשובות הגאונים|3=193468|מקום הוצאה=ניו-יארק|שנת הוצאה=תשנ"ה|מו"ל=אלעזר הורביץ|4=חלק ב' סימן פא, און סימן צט}}}}. און דאס זעלבע שרייבט רש"י אין א תשובה{{הערה|ספר הפרדס הגדול סימן קעג-קעד}}, און אזוי שטייט אויך אין תוספות{{הערה|תוספות ברכות לד, א ד"ה אל ישאל אדם צרכיו לא בג' ראשונות ולא בג' אחרונות; געברענגט אין רא"ש}}. | [[רבינו גרשום מאור הגולה]] מאכט דאס אבער אוועק אין א תשובה לגבי א חבר וואס האט אנגעוויזן נישט צו זאכן קיין קרובות אום ימים נוראים און ימים טובים, ציטירנדיג דעם לשון פון די גאונים אז פאר צרכי רבים מעג יא בעטן אויך אין די ערשטע ברכות, און אז אזוי לאנג ווי מען האלט זיך צום ענין פון די ברכה און מען פירט אויס "מעין החתימה סמוך לחתימה"{{הערה|פסחים קד א}} איז עס נישט קיין פראבלעם{{הערה|ציטירט אין שבלי הלקט סימן כח}}. אזוי שרייבן אויך די גאונים אין א תשובה צולייגנדיג אז אזוי איז דער מנהג אין אלע ערטער, און אין ארץ ישראל, און אין די צוויי ישיבות אין בבל{{הערה|{{אוצר החכמה|2=תשובות הגאונים|3=193468|מקום הוצאה=ניו-יארק|שנת הוצאה=תשנ"ה|מו"ל=אלעזר הורביץ|4=חלק ב' סימן פא, און סימן צט}}}}. און דאס זעלבע שרייבט רש"י אין א תשובה{{הערה|ספר הפרדס הגדול סימן קעג-קעד}}, און אזוי שטייט אויך אין תוספות{{הערה|תוספות ברכות לד, א ד"ה אל ישאל אדם צרכיו לא בג' ראשונות ולא בג' אחרונות; געברענגט אין רא"ש}}. | ||
אויך דער טור טראץ וואס פון די יוצרות אינערהאלב ברכת קריאת שמע איז ער נישט אזוי צופרידן{{הערה|טור אורח חיים סימן סח}}, אבער לגבי די קרובות פון שמונה עשרה ברענגט ער אראפ גלייכגילטיג די שיטת המתירים אן דערמאנען א חולק{{הערה|טור אורח חיים סימן קיב}}. דער [[בית יוסף]] פסק'עט אבער אין [[שולחן ערוך]] אז מען זאל נישט זאגן קיין פיוטים אדער קרובץ אינמיטן דאווענען. דער [[רמ"א]] רעאגירט אבער דערויף אז פארהאן וואס זענען דאס מתיר, וויבאלד עס איז צרכי רבים, און אז איבעראל פירט מען זיך טאקע דאס יא צו זאגן. אסאך אחרונים זענען מכריע אז ביי ברכת קריאת שמע זאל מען נישט זאגן קיין יוצרות, אבער ביי חזרת הש"ץ זאל מען יא זאגן{{הערה|שו"ת שער אפרים סימן יג; שולחן ערוך הרב סימן סח; ערוך השולחן סימן סח; און נאך}}. | אויך דער טור טראץ וואס פון די יוצרות אינערהאלב ברכת קריאת שמע איז ער נישט אזוי צופרידן{{הערה|טור אורח חיים סימן סח}}, אבער לגבי די קרובות פון שמונה עשרה ברענגט ער אראפ גלייכגילטיג די שיטת המתירים אן דערמאנען א חולק{{הערה|טור אורח חיים סימן קיב}}. דער [[בית יוסף]] פסק'עט אבער אין [[שולחן ערוך]] אז מען זאל נישט זאגן קיין פיוטים אדער קרובץ אינמיטן דאווענען. דער [[רמ"א]] רעאגירט אבער דערויף אז פארהאן וואס זענען דאס מתיר, וויבאלד עס איז צרכי רבים, און אז איבעראל פירט מען זיך טאקע דאס יא צו זאגן. אסאך אחרונים זענען מכריע אז ביי ברכת קריאת שמע זאל מען נישט זאגן קיין יוצרות, אבער ביי חזרת הש"ץ זאל מען יא זאגן{{הערה|שו"ת שער אפרים סימן יג; שולחן ערוך הרב סימן סח; ערוך השולחן סימן סח; און נאך}}. | ||
| שורה 25: | שורה 25: | ||
דער קב הישר שרייבט: "עס זאל נישט זיין גרינג אין דיינע אויגן דאס זאגן די פיוטים פון קרוב"ץ, עס איז א חיוב אויף יעדן מענטש צו זאגן די פיוטים מיט שמחה און מיט כוונת הלב און מיט א קלארע שטימע, וויבלאלד אין יעדן פיוט זענען פארהאן ווינדערליכע סודות, און די פיוטים זאלן נישט זיין צולאסט, וויל זיי זענען נתחבר געווען אויף די עצה פון די מלאכי מעלה וואס האבן זיך אנטפלעקט צו רבי אלעזר הקלירי, וואס ער האט מסדר געווען די פיוטים לויט די סדר פון א"ב ג"ד און תשר"ק ווייל אזוי זינגט מען און לויבט מען אין הימל. און עס איז דא א קבלה פון די זקינים און חסידים אז ווער עס פארנאכלעסיגט אין זאגן די קרוב"ץ און זאגט אז עס נישט קיין חיוב, איז נישט מאריך ימים ח"ו, וויבאלד אלע אינדעווידועלן וואס האבן פארפאסט די פיוטים זענען געווען גדולי הדור און אנשי מעשה וואס איז פאר זיי געטון געווארן א צאל ניסים בי זייער לעבן און נאך זייער הסתלקות". ער פירט אויס אז מען זאל אינזין האבן די נעמען פון די מחברים וואס זענען מרוומז אין די פיוטים, וויבאלד זיי האבן א נחת רוח דערפון{{הערה|פרק פו}}. | דער קב הישר שרייבט: "עס זאל נישט זיין גרינג אין דיינע אויגן דאס זאגן די פיוטים פון קרוב"ץ, עס איז א חיוב אויף יעדן מענטש צו זאגן די פיוטים מיט שמחה און מיט כוונת הלב און מיט א קלארע שטימע, וויבלאלד אין יעדן פיוט זענען פארהאן ווינדערליכע סודות, און די פיוטים זאלן נישט זיין צולאסט, וויל זיי זענען נתחבר געווען אויף די עצה פון די מלאכי מעלה וואס האבן זיך אנטפלעקט צו רבי אלעזר הקלירי, וואס ער האט מסדר געווען די פיוטים לויט די סדר פון א"ב ג"ד און תשר"ק ווייל אזוי זינגט מען און לויבט מען אין הימל. און עס איז דא א קבלה פון די זקינים און חסידים אז ווער עס פארנאכלעסיגט אין זאגן די קרוב"ץ און זאגט אז עס נישט קיין חיוב, איז נישט מאריך ימים ח"ו, וויבאלד אלע אינדעווידועלן וואס האבן פארפאסט די פיוטים זענען געווען גדולי הדור און אנשי מעשה וואס איז פאר זיי געטון געווארן א צאל ניסים בי זייער לעבן און נאך זייער הסתלקות". ער פירט אויס אז מען זאל אינזין האבן די נעמען פון די מחברים וואס זענען מרוומז אין די פיוטים, וויבאלד זיי האבן א נחת רוח דערפון{{הערה|פרק פו}}. | ||
צוליב די חילוקי דיעות איבער מפסיק זיין מיט פיוטים, האט מען איינגעפירט צו אנהייבן מיט א "רשות", {{ציטוטון|מסוד חכמים ונבונים, ומלמד דעת מבינים, אפתחה פי...}}, צו צייגן אז מען טוט דאס על דעת פון די חכמים ונבונים וואס האבן אזוי מתקן געווען. טייל זאגן אז דער ריכטיגער גירסא איז "מיסוד חכמים"{{הערה|סידור אוצר התפילות}}. | |||
==סארטן קרובות== | ==סארטן קרובות== | ||
צווישן די קרובות-סעריעס זענען פארהאן בעיקר צוויי סארטן. פיוטים באשטימט פאר די ערשטע דריי ברכות פון די חזרת הש"ץ אין וועלכע מ'האט געזאגט [[קדושה]], ד.ה. די הויכע שמונה עשרה פון שחרית אום שבת און יום טוב, באזירט אויפ'ן מנהג אין ארץ ישראל צו זאגן קדושה בלויז דאן{{הערה|געברענגט אין תוספות {{בבלי|סנהדרין|לז|ב}} ד"ה מכנף, אין נאמען פון תשובת הגאונים}} באצייכנט אלס '''קדושתא'''. ווידעראום א סעריע פון קורצע פיוטים צו זאגן ביי יעדן ברכה - א שטייגער ווי די מוסף פאר שבת שקלים און החודש, אדער די קרובץ לפורים, דאס ווערט גערופן לויט וויפיל ברכות עס איז דא אין שמו"ע; '''שבעתא''' אדער '''שמונה עשרה'''. אויך זענען פארהאן סליחות און קינות סעריעס וואס זענען געווען אויך א טייל פון א קרובות סעריע אויפ'ן גאנצן שמונה-עשרה, און בלויז ביי די ברכות פון סלח לנו אדער בונה ירושלים האט זיך עס פארצויגן צו א לענגערע סעריע פון צענדליגער פיוטים. | צווישן די קרובות-סעריעס זענען פארהאן בעיקר צוויי סארטן. פיוטים באשטימט פאר די ערשטע דריי ברכות פון די חזרת הש"ץ אין וועלכע מ'האט געזאגט [[קדושה]], ד.ה. די הויכע שמונה עשרה פון שחרית אום שבת און יום טוב, באזירט אויפ'ן מנהג אין ארץ ישראל צו זאגן קדושה בלויז דאן{{הערה|געברענגט אין תוספות {{בבלי|סנהדרין|לז|ב}} ד"ה מכנף, אין נאמען פון תשובת הגאונים}} באצייכנט אלס '''קדושתא'''. ווידעראום א סעריע פון קורצע פיוטים צו זאגן ביי יעדן ברכה - א שטייגער ווי די מוסף פאר שבת שקלים און החודש, אדער די קרובץ לפורים, דאס ווערט גערופן לויט וויפיל ברכות עס איז דא אין שמו"ע; '''שבעתא''' אדער '''שמונה עשרה'''. אויך זענען פארהאן סליחות און קינות סעריעס וואס זענען געווען אויך א טייל פון א קרובות סעריע אויפ'ן גאנצן שמונה-עשרה, און בלויז ביי די ברכות פון סלח לנו אדער בונה ירושלים האט זיך עס פארצויגן צו א לענגערע סעריע פון צענדליגער פיוטים. | ||