אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:די טיילונג אין אונגארישן אידנטום"

ביזן סוף פון דעם [[18טער י"ה|18טן יארהונדערט]] האבן די אידישע געמיינדעס אין [[אייראפע]] געהאט א ברייטע [[יוסטיץ|געריכטליכע]] [[אויטאנאמיע]], און די [[בית דין|בתי דין]] האבן געקענט די [[הלכה]] שטרענג ארויפצווינגען אויפן עולם. די מאדערניזירונג, [[אויפקלערונג]] און [[שטאט|ארבאניזאציע]] האבן די טראדיציאנעלע יידישע געזעלשאפט שארף אומגעוואנדלט, און געמאכט דעם וועג ברייט פאר א [[רעפארמער|רעפארם אין אידישקייט]]. קעגן די רעפארמיסטן, ווי ר' [[אהרן חורינער]], זענען געשטאנען דער [[חת"ם סופר]] און אנדערע רבנים, וואס האבן געזוכט דעם אלטן דרך צו אָפּהיטן ?אונע די בעפוגניסע? - צום ביישפיל, [[חרם]] - וואס די מלכות האט אוועקגענומען. די רעפארמער האבן זיי א א נאהמען געגעהבן "[[ארטאדאקסישע אידנטום|ארטאדאקסן]]".

גלייכצייטיק, זענען זיי אבער אויך געווען קעגן די ארטאדאקסן. אום ה'תרכ"ג, האט דער היסטאריקער און [[בייבל קריטיק|תנ"ך פארשער]] [[צבי הירש גרעץ]] באשטעטיקט וואס אין [[ישעיהו]] נ"ג האט דער נביא נישט געמיינט וואס א משיח וועט קומען, זאנדערן וואס עם ישראל וועט זיך אליין גואל זיין. אין דער גרויסע סקאנדאל וואס האט דעמעלט'ס פאסירט - א וויכטיגע מייל-שטיין וואס האט שארף אויסגעטיילט צווישן די השקפה פון די מאדערן ארטאדאקס און די פאזיטיוו-היסטארישע שולע פון ר' זכריה פרענקעל, דער פארלויפער פון קאנסערוואטיוו אידנטום - האבן לעף און די אנדערע נעאלאגן אינטערגעשטיצט גרעץ. זיי האבן געהאט א גרויסע השפעה אין מיטעל-אונגארן, וואו די קהילות, צום ביישפיל אין [[בודאפעשט|פעשט]] און [[סעגעד]], זענען געווען רעלאטיוו ניי און די מייסטע אידן זענען [[אסימילאציע|אסימילירט]] געווען אין די אונגארישע געזעלשאפט. אין די צפון פון די קעניגרייך, וואו די געמיינדעס זינד געווען א סאך עלטער, בלייבען די אידן פרום: אין [[אויבערלאנד]] - בורגנלאנד און מערב [[סלאוואקיי]] - די ארטיגע אידן האבן געשטאמט פון [[עסטרייך]] און [[מעהרן]] און זענען געווען רעלאטיוו מאדערן; אין [[אונטערלאנד]] (קארפאטורוס, צפון זיבנבערגן און מזרח סלאוואקיי) האבן די אידן געשטאמט פון [[גאליציע]], זיי זענען געווען ארעם, צוריקגעשטאנען און בעאיינפלוסט פון [[חסידות]]. די אויבערלענדישע רבנים האבן נישט געליעבט די חסידים; ר' ירמיהו לעוו, אבדק"ק אויהעל, האט זיי אפילו רודף געווען. אבער די ביידע גרופעס האבן געמוזט צוזאמענארבייטן קעגן די רעפארמער און נעאלאגן.