בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,363
רעדאגירונגען
אויסשטעל, רעדאגירונג
אין תקציר עריכה |
(אויסשטעל, רעדאגירונג) |
||
| שורה 24: | שורה 24: | ||
רבי ישראל'ס פאטער, [[נאג'ארה|רבי משה בן לוי נאג'ארה]], איז געבוירן געווארן אין [[סאלאניקי|סאַלאָניקי]], גריכנלאנד, און איז שפעטער אריבער מיט זיין משפחה קיין צפת, וואו ער איז געווארן פון די נאנטע תלמידים פונעם [[אר"י הקדוש]]{{הערה|{{שם הגדולים|סופרים|מ|קסא|מהר"ר משה נאג'ארה}}.}}. זיין פאטער איז שפעטער געווארן אן איינפלוסרייכער רב אין דמשק, וואו ער האט געדינט אלס דיין פאר צוואנציג יאר. זיין זיידע פון זיין מוטער'ס זייט, [[רבי ישראל די קוריאל]], איז געווען פון די גרויסע רבנים אין צפת, און איינער פון די פיר חכמים וואס האבן באקומען [[סמיכה]] פון [[מהר"י בירב]]. | רבי ישראל'ס פאטער, [[נאג'ארה|רבי משה בן לוי נאג'ארה]], איז געבוירן געווארן אין [[סאלאניקי|סאַלאָניקי]], גריכנלאנד, און איז שפעטער אריבער מיט זיין משפחה קיין צפת, וואו ער איז געווארן פון די נאנטע תלמידים פונעם [[אר"י הקדוש]]{{הערה|{{שם הגדולים|סופרים|מ|קסא|מהר"ר משה נאג'ארה}}.}}. זיין פאטער איז שפעטער געווארן אן איינפלוסרייכער רב אין דמשק, וואו ער האט געדינט אלס דיין פאר צוואנציג יאר. זיין זיידע פון זיין מוטער'ס זייט, [[רבי ישראל די קוריאל]], איז געווען פון די גרויסע רבנים אין צפת, און איינער פון די פיר חכמים וואס האבן באקומען [[סמיכה]] פון [[מהר"י בירב]]. | ||
ר' ישראל נאג'ארה האט געלערנט ביי זיין פאטער און ביי זיין זיידן אין צפת. אין קעגנזאץ צו זיין פאטער, האט ער נישט ארויסגעוויזן קיין אינטערעס צו חקירה{{הערה|[[#מלאכי|מלאכי, מקובלים]], 108.}} | ר' ישראל נאג'ארה האט געלערנט ביי זיין פאטער און ביי זיין זיידן אין צפת. אויפוואקסנדיג אין צפת איז ער געקומען אונטער דעם ברייטן השפעה פון קבלת האריז"ל. אין קעגנזאץ צו זיין פאטער, האט ער נישט ארויסגעוויזן קיין אינטערעס צו חקירה{{הערה|[[#מלאכי|מלאכי, מקובלים]], 108.}}. | ||
אין יאר של"א–של"ה איז ר' ישראל מיטגעפארן מיט זיין פאטער קיין קושטא צו דרוקן זיין פאטער'ס ספר "לקח טוב", און דארט האט ער צוגעגעבן א הקדמה-ליד צום ספר, וואס איז ווארשיינליך זיין ערשטער באקאנטער ליד{{הערה|[[#שארית|מבוא, שארית ישראל]], תשפ"ד, עמ' 22, הערה 2.}}. | אין יאר של"א–של"ה איז ר' ישראל מיטגעפארן מיט זיין פאטער קיין קושטא צו דרוקן זיין פאטער'ס ספר "לקח טוב", און דארט האט ער צוגעגעבן א הקדמה-ליד צום ספר, וואס איז ווארשיינליך זיין ערשטער באקאנטער ליד{{הערה|[[#שארית|מבוא, שארית ישראל]], תשפ"ד, עמ' 22, הערה 2.}}. | ||
אין זיינע יונגע יארן איז ער אריבער קיין דמשק מיט זיין פאטער רבי משה, וועלכער איז געווארן רב דארט, און ר' ישראל איז געווארן דער שליח ציבור אין דער שפאנישער קהילה דארטן. פאר א שטיק צייט האט ער ארומגעוואנדערט ביי קהילות אין דער אטאמאנישער אימפעריע, באזוכנדיג סאַלאָניקי, [[אלעפא|חלב]], בורסא, [[איסטאנבול|קושטא]], און [[עגיפטן|מצרים]]. אין בורסא האט ער געטראפן און ווארשיינליך געלערנט מיט דעם יונגן פייטן [[רבי יוסף גאנסו]]. דערנאך איז ער צוריקגעקומען קיין דמשק פאר א קורצער צייט, און שפעטער איז ער צוריק קיין צפת, וואו ער האט חתונה געהאט און עס איז אים געבוירן געווארן א טאכטער{{הערה|זעט [[#בניהו|בניהו, תש"נ]], רה–רז.}}. ער האט געלעבט אין דער צייט פונעם אר"י הקדוש און [[רבי יוסף קארו]]. | אין זיינע יונגע יארן איז ער אריבער קיין דמשק מיט זיין פאטער רבי משה, וועלכער איז געווארן רב דארט, און ר' ישראל איז געווארן דער שליח ציבור אין דער שפאנישער קהילה דארטן. פאר א שטיק צייט האט ער ארומגעוואנדערט ביי קהילות אין דער אטאמאנישער אימפעריע, באזוכנדיג סאַלאָניקי, [[אלעפא|חלב]], בורסא, [[איסטאנבול|קושטא]], און [[עגיפטן|מצרים]]. אין בורסא האט ער געטראפן און ווארשיינליך געלערנט מיט דעם יונגן פייטן [[רבי יוסף גאנסו]]. דערנאך איז ער צוריקגעקומען קיין דמשק פאר א קורצער צייט, און שפעטער איז ער צוריק קיין צפת, וואו ער האט חתונה געהאט און עס איז אים געבוירן געווארן א טאכטער{{הערה|זעט [[#בניהו|בניהו, תש"נ]], רה–רז.}}. ער האט געלעבט אין דער צייט פונעם אר"י הקדוש און [[רבי יוסף קארו]]. | ||
נאך אן אטאקע אויף די אידן פון צפת דורך אן אראבישן שבט אין של"ט האבן די נאג'ארהס פארלאזט די שטאט. צוליב זיין פאטער'ס פּאזיציע אלס רב אין דמשק האט ר' ישראל זיך באזעצט אין [[זשובאר|דזשאָבאַר]], א פאָרשטאָט פון דמשק | נאך אן אטאקע אויף די אידן פון צפת דורך אן אראבישן שבט אין של"ט האבן די נאג'ארהס פארלאזט די שטאט. צוליב זיין פאטער'ס פּאזיציע אלס רב אין דמשק' האט ר' ישראל זיך באזעצט אין [[זשובאר|דזשאָבאַר]], א פאָרשטאָט פון דמשק. דארט האט ער געדינט אלס חזן, רב, סופר און סעקרעטאר פון דער קהילה, פאראנטווארטליך פאר'ן שרייבן די קהילה בריוו און קאמוניקירן מיט אנדערע קהילות. רבי ישראל האט דארט באנייט א מנהג גערופן "משמרת ערב ראש חודש", אין וועלכער מענטשן האבן זיך פארזאמלט אין שול א גאנצן טאג, געפאסט, געדאווענט, געלערנט, און געהערט דרשות פון אים{{הערה|נעם אשכולי, [https://www.makorrishon.co.il/opinion/715157/ סגנון שלא היה: כתביו של הרב המשורר הנועז מעזה] – מקור ראשון.}}. אין די דרשות האט ער געוועבט די יסודות פון חז"ל אויף מוסר און מידות טובות, און אפט באטאנט די וויכטיגקייט פון צדקה, קעגנזייטיגע פינאנציעלע שטיצע, און גמילות חסדים, ווי ביקור חולים, ניחום אבלים, און נאך{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://halakhaoftheday.org/2015/06/14/rabbi-israel-najara-and-the-jobar-synagogue/|שרייבער=Yosef Bitton|קעפל=Rabbi Israel Najara (1555-1625) and the Jobar Synagogue|זייטל=Halakha of the Day|דאטום=June 14, 2015}}|כיוון=שמאל}}. | ||
דאס לעבן פון רבי ישראל נאג'ארה איז נישט געווען לייכט. ער האט געליטן פון קינדער-פארלוסט, ארעמקייט, און רדיפות פון גדולים אין זיין תקופה, א שטייגער ווי [[רבי חיים וויטאל]]. זיין ערשטע ווייב איז אוועק יונג, און זיין איינציגע טאכטער פון דעם זיווג איז נפטר געווארן אין עלטער פון צען יאר. שפעטער האט ער ווידער חתונה געהאט, און געהאט עטליכע קינדער | דאס לעבן פון רבי ישראל נאג'ארה איז נישט געווען לייכט. ער האט געליטן פון קינדער-פארלוסט, ארעמקייט, און רדיפות פון גדולים אין זיין תקופה, א שטייגער ווי [[רבי חיים וויטאל]]. זיין ערשטע ווייב איז אוועק יונג, און זיין איינציגע טאכטער פון דעם זיווג איז נפטר געווארן אין עלטער פון צען יאר. דאס איז אפגעשפיגלט אין א קינה וואס ער האט פארפאסט{{הערה|{{היברובוקס|2=מימי ישראל|3=45788|page=328|עמ=דף קסו ע"ב–קסז ע"א|4=שיר ח'}}.}}. שפעטער האט ער ווידער חתונה געהאט, און געהאט עטליכע קינדער. איינער פון זיי, יעקב, איז געשטארבן פון [[פאקן|פּאָקן]] ביי די דריי יאר אלט, און רבי ישראל האט פארפאסט א קינה אים צו באוויינען{{הערה|{{היברובוקס|2=מימי ישראל|3=45788|page=329|עמ=דף קסז ע"א|4=שיר ט'}}.}}. | ||
אין | צוויי אנדערע זין, משה און לוי, געבוירן אין ר' ישראל'ס עלטערע יארן ווערן דערמאנט אין א קורצן ליד אין "שארית ישראל" און אין א תפילה פאר זיינע קינדער זאלן זיך צוריקקערן צו זייער ארט בשלום. לוי האט אליינס פארפאסט א צאל פיוטים{{הערה|שם=תרביץסד|{{צ-זשורנאל|טובה בארי|בן בלתי ידוע של ר' ישראל נג'ארה: ר' לוי בן ישראל ופיוטיו|תרביץ|סד(ב)|עמ=275–300|שנת הוצאה=טבת-אדר תשנ"ה|JSTOR=23600680}}.}}. משה איז גערופן געווארן אויף זיין בארימטן זיידן. רבי ישראל האט געווידמעט א הלכה'דיגע ווערק איבער שחיטה פאר משה, מיטן נאמען "שוחטי הילדים". ער האט אויך געשריבן צוויי לידער פאר משה, איינס ווען ער איז קראנק געווארן און איינס ווען ער האט חתונה געהאט{{הערה|{{צ-זשורנאל|טובה בארי|על ישראל נג'ארה וילדיו|תרביץ|ע (ג/ד)|עמ=559–567|שנת הוצאה=ניסן-אלול תשס"א|JSTOR=23601361}}}}. | ||
אין זיינע שפּעטערע יארן האט ער זיך באזעצט אין עזה און איז געווארן ראב"ד און רב פון דער קהילה. עזה איז אין יענע צייט באטראכט געווארן אלס שוואך אין רוחניות און תורה'דיגן גייסט{{הערה|זעט [[רבי יוסף טראני]], תשובות מהרי"ט, [https://www.sefaria.org/Teshuvot_Maharit%2C_I.47.5 ח"א, סי' מז סוף תשובה].}}. אין עזה האט ער אנטוויקלט א פריינדשאפט מיט [[רבי אברהם אזולאי]] וועלכע אין אין יאר שע"ט אהין אנטלאפן פון חברון און ירושלים. די קשר ווערט באוויזן דורך א קורצער ליד וואס ר' ישראל האט געשריבן לכבוד ר' אברהמ'ס ספר "אור החמה"{{הערה|{{צ-זשורנאל|דב זלוטניק|'אהבת הטוב והערב והמועיל': בכתבי ר' ישראל נאגארה ור' אברהם אזולאי|תרביץ|מד‎, חוברת א/ד‎ (תשרי-אלול תשל"ה)|עמ=182–188|JSTOR=23594970}}.}}. רבי ישראל נאג'ארה איז נפטר געווארן ארום ה'שפ"ח. זיין זון, רבי משה נאג'ארה, האט אים איבערגענומען אלס רב. | |||
פון | רבי ישראל האט געקענט עטליכע פרעמדע שפראכן, ווי עס איז קענטיג פון זיינע פיוטים וועלכע זענען געשריבן אין מעטערס פון פארשידענע [[לאדינא|לאַדינאָ]], טערקישע, און גריכישע לידער. ווי עס איז קענטיג פון זיינע ווערק איז ער געווען א למדן, און ער האט זיך געשריבן מיט פילע רבנים און פערזענליכקייטן פון זיינע צייט, אריינגערעכנט [[רבי בצלאל אשכנזי]], [[רבי יום טוב צהלון]], משה חמון, און מנחם חפץ{{הערה|{{אנצ יהודית|11301-najara-najar-nijar-nagar-nagara|Najara}}}}. עס זענען פארהאן גאסן אין פארשידענע שטעט אין ארץ ישראל וואס טראגן זיין נאמען, אריינגערעכנט ירושלים, תל אביב, חולון, רעננה און רחובות. | ||
רבי ישראל | רבי ישראל'ס אריבערציען זיך קיין עזה אין זיינע לעצטע יארן האט אויסגעשטעלט זיינע אייניקלעך צו דער שבתאישער באוועגונג. זיין אייניקל, ר' יעקב בן משה, איז געווען אַן ענטוזיאסטישער שטיצער פון [[נתן העזתי]] און שבתי צבי. יעקב האט דאקומענטירט ש"ץ'ס מנהגים, אריינגערעכנט דאס זינגען ר' ישראל'ס פיוטים{{הערה|שם=תרביץסד}}{{הערה|שם=מבוא|טובה בארי, [https://www.nli.org.il/he/discover/music/jewish-music/piyut/articles/introductions/piyut/introduction-to-the-songs-of-rabbi-israel-najara מבוא לשירי ר' ישראל נג'ארה], אתר הפיוט והתפילה.}}. ער איז באשטימט געווארן אלס "כהן גדול" דורך שבתי צבי אין יאר תכ"ה{{הערה|[[#בניהו|בניהו, תש"נ]], ז' רטז.}}. יעקב נאג'ארה איז געבליבן געטריי צו שבתי צבי און אין יאר תל"א האט ער זיך גע'שמד'ט צו איסלאם, ווערנדיג א טייל פון די "[[דענמע]]"{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל שפירא|האם צה"ל הפגיז את צאצאי הפייטן והמקובל של עזה?!|haredim-news/israel-gaza-najara-jewish-roots|2025-06-08}}.}}. | ||
די שבתאים און פראנקיסטן האבן שטארק געשעצט ר' ישראל נאג'ארה; שבתי צבי אליין האט אזוי ליב געהאט איין פון זיינע לידער, "יגלה כבוד מלכותך", אז ער האט עס געמאכט פאר זיינס א הימנע{{הערה|{{אקדמיה|1=גרשם שלום|2=שיר של ישראל נג'ארה בפי השבתאים|3=44410441|5=אין Samuel Löwinger and Joseph Somogyi, eds., ''Ignace Goldziher Memorial Volume'', Part I (בודאפעסט: Globus, 1948), 41–44}}; {{צ-זשורנאל|אדוין סרוסי|'יגלה כבוד מלכותך': פיוט של ר' ישראל נג'ארה בפי השבתאים ולחניו|תרביץ|סב, חוברת ג (ניסן-סיוון תשנ"ג)|עמ=361–379|JSTOR=23598755}}.}}. | |||
עס איז אַן אלטע טראדיציע ביי יהודי עזה אז ער איז באגראבן אין דער שטאט, און עס איז דארט א מקום קדוש | ==קבורה== | ||
רבי ישראל איז באגראבן געווארן אין עזה, און זיין קבר איז געווען באקאנט אין דעם בית הקברות פון עזה. נאך דער סיני מלחמה זענען אידן געקומען צו באזוכן זיין קבר, אבער נאך דעם ווי עזה איז צוריקגעגעבן געווארן אונטער'ן עגיפטישן הערשאפט האבן די עגיפטער אויפגעאקערט דעם קבר. נאך דער זעקס-טאגיגער מלחמה איז זיין קבר-ארט נישט געווען באקאנט. עס איז געווען א שמועה אז מדינת ישראל ווייסט וועגן זיין קבר און קלויבט אויס עס צו פארהוילן. [[ישראל מאיר גבאי]] האט געזאגט אז עס געפינט זיך לעבן דער אלטער מעטשעט אין די סאַדזשאַאיאַ געגנט, וואס איז געווען דער אלטער בית החיים פון עזה. עס קען זיין אז איבערבלייבענישן פונעם בית הקברות עקזיסטירן, אבער דעם ארט פון דעם קבר אליין איז אומבאקאנט{{הערה|זעט {{פורום אהח|1=מקום קבורת רבי ישראל נג'ארה בעזה|2=56109}}.}}. | |||
עס איז אַן אלטע טראדיציע ביי יהודי עזה אז ער איז באגראבן אין דער שטאט, און עס איז דארט א מקום קדוש וואס די איינוואוינער רופן "קברים פון פרעמדע". צווישן די קברים, וואס זענען גענויגט צו ירושלים, געפינט זיך איין מצבה וואס די איינוואוינער האלטן פאר "א הייליגער וואס האט געהיילט קראנקע"{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל שפירא|הקבר של "הקדוש שריפא חולים" שנמצא בלב העיר עזה|haredim-news/s47z68|2023-11-16}}. זעט {{אוצר החכמה|יעקב סגל וצבי פרידמן|התורה והארץ|26105|page=388|קעפל=האומנם קבור ר' ישראל נג'ארה בלב העיר עזה?|באנד=ז: חבל עזה וגוש קטיף|מקום הוצאה=כפר דרום|שנת הוצאה=תשס"ה|עמ=389–395}}.}}. זיין קבר געפינט זיך לויט ישראל שפירא אין דעם הויף פון דער קאטוילישער קירכע נעבן דער אידישער געגנט ("חאראת אל יאהוד"){{הערה|{{ערוץ7|איציק ברנדויין|ההיסטוריון ישראל שפירא באולפן ערוץ 7: המסתורין סביב קברו של רבי ישראל נג'ארה בעזה|656097|דעצעמבער 18, 2024}}.}}. [[מנחם לייזער מאזעס]] האט דערציילט אז ארום תשכ"ט האט דער וויזשניצער רבי דער "[[רבי חיים מאיר האגער|אמרי חיים]]" באזוכט זיין קבר אין עזה און געזונגען זיין פיוט "קה רבון"{{הערה|{{JDN|יעקב אבוביץ|מרתק: כשהאדמו"ר ה'אמרי חיים' מויזניץ ביקר בעזה על קבר מחבר הפיוט|2058528|ד׳ במרחשוון ה׳תשפ״ד}}. זעט [https://tora-forum.co.il/threads/יום-פטירתו-של-רבי-ישראל-נגארה.53978/ יום פטירתו של רבי ישראל נג'ארה] אויף פורום לתורה.}}. | |||
עס איז דא איין מקור וואס זאגט אז ר' ישראל איז נפטר געווארן אין דמשק און זיין מצבה איז נעבן רבי חיים וויטאל'ס קבר{{הערה|[https://files.ybz.org.il/Digital+Books/she’erit_yisrael/she’erit_yisrael_chap.pdf#page=4 שארית ישראל, תשפ"ד, מבוא], ז' 25, הערה 23.}}. | עס איז דא איין מקור וואס זאגט אז ר' ישראל איז נפטר געווארן אין דמשק און זיין מצבה איז נעבן רבי חיים וויטאל'ס קבר{{הערה|[https://files.ybz.org.il/Digital+Books/she’erit_yisrael/she’erit_yisrael_chap.pdf#page=4 שארית ישראל, תשפ"ד, מבוא], ז' 25, הערה 23.}}. | ||
==זיינע ווערק== | ==זיינע ווערק== | ||
רבי ישראל נאג'ארה איז געווען גאר א פראדוקטיווער שרייבער און האט מחבר געווען ספרים אין פארשידענע געביטן; פירושים אויף תנ"ך, דרוש, און הלכה. אבער ער איז בעיקר בארימט צוליב זיין ריזיגער פאעטישער יצירה, און ער ווערט געזען אלס דער גרעסטער פייטן נאך דעם גירוש שפאניע. | |||
===פאעטישע זאמלונגען=== | ===פאעטישע זאמלונגען=== | ||
| שורה 91: | שורה 94: | ||
[[רבי שלום דובער שניאורסאהן|רבי שלום דובער שניאורסאן]] (רש"ב) פון חב"ד האט קאמפּאזירט א ניגון אויף ר' ישראל'ס "ידידי רועי מקימי", א פיוט וואס דרוקט אויס די בענקשאפט פון כלל ישראל אין גלות צו ג-ט און ענדיגט זיך מיט א בקשה אויף די בויאונג פונעם בית המקדש און ביאת המשיח{{הערה|[[:he:ידידי רועי מקימי|ידידי רועי מקימי]], אין העברעאישער המכלול; {{הפיוט והתפילה|96|ידידי רועי}}.}}. דער ניגון איז געזונגען געווארן מיט גרויסע רגש און טרערן דורך חסידים אין ליובאוויטש, בפרט נאך דער הסתלקות פון [[רבי שמואל שניאורסאהן|מהר"ש]]{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://chabadpedia.co.il/index.php/ניגון_ידידי_רועי_מקימי|קעפל=ניגון ידידי רועי מקימי|זייטל=חב"דפדיה}}.}}. | [[רבי שלום דובער שניאורסאהן|רבי שלום דובער שניאורסאן]] (רש"ב) פון חב"ד האט קאמפּאזירט א ניגון אויף ר' ישראל'ס "ידידי רועי מקימי", א פיוט וואס דרוקט אויס די בענקשאפט פון כלל ישראל אין גלות צו ג-ט און ענדיגט זיך מיט א בקשה אויף די בויאונג פונעם בית המקדש און ביאת המשיח{{הערה|[[:he:ידידי רועי מקימי|ידידי רועי מקימי]], אין העברעאישער המכלול; {{הפיוט והתפילה|96|ידידי רועי}}.}}. דער ניגון איז געזונגען געווארן מיט גרויסע רגש און טרערן דורך חסידים אין ליובאוויטש, בפרט נאך דער הסתלקות פון [[רבי שמואל שניאורסאהן|מהר"ש]]{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://chabadpedia.co.il/index.php/ניגון_ידידי_רועי_מקימי|קעפל=ניגון ידידי רועי מקימי|זייטל=חב"דפדיה}}.}}. | ||
==קריטיק== | ==קריטיק== | ||