בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(←היסטאריע: ע"פ מצבת קודש) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 24: | שורה 24: | ||
א [[כאלערע|כאָלערע]] עפּידעמיע אין 1830–1832 (תקצ"א–תקצ"ב) האט אויך געהאט א שווערן אפעקט אויף דער אידישער קהילה, וואס האט געפירט צו א רעדוקציע אין דער צאל איינוואוינער{{הערה|Vogel, C. G. (2020). Mattersdorf, [https://carolegvogel.com/wp-content/uploads/2020/09/Mattersdorf-Article-With-Edits-2.pdf Hungary During Cholera, 1831–1832, And the 1836 Jewish Census Created in Its Wake]. ''Avotaynu, XXXVI''(2)|כיוון=שמאל}}. אין תר"ח האבן געוואוינט אין דער שטאט 1,500 אידן (א דריטל פון דער גאנצער באפעלקערונג). | א [[כאלערע|כאָלערע]] עפּידעמיע אין 1830–1832 (תקצ"א–תקצ"ב) האט אויך געהאט א שווערן אפעקט אויף דער אידישער קהילה, וואס האט געפירט צו א רעדוקציע אין דער צאל איינוואוינער{{הערה|Vogel, C. G. (2020). Mattersdorf, [https://carolegvogel.com/wp-content/uploads/2020/09/Mattersdorf-Article-With-Edits-2.pdf Hungary During Cholera, 1831–1832, And the 1836 Jewish Census Created in Its Wake]. ''Avotaynu, XXXVI''(2)|כיוון=שמאל}}. אין תר"ח האבן געוואוינט אין דער שטאט 1,500 אידן (א דריטל פון דער גאנצער באפעלקערונג). | ||
די הונדערטער-יאריגע אויטאנאמיע האט געשאפן א שטארקע קהל'ישע רעגירונג, וואס האט רעגולירט נישט נאר רעליגיעזע ענינים, נאר אויך עקאנאמישע און געזעלשאפטליכע ענינים. צווישן די | די הונדערטער-יאריגע אויטאנאמיע האט געשאפן א שטארקע קהל'ישע רעגירונג, וואס האט רעגולירט נישט נאר רעליגיעזע ענינים, נאר אויך עקאנאמישע און געזעלשאפטליכע ענינים. | ||
די מאטערסדארפער ישיבה איז געווען בארימט און געצויגן תלמידים פון גאנץ אייראפּע. | |||
מאטערסדארף האט געהאט אירע אייגנארטיגע מנהגים. אין טאג פון א ברית איז מען אויפגעשטאנען פריער, און די מוהל, סנדק, און אבי הבן האבן אנגעטון א קיטל צום ברית{{הערה|שמואל בדורו, געברענגט אין א [https://www.divreitorahofvien.com/uploads/4/6/2/7/462798/הליכות_ושיחות_קודש_פרשת_ויצא_תשעה_(1).#page=7pdf שמועס פון וויענער רב, ג' ויצא תשע"ה], מיט א טעם פון רבי ישכר דוב פון בעלזא.}}. רבי שמעון סופר דרוקט זיך אויס אז "אלע מנהגי ק"ק מאטערסדארף זענען לויט ותיקין קדושי עליונים הגאון בעל פנים מאירות, והגאון המקובל איש אלקים מורינו רבי גרשון חיות זצ"ל, והגאון המקובל האלקי מורינו רבי ליב בן הגאון רבי שמואל חיים ישעי' זצ"ל, והגאון הקדוש המקובל מורינו רבי בער חסיד זצ"ל, בנו של הגאון מוהר"ש חסיד בעל המחבר ספר תוספות חדשים על גליון המשניות, ואאמ"ו מאור הגולה זצ"ל זכותם יגן עלינו"{{הערה|{{היברובוקס|רבי שמעון סופר|מכתב סופר|1039|page=175|באנד=ב|לינק טעקסט=יו"ד סי' כח}}, אין א בריוו צו [[רבי יהודה לייב אייגער]]}}. | |||
די שפראך וואס די אידן פון מאטערסדארף האבן גערעדט איז געווען אידיש, און זיי האבן גענוצט אידישע נעמען. מיט דער צייט האבן די מאטערסדארפער אידן אנגעהויבן רעדן דייטש אין שטוב אבער האבן געהאלטן די באנוץ פון אידישע נעמען ווייט אין דעם 19טן יארהונדערט אריין{{הערה|1=זעט: ד. סטאלעק, "מאַטעריאַלן צום בורגנלענדער יידיש" אין [https://dn720203.ca.archive.org/0/items/nybc213656/nybc213656.pdf#page=149 פילאָלאָגישע שריפטן, באַנד 2], ווילנער פאַרלאַג פון ב. קלעצקין, 1928 זז' 265–279}}. | |||
די זעלבסטשטענדיגע אידישע קהילה איז ערשט אין מערץ 1902 (תרמ"ב) צוזאמענגעשטעלט געווארן מיט דער גוי'אישע מאַרק געמיינדע. אבער, די אידישע פייערלעשער האט געהאלטן איר אויטאנאמיע און איז געווען מער עפעקטיוו ווי די קריסטליכע פייערלעשער פון דער שטאט. | |||
פון דאן איז די צאל אידן געשרינקען צוליב עמיגראציע צו גרעסערע שטעט; אין 1902 זענען זיי געפאלן צו 752, און ביי די צייט פונעם אַנשלוס פון עסטרייך דורך דייטשלאנד (1938) צו 511. | |||
===רבנים=== | |||
צווישן די בארימטע רבנים וואס האבן געדינט אין דער קהילה זענען געווען: | |||
*רבי יהודה לייב פראנקפורטער (רב בערך ת"צ–תצ"ז) | *רבי יהודה לייב פראנקפורטער (רב בערך ת"צ–תצ"ז) | ||
*זיין זון רבי נתן נטע פראנקפורטער (תק"ו–תקכ"ח) | *זיין זון רבי נתן נטע פראנקפורטער (תק"ו–תקכ"ח) | ||
| שורה 32: | שורה 43: | ||
*[[רבי משה סופר]] (חתם סופר; תקנ"ח–תקס"ז) | *[[רבי משה סופר]] (חתם סופר; תקנ"ח–תקס"ז) | ||
*[[רבי צבי הירש חריף]] (תקס"ז–תק"ע) | *[[רבי צבי הירש חריף]] (תקס"ז–תק"ע) | ||
*רבי שמחה בונם גינז שלעזינגער (תק"ע–תקפ"ט) | *רבי שמחה בונם גינז שלעזינגער (תק"ע–תקפ"ט), ברודער פון [[רבי עקיבא אייגער]] | ||
*רבי מאיר פאפער (אלמאש; תקצ"א– | *רבי מאיר פאפער (אלמאש; תקצ"א– | ||
*[[רבי שמעון סופר]] (תר"ד–תר"כ) | *[[רבי שמעון סופר]] (תר"ד–תר"כ), זון פון חתם סופר | ||
*[[רבי שמואל עהרנפעלד]] (תרל"ז–תרמ"ג) | *[[רבי שמואל עהרנפעלד]] ("חתן סופר"; תרל"ז–תרמ"ג), אייניקל פון חתם סופר | ||
*זיין זון רבי שמחה בונם עהרנפעלד | |||
* זיין זון רבי שמואל עהרנפעלד, לעצטער רב פון מאַטערסדאָרף (תרפ"ו–תרצ"ח) און גרינדער פון [[קרית מאטערסדארף]] אין ירושלים. | |||
===חורבן=== | ===חורבן=== | ||
| שורה 61: | שורה 66: | ||
== באַוואוסטע פערזענליכקייטן == | == באַוואוסטע פערזענליכקייטן == | ||
*[[רבי שמחה בונם פון פשיסחא]], האט געלערנט אין מאטערסדארף ביי רבי ירמיה. | *[[רבי שמחה בונם פון פשיסחא]], האט געלערנט אין מאטערסדארף ביי רבי ירמיה. | ||
*ד"ר ריכאַרד בערשעלער (Richard Berczeller), אידישער דאקטער אין מאטערסדארף פאר דער צווייטער וועלט־מלחמה. א גאס אין מאטערסבורג איז גערופן געווארן נאך אים. | *ד"ר ריכאַרד בערשעלער (Richard Berczeller), אידישער דאקטער אין מאטערסדארף פאר דער צווייטער וועלט־מלחמה. א גאס אין מאטערסבורג איז גערופן געווארן נאך אים. | ||