אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "תשב"ץ קטן"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
וויזועלוויקיטעקסט
ק (החלפת טקסט – "רבי [[" ב־"[[רבי ")
ק ((diffedit))
 
(50 מיטלסטע ווערסיעס פון 7 באַניצער נישט געוויזן.)
שורה 1: שורה 1:
{{דעסקריפציע| הלכה ספר פון בעלי התוספות}}
{{ספר
{{ספר
| שם = תשב"ץ קטן
| שם = תשב"ץ קטן
| בילד = תשבץ קטן קרעמאנע.png
| כיתוב = שער בלאט פון קרעמאנער דרוק, שט"ז
| דורך = רבי שמשון בן צדוק
| דורך = רבי שמשון בן צדוק
| מקום הוצאה = [[קרמונה]]
| מקום הוצאה = [[קרעמאנע]]
| תאריך הוצאה = [[ה'שט"ז]]
| תאריך הוצאה = [[ה'שט"ז]]
| דאטום פון ערשטער אויסגאבע = [[ה'שט"ז]]
| דאטום פון ערשטער אויסגאבע = [[ה'שט"ז]]
| תאריך נאך אויסגאבעס = [[לבוב]] [[ה'תרי"ח]], [[ווארשא]] [[ה'תרל"ו]], און נאך
| תאריך נאך אויסגאבעס = [[לבוב]] [[ה'תרי"ח]], [[ווארשא]] [[ה'תרל"ו]], און נאך
| מספר כרכים = 1
| מספר כרכים = 1
| תאריך מהדורה מוערת = ורשה [[ה'תרס"א]], [[ירושלים]] [[ה'תשל"ד]], מהדורת שניאורסון - ירושלים [[ה'תשס"ה]], מהדורת [[מכון ירושלים]] - ירושלים [[ה'תשע"א]]
| תאריך מהדורה מוערת = ווארשע [[ה'תרס"א]], [[ירושלים]] [[ה'תשל"ד]], מהדורת שניאורסון - ירושלים [[ה'תשס"ה]], מהדורת [[מכון ירושלים]] - ירושלים [[ה'תשע"א]]
| כתבי יד = כתב יד ורשה 7/258, כתב יד קיימברידג' 1/800, כתב יד פריס 2/643, ועוד{{הערה|לרשימת כתבי יד נוספים ראו: {{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|בתוך '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 13–14||עמוד=10}}. בסך הכול מצויים כ-120 כתבי יד.}}
| כתבי יד = כתב יד ווארשע 7/258, כתב יד קעימברידזש 1/800, כתב יד פאריז 2/643, און נאך
| פרשנים = [[רבי משה בצלאל לוריא]], [[רבי ירוחם פישל פערלא]], און נאך
| פרשנים = [[רבי משה בצלאל לוריא]], [[רבי ירוחם פישל פערלא]], און נאך
}}
}}
'''תשב"ץ קטן''' (מיט'ן אריגינעלן נאמען: '''תשב"ץ''') איז א [[הלכה]]'דיגער חיבור פון רבי שמשון בן צדוק (בן [[המאה ה-13]], חי לקראת סוף תקופת [[בעלי התוספות]]), א תלמיד און משרת פונעם [[מהר"ם מרוטנבורג]], וואס האט געשריבן און רעדאגירט דעם ספר פון די פסקים און הנהגות פון זיין רבי'ן, בשעת דער מהר"ם איז געווען איינגעשפארט אין טורמע. דער חיבור איז פון די באקאנטסטע ספרים פון [[יהדות אשכנז|אשכנזישע]] [[פוסק]]ים, און ווערט אסאך געברענגט דורך די שפעטערדיגע פוסקים; עס איז אויך א באזע פאר אסאך הלכות אין [[שולחן ערוך]].
'''תשב"ץ קטן''' (אריגינעל: '''תשב"ץ''') איז א [[הלכה]]'דיגער חיבור פון [[רבי שמשון בן צדוק]] (געלעבט אין ענדע פון תקופת בעלי ה[[תוספות]], אנהייב אלף השישי), א תלמיד און גבאי פונעם [[מהר"ם מראטנבערג]], וועלכער האט געשריבן און רעדאגירט די פסקים און הנהגות פון זיין רבי'ן בשעת דער מהר"ם איז געווען איינגעשפארט אין טורמע. דער חיבור איז פון די באקאנטסטע ספרים פון די [[אשכנזים|אשכנז'ישע]] [[פוסק]]ים און ווערט אסאך געברענגט דורך שפעטערדיגע פוסקים; עס דינט אויך אלס מקור פאר אסאך הלכות אין [[שולחן ערוך]].


==נאמען==
==נאמען==
דער חיבור איז אריגינעל גערופן געווארן "תשב"ץ". דער נאמען איז [[ראשי תיבות]] פון "'''ת'''שובת '''ש'''משון '''ב'''ן '''צ'''דוק"{{הערה|[[רבי משה מטראני]], שו"ת '''המבי"ט''', חלק א', סימן ר"צ, על פי "כתיבה גסה אשכנזית" שבסוף העתק ספר התשב"ץ קטן.}}. דער נאמען "תשב"ץ" ערשיינט שוין אין די סימני הספר{{הערה|ראו סי' צ' וסי' של"ח.}}, און לויט עטליכע [[כתב יד (העתק)|מאנוסקריפטן]] פונעם חיבור - איז די נאמען "תשב"ץ" געגעבן געווארן דורך דער מהר"ם זעלבסט{{הערה|שם=אנגל10|{{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|בתוך '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 10||עמוד=7}}.}}.
אנדייטונגען צום נאמען פונעם ספר "תשב"ץ", ערשיינט שוין אינעם ספר אליין{{הערה|זע אין סי' צ' וסי' של"ח.}}, און לויט עטליכע מאנוסקריפטן פונעם חיבור, איז דער נאמען גאר געגעבן געווארן דורכ'ן מהר"ם זעלבסט{{הערה|שם=אנגל10|{{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|page=7|אין '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, זייט 10}}.}}. דער [[רבי משה מטראני|מבי"ט]] ברענגט אז דער חיבור הייסט "תשב"ץ", ווייל עס איז [[ראשי תיבות]] "'''ת'''שובת '''ש'''משון '''ב'''ן '''צ'''דוק"{{הערה|שם=מביט|[[רבי משה מטראני]], שו"ת '''המבי"ט''', חלק א', סימן ר"צ, פון א "כתיבה גסה אשכנזית" ביי דער ענדע פון א העתק פונעם תשב"ץ קטן.}}. עס ווערט גערופן "תשב"ץ קטן", כדי עס פונאנדערצושיידן פונעם "שו"ת תשב"ץ" פון [[רבי שמעון בן צמח דוראן]].
 
דער נאמען "תשב"ץ קטן" איז געאייגנט עס צו אפטיילן פונעם שו"ת תשב"ץ וואס איז געשריבן דורך [[רבי שמעון בן צמח דוראן]].


== מחבר ==
== מחבר ==
דער מחבר איז געווען א תלמיד מובהק פון דער מהר"ם מרוטנבורג, אבער דער אידענטיפיקאציע פון זיין נאמען איז נישט קלאר. פארהאן וואס האבן געשריבן אז זיין נאמען איז "שמשון"{{הערה|[[רבי משה מטראני]], שו"ת '''המבי"ט''', חלק א', סימן ר"צ, על פי "כתיבה גסה אשכנזית" שבסוף העתק ספר התשב"ץ קטן; [[החיד"א]], '''[[שם הגדולים]]''', אות ש', סעיף קפ"ז, בשם העתק כתב יד של התשב"ץ ובשם [[רבי אברהם זכות]] בספרו [[ספר יוחסין השלם]].}}, פארהאן וואס שרייבן אז זיין נאמען איז "שמואל"{{הערה|זעט: שער מהדורת הספר [[תשב"ץ קטן]], קרמונה שט"ז; [[רבי משה מאט]], '''[[מטה משה (ספר)|מטה משה]]''', סימן ר"ע; [[רבי דוד קונפורטי]], '''קורא הדורות''', דף כ"ד.}}, און אנדערע שרייבן אז זיין נאמען איז "שמעון"{{הערה|הוספות ה[[רמ"א]] ל[[ספר יוחסין השלם]], בסוף הספר.}}. דאס אפשטימען זיין נאמען אלס "שמשון" איז די מערסט פארשפרייט צווישן ציטאטן פון די [[פוסק]]ים, און אזוי איז מכריע דער [[חיד"א]]{{הערה|החיד"א, '''[[שם הגדולים]]''', אות ש', סעיף קפ"ז.}}. אין [[תשב"ץ קטן]] איז פארהאן א תשובה פון דער [[מהר"ם מרוטנבורג]] דערין ערשיינט א מענטש מיט'ן נאמען {{ציטוטון|חברנו הרב שמשון}}{{הערה|רבי שמשון בן צדוק, '''תשב"ץ קטן''', סי' ת'.}}, און עס זענען דא וואס אידענטיפיצירן אים אלס רבי שמשון בן צדוק, תלמיד פונעם מהר"ם און מחבר פונעם ספר{{הערה|{{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|בתוך '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 10||עמוד=7}}.}}.
דער מחבר איז געווען א תלמיד מובהק פונעם [[מהר"ם מראטנבערג]], אבער זיין פערזענליכע אידענטיטעט איז נישט קלאר. פארהאן וואס האבן געשריבן אז זיין נאמען איז "שמשון"{{הערה|שם=מביט}}{{הערה|[[רבי חיים יוסף דוד אזולאי]], '''[[שם הגדולים]]''', אות ש', סעיף קפ"ז, בשם א העתק פון א כתב יד פונעם תשב"ץ און בשם [[רבי אברהם זכות]] אין זיין [[ספר יוחסין השלם]].}}, פארהאן וואס שרייבן אז זיין נאמען איז "שמואל"{{הערה|זעט: שער מהדורת הספר תשב"ץ קטן, קרמונה שט"ז; [[רבי משה מאט]], '''[[מטה משה (ספר)|מטה משה]]''', סימן ר"ע; [[רבי דוד קונפורטי]], '''קורא הדורות''', דף כ"ד.}}, און אנדערע שרייבן אז זיין נאמען איז "שמעון"{{הערה|הוספות פון דער [[רמ"א]] צום [[ספר יוחסין השלם]], ביים ענדע ספר.}}. דער נאמען "שמשון" איז די מערסטע פארשפרייט צווישן די ציטאטן אין די פוסקים און אזוי איז אויך מכריע דער [[חיד"א]]{{הערה|החיד"א, '''[[שם הגדולים]]''', אות ש', סעיף קפ"ז.}}. אין תשב"ץ קטן איז פארהאן א תשובה פונעם מהר"ם מראטנבערג, וואו ער דערמאנט עמיצן מיטן נאמען "חברנו הרב שמשון"{{הערה|[[שית:Tashbetz_Katan/400|'''תשב"ץ קטן''', סי' ת']]}}, און עס זענען דא וואס אידענטיפיצירן אים אלס רבי שמשון בן צדוק, תלמיד פונעם מהר"ם און מחבר פונעם ספר{{הערה|שם=אנגל10}}.


רבי שמשון האט אויך פארפאסט, צוזאמען מיט אן אנדערן תלמיד פונעם מהר"ם רבי מאיר הכהן מרוטנבורג, די [[הגהות מיינוניות]] אויף [[משנה תורה]] פונעם [[רמב"ם]], א חיבור אין וועלכע ס'ווערן אפגעראכטן די שיטות פון די חכמי אשכנז און בעלי התוספות אויף די נושאין הנדונים, רבי שמשון איז נפטר געווארן אין [[ה'ע"ב]]{{הערה|{{היברובוקס|[[אברהם זכות]]|ספר יוחסין|11550||עמוד=264}}}}.
רבי שמשון האט אויך פארפאסט צוזאמען מיט רבי מאיר הכהן מראטנבערג, אן אנדער תלמיד פונעם מהר"ם, די [[הגהות מיימוניות]] אויף [[משנה תורה|רמב"ם]], א חיבור אין וועלכן עס ווערן אויסגעשמועסט די שיטות פון די חכמי אשכנז און בעלי התוספות אויף די באהאנדלטע נושאים. רבי שמשון איז נפטר געווארן אין ה'ע"ב{{הערה|{{היברובוקס|רבי אברהם זכות|ספר יוחסין|11550|page=264}}}}.


==הינטערגרונט==
==הינטערגרונט==
דער מהר"ם מרוטנבורג האט פרובירט צו איבערלאזן דייטשלאנד און ארויפגיין קיין [[ארץ ישראל]], וואס צוליב דעם איז ער איינגעזעצט געווארן דורך דער [[דייטשער קייסעררייך]] – מיט'ן האפנונג צו באקומען א גרויסע [[כופר נפש|אויסלייז]] פון די אידישע געמיינדע פאר זיין באפרייאונג – מיט'ן שולד פון פרובירן עמיגרירן, א זאך וואס איז געווען פארבאטן פאר אידן.
דער מהר"ם מראטנבערג האט פראבירט צו פארלאזן דייטשלאנד און ארויפגיין קיין [[ארץ ישראל]], א זאך וואס איז דאן געווען פארבאטן פאר אידן דורך דער [["הייליגע" רוימישע אימפעריע]], זייענדיג באצייכנט אלס דעם קעניג'ס "קאמער-קנעכט" {{העב|עבדי האוצר}}. ער איז געכאפט געווארן אין גאריציע, אין ד' תמוז ה'מ"ו, און איינגעזעצט געווארן אינעם קעניגליכן וואסער-שלאס אין שטאט [[ענזיסהיים]] (Ensisheim){{הערה|[https://kankanjournal.com/kdh0404-3/ יוסף קוואדראט, '''קנקן''', ד' תמוז]}}. די קעניגרייך האט פארלאנגט א גרויסע סומע אויסלייז פון די אידישע געמיינדע פאר זיין באפרייאונג, אבער ער האט נישט געלאזט דאס באצאלן און איז געבליבן פארשפארט ביז נאך זיין פטירה אין י"ט אייר ה'נ"ג.


בשעת'ן וויילן אין טורמע איז פארבאטן געווארן אים צו קומען באזוכן, אבער ביי א געוויסע פונקט איז ערלויבט געווארן פאר זיין תלמיד רבי שמשון אים צו באזוכן אפט און וויילן ביי אים. רבי שמשון האט באדינט דער מהר"ם דארט אין טורמע{{הערה|{{ויקיטקסט|שם הגדולים (קרענגיל)/חלק ב/ת#fn_(עט)|הג"ה מנחם ציון על שם הגדולים חלק ב, מערכת ת', הערה עט}}}} און האט דאקומענטירט דער מהר"ם'ס מנהגים און חידושי תורה. די הנהגות און הלכות וואס ער האט צאמגענומען ערשיינען אין ספר תשב"ץ. דער ספר אליין איז ווארשיינליך נישט אינגאנצן רעדאגירט געווארן דורך אים, ווייל ער אליין ווערט דערין דערמאנט.
בשעת'ן וויילן אין טורמע איז פארבאטן געווארן אים צו קומען באזוכן, אבער ביי א געוויסע פונקט איז ערלויבט געווארן פאר זיין תלמיד רבי שמשון אים צו באזוכן אפט און וויילן ביי אים. רבי שמשון האט באדינט דער מהר"ם דארט אין טורמע{{הערה|{{ויקיטקסט|שם הגדולים (קרענגיל)/חלק ב/ת#fn_(עט)|הג"ה מנחם ציון על שם הגדולים חלק ב, מערכת ת', הערה עט}}}} און האט דאקומענטירט דער מהר"ם'ס מנהגים און חידושי תורה. די הנהגות און הלכות וואס ער האט צוזאמגענומען ערשיינען אין ספר תשב"ץ. דער ספר אליין איז ווארשיינליך נישט אינגאנצן רעדאגירט געווארן דורך אים, ווייל ער אליין ווערט דערין דערמאנט.


==געבוי און אינהאלט==
==געבוי און אינהאלט==
דער חיבור אנטהאלט פסקים פונעם [[מהר"ם מרוטנבורג]] אין פארשידענע נושאים, ווען אין רוב געדרוקטע אויסגאבן פונעם ספר שטייט די צאל סימנים ביי 590. אינעם אריגינעלן חיבור זענען געווען ווייניגער סימנים; די צוגלייגטע שטאמען פון פארשידענע פלעצער. תפוצתו הרבה הביאה לכך שרבים הוסיפו לשולי כתבי היד הגהות והוספות שונות, ואלו נוספו לתוך החיבור על ידי המעתיקים השונים. כך גם סדר הסימנים משתנה בין כתבי היד הרבים{{הערה|שם=אנגל12|{{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|בתוך '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 12||עמוד=9}}.}}.
דער חיבור אנטהאלט פסקים פונעם [[מהר"ם מראטנבערג]] אין פארשידענע נושאים, ווען אין רוב געדרוקטע אויסגאבן פונעם ספר שטייט די צאל סימנים ביי 590. אינעם אריגינעלן חיבור זענען געווען ווייניגער סימנים; די צוגעלייגטע שטאמען פון פארשידענע פלעצער. זיין שטארקע פארשפּרייטונג האט געברענגט דערצו אז אסאך האבן צוגעלייגט צו די שולי הגליון פארשידענע הגהות און הוספות, און די דאזיגע זענען צוגעלייגט געווארן צום חיבור דורך די פארשידענע מעתיקים. אזוי אויך די סדר הסימנים טוישט זיך צווישן די פילע מאנוסקריפּטן{{הערה|שם=אנגל12|{{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|page=9|אין '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 12}}.}}.
 
מערסטנס פסקים זענען געשריבן געווארן דורך רבי שמשון לויט הנהגות וואס ער האט געזען אדער הלכות וואס ער האט געהערט פונעם מהר"ם, און טייל פון זיי זענען פסקים געשריבן מיט'ן לשון פונעם מהר"ם אליין. דער חיבור איז געשריבן געווארן אין דער תקופה וואס דער מהר"ם האט זיך אויפגעהאלטן אין טורמע{{הערה|שם=מביט}}{{הערה|[[החיד"א]], '''[[שם הגדולים]]''', אות ש', סעיף קפ"ז; און נאך. דער דעטאל ערשיינט אויך אויפ'ן דעקל פון מהדורת לבוב תרי"ח. אבער ערשיינט נישט אין אלע מאנוסקריפט קאפיעס פונעם חיבור, און אויך אינעם ערשטן מהדורה (קרמונה שט"ז).}}.
 
אינעם ספר זענען פארהאן הוספות געשריבן דורך [[רבי פרץ מקורביל]], בן דורו פונעם מהר"ם, וואס האט צוגעלייגט חילוקים צווישן דעם מנהג פון [[פראנקרייך|פראנצויזישע]] און [[אשכנזים|אשכנז'ישע אידן]], און אויך הלכות אין וועלכע דער מנהג איז נישט ווי דער מהר"ם. די הוספות געפונען זיך אינעם טעקסט פונעם חיבור, און זענען כאראקטעריזירט דורכ'ן צוגאב פונעם ווארט "הג"ה" פאר זיי. דער ספר פארמאגט אויך פארשידענע שפעטערדיגע הוספות, וואס זייער מחבר'ס אידענטיטעט איז נישט באקאנט.
 
איינע פון די באקאנטסטע מימרות פונעם מהר"ם מראטנבערג ווערט געברענגט אינעם ספר: "כשהאדם גומר בדעתו לקדש השם, וימסור נפשו על קידוש השם, כל מה שעושין לו, הן סקילה, הן שריפה, הן קבורת חיים, הן תליה, אינו כואב לו כלום... ותדע שכן הוא, שאין לך אדם בעולם שאם היה נוגע באצבע קטנה באש שלא היה צועק; אפילו אם היה בדעתו לעכב עצמו, לא היה יכול. ורבים מוסרים עצמם לשרפה ולהריגה על קידוש השם יתברך, ואינם צועקים לא אוי ולא אבוי"{{הערה|[[רבי שמשון בן צדוק]], '''תשב"ץ קטן''', סי' תט"ו, בשם מהר"ם מראטנבערג.}}.


מערסטנס פסקים זענען געשריבן געווארן דורך רבי שמשון על סמך הנהגות וואס ער האט געזען אדער הלכות וואס ער האט געהערט פונעם מהר"ם, און טייל פון זיי זענען פסקים וואס זענען מנוסח געווארן דורך דער מהר"ם אליין. דער חיבור איז געשריבן געווארן בתקופת שהייתו של המהר"ם ב[[מאסר]] אינעם קעניגליכן טירה אין שטאט [[איינזיסהיים]] {{אנ|Ensisheim}}{{הערה|[[רבי משה מטראני]], שו"ת '''המבי"ט''', חלק א', סימן ר"צ, על פי "כתיבה גסה אשכנזית" שבסוף העתק ספר התשב"ץ קטן; [[החיד"א]], '''[[שם הגדולים]]''', אות ש', סעיף קפ"ז; ועוד. פרט זה מופיע גם בשער מהדורת לבוב תרי"ח. אמנם בכל [[כתב יד (העתק)|העתקי כתבי היד]] של החיבור, וכן במהדורה הראשונה (קרמונה שט"ז), לא מופיע פרט זה.}}.
==פארשפרייטונג==
דער רעלאטיווער קליינקייט פונעם חיבור האט פארגרינגערט דאס צו קאפּירן און האט געברעגנט זיין שטארקע פארשפּרייטונג ביים אשכנז'ישן אידנטום, און ביים אייראפעאישער אידנטום בכלל. ארום 120 קאפּיעס עקזיסטירן נאך היינט אין כתב יד.


אינעם ספר זענען פארהאן הוספות געשריבן דורך [[רבי פרץ מקורביל]], בן דורו פונעם מהר"ם, וואס האט צוגעלייגט הבדלים צווישן די מנהג פון [[יהדות צרפת]] און [[יהדות אשכנז]], און אויך הלכות אין וועלכע די מנהג איז נישט ווי דער מהר"ם. די הוספות אלו געפונען זיך אינעם טעקסט פונעם חיבור, און זענען כאראקטעריזירט דורך די צוגאב פונעם ווארט "הג"ה" פאר זיי. דער ספר פארמאגט אויך פארשידענע שפעטערדיגע הוספות, וואס זייער מחבר'ס אידענטיפיקאציע איז נישט באקאנט.
דער חיבור ווערט דערמאנט ביי [[רבי מרדכי בן הלל]] (דער "מרדכי"), פון [[מהר"ם מראטנבערג]]'ס תלמידים{{הערה|זעט: רבי מרדכי בן הלל, '''מרדכי''', ברכות, סי' קצ"ב וקצ"ה; שם, שבת, סי' תע"ג; שם, חולין, סי' תשמ"ו ותשמ"ז. און זעט דארט, חולין, סי' תשמ"ה, אז אויך די הגהות רבי פרץ מקורביל על התשב"ץ קטן ווערן דערמאנט אין מרדכי.}}, און פון פארגלייכן ציטאטן זעט אויס אז עס האט זיך געפונען אויך ביי אנדערע תלמידים פון מהר"ם מראטנבערג{{הערה|שם=אנגל10}}. זיין פארשפרייטונג האט זיך אנגעהויבן באלד נאך זיין פארפאסונג, און עס ווערט אסאך דערמאנט אין די ווערטער פון גדולים פונעם דור נאך זיין פארפאסונג, ווי אין ספר [[כלבו (ספר)|כלבו]] און [[רבי אהרון הכהן מלוניל|אורחות חיים (לוניל)]] וואס ציטירן אסאך פון עס. אויך אין [[ארבעה טורים|טור]] ווערט עס דערמאנט עטליכע מאל{{הערה|זעט לדוגמא: {{טור|אורח חיים|קפ}}, {{טור|אורח חיים|רג|אן=נאמען}} און {{טור|אורח חיים|רפ|אן=נאמען}}.}}.


איינע פון די באקאנטסטע מימרות פונעם מהר"ם מרוטנבורג ווערט געברענגט אינעם ספר, לויט איר: "כשהאדם גומר בדעתו [[קידוש השם|לקדש השם]], וימסור נפשו על קידוש השם, כל מה שעושין לו, הן [[סקילה (עונש מוות)|סקילה]], הן [[העלאה על המוקד|שריפה]], הן [[קבורה בחיים|קבורת חיים]], הן [[תלייה|תליה]], אינו כואב לו כלום... ותדע שכן הוא, שאין לך אדם בעולם שאם היה נוגע ב[[זרת|אצבע קטנה]] ב[[אש]] שלא היה צועק; אפילו אם היה בדעתו לעכב עצמו, לא היה יכול. ורבים מוסרים עצמם לשרפה ולהריגה על קידוש השם יתברך, ואינם צועקים לא אוי ולא אבוי"{{הערה|[[רבי שמשון בן צדוק]], '''תשב"ץ קטן''', סי' תט"ו, בשם מהר"ם מרוטנבורג.}}.
==אויפלאגעס==
דער ספר תשב"ץ קטן איז געווארן קאפירט אין כתב יד פילע מאל, צווישן זיי כתב יד ווארשע 7/258, כתב יד קעימברידזש 1/800, כתב יד פאריז 2/643, און נאך{{הערה|פאר א ליסטע פון נאך כתבי יד זעט: {{אוצר החכמה|שלמה אנגל|תשב"ץ קטן|169547|page=10|מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 13–14|כותרת=בשער הספר}}. אין טאטאל געפינט זיך ארום 120 כתבי יד.}}.


==פארשפרייטנוג==
אויך איז עס געדרוקט געווארן אסאך מאל און אין פארשידענע אויסגאבן. דער ערשטער דרוק אויפלאגע פונעם חיבור איז געווען דער קרעמאנער דורק, געווארן ארום 250 יאר נאכ'ן געשריבן ווערן אינעם ווינצענצא קאנטי דרוק. פון די מהדורה און ווייטער האט דער ספר אנטהאלטן 590 סימנים. עס איז נאכאמאל געדרוקט געווארן אין יאר תקע"ו, לכאורה אין [[קאפוסט]]{{הערה|זעט {{הספרייה הדיגיטלית|2=פרטים|3=990020855140205171}}}}, באזירט אויפ'ן קרעמאנע אויפלאגע, מיט לייכטע הגהות.
גודלו של החיבור, שנחשב ביחס לחיבורים אחרים כקטן, הקל על העתקתו, וגרם לתפוצתו הרבה ב[[יהדות אשכנז]] וב[[יהדות אירופה]] בכלל. מספר ההעתקים ב[[כתב יד (העתק)|כתב יד]] ששרדו וקיימים כיום עומד על כ-120.


החיבור מוזכר אצל [[רבי מרדכי בן הלל]] ("המרדכי"), מתלמידי ה[[מהר"ם מרוטנבורג]]{{הערה|ראו: רבי מרדכי בן הלל, '''מרדכי''', ברכות, סי' קצ"ב וקצ"ה; שם, שבת, סי' תע"ג; שם, חולין, סי' תשמ"ו ותשמ"ז. וראו שם, חולין, סי' תשמ"ה, שאף הגהות רבי פרץ מקורביל על התשב"ץ קטן מוזכרים במרדכי.}}, ועל פי הקבלות ציטוטים נראה כי היה מצוי גם אצל עוד מתלמידי ה[[מהר"ם מרוטנבורג]]{{הערה|שם=אנגל10}}. תפוצתו החלה מיד לאחר חיבורו, והוא מוזכר רבות בדברי גדולי הדור שלאחר חיבורו, כמו בספר [[כלבו (ספר)|כלבו]] ו[[רבי אהרון הכהן מלוניל|אורחות חיים (מר"א מלוניל)]] שמצטטים ממנו רבות. גם אצל [[רבי יעקב בן אשר]], בספרו [[ארבעה טורים]], הוא מוזכר מספר פעמים{{הערה|ראו לדוגמה:{{טור|אורח חיים|קפ}}, {{ויקיטקסט|טור אורח חיים רג|ר"ג}} ו{{ויקיטקסט|טור אורח חיים רפ|ר"פ}}.}}.
אין יאר תרל"ו איז עס געדרוקט ביי יעקב יוסף קאלינבערג און יצחק גאלדמאן אין ווארשע. אין די אויפלאגע זענען [[צענזור]]ירט געווארן פונעם ספר די סימנים תט"ז (תי"ו) און תי"ז. אזוי אויך די סימנים תקי"ב און תקי"ג זענען צוזאמגעשטעלט געווארן פאר איין סימן (תק"י). כדי צו משלים זיין די צאל סימנים צו 590, ווי אין די פריערדיגע אויסגאבן, זענען די סימנים תקפ"ג און תקפ"ד צעטיילט געווארן אויף פינף (תק"פ–תקפ"ד). די און אנדערע אינטערווענצן האבן פאראורזאכט דאס פארדרייען די ציילונג פון סימנים אינעם ספר. די גרייזיגע סימנים האבן אנגעהאלטן אויך אין די קומענדיגע מהדורות. אזוי אויך האבן די דרוקער נישט פארגליכן די פריערדיגע דרוקן, און זיי האבן אריינגעלייגט שינויים לויט זייערע אייגענע באשלוס, אלץ "תיקון טעות".


==אויסגאבן==
אין יאר תרס"ו איז עס געדרוקט געווארן אין ווארשע דורך יעקב זאב אונטערהענדלער מיט א פירוש "שבעת הנרות" פון [[רבי משה בצלאל לוריא]].
מלבד העתקי כתבי היד הרבים שהיו לספר תשב"ץ קטן, הוא גם הודפס פעמים רבות ובמהדורות שונות:
* מהדורת [[קרמונה|קרימונה]] [[ה'שט"ז]] ([[1556]]) - מהדורת הדפוס הראשונה של החיבור, שהודפסה כ-250 שנה לאחר כתיבתו, בדפוס ויצינצו קונטי. במהדורה זו (וממנה ואילך) הכיל הספר 590 סימנים.
* מהדורת תקע"ו (1816) - מהדורה שהתבססה על מהדורת קרימונה, עם הגהות קלות. מקום הדפוס הוא ככל הנראה בקאפוסט{{הערה|ראו ב[http://aleph.nli.org.il/F/MIX88I75AKXP6XFIB54CKAID2KKPP77PL63D5XJR7F8KYY6F1A-01238?func=full-set-set&set_number=006263&set_entry=000009&format=999 תצוגת רשומה של הספר], באתר [[מפעל הביבליוגרפיה העברית]] של [[הספרייה הלאומית]].}}.
* מהדורת לבוב תרי"ח (1858) - הודפסה בבית הדפוס של דוד צבי שרֶנצְל.
* מהדורת ורשה תרל"ו (1875) - הודפסה בבית הדפוס של [[יצחק גולדמן]]. במהדורה זו [[צנזורה על ספרים עבריים|צונזרו]] מן הספר הסימנים תט"ז (תי"ו) ותי"ז. כמו כן הסימנים תקי"ב ותקי"ג אוחדו לסימן אחד (תק"י). כדי להשלים את מספר סימני הספר ל-590, כמו במהדורות שלפניו, הסימנים תקפ"ג ותקפ"ד חולקו לחמישה סימנים (תק"פ–תקפ"ד). השמטות אלו ואחרים גרמו לשיבוש מספּוּר סימני הספר, בסימנים שבתווך. שיבושי סימנים אלו המשיכו גם במהדורות הבאות. במהדורת ורשה גם לא השוו מול המהדורות הראשונות, והמהדירים הכניסו שינויים בספר לפי ראות עיניהם, לשם "תיקון הטעיות". בשנים שלאחר מכן הודפסה מהדורה נוספת זהה באותה הוצאה, ובהמשך - בשנת תרמ"ב (1881) - הודפסה בוורשה עוד מהדורה המתבססת על מהדורת תרל"ו (לא ידוע בית הדפוס).
* מהדורת [[הוצאת א. לוין אפשטיין|לוין-אפשטיין]] - ורשה תרס"ב (1902). מהדורה זו התבססה על מהדורת ורשה תרל"ו. מהדורה נוספת יצאה על ידי לוין-אפשטיין בוורשה בשנת תר"ף, שהתבססה על קודמתה משנת תרס"ב. על בסיס מהדורה זו האחרונה יצאה מהדורה שלישית בהוצאת לוין-אפשטיין, בירושלים תשי"א.


בהמשך הודפסו מהדורות נוספות, הכוללות לרוב פירושים או הערות:
א נייערע מהדורה איז געדרוקט געווארן אין יאר תשס"ה דורך מכון תורה שבכתב, מיט פון א מבוא און הערות. עס איז געדרוקט געווארן לויט'ן טעקסט פון א [[כתב יד (העתק)|כתב יד]] וואס איז געווען ביי [[רבי יהודה בן אליעזר הלוי מינץ|מהר"י מינץ]] און [[רבי יוסף קארו|דער בית יוסף]], און מעגליך אז דער טעקסט האט זיך אויך געפונען ביים [[רבי שלמה לוריא|מהרש"ל]]. דער מהדורה אנטהאלט אויך די הערות פון ר"י פערלא. אין דעם מהדורה ערשיינט נייע סימנים וואס זענען נישט פונעם מהר"ם, נאר א ליקוט פון ווערטער פונעם [[ראבי"ה]]{{הערה|שם=אנגל11|{{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|page=8|בתוך '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 11}}}}.
* מהדורת ורשה תרס"א - כוללת פירוש "שבעת הנרות" מ[[רבי משה בצלאל לוריא]]. הודפסה בבית הדפוס של יעקב זאב אונטרהנדלר.
* מהדורת ירושלים תשל"ד - מהדורת צילום של מהדורת ורשה תרס"א, בתוספת כמה השמטות והוספות, הערות [[רבי ירוחם פישל פערלא]], וכן הערות וביאורים (בסוף הכרך הודפס נספח של קונטרס בעניין אחר)
* מהדורת שניאורסון - בהוצאת מכון תורה שבכתב, ירושלים תשס"ה, בתוספת מבוא והערות. מהדורה זו הודפסה על פי נוסח [[כתב יד (העתק)|כתב היד]] שהיה בידי [[רבי יהודה בן אליעזר הלוי מינץ]] (מהר"י מינץ) ו[[רבי יוסף קארו]] ("הבית יוסף"){{הערה|על פי שער הספר של המהדורה.}}, וייתכן שאותו נוסח כתב היד היה גם בידי [[רבי שלמה לוריא]] ("הרש"ל"){{הערה|שם=אנגל11|{{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|בתוך '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 11||עמוד=8}}.}}. הערות רבי ירוחם פישל פערלא מופיעות גם במהדורה זו. סימנים חדשים על הלכות פסח המופיעים במהדורה זו, אינם מהמהר"ם עצמו, אלא ליקוט מדברי ה[[ראבי"ה]]{{הערה|שם=אנגל11}}.
* מהדורת [[מכון ירושלים]] - ירושלים תשע"א, בתוספת מבוא, הערות, מקבילות (מדברי הראשונים בני אותה התקופה, ובעיקר מבית מדרשו של המהר"ם) והשלמות, עם [[מפתח עניינים]]. מהדורה זו מבוססת על הדפוס הראשון (קרמונה שט"ז), עם מדור "שינויי נוסחאות" להשוואה מול מספר כתבי יד{{הערה|על כך, ועוד, ראו: {{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|בתוך '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 13–15||עמוד=10}}.}}.
* מהדורת ירושלים תשע"ה - מהדורת צילום של מהדורת ורשה תרס"א, בתוספת הערות בסוף הספר מאת הרב שמריהו שולמן


אין יאר תשע"א האט [[מכון ירושלים]] געדרוקט דעם ספר לויט דער ערשטער דרוק (קרעמאנע שט"ז), מיט שינויי נוסחאות לויט א צאל כתבי יד, און פאראלעלן אין אנדערע ראשונים פונעם תקופה, בפרט תלמידים פונעם מהר"ם מראטנבורג
{{הערה| {{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|page=10|אין: '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 13–15}}.}}.
<!--
==זעט אויך==
==זעט אויך==
* [[רבי שמעון בן צמח דוראן]]
* [[רבי שמעון בן צמח דוראן]]
* [[הגהות מיימוניות]]
* [[הגהות מיימוניות]] -->
 
==ביבליאגראפיע==
==ביבליאגראפיע==
* {{אוצר החכמה|שלמה אנגל|"בשער הספר"|169547|בתוך '''תשב"ץ קטן''', מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 9–15||עמוד=6}}
* {{אוצר החכמה|שלמה אנגל|תשב"ץ קטן|169547|מהדורת [[מכון ירושלים]], ירושלים תשע"א, עמ' 9–15|page=6|כותרת=בשער הספר|סופיקס=יא}}
* [[אפרים אלימלך אורבך]], '''בעלי התוספות''', כרך א
* [[אפרים אלימלך אורבך]], '''בעלי התוספות''', כרך א
* [[מרדכי מרגליות]], ערך "ר' מאיר (מהר"ם) מרוטנבורג", בתוך '''אנציקלופדיה לגדולי ישראל'''
* {{גדולי ישראל|ד|12|ר' מאיר (בר' ברוך) מרוטנבורג (מהר"ם מרוטנבורג)|עמוד=1018–1028}}


==דרויסנדע לינקס==
==דרויסנדיגע לינקס==
;מהדורות הספר
* {{ספריא||תשב"ץ קטן|Tashbetz_Katan}}
* {{כתיב||כתב יד, ספר התשב"ץ, פריס, מאה 14|990001118590205171-1}}
* {{כתיב||כתב יד, ספר התשב"ץ, פאריז, מאה 14|990001118590205171-1}}
* {{היברובוקס||תשב"ץ|44509|{{כ}}קרימונה שט"ז}}
* {{היברובוקס||תשב״ץ|49594|{{כ}}(קאפוסט?) תקעו}}
* {{אוצר החכמה||ספר תשב"ץ||לבוב תרי"ח||עמוד=1}}
* {{היברובוקס||תשב״ץ|49595|{{כ}}ווארשא תרל"ו}}
* {{אוצר החכמה||ספר תשב"ץ||ווארשא תרס"א עם ביאורים והערות בשם '''שבעת הנרות''' מ[[רבי משה בצלאל לוריא]]}}
* {{היברובוקס||תשב"ץ|4087|{{כ}}ווארשא תרס"ב}}
* {{אוצר החכמה||ספר תשב"ץ ע"פ שבעת הנרות והוספות||ירושלים תשל"ד||עמוד=1}}
* {{אוצר החכמה||ספר תשב"ץ &lt;מהדורת שניאורסון&gt;||ירושלים תשס"ה||עמוד=1}}
* {{אוצר החכמה||ספר תשב"ץ &lt;מהדורה חדשה - מכון ירושלים&gt;|169547|ירושלים תשע"א||עמוד=1}}
* {{היברובוקס||תשב"ץ|59358|מהדורת ירושלים, ה'תשע"ה ע"פ שבעת הנרות}}
* {{דף שער בספרייה הלאומית|987007310258105171|שמשון בן צדוק}}
* {{דף שער בספרייה הלאומית|987007310258105171|שמשון בן צדוק}}
 
===אויפלאגעס===
*{{היברובוקס|2=מהדורת קרעמאנע, איטאליע שט"ז|3=44509|סופיקס=יא}}
*{{היברובוקס||מהדורת קאפוסט תקע"ו|49594|סופיקס=יא}}
*{{היברובוקס||מהדורת ווארשא תרל"ו|49595|סופיקס=יא}}
*{{היברובוקס||ווארשא תרס"ב|4087|סופיקס=יא}}
*{{אוצר החכמה||מהדורת ווארשא תרס"א|101454|סופיקס=יא}}
*{{אוצר החכמה||מהדורת מכון תורה שבכתב ירושלים תשס"ה|191291|סופיקס=יא}}
*{{אוצר החכמה||ירושלים תשע"א|169547|סופיקס=יא}}
*{{אוצר החכמה||מהדורת לבוב תרי"ח|8829|סופיקס=יא}}
==רעפערענצן==
==רעפערענצן==
{{רעפערענצן}}
{{רעפערענצן}}
שורה 86: שורה 83:
{{ראשונים}}
{{ראשונים}}


[[קאטעגאריע:תלמידי המהר"ם מרוטנבורג]]
[[קאַטעגאָריע:תלמידי המהר"ם מראטנבערג]]
[[קאטעגאריע:ארון הספרים היהודי]]
[[קאַטעגאָריע:הלכה ספרים: ראשונים]]
[[קאטעגאריע:ספרות יהודית של ימי הביניים]]
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
[[קאטעגאריע:ספרות הראשונים]]
[[he:תשב"ץ קטן]]
[[קאטעגאריע:ערכים שנוצרו באנציקלופדיה היהודית]]
[[he:רבי שמשון בן צדוק]]

יעצטיגע רעוויזיע זינט 00:05, 30 אויגוסט 2024

תשב"ץ קטן
שער בלאט פון קרעמאנער דרוק, שט"ז
שער בלאט פון קרעמאנער דרוק, שט"ז
אלגעמיינע אינפארמאציע
דורך רבי שמשון בן צדוק
הוצאה
מקום הוצאה קרעמאנע
תאריך הוצאה ה'שט"ז
נאך אויסגאבעס
דאטום פון ערשטער אויסגאבע ה'שט"ז
תאריך נאך אויסגאבעס לבוב ה'תרי"ח, ווארשא ה'תרל"ו, און נאך
מספר כרכים 1
תאריך מהדורה מוערת ווארשע ה'תרס"א, ירושלים ה'תשל"ד, מהדורת שניאורסון - ירושלים ה'תשס"ה, מהדורת מכון ירושלים - ירושלים ה'תשע"א
כתבי יד כתב יד ווארשע 7/258, כתב יד קעימברידזש 1/800, כתב יד פאריז 2/643, און נאך
פרשנים רבי משה בצלאל לוריא, רבי ירוחם פישל פערלא, און נאך

תשב"ץ קטן (אריגינעל: תשב"ץ) איז א הלכה'דיגער חיבור פון רבי שמשון בן צדוק (געלעבט אין ענדע פון תקופת בעלי התוספות, אנהייב אלף השישי), א תלמיד און גבאי פונעם מהר"ם מראטנבערג, וועלכער האט געשריבן און רעדאגירט די פסקים און הנהגות פון זיין רבי'ן בשעת דער מהר"ם איז געווען איינגעשפארט אין טורמע. דער חיבור איז פון די באקאנטסטע ספרים פון די אשכנז'ישע פוסקים און ווערט אסאך געברענגט דורך שפעטערדיגע פוסקים; עס דינט אויך אלס מקור פאר אסאך הלכות אין שולחן ערוך.

נאמען

אנדייטונגען צום נאמען פונעם ספר "תשב"ץ", ערשיינט שוין אינעם ספר אליין[1], און לויט עטליכע מאנוסקריפטן פונעם חיבור, איז דער נאמען גאר געגעבן געווארן דורכ'ן מהר"ם זעלבסט[2]. דער מבי"ט ברענגט אז דער חיבור הייסט "תשב"ץ", ווייל עס איז ראשי תיבות "תשובת שמשון בן צדוק"[3]. עס ווערט גערופן "תשב"ץ קטן", כדי עס פונאנדערצושיידן פונעם "שו"ת תשב"ץ" פון רבי שמעון בן צמח דוראן.

מחבר

דער מחבר איז געווען א תלמיד מובהק פונעם מהר"ם מראטנבערג, אבער זיין פערזענליכע אידענטיטעט איז נישט קלאר. פארהאן וואס האבן געשריבן אז זיין נאמען איז "שמשון"[3][4], פארהאן וואס שרייבן אז זיין נאמען איז "שמואל"[5], און אנדערע שרייבן אז זיין נאמען איז "שמעון"[6]. דער נאמען "שמשון" איז די מערסטע פארשפרייט צווישן די ציטאטן אין די פוסקים און אזוי איז אויך מכריע דער חיד"א[7]. אין תשב"ץ קטן איז פארהאן א תשובה פונעם מהר"ם מראטנבערג, וואו ער דערמאנט עמיצן מיטן נאמען "חברנו הרב שמשון"[8], און עס זענען דא וואס אידענטיפיצירן אים אלס רבי שמשון בן צדוק, תלמיד פונעם מהר"ם און מחבר פונעם ספר[2].

רבי שמשון האט אויך פארפאסט צוזאמען מיט רבי מאיר הכהן מראטנבערג, אן אנדער תלמיד פונעם מהר"ם, די הגהות מיימוניות אויף רמב"ם, א חיבור אין וועלכן עס ווערן אויסגעשמועסט די שיטות פון די חכמי אשכנז און בעלי התוספות אויף די באהאנדלטע נושאים. רבי שמשון איז נפטר געווארן אין ה'ע"ב[9].

הינטערגרונט

דער מהר"ם מראטנבערג האט פראבירט צו פארלאזן דייטשלאנד און ארויפגיין קיין ארץ ישראל, א זאך וואס איז דאן געווען פארבאטן פאר אידן דורך דער "הייליגע" רוימישע אימפעריע, זייענדיג באצייכנט אלס דעם קעניג'ס "קאמער-קנעכט" (העב'). ער איז געכאפט געווארן אין גאריציע, אין ד' תמוז ה'מ"ו, און איינגעזעצט געווארן אינעם קעניגליכן וואסער-שלאס אין שטאט ענזיסהיים (Ensisheim)[10]. די קעניגרייך האט פארלאנגט א גרויסע סומע אויסלייז פון די אידישע געמיינדע פאר זיין באפרייאונג, אבער ער האט נישט געלאזט דאס באצאלן און איז געבליבן פארשפארט ביז נאך זיין פטירה אין י"ט אייר ה'נ"ג.

בשעת'ן וויילן אין טורמע איז פארבאטן געווארן אים צו קומען באזוכן, אבער ביי א געוויסע פונקט איז ערלויבט געווארן פאר זיין תלמיד רבי שמשון אים צו באזוכן אפט און וויילן ביי אים. רבי שמשון האט באדינט דער מהר"ם דארט אין טורמע[11] און האט דאקומענטירט דער מהר"ם'ס מנהגים און חידושי תורה. די הנהגות און הלכות וואס ער האט צוזאמגענומען ערשיינען אין ספר תשב"ץ. דער ספר אליין איז ווארשיינליך נישט אינגאנצן רעדאגירט געווארן דורך אים, ווייל ער אליין ווערט דערין דערמאנט.

געבוי און אינהאלט

דער חיבור אנטהאלט פסקים פונעם מהר"ם מראטנבערג אין פארשידענע נושאים, ווען אין רוב געדרוקטע אויסגאבן פונעם ספר שטייט די צאל סימנים ביי 590. אינעם אריגינעלן חיבור זענען געווען ווייניגער סימנים; די צוגעלייגטע שטאמען פון פארשידענע פלעצער. זיין שטארקע פארשפּרייטונג האט געברענגט דערצו אז אסאך האבן צוגעלייגט צו די שולי הגליון פארשידענע הגהות און הוספות, און די דאזיגע זענען צוגעלייגט געווארן צום חיבור דורך די פארשידענע מעתיקים. אזוי אויך די סדר הסימנים טוישט זיך צווישן די פילע מאנוסקריפּטן[12].

מערסטנס פסקים זענען געשריבן געווארן דורך רבי שמשון לויט הנהגות וואס ער האט געזען אדער הלכות וואס ער האט געהערט פונעם מהר"ם, און טייל פון זיי זענען פסקים געשריבן מיט'ן לשון פונעם מהר"ם אליין. דער חיבור איז געשריבן געווארן אין דער תקופה וואס דער מהר"ם האט זיך אויפגעהאלטן אין טורמע[3][13].

אינעם ספר זענען פארהאן הוספות געשריבן דורך רבי פרץ מקורביל, בן דורו פונעם מהר"ם, וואס האט צוגעלייגט חילוקים צווישן דעם מנהג פון פראנצויזישע און אשכנז'ישע אידן, און אויך הלכות אין וועלכע דער מנהג איז נישט ווי דער מהר"ם. די הוספות געפונען זיך אינעם טעקסט פונעם חיבור, און זענען כאראקטעריזירט דורכ'ן צוגאב פונעם ווארט "הג"ה" פאר זיי. דער ספר פארמאגט אויך פארשידענע שפעטערדיגע הוספות, וואס זייער מחבר'ס אידענטיטעט איז נישט באקאנט.

איינע פון די באקאנטסטע מימרות פונעם מהר"ם מראטנבערג ווערט געברענגט אינעם ספר: "כשהאדם גומר בדעתו לקדש השם, וימסור נפשו על קידוש השם, כל מה שעושין לו, הן סקילה, הן שריפה, הן קבורת חיים, הן תליה, אינו כואב לו כלום... ותדע שכן הוא, שאין לך אדם בעולם שאם היה נוגע באצבע קטנה באש שלא היה צועק; אפילו אם היה בדעתו לעכב עצמו, לא היה יכול. ורבים מוסרים עצמם לשרפה ולהריגה על קידוש השם יתברך, ואינם צועקים לא אוי ולא אבוי"[14].

פארשפרייטונג

דער רעלאטיווער קליינקייט פונעם חיבור האט פארגרינגערט דאס צו קאפּירן און האט געברעגנט זיין שטארקע פארשפּרייטונג ביים אשכנז'ישן אידנטום, און ביים אייראפעאישער אידנטום בכלל. ארום 120 קאפּיעס עקזיסטירן נאך היינט אין כתב יד.

דער חיבור ווערט דערמאנט ביי רבי מרדכי בן הלל (דער "מרדכי"), פון מהר"ם מראטנבערג'ס תלמידים[15], און פון פארגלייכן ציטאטן זעט אויס אז עס האט זיך געפונען אויך ביי אנדערע תלמידים פון מהר"ם מראטנבערג[2]. זיין פארשפרייטונג האט זיך אנגעהויבן באלד נאך זיין פארפאסונג, און עס ווערט אסאך דערמאנט אין די ווערטער פון גדולים פונעם דור נאך זיין פארפאסונג, ווי אין ספר כלבו און אורחות חיים (לוניל) וואס ציטירן אסאך פון עס. אויך אין טור ווערט עס דערמאנט עטליכע מאל[16].

אויפלאגעס

דער ספר תשב"ץ קטן איז געווארן קאפירט אין כתב יד פילע מאל, צווישן זיי כתב יד ווארשע 7/258, כתב יד קעימברידזש 1/800, כתב יד פאריז 2/643, און נאך[17].

אויך איז עס געדרוקט געווארן אסאך מאל און אין פארשידענע אויסגאבן. דער ערשטער דרוק אויפלאגע פונעם חיבור איז געווען דער קרעמאנער דורק, געווארן ארום 250 יאר נאכ'ן געשריבן ווערן אינעם ווינצענצא קאנטי דרוק. פון די מהדורה און ווייטער האט דער ספר אנטהאלטן 590 סימנים. עס איז נאכאמאל געדרוקט געווארן אין יאר תקע"ו, לכאורה אין קאפוסט[18], באזירט אויפ'ן קרעמאנע אויפלאגע, מיט לייכטע הגהות.

אין יאר תרל"ו איז עס געדרוקט ביי יעקב יוסף קאלינבערג און יצחק גאלדמאן אין ווארשע. אין די אויפלאגע זענען צענזורירט געווארן פונעם ספר די סימנים תט"ז (תי"ו) און תי"ז. אזוי אויך די סימנים תקי"ב און תקי"ג זענען צוזאמגעשטעלט געווארן פאר איין סימן (תק"י). כדי צו משלים זיין די צאל סימנים צו 590, ווי אין די פריערדיגע אויסגאבן, זענען די סימנים תקפ"ג און תקפ"ד צעטיילט געווארן אויף פינף (תק"פ–תקפ"ד). די און אנדערע אינטערווענצן האבן פאראורזאכט דאס פארדרייען די ציילונג פון סימנים אינעם ספר. די גרייזיגע סימנים האבן אנגעהאלטן אויך אין די קומענדיגע מהדורות. אזוי אויך האבן די דרוקער נישט פארגליכן די פריערדיגע דרוקן, און זיי האבן אריינגעלייגט שינויים לויט זייערע אייגענע באשלוס, אלץ "תיקון טעות".

אין יאר תרס"ו איז עס געדרוקט געווארן אין ווארשע דורך יעקב זאב אונטערהענדלער מיט א פירוש "שבעת הנרות" פון רבי משה בצלאל לוריא.

א נייערע מהדורה איז געדרוקט געווארן אין יאר תשס"ה דורך מכון תורה שבכתב, מיט פון א מבוא און הערות. עס איז געדרוקט געווארן לויט'ן טעקסט פון א כתב יד וואס איז געווען ביי מהר"י מינץ און דער בית יוסף, און מעגליך אז דער טעקסט האט זיך אויך געפונען ביים מהרש"ל. דער מהדורה אנטהאלט אויך די הערות פון ר"י פערלא. אין דעם מהדורה ערשיינט נייע סימנים וואס זענען נישט פונעם מהר"ם, נאר א ליקוט פון ווערטער פונעם ראבי"ה[19].

אין יאר תשע"א האט מכון ירושלים געדרוקט דעם ספר לויט דער ערשטער דרוק (קרעמאנע שט"ז), מיט שינויי נוסחאות לויט א צאל כתבי יד, און פאראלעלן אין אנדערע ראשונים פונעם תקופה, בפרט תלמידים פונעם מהר"ם מראטנבורג [20].

ביבליאגראפיע

דרויסנדיגע לינקס

אויפלאגעס

רעפערענצן

  1. ↑ זע אין סי' צ' וסי' של"ח.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 שלמה אנגל, "בשער הספר", אין תשב"ץ קטן, מהדורת מכון ירושלים, ירושלים תשע"א, זייט 10.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 רבי משה מטראני, שו"ת המבי"ט, חלק א', סימן ר"צ, פון א "כתיבה גסה אשכנזית" ביי דער ענדע פון א העתק פונעם תשב"ץ קטן.
  4. ↑ רבי חיים יוסף דוד אזולאי, שם הגדולים, אות ש', סעיף קפ"ז, בשם א העתק פון א כתב יד פונעם תשב"ץ און בשם רבי אברהם זכות אין זיין ספר יוחסין השלם.
  5. ↑ זעט: שער מהדורת הספר תשב"ץ קטן, קרמונה שט"ז; רבי משה מאט, מטה משה, סימן ר"ע; רבי דוד קונפורטי, קורא הדורות, דף כ"ד.
  6. ↑ הוספות פון דער רמ"א צום ספר יוחסין השלם, ביים ענדע ספר.
  7. ↑ החיד"א, שם הגדולים, אות ש', סעיף קפ"ז.
  8. ↑ תשב"ץ קטן, סי' ת'
  9. ↑ רבי אברהם זכות, ספר יוחסין
  10. ↑ יוסף קוואדראט, קנקן, ד' תמוז
  11. ↑ הג"ה מנחם ציון על שם הגדולים חלק ב, מערכת ת', הערה עט
  12. ↑ שלמה אנגל, "בשער הספר", אין תשב"ץ קטן, מהדורת מכון ירושלים, ירושלים תשע"א, עמ' 12.
  13. ↑ החיד"א, שם הגדולים, אות ש', סעיף קפ"ז; און נאך. דער דעטאל ערשיינט אויך אויפ'ן דעקל פון מהדורת לבוב תרי"ח. אבער ערשיינט נישט אין אלע מאנוסקריפט קאפיעס פונעם חיבור, און אויך אינעם ערשטן מהדורה (קרמונה שט"ז).
  14. ↑ רבי שמשון בן צדוק, תשב"ץ קטן, סי' תט"ו, בשם מהר"ם מראטנבערג.
  15. ↑ זעט: רבי מרדכי בן הלל, מרדכי, ברכות, סי' קצ"ב וקצ"ה; שם, שבת, סי' תע"ג; שם, חולין, סי' תשמ"ו ותשמ"ז. און זעט דארט, חולין, סי' תשמ"ה, אז אויך די הגהות רבי פרץ מקורביל על התשב"ץ קטן ווערן דערמאנט אין מרדכי.
  16. ↑ זעט לדוגמא: טור, אורח חיים, סימן ק"פ, אורח חיים, סימן ר"ג און אורח חיים, סימן ר"פ.
  17. ↑ פאר א ליסטע פון נאך כתבי יד זעט: שלמה אנגל, "בשער הספר", תשב"ץ קטן, מהדורת מכון ירושלים, ירושלים תשע"א, עמ' 13–14. אין טאטאל געפינט זיך ארום 120 כתבי יד.
  18. ↑ זעט פרטים, במאגר הספרים הסרוקים של הספרייה הלאומית
  19. ↑ שלמה אנגל, "בשער הספר", בתוך תשב"ץ קטן, מהדורת מכון ירושלים, ירושלים תשע"א, עמ' 11
  20. ↑ שלמה אנגל, "בשער הספר", אין: תשב"ץ קטן, מהדורת מכון ירושלים, ירושלים תשע"א, עמ' 13–15.


די ראשונים לויט געאגראפישע ראיאנען
אשכנז רבי משולם בן קלונימוס • רבינו גרשום מאור הגולה • רבי שמעון הגדול • רבי יצחק הלוי • רבי יעקב בן יקר • ריב"א • ראב"ן • רבי אליעזר ממיץ • ראבי"ה • רבי יהודה החסיד • רבי אלעזר מגרמייזא (הרקח) • רבי יצחק אור זרוע • מהר"ם מרוטנבורג • רא"ש • המרדכי • הגהות מיימוניות • תשב"ץ קטן • רבי אליעזר מטוך • רבי יצחק מדורא • האגודה • מהר"ם ס"ל • מהרא"ק • מהר"י טירנא • מהרי"ל • מהר"י וייל • תרומת הדשן • ראשונים נוספים
צרפת רש"י • בעלי התוספות (רשב"ם • רבינו תם • ר"י הזקן • ריצב"א • רבי שמשון משאנץ) • בעל התרומה • רבי משה מקוצי • רבי יחיאל מפריז • רבי יצחק מקורביל (הסמ"ק) • רבנו פרץ • חכמי איוורא • רבי שמשון מקינון • ראשונים נוספים
ענגלאנד תוספות חכמי אנגליה • רבינו תם מאורליינש • רבי משה מלונדריש • רבי ברכיה מניקולא • רבי אליהו מנחם מלונדריש • רבי יעקב חזן מלונדון • ראשונים נוספים
פּראָווענציע בעל האשכול • רבי יוסף אבן פלאת • בעל העיטור • בעל המאור • הראב"ד • רבי יהונתן מלוניל • המנהיג • שיטת ריב"ב • רד"ק • בעל ההשלמה • רבי שלמה מן ההר • רבי אברהם מן ההר • המאירי • רבי אהרן הכהן מלוניל • ראשונים נוספים
ספרד ארבעת השבויים • רבי חנוך בן משה • רבי שמואל הנגיד • רי"ץ גיאת • רבי יצחק הברצלוני • יהודה הברצלוני • רי"ף • רבי יהודה הלוי • ר"י מיגאש • אבן עזרא • רמ"ה • רבי שמואל הסרדי • רמב"ן • רבי יונה גירונדי • רא"ה (ספר החינוך) • רשב"א • ריטב"א • רבי יהודה בן הרא"ש • רבנו ירוחם • מהר"ם חלאווה • אבודרהם • רבי יעקב בעל הטורים • ר"ן • רבי יוסף חביבא • רבי שמואל ירונדי (אוהל מועד)
איטאליע רבי משולם בן קלונימוס • רבי נתן מרומי (הערוך) • רבי ישעיה די טראני • רבי אליעזר בן שמואל • ריבב"ן • שבלי הלקט • ריא"ז • מהרי"ק • ראשונים נוספים
צפון אפריקע ארבעת השבויים • רבינו חננאל • רב ניסים גאון • רי"ף • רבנו אפרים • רבי יהודה הכהן אבן סוסאן • רבי יוסף אבן עקנין • רבי שמואל אבן ג'אמע • רבי זכריה אגמאתי • ריב"ש • רשב"ץ • רבי ישועה הלוי • רבי אפרים אנקווה
תימן בעלי אלשרח (רבי חנניה בן ישועה • רבי נתנאל בן ישעיה • רבי זכריה הרופא • רבי סעדיה עדני • רבי דוד הלוי חמדי) • רבי דוד עדני • אברהם בן שלמה
מצרים רבי שמריה בן אלחנן • רבי שמואל בן חנניה הנגיד • רמב"ם • רבי חננאל בן שמואל • רבי אברהם בן הרמב"ם • רב יוסף ראש הסדר • רבי פרחיה בן ניסים • רבי דוד הנגיד • רבי תנחום הירושלמי • רבי יהושע הנגיד • רבי דוד ברבי יהושע הנגיד • ראשונים נוספים
תנאים • אמוראים • סבוראים • גאונים • ראשונים • אחרונים
גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=תשב%22ץ_קטן&oldid=331507"