אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:טאמאשאוו-מאזאוויעצק"
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע) |
ק (החלפת טקסט – "׳" ב־"'") |
||
| שורה 22: | שורה 22: | ||
די אַנטוויקלונג פון טאמאַשאוו-מאַזאוויעצק איז פֿאַרבונדן מיט דער [[אינדוסטריעלע רעוואלוציע|אינדוסטריעלער רעוואָלוציע]] פון דעם 19טן יאָרהונדערט. דער ייִשובֿ איז געגרינדעט געוואָרן דורך גראַף אַנטאני אָסטראָווסקי ({{כ}} 1845-1782), וואָס האָט גערופֿן דאָס דאָרף נאָך זיין פאטער, טאמאַש אסטראווסקי ({{כ}}1817-1735). דער קערן פון דעם ייִשובֿ איז איז שוין אויפֿגעשטעלט געווארן פֿריער אין 1788 ווען מען האט אפערירט אויווענעס צו פֿאבריצירן האלצקוילן אין די וועלדער לעבן דעם טייך פילץ. די באַטייטיקע אַנטוויקלונג פון דער שטאָט האט פאַסירט אין די יאָרן 1822-1823 ווען גראף אָסטראָווסקי האט אויפֿגעשטעלט טעקסטיל פֿאַבריקן. טאָמאַשאָוו-מאַזאָוויעצק האָט באקומען דעם סטאַטוס פון אַ דאָרף באשעפֿטיקט אין אינדוסטריע און האַנדל אין [[1824]] און באקומען דעם אפֿיצעלן סטאַטוס ווי אַ שטאָט אום 6טן יולי [[1830]]. | די אַנטוויקלונג פון טאמאַשאוו-מאַזאוויעצק איז פֿאַרבונדן מיט דער [[אינדוסטריעלע רעוואלוציע|אינדוסטריעלער רעוואָלוציע]] פון דעם 19טן יאָרהונדערט. דער ייִשובֿ איז געגרינדעט געוואָרן דורך גראַף אַנטאני אָסטראָווסקי ({{כ}} 1845-1782), וואָס האָט גערופֿן דאָס דאָרף נאָך זיין פאטער, טאמאַש אסטראווסקי ({{כ}}1817-1735). דער קערן פון דעם ייִשובֿ איז איז שוין אויפֿגעשטעלט געווארן פֿריער אין 1788 ווען מען האט אפערירט אויווענעס צו פֿאבריצירן האלצקוילן אין די וועלדער לעבן דעם טייך פילץ. די באַטייטיקע אַנטוויקלונג פון דער שטאָט האט פאַסירט אין די יאָרן 1822-1823 ווען גראף אָסטראָווסקי האט אויפֿגעשטעלט טעקסטיל פֿאַבריקן. טאָמאַשאָוו-מאַזאָוויעצק האָט באקומען דעם סטאַטוס פון אַ דאָרף באשעפֿטיקט אין אינדוסטריע און האַנדל אין [[1824]] און באקומען דעם אפֿיצעלן סטאַטוס ווי אַ שטאָט אום 6טן יולי [[1830]]. | ||
די שטאָט איז געווארן איינער פון די וויכטיקסטע צענטערס פון דער טעקסטיל אינדוסטריע אין דעם [[לאדזש|לאָדזשער]] אינדוסטריע-געגנט . מיט | די שטאָט איז געווארן איינער פון די וויכטיקסטע צענטערס פון דער טעקסטיל אינדוסטריע אין דעם [[לאדזש|לאָדזשער]] אינדוסטריע-געגנט . מיט פוילנ'ס אומאָפהענגיקייט אין [[1918]], איז די שטאַרק געוואקסן. די שטאט האט געהאט 12,000 ארבייטער אין 126 קליינע און גרויסע פֿאבריקן, דריי טעפעך פאבריקן וואס האבן צוגעשטעלט 70% פון פוילן'ס נאציאנאלע פראדוקציע, א גוט אנטוויקלטע טעקסטיל אינדוסטריע, ווי אויך כעמישע, האלץ און מעטאל אינדוסטריעס. | ||
ביים אויסברוך פון דעם [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטן וועלט קריג,]] האבן געוואוינט בערך 45,000 איינוואוינער אין טאמאשאוו, פון זיי בערך 13,000 יידן. עס איז אויך געווען א גרויסע באפעלקערונג פון דייטשישער אפשטאם אין דער שטאט, און אין 1924 איז געגרינדעט געווארן א רעכטע דייטשע פאַרטיי אין דער שטאָט מיטן נאָמען "פֿאַרבאַנד פון דייטשן אין פוילן" ([[דייטש]] : "Deutscher Volksverband in Polen"), מיט ראשי תיבות DVP. | ביים אויסברוך פון דעם [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטן וועלט קריג,]] האבן געוואוינט בערך 45,000 איינוואוינער אין טאמאשאוו, פון זיי בערך 13,000 יידן. עס איז אויך געווען א גרויסע באפעלקערונג פון דייטשישער אפשטאם אין דער שטאט, און אין 1924 איז געגרינדעט געווארן א רעכטע דייטשע פאַרטיי אין דער שטאָט מיטן נאָמען "פֿאַרבאַנד פון דייטשן אין פוילן" ([[דייטש]] : "Deutscher Volksverband in Polen"), מיט ראשי תיבות DVP. | ||
| שורה 33: | שורה 33: | ||
== די יידישע קהילה == | == די יידישע קהילה == | ||
אין טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק האָבן געוואוינט צווישן די צוויי וועלט מלחמות בערך 10,000 יידן, וואָס איז געווען ארום א דריטל פון דער באפעלקערונג. אין שטאָט זענען געווען דריי רעגירונגס־שולעס פאר יידן, ווי אויך א [[חדר]] פון [[אגודת ישראל]]. עס איז אויך געווען א יידישע גימנאַזיע וואו | אין טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק האָבן געוואוינט צווישן די צוויי וועלט מלחמות בערך 10,000 יידן, וואָס איז געווען ארום א דריטל פון דער באפעלקערונג. אין שטאָט זענען געווען דריי רעגירונגס־שולעס פאר יידן, ווי אויך א [[חדר]] פון [[אגודת ישראל]]. עס איז אויך געווען א יידישע גימנאַזיע וואו מ'האט געלערנט אויף העברעאיש און פויליש. אין דער שטאָט האבן אפערירט ציוניסטישע פארטייען און אויך נישט-ציוניסטישע ווי דער [[בונדיזם|בונד]], אגודת ישראל און א קאמוניסטישע פארטיי וואס א סך פון אירע מיטגלידער זענען געווען יידן. | ||
אין דער שטאָט איז געווען דער [[רשימה:חסידישע הויפן|הויף]] פון הרב [[שלמה זלמן וועלטפֿרייד]], פון דער פשעדבארזשער דינאסטיע. | אין דער שטאָט איז געווען דער [[רשימה:חסידישע הויפן|הויף]] פון הרב [[שלמה זלמן וועלטפֿרייד]], פון דער פשעדבארזשער דינאסטיע. | ||
ווען דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט קריג]] האט אויסגעבראכן האבן געוואוינט אין טאמאַשאוו מאַזאוויעצק עטלעכע 13,000 יידן. די שטאָט איז געווען איינגענומען דורך די [[נאצי דייטשלאנד|דייטשן]] אום [[6טן סעפטעמבער]] [[1939]] . אום [[13טן סעפטעמבער|13טן]] [[13טן סעפטעמבער|סעפּטעמבער]] יענעם יאָר האָבן די דייטשן אַרעסטירט 1,000 איינוואוינער פון דער שטאָט, צווישן זיי 300 יידן. 90 יידן האבן זיי געשיקט קיין [[בוכנוואלד|בוכנוואַלד]]. דערצו, האבן זיי געכאַפט יידן פֿאַר צוואַנג אַרבעט. אין סוף 1939 איז געגרינדעט געווארן אין שטאט א [[יודענראט]]. א סך יידן זענען אנטלאפֿן פֿון אנדערע שטעט קיין טאמאשאוו מאזאוויעצק, און ביז יוני [[1940]] האט פארגרעסערט די צאל יידן צו 16,500. אום [[20סטן דעצעמבער]] [[1940]] האט מען אויפֿגעשטעלט א געטא. אין [[1941]], האט אויסגעבראכן א [[טיפוס|טיפֿוס]] עפּידעמיע אין געטאָ צוליב די שוואַכע היגיענע באדינגונגען. סוף אפריל און אָנהייב מיי 1941, האָבן די דייטשן דערמארדעט 100-200 יידן, אריינגערעכנט רוב פון דעם יודענראט. [[31סטן אקטאבער|דעם 31סטן אקטאבער]] [[1942]] האָט מען אָנגעהויבן שיקן יידן אין [[טרעבלינקע]]. די צאָל פון דעפארטירער איז געווען בערך 15,000 און נאך עטלעכע הונדערטער האט מען | ווען דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט קריג]] האט אויסגעבראכן האבן געוואוינט אין טאמאַשאוו מאַזאוויעצק עטלעכע 13,000 יידן. די שטאָט איז געווען איינגענומען דורך די [[נאצי דייטשלאנד|דייטשן]] אום [[6טן סעפטעמבער]] [[1939]] . אום [[13טן סעפטעמבער|13טן]] [[13טן סעפטעמבער|סעפּטעמבער]] יענעם יאָר האָבן די דייטשן אַרעסטירט 1,000 איינוואוינער פון דער שטאָט, צווישן זיי 300 יידן. 90 יידן האבן זיי געשיקט קיין [[בוכנוואלד|בוכנוואַלד]]. דערצו, האבן זיי געכאַפט יידן פֿאַר צוואַנג אַרבעט. אין סוף 1939 איז געגרינדעט געווארן אין שטאט א [[יודענראט]]. א סך יידן זענען אנטלאפֿן פֿון אנדערע שטעט קיין טאמאשאוו מאזאוויעצק, און ביז יוני [[1940]] האט פארגרעסערט די צאל יידן צו 16,500. אום [[20סטן דעצעמבער]] [[1940]] האט מען אויפֿגעשטעלט א געטא. אין [[1941]], האט אויסגעבראכן א [[טיפוס|טיפֿוס]] עפּידעמיע אין געטאָ צוליב די שוואַכע היגיענע באדינגונגען. סוף אפריל און אָנהייב מיי 1941, האָבן די דייטשן דערמארדעט 100-200 יידן, אריינגערעכנט רוב פון דעם יודענראט. [[31סטן אקטאבער|דעם 31סטן אקטאבער]] [[1942]] האָט מען אָנגעהויבן שיקן יידן אין [[טרעבלינקע]]. די צאָל פון דעפארטירער איז געווען בערך 15,000 און נאך עטלעכע הונדערטער האט מען געהרג'עט אויפֿן ארט. נאָך דער " אַקציע" זענען געבליבן אין געטאָ צווישן 900 און 1300 ייִדן. אין מאַי [[1943|1943,]] זענען געווען צווישן 600 און 900 יידן אין געטאָ. אום [[31סטן מיי]] האט מען אריבערגעפֿירט רוב פֿון די יידן דעם בליזשינער ארבעטס לאַגער. | ||
נאָכן [[חורבן אייראפע|חורבן]] האבן 150 יידן זיך צוריקגעקערט אין דער שטאָט, אָבער רוב פון זיי זענען באלד אוועק, נאכדעם ווי עטלעכע זענען דערמאָרדעט געוואָרן ווען דורך פּוילישע נאַציאנאליסטן. | נאָכן [[חורבן אייראפע|חורבן]] האבן 150 יידן זיך צוריקגעקערט אין דער שטאָט, אָבער רוב פון זיי זענען באלד אוועק, נאכדעם ווי עטלעכע זענען דערמאָרדעט געוואָרן ווען דורך פּוילישע נאַציאנאליסטן. | ||
רעוויזיע פון 04:14, 23 נאוועמבער 2022
| ||||||||||||||||||||||||||||
טאמאַשאוו-מאַזאוויעצק ( פויליש : Tomaszów Mazowiecki) איז א שטאָט אין צענטראל־פוילן מיט 65,375 באוווינער (2010). עס איז פלאצירט אין דער לאָדזשער וואיעוואדעשאַפֿט (זייט 1999); פֿריער איז עס געווען אין דער פּיעטריקאָווער וואיעוואדעשאפט (województwo piotrkowskie) צווישן די יארן 1975 - 1998. די שטאָט באדעקט א שטח פון 41,3 קוואדראט קילאמעטער.
די שטאָט ליגט אויף די ברעגן פון דריי טייכן פילץ, וואלבארקע (Wolbórka) און טשארנא ביעלינא (Czarna Bielina), לעבן דעם זאַלעוו סולעיאווסקי רעזערוואואַר.
געשיכטע
די אַנטוויקלונג פון טאמאַשאוו-מאַזאוויעצק איז פֿאַרבונדן מיט דער אינדוסטריעלער רעוואָלוציע פון דעם 19טן יאָרהונדערט. דער ייִשובֿ איז געגרינדעט געוואָרן דורך גראַף אַנטאני אָסטראָווסקי ( 1845-1782), וואָס האָט גערופֿן דאָס דאָרף נאָך זיין פאטער, טאמאַש אסטראווסקי (1817-1735). דער קערן פון דעם ייִשובֿ איז איז שוין אויפֿגעשטעלט געווארן פֿריער אין 1788 ווען מען האט אפערירט אויווענעס צו פֿאבריצירן האלצקוילן אין די וועלדער לעבן דעם טייך פילץ. די באַטייטיקע אַנטוויקלונג פון דער שטאָט האט פאַסירט אין די יאָרן 1822-1823 ווען גראף אָסטראָווסקי האט אויפֿגעשטעלט טעקסטיל פֿאַבריקן. טאָמאַשאָוו-מאַזאָוויעצק האָט באקומען דעם סטאַטוס פון אַ דאָרף באשעפֿטיקט אין אינדוסטריע און האַנדל אין 1824 און באקומען דעם אפֿיצעלן סטאַטוס ווי אַ שטאָט אום 6טן יולי 1830.
די שטאָט איז געווארן איינער פון די וויכטיקסטע צענטערס פון דער טעקסטיל אינדוסטריע אין דעם לאָדזשער אינדוסטריע-געגנט . מיט פוילנ'ס אומאָפהענגיקייט אין 1918, איז די שטאַרק געוואקסן. די שטאט האט געהאט 12,000 ארבייטער אין 126 קליינע און גרויסע פֿאבריקן, דריי טעפעך פאבריקן וואס האבן צוגעשטעלט 70% פון פוילן'ס נאציאנאלע פראדוקציע, א גוט אנטוויקלטע טעקסטיל אינדוסטריע, ווי אויך כעמישע, האלץ און מעטאל אינדוסטריעס.
ביים אויסברוך פון דעם צווייטן וועלט קריג, האבן געוואוינט בערך 45,000 איינוואוינער אין טאמאשאוו, פון זיי בערך 13,000 יידן. עס איז אויך געווען א גרויסע באפעלקערונג פון דייטשישער אפשטאם אין דער שטאט, און אין 1924 איז געגרינדעט געווארן א רעכטע דייטשע פאַרטיי אין דער שטאָט מיטן נאָמען "פֿאַרבאַנד פון דייטשן אין פוילן" (דייטש : "Deutscher Volksverband in Polen"), מיט ראשי תיבות DVP.
בילדונג
עס זענען פֿאַראַן 8 עלעמענטארע שולעס, 8 גימנאזיעס, 4 מיטלשולעס און א צווייג פונעם לאדזשער אוניווערסיטעט.
זאלעוו סולעיאווסקי רעזערוואואַר
דער זאַלעוו סולעיאווסקי רעזערוואואַר איז אַ גרויסער וואַסער רעזערוווואַר געבויט צווישן 1969 און 1973 צו פֿאַרזארגן טרינקוואסער פֿאַר די שטעט לאָדזש און טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק.
די יידישע קהילה
אין טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק האָבן געוואוינט צווישן די צוויי וועלט מלחמות בערך 10,000 יידן, וואָס איז געווען ארום א דריטל פון דער באפעלקערונג. אין שטאָט זענען געווען דריי רעגירונגס־שולעס פאר יידן, ווי אויך א חדר פון אגודת ישראל. עס איז אויך געווען א יידישע גימנאַזיע וואו מ'האט געלערנט אויף העברעאיש און פויליש. אין דער שטאָט האבן אפערירט ציוניסטישע פארטייען און אויך נישט-ציוניסטישע ווי דער בונד, אגודת ישראל און א קאמוניסטישע פארטיי וואס א סך פון אירע מיטגלידער זענען געווען יידן.
אין דער שטאָט איז געווען דער הויף פון הרב שלמה זלמן וועלטפֿרייד, פון דער פשעדבארזשער דינאסטיע.
ווען דער צווייטער וועלט קריג האט אויסגעבראכן האבן געוואוינט אין טאמאַשאוו מאַזאוויעצק עטלעכע 13,000 יידן. די שטאָט איז געווען איינגענומען דורך די דייטשן אום 6טן סעפטעמבער 1939 . אום 13טן סעפּטעמבער יענעם יאָר האָבן די דייטשן אַרעסטירט 1,000 איינוואוינער פון דער שטאָט, צווישן זיי 300 יידן. 90 יידן האבן זיי געשיקט קיין בוכנוואַלד. דערצו, האבן זיי געכאַפט יידן פֿאַר צוואַנג אַרבעט. אין סוף 1939 איז געגרינדעט געווארן אין שטאט א יודענראט. א סך יידן זענען אנטלאפֿן פֿון אנדערע שטעט קיין טאמאשאוו מאזאוויעצק, און ביז יוני 1940 האט פארגרעסערט די צאל יידן צו 16,500. אום 20סטן דעצעמבער 1940 האט מען אויפֿגעשטעלט א געטא. אין 1941, האט אויסגעבראכן א טיפֿוס עפּידעמיע אין געטאָ צוליב די שוואַכע היגיענע באדינגונגען. סוף אפריל און אָנהייב מיי 1941, האָבן די דייטשן דערמארדעט 100-200 יידן, אריינגערעכנט רוב פון דעם יודענראט. דעם 31סטן אקטאבער 1942 האָט מען אָנגעהויבן שיקן יידן אין טרעבלינקע. די צאָל פון דעפארטירער איז געווען בערך 15,000 און נאך עטלעכע הונדערטער האט מען געהרג'עט אויפֿן ארט. נאָך דער " אַקציע" זענען געבליבן אין געטאָ צווישן 900 און 1300 ייִדן. אין מאַי 1943, זענען געווען צווישן 600 און 900 יידן אין געטאָ. אום 31סטן מיי האט מען אריבערגעפֿירט רוב פֿון די יידן דעם בליזשינער ארבעטס לאַגער.
נאָכן חורבן האבן 150 יידן זיך צוריקגעקערט אין דער שטאָט, אָבער רוב פון זיי זענען באלד אוועק, נאכדעם ווי עטלעכע זענען דערמאָרדעט געוואָרן ווען דורך פּוילישע נאַציאנאליסטן.