בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,368
רעדאגירונגען
זע ביבליאגראפיע
ק ((diffedit)) |
(זע ביבליאגראפיע) צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 15: | שורה 15: | ||
'''רבי ישראל נאג'ארה''' (געבוירן ארום ה'ש"י אין צפת; אוועק בערך ה'שפ"ט אין [[עזה]]) איז געווען א גרויסער פייטן און דיכטער פון זיין צייט און פון אלע צייטן, און איז באקאנט אלס "נעים זמירות ישראל". ער איז אויך געווען א מפרש פונעם תנ"ך, און דער רב פון דער אידישער קהילה אין עזה. | '''רבי ישראל נאג'ארה''' (געבוירן ארום ה'ש"י אין צפת; אוועק בערך ה'שפ"ט אין [[עזה]]) איז געווען א גרויסער פייטן און דיכטער פון זיין צייט און פון אלע צייטן, און איז באקאנט אלס "נעים זמירות ישראל". ער איז אויך געווען א מפרש פונעם תנ"ך, און דער רב פון דער אידישער קהילה אין עזה. | ||
ר' ישראל האט געשפילט א שטארקע ראלע אין אויספארמירן די פאעזיע אין לשון קודש נאך דער גירוש ספרד. ער האט געמאכט א רעוואלוציע אין זמירות און שירי קודש, דורכ'ן גוט צופאסן זיינע ווערטער צו מוזיק, און דורך נוצן ליבע-באגריפן פון סעקולארער פאעזיע. זיינע זמירות זענען דורכגעדרינגען אין רוב קהילות. זיין געשטאלט, וואס איז בחייו געווען קאנטראווערסיעל, איז נאך זיין טויט געווארן געערט, און זיין פאעזיע איז געווארן א מוסטער פאר שירי קודש. | ר' ישראל האט געשפילט א שטארקע ראלע אין אויספארמירן די פאעזיע אין לשון קודש נאך דער גירוש ספרד. ער האט געמאכט א רעוואלוציע אין זמירות און שירי קודש, דורכ'ן גוט צופאסן זיינע ווערטער צו מוזיק, און דורך נוצן ליבע-באגריפן פון סעקולארער פאעזיע. זיינע זמירות זענען דורכגעדרינגען אין רוב קהילות. זיין געשטאלט, וואס איז בחייו געווען קאנטראווערסיעל, איז נאך זיין טויט געווארן געערט, און זיין פאעזיע איז געווארן א מוסטער פאר שירי קודש. זיין ליד "יה ריבון עלם" בלייבט איינער פון די מערסט געזונגענע פיוטים אין אידישע געמיינדעס. | ||
==ביאגראפיע== | ==ביאגראפיע== | ||
| שורה 22: | שורה 22: | ||
| מקור = {{שם הגדולים|ספרים|ז|כז|זמירות ישראל}} | | מקור = {{שם הגדולים|ספרים|ז|כז|זמירות ישראל}} | ||
}} | }} | ||
רבי ישראל נאג'ארה איז געבוירן געווארן און אויפגעוואקסן אין צפת, וואס איז דעמאלט געווען א טייל פון דער אָטאָמאַנישער אימפעריע{{הערה|{{ynet|יצחק טסלר|"בעיני יהודי המזרח הוא היה כוכב עליון": הפיוטים האחרונים של רבי ישראל נג'ארה|judaism/discourse/article/bymfsd11x0|אפריל 9, 2024}}.}}. דער משפחה-נאמען צייגט אז זיי האבן געשטאמט פון נאכערא (Nájera), א שטאט אין צפון שפאניע אויפ'ן נאכערילא טייך. עס איז אנגענומען אז רבי ישראל'ס זיידע, [[נאג'ארה|רבי לוי נאג'ארה]], איז געבוירן געווארן אין שפאניע און איז געווען פון די [[גירוש שפאניע|פארטריבענע פון שפאניע]] אין ה'רנ"ב, און ער איז אנטלאפן קיין דמשק. רבי ישראל'ס פאטער, [[נאג'ארה|רבי משה בן לוי]], איז געבוירן געווארן אין [[סאלאניקי|סאַלאָניקי]], גריכנלאנד, און אין זיינע שפעטערע יארן האט ער זיך אריבערגעצויגן מיט זיין משפחה קיין צפת און איז געווען פון די נאנטע תלמידים פונעם [[אר"י הקדוש]]{{הערה|{{שם הגדולים|סופרים|מ|קסא|מהר"ר משה נאג'ארה}}}}. זיין זיידע פון זיין מוטערס זייט, [[רבי ישראל די קוריאל]], איז געווען פון די גרויסע רבנים אין צפת, און איינער פון די פיר חכמים וואס האבן באקומען [[סמיכה]] פון [[מהר"י בירב]]. | רבי ישראל נאג'ארה איז געבוירן געווארן און אויפגעוואקסן אין צפת, וואס איז דעמאלט געווען א טייל פון דער אָטאָמאַנישער אימפעריע{{הערה|{{ynet|יצחק טסלר|"בעיני יהודי המזרח הוא היה כוכב עליון": הפיוטים האחרונים של רבי ישראל נג'ארה|judaism/discourse/article/bymfsd11x0|אפריל 9, 2024}}.}}. דער משפחה-נאמען צייגט אז זיי האבן געשטאמט פון נאכערא (Nájera), א שטאט אין צפון שפאניע אויפ'ן נאכערילא טייך. עס איז אנגענומען אז רבי ישראל'ס זיידע, [[נאג'ארה|רבי לוי נאג'ארה]], איז געבוירן געווארן אין שפאניע און איז געווען פון די [[גירוש שפאניע|פארטריבענע פון שפאניע]] אין ה'רנ"ב, און ער איז אנטלאפן קיין דמשק. רבי ישראל'ס פאטער, [[נאג'ארה|רבי משה בן לוי]], איז געבוירן געווארן אין [[סאלאניקי|סאַלאָניקי]], גריכנלאנד, און אין זיינע שפעטערע יארן האט ער זיך אריבערגעצויגן מיט זיין משפחה קיין צפת און איז געווען פון די נאנטע תלמידים פונעם [[אר"י הקדוש]]{{הערה|{{שם הגדולים|סופרים|מ|קסא|מהר"ר משה נאג'ארה}}.}}. זיין זיידע פון זיין מוטערס זייט, [[רבי ישראל די קוריאל]], איז געווען פון די גרויסע רבנים אין צפת, און איינער פון די פיר חכמים וואס האבן באקומען [[סמיכה]] פון [[מהר"י בירב]]. | ||
ר' ישראל נאג'ארה האט געלערנט ביי זיין פאטער און ביי זיין זיידן אין צפת. אין קעגנזאץ צו זיין פאטער, האט ער נישט ארויסגעוויזן קיין אינטערעס צו חקירה{{הערה|מלאכי, מקובלים | ר' ישראל נאג'ארה האט געלערנט ביי זיין פאטער און ביי זיין זיידן אין צפת. אין קעגנזאץ צו זיין פאטער, האט ער נישט ארויסגעוויזן קיין אינטערעס צו חקירה{{הערה|מלאכי, מקובלים, 108.}}. אלס יונגערמאן האט ער זיך אויך באקענט מיט אראבישער דיכטונג און פאעזיע. אין יאר של"א-של"ה איז ר' ישראל מיטגעפארן מיט זיין פאטער קיין קושטא צו דרוקן זיין פאטער'ס ספר "לקח טוב", און דארט האט ער צוגעגעבן א הקדמה-ליד צום ספר, וואס איז ווארשיינליך זיין ערשטער באקאנטער ליד{{הערה|מבוא, שארית ישראל, תשפ"ד, עמ' 22, הערה 2.}}. | ||
אין זיינע יונגע יארן איז ער אריבער קיין דמשק מיט זיין פאטער רבי משה, וועלכער איז געווארן רב דארט, און ר' ישראל איז געווארן דער שליח ציבור אין דער שפאנישער קהילה דארטן. פאר א שטיק צייט האט ער ארומגעוואנדערט ביי קהילות אין דער אטאמאנישער אימפעריע: ער האט באזוכט אין סאַלאָניקי, [[אלעפא|חלב]], בורסא, [[איסטאנבול|קושטא]], און אין [[עגיפטן|מצרים]]. אין בורסא האט ער געטראפן און ווארשיינליך געלערנט מיט דעם יונגן פייטן [[רבי יוסף גאנסו]]. דערנאך איז ער צוריקגעקומען קיין דמשק פאר א קורצער צייט, און שפעטער איז ער צוריק קיין צפת, וואו ער האט חתונה געהאט און עס איז אים געבוירן געווארן א טאכטער. ער האט געלעבט אין דער צייט פונעם אר"י הקדוש און [[רבי יוסף קארו]]. | אין זיינע יונגע יארן איז ער אריבער קיין דמשק מיט זיין פאטער רבי משה, וועלכער איז געווארן רב דארט, און ר' ישראל איז געווארן דער שליח ציבור אין דער שפאנישער קהילה דארטן. פאר א שטיק צייט האט ער ארומגעוואנדערט ביי קהילות אין דער אטאמאנישער אימפעריע: ער האט באזוכט אין סאַלאָניקי, [[אלעפא|חלב]], בורסא, [[איסטאנבול|קושטא]], און אין [[עגיפטן|מצרים]]. אין בורסא האט ער געטראפן און ווארשיינליך געלערנט מיט דעם יונגן פייטן [[רבי יוסף גאנסו]]. דערנאך איז ער צוריקגעקומען קיין דמשק פאר א קורצער צייט, און שפעטער איז ער צוריק קיין צפת, וואו ער האט חתונה געהאט און עס איז אים געבוירן געווארן א טאכטער{{הערה|זעט בניהו, תש"נ, רה–רז.}}. ער האט געלעבט אין דער צייט פונעם אר"י הקדוש און [[רבי יוסף קארו]]. | ||
נאך אן אטאקע אויף די אידן פון צפת דורך אן אראבישן שבט אין של"ט האבן די נאג'ארהס פארלאזט די שטאט. צוליב זיין פאטער'ס פּאזיציע אלס רב אין דמשק האט ר' ישראל זיך באזעצט אין [[זשובאר|דזשאָבאַר]], א פאָרשטאָט פון דמשק, וואו ער האט געדינט אלס חזן, רב, סופר און סעקרעטאר פון דער קהילה, פאראנטווארטליך פאר'ן שרייבן די קהילה בריוו און קאמוניקירן מיט אנדערע קהילות. ער האט אויך געהאלטן פילע דרשות אין וועלכע ער האט געוועבט טיפע תלמודישע אידעען מיט פילאזאפיע און אידישע מיסטיק. זיין פאקוס איז געווען אויף מוסר — די עטישע און מאראלישע לערנונגען פון תלמוד. רבי ישראל האט געצילט צו לערנען און אינספירירן מענטשן צו פארבעסערן זיך און זייער כאראקטער. ער האט אפט באטאנט די וויכטיגקייט פון צדקה, קעגנזייטיגע פינאנציעלע שטיצע, און גמילות חסדים, ווי ביקור חולים, ניחום אבלים, און נאך{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://halakhaoftheday.org/2015/06/14/rabbi-israel-najara-and-the-jobar-synagogue/|שרייבער=Yosef Bitton|קעפל=Rabbi Israel Najara (1555-1625) and the Jobar Synagogue|זייטל=Halakha of the Day|דאטום=June 14, 2015}}|כיוון=שמאל}}. | נאך אן אטאקע אויף די אידן פון צפת דורך אן אראבישן שבט אין של"ט האבן די נאג'ארהס פארלאזט די שטאט. צוליב זיין פאטער'ס פּאזיציע אלס רב אין דמשק האט ר' ישראל זיך באזעצט אין [[זשובאר|דזשאָבאַר]], א פאָרשטאָט פון דמשק, וואו ער האט געדינט אלס חזן, רב, סופר און סעקרעטאר פון דער קהילה, פאראנטווארטליך פאר'ן שרייבן די קהילה בריוו און קאמוניקירן מיט אנדערע קהילות. ער האט אויך געהאלטן פילע דרשות אין וועלכע ער האט געוועבט טיפע תלמודישע אידעען מיט פילאזאפיע און אידישע מיסטיק. זיין פאקוס איז געווען אויף מוסר — די עטישע און מאראלישע לערנונגען פון תלמוד. רבי ישראל האט געצילט צו לערנען און אינספירירן מענטשן צו פארבעסערן זיך און זייער כאראקטער. ער האט אפט באטאנט די וויכטיגקייט פון צדקה, קעגנזייטיגע פינאנציעלע שטיצע, און גמילות חסדים, ווי ביקור חולים, ניחום אבלים, און נאך{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://halakhaoftheday.org/2015/06/14/rabbi-israel-najara-and-the-jobar-synagogue/|שרייבער=Yosef Bitton|קעפל=Rabbi Israel Najara (1555-1625) and the Jobar Synagogue|זייטל=Halakha of the Day|דאטום=June 14, 2015}}|כיוון=שמאל}}. | ||
דאס לעבן פון רבי ישראל נאג'ארה איז נישט געווען לייכט. ער האט געליטן פון קינדער-פארלוסט, ארעמקייט, און רדיפות פון גדולים אין זיין תקופה, אזוי ווי [[רבי חיים וויטאל]]. זיין ערשטע ווייב איז אוועק יונג, און זיין איינציגע טאכטער פון דעם זיווג איז נפטר געווארן אין עלטער פון צען יאר. שפעטער האט ער ווידער חתונה געהאט, און געהאט עטליכע קינדער, פון וועלכע איינער, יעקב, איז געשטארבן פון פּאָקן ביי די דריי יאר אלט, און רבי ישראל האט אים באוויינט אין א קינה. עטליכע קינדער פון דער צווייטער זיווג האבן יא אויסגעלעבט די יארן{{הערה|שם=תרביץסד|{{צ-זשורנאל|טובה בארי|בן בלתי ידוע של ר' ישראל נג'ארה: ר' לוי בן ישראל ופיוטיו|תרביץ|סד(ב)|עמ=275–300|שנת הוצאה=טבת-אדר תשנ"ה|JSTOR=23600680}}}}. | דאס לעבן פון רבי ישראל נאג'ארה איז נישט געווען לייכט. ער האט געליטן פון קינדער-פארלוסט, ארעמקייט, און רדיפות פון גדולים אין זיין תקופה, אזוי ווי [[רבי חיים וויטאל]]. זיין ערשטע ווייב איז אוועק יונג, און זיין איינציגע טאכטער פון דעם זיווג איז נפטר געווארן אין עלטער פון צען יאר. שפעטער האט ער ווידער חתונה געהאט, און געהאט עטליכע קינדער, פון וועלכע איינער, יעקב, איז געשטארבן פון [[פאקן|פּאָקן]] ביי די דריי יאר אלט, און רבי ישראל האט אים באוויינט אין א קינה. עטליכע קינדער פון דער צווייטער זיווג האבן יא אויסגעלעבט די יארן{{הערה|שם=תרביץסד|{{צ-זשורנאל|טובה בארי|בן בלתי ידוע של ר' ישראל נג'ארה: ר' לוי בן ישראל ופיוטיו|תרביץ|סד(ב)|עמ=275–300|שנת הוצאה=טבת-אדר תשנ"ה|JSTOR=23600680}}}}. | ||
אין זיינע שפעטערע יארן האט ער זיך באזעצט אין עזה און איז געווארן ראב"ד און רב פון דער קהילה. דאס שטאט עזה איז אין יענע צייט באטראכט געווארן אלס שוואך אין רוחניות און תורה'דיגן גייסט{{הערה|זעט [[רבי יוסף טראני]], תשובות מהרי"ט, [https://www.sefaria.org/Teshuvot_Maharit%2C_I.47.5 ח"א, סי' מז סוף תשובה].}}. נאך זיין פטירה ארום שפ"ח, האט אים זיין זון רבי משה נאג'ארה, אויך א פייטן, איבערגענומען אלס רב. זיין אייניקל ר' יעקב בן משה איז געווען | אין זיינע שפעטערע יארן האט ער זיך באזעצט אין עזה און איז געווארן ראב"ד און רב פון דער קהילה. דאס שטאט עזה איז אין יענע צייט באטראכט געווארן אלס שוואך אין רוחניות און תורה'דיגן גייסט{{הערה|זעט [[רבי יוסף טראני]], תשובות מהרי"ט, [https://www.sefaria.org/Teshuvot_Maharit%2C_I.47.5 ח"א, סי' מז סוף תשובה].}}. נאך זיין פטירה ארום שפ"ח, האט אים זיין זון רבי משה נאג'ארה, אויך א פייטן, איבערגענומען אלס רב. זיין אייניקל ר' יעקב בן משה איז געווען אַן ענטוזיאסטישער שטיצער פון [[נתן העזתי]] און שבתי צבי{{הערה|שם=תרביץסד}}{{הערה|טובה בארי, [https://www.nli.org.il/he/discover/music/jewish-music/piyut/articles/introductions/piyut/introduction-to-the-songs-of-rabbi-israel-najara מבוא לשירי ר' ישראל נג'ארה], אתר הפיוט והתפילה.}}. | ||
פון דאס וואס זיינע פיוטים זענען געשריבן אין מעטערס פון פארשידענע [[לאדינא|לאַדינאָ]], טערקישע, און גריכישע לידער, איז קענטיג אז | פון דאס וואס זיינע פיוטים זענען געשריבן אין מעטערס פון פארשידענע [[לאדינא|לאַדינאָ]], טערקישע, און גריכישע לידער, איז קענטיג אז רבי ישראל האט געקענט עטליכע פרעמדע שפראכן. אויפוואקסנדיג אין צפת איז ער געקומען אונטער דעם ברייטן השפעה פון קבלת האריז"ל. ווי עס איז קענטיג פון זיינע ווערק איז ער געווען א למדן, און ער האט זיך געשריבן מיט פילע רבנים און פערזענליכקייטן פון זיינע צייט, אריינגערעכנט רבי בצלאל אשכנזי, רבי יום טוב צהלון, משה חמון, און מנחם חפץ{{הערה|{{אנצ יהודית|11301-najara-najar-nijar-nagar-nagara|Najara}}}}. | ||
==זיינע ווערק== | ==זיינע ווערק== | ||
| שורה 40: | שורה 40: | ||
===פאעטישע זאמלונגען=== | ===פאעטישע זאמלונגען=== | ||
ר' ישראל האט מחבר געווען איבער טויזנט לידער, פילע פון זיי אין אראמיש. זיינע הויפט געדיכטן זענען שירי קודש, וועלכע זענען דורכגעווייקט מיט אמונה, באציאונגען צו אידישע ליידן, און בענקשאפט פאר דער גאולה. | ר' ישראל האט מחבר געווען איבער טויזנט לידער, פילע פון זיי אין אראמיש. זיינע הויפט געדיכטן זענען שירי קודש, וועלכע זענען דורכגעווייקט מיט אמונה, באציאונגען צו אידישע ליידן, און בענקשאפט פאר דער גאולה. גלות און גאולה נעמען א וויכטיגן ארט אין זיינע לידער, אבער ער האט אויך געשריבן פילע מוסר לידער און שבח און הודיה צו ה'{{הערה|בארי, תשנ"ו, 62.}}. טראצדעם האט ער אין זיינע יונגע יארן געשריבן אויך א צאל סעקולערע לידער. דער סטיל פון זיינע שאפונגען זענען בעיקר באאיינפלוסט פון שפּאנישער און אראבישער פאעזיע מיט זייער געבוי און אינהאלט, אבער ער האט אויך גענוצט אייגנארטיגע פארמען און טעמעס{{הערה|שם=יודאיקע|{{יודאיקה|Abraham David|Najara, Israel ben Moses|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/najara-israel-ben-moses}}}}. | ||
ער האט זיך באנוצט מיט אן אייגנארטיגן טעכניק, קאָנטראַפאַקטום (Contrafactum), דאס מיינט איבערצוקערן א סעקולערע ליד צו א רעליגיעזע דורך ענדערן די ווערטער{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://jewish-music.huji.ac.il/en/content/contrafactum|שרייבער=Ofer Ronen|קעפל=Contrafactum|זייטל=JMRC}}}}. ער האט גענוצט פארשפרייטע פאלקס-לידער אין [[שפאניש]], [[לאדינא]], [[טערקיש]], און [[אראביש]] – אריינגערעכנט ליבע-לידער מיט צווייפלהאפטיגע אינהאלט – און האט צוגעפאסט ווערטער מיט א הייליגן תוכן צו די ניגונים. | <!-- מוזיק: -->ער האט זיך באנוצט מיט אן אייגנארטיגן טעכניק, קאָנטראַפאַקטום (Contrafactum), דאס מיינט איבערצוקערן א סעקולערע ליד צו א רעליגיעזע דורך ענדערן די ווערטער{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://jewish-music.huji.ac.il/en/content/contrafactum|שרייבער=Ofer Ronen|קעפל=Contrafactum|זייטל=JMRC}}}}. ער האט גענוצט פארשפרייטע פאלקס-לידער אין [[שפאניש]], [[לאדינא]], [[טערקיש]], און [[אראביש]] – אריינגערעכנט ליבע-לידער מיט צווייפלהאפטיגע אינהאלט – און האט צוגעפאסט ווערטער מיט א הייליגן תוכן צו די ניגונים. אויפ'ן שער־בלאט פונעם ערשטן מהדורה פון "זמירות ישראל" האט ער שוין אנגעגעבן אז דאס איז א זאמלונג פון פּיוטים און לידער "מיוסדים על אדני אופני ניגוני ערב ותוגרמה" – דאס הייסט, געגרינדעט אויף אראבישע און טערקישע מעלאדישע מאָדאַליטעטן, און אינעווייניג האט ער פאר יעדע פיוט אנגעגעבן לויט וועלכן גוי'אישן ליד דער פיוט איז פארפאסט, ווי אויך דער [[מקאם]] (מוזיקאלישער שטייגער) דערפון (אין די מוסלעמישע לענדער, אין יענע צייטן, האט מען נישט געשריבן מוזיק אין נאָטן. אנשטאט דעם האט מען געשריבן די עפענונגסווערטער פון אַן אנדער ליד, וועמענס מעלאָדיע האט געדינט אלס מוסטער). כאטש ער איז נישט געווען דער איינציגער צו נוצן דעם מעטאד, האט ער זיך אבער אויסגעצייכנט דערמיט סיי אין צאל און סיי אין קוואליטעט. | ||
ווי רבי ישראל זאגט אין דער הקדמה צו זיין ספר "זמירות ישראל", איז זיין ציל געווען צו אפקערן די אידישע יוגנט פון סעקולערע לידער. ער האט דאס געטון דורך פארפאסן שירי קודש צו די מעלאדיעס וואס זיי זענען געוואוינט געווען צו הערן{{הערה|שם=גלגוליו|{{אקדמיה|טובה בארי|גלגוליו של הקובץ שארית ישראל לרבי ישראל נג'ארה|39804734|ספר זכרון לפרופ' מאיר בניהו|חלק ב: קבלה ומחשבת ישראל ספרות, שירה, פיוט ותפילה (ירושלים: יד הרב ניסים, תשע"ט), 1085–1094}}}}. דער מוזיקאלישן טאן איז נישט בלויז א באגלייטונג צום טעקסט, נאר טוט אויך טיף פארקערפערן דעם טעקסט'ס אינהאלט{{הערה|{{לינק|שרייבער=אילת אטינגר|קעפל=שירים / רבי ישראל נג'ארה|זייטל=תרבות.il|דאטום=סעפטעמבער 7, 2019|אדרעס=https://tarbutil.cet.ac.il/anthology/על-שירים-של-רבי-ישראל-נגארה/}}.}}. | ווי רבי ישראל זאגט אין דער הקדמה צו זיין ספר "זמירות ישראל", איז זיין ציל געווען צו אפקערן די אידישע יוגנט פון סעקולערע לידער. ער האט דאס געטון דורך פארפאסן שירי קודש צו די מעלאדיעס וואס זיי זענען געוואוינט געווען צו הערן{{הערה|שם=גלגוליו|{{אקדמיה|טובה בארי|גלגוליו של הקובץ שארית ישראל לרבי ישראל נג'ארה|39804734|ספר זכרון לפרופ' מאיר בניהו|חלק ב: קבלה ומחשבת ישראל ספרות, שירה, פיוט ותפילה (ירושלים: יד הרב ניסים, תשע"ט), 1085–1094}}}}. דער מוזיקאלישן טאן איז נישט בלויז א באגלייטונג צום טעקסט, נאר טוט אויך טיף פארקערפערן דעם טעקסט'ס אינהאלט{{הערה|{{לינק|שרייבער=אילת אטינגר|קעפל=שירים / רבי ישראל נג'ארה|זייטל=תרבות.il|דאטום=סעפטעמבער 7, 2019|אדרעס=https://tarbutil.cet.ac.il/anthology/על-שירים-של-רבי-ישראל-נגארה/}}.}}. | ||
דער ספר "'''זמירות ישראל'''", זיין הויפט זאמלונג פון געדיכטן און פיוטים, איז געדרוקט געווארן בחייו אין דריי אויפלאגעס, און אויסער דעם איז עס קאפירט געווארן שריפטליך אין פילע קהילות{{הערה|שם=טסלר1}}. די ערשטע אויסגאבע איז געווען אין צפת אין שמ"ז און האט אנטהאלטן 109 פיוטים. די צווייטע אויסגאבע איז געווען אין סאַלאָניקי אין שנ"ד. די דריטע פארגרעסערטע אויסגאבע אין ווענעציע (שנ"ט–ש"ס){{הערה|{{היברובוקס|2=זמירות ישראל|3=45788|מקום הוצאה=ווענעציע|שנת הוצאה=שנ"ט–ש"ס}}. א שפעטערע אויסגאבע איז [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b0000049973&seq=5 בעלגראד, תקצ"ח].}} האט אנטהאלטן 346 פיוטים און איז צעטיילט אין דריי חלקים: (1) "עולת תמיד", 225 פיוטים פאר וואכנטעג, ארגאניזירט לויט'ן אָטאָמאַנישן מקאם סיסטעם; (2) "עולת שבת", 54 פיוטים פאר יעדן שבת פון יאר; (3) "עולת חודש": 160 פיוטים און קינות פאר די ימים נוראים, פורים, תשעה באב, און פארשידענע געלעגנהייטן. | דער ספר "'''זמירות ישראל'''", זיין הויפט זאמלונג פון געדיכטן און פיוטים, איז געדרוקט געווארן בחייו אין דריי אויפלאגעס, און אויסער דעם איז עס קאפירט געווארן שריפטליך אין פילע קהילות{{הערה|שם=טסלר1}}. די ערשטע אויסגאבע איז געווען אין צפת אין שמ"ז און האט אנטהאלטן 109 פיוטים{{הערה|{{היברובוקס||זמירות ישראל|21788|מקום הוצאה=צפת|שנת הוצאה=שמ"ז}}.}}. די צווייטע אויסגאבע איז געווען אין סאַלאָניקי אין שנ"ד. די דריטע פארגרעסערטע אויסגאבע אין ווענעציע (שנ"ט–ש"ס){{הערה|{{היברובוקס|2=זמירות ישראל|3=45788|מקום הוצאה=ווענעציע|שנת הוצאה=שנ"ט–ש"ס}}. א שפעטערע אויסגאבע איז [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b0000049973&seq=5 בעלגראד, תקצ"ח].}} האט אנטהאלטן 346 פיוטים און איז צעטיילט אין דריי חלקים: (1) "עולת תמיד", 225 פיוטים פאר וואכנטעג, ארגאניזירט לויט'ן אָטאָמאַנישן מקאם סיסטעם; (2) "עולת שבת", 54 פיוטים פאר יעדן שבת פון יאר; (3) "עולת חודש": 160 פיוטים און קינות פאר די ימים נוראים, פורים, תשעה באב, און פארשידענע געלעגנהייטן. | ||
ר' ישראל האט איבערגעלאזט אין כתב יד "'''שארית ישראל'''", א גרויסע זאמלונג פון לידער, וואס האט געזאלט זיין דער צווייטער טייל פון זמירות ישראל, אבער ער האט עס נישט עספיעט צו דרוקן. | ר' ישראל האט איבערגעלאזט אין כתב יד "'''שארית ישראל'''", א גרויסע זאמלונג פון לידער, וואס האט געזאלט זיין דער צווייטער טייל פון זמירות ישראל, אבער ער האט עס נישט עספיעט צו דרוקן. | ||
| שורה 54: | שורה 54: | ||
===אנדערע ווערק=== | ===אנדערע ווערק=== | ||
רבי ישראל נאג'ארה | רבי ישראל נאג'ארה האט אויך געשריבן ספרים אין הלכה, מוסר און דרוש. זיינע פּירושים אויף דער תורה זענען כמעט נישט געבליבן. צווישן די ערשינענע חיבורים זענען: | ||
*[https://tablet.otzar.org/#/book/151555/p/1/t/8873317721234/fs/0/start/0/end/0/c משחקת בתבל] (צפת, שמ"ז) – אַן עטישע פאעמע וועגן דער נישטיגקייט פון דער וועלט. | *[https://tablet.otzar.org/#/book/151555/p/1/t/8873317721234/fs/0/start/0/end/0/c משחקת בתבל] (צפת, שמ"ז) – אַן עטישע פאעמע וועגן דער נישטיגקייט פון דער וועלט. | ||
*[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH990018278650205171/NLI פצעי אוהב] (איסטאנבול, שנ"ח) – א פירוש אויף איוב. | *[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH990018278650205171/NLI פצעי אוהב] (איסטאנבול, שנ"ח) – א פירוש אויף איוב. | ||
*[https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=45788&st=&pgnum=269 מימי ישראל] (ווענעציע, שס"ה) – רעטאָרישע בריוו מיט סעקולערע און ליבע-לידער, קאמפּאנירט אין זיין יוגנט, און צוגעלייגט צו דער דריטער אויסגאבע פון זמירות ישראל. צעטיילט אין זעקס חלקים: מי השילוח (צו פייטנים און פאעטן), מי מנוחות (צו פארשידענע מענטשן), מי מריבה (וועגן מוסר און שלום), מי מצור (העלפן קהילות אין קריזיס), מי זהב (בעטן צדקה פאר ארעמע לייט), מי המרים (טרייסט בריוו){{הערה|{{סדר הדורות|ספרים|א'רכד}}.}}. | *[https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=45788&st=&pgnum=269 מימי ישראל] (ווענעציע, שס"ה) – אן אויטאביאגראפישן-ליטערארישן חיבור פון רעטאָרישע בריוו מיט סעקולערע און ליבע-לידער, קאמפּאנירט אין זיין יוגנט, און צוגעלייגט צו דער דריטער אויסגאבע פון זמירות ישראל. צעטיילט אין זעקס חלקים: מי השילוח (צו פייטנים און פאעטן), מי מנוחות (צו פארשידענע מענטשן), מי מריבה (וועגן מוסר און שלום), מי מצור (העלפן קהילות אין קריזיס), מי זהב (בעטן צדקה פאר ארעמע לייט), מי המרים (טרייסט בריוו){{הערה|{{סדר הדורות|ספרים|א'רכד}}.}}. | ||
*[https://hebrewbooks.org/44833 כלי מחזיק ברכה] (ווענעציע, ש"פ) – הלכות פון און א פירוש אויף ברכת המזון{{הערה|[https://books.google.co.il/books?id=FdHWGhwje5gC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false קאנסטאנטין, תצ"ד] אויף גוגל.}}. | *[https://hebrewbooks.org/44833 כלי מחזיק ברכה] (ווענעציע, ש"פ) – הלכות פון און א פירוש אויף ברכת המזון{{הערה|[https://books.google.co.il/books?id=FdHWGhwje5gC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false קאנסטאנטין, תצ"ד] אויף גוגל.}}. | ||
*[https://www.hebrewbooks.org/42197 מקוה ישראל] – א זאמלונג פון פערציג דרשות וואס ער האט געגעבן אין דער [[זשובאר|דזשובאר]] שול (די היברובוקס סקען אנטהאלט נאר פינף דרשות. בר אילן אוניווערזיטעט האט איבערגעדרוקט דעם פולן ספר, תשס"ד). | *[https://www.hebrewbooks.org/42197 מקוה ישראל] – א זאמלונג פון פערציג דרשות וואס ער האט געגעבן אין דער [[זשובאר|דזשובאר]] שול (די היברובוקס סקען אנטהאלט נאר פינף דרשות. בר אילן אוניווערזיטעט האט איבערגעדרוקט דעם פולן ספר, תשס"ד). | ||
*[https://hebrewbooks.org/40521 שוחטי הילדים] (אמסטערדאם, תע"ח) – די הלכות פון שחיטה און ניקור אין גראמען, געשריבן אין א לייכטער שפראך פארשטענדליך אפילו פאר קינדער. | *[https://hebrewbooks.org/40521 שוחטי הילדים] (אמסטערדאם, תע"ח) – א קליין ספר מיט די הלכות פון שחיטה און ניקור אין גראמען, געשריבן אין א לייכטער שפראך פארשטענדליך אפילו פאר קינדער. | ||
*[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89014000111&seq=10 פזמונים] (וויען, תרי"ח) – א זאמלונג פון 120 זמירות. | *[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89014000111&seq=10 פזמונים] (וויען, תרי"ח) – א זאמלונג פון 120 זמירות. | ||
*מערכות ישראל (אין כתב יד, פארלוירן) – על התורה. | *מערכות ישראל (אין כתב יד, פארלוירן) – על התורה. | ||
| שורה 69: | שורה 69: | ||
זיינע פיוטים זענען שנעל אויפגעכאפט געווארן, און געווארן גאר איינפלוסרייך. זיי זענען געווען זייער פאפולער צווישן אידן, פון אינדיע אין מזרח ביז מאראקא אין מערב. מען האט זיי געזונגען אויף שבתות, ימים טובים, ביי שירת הבקשות {{העב|שירת הבקשות}} און ביי משפחה שמחות. דאס זינגען פיוטים, ספעציעל אין שבת און יום טוב, איז געווען א פאפולערע פארעם פון פארוויילונג צווישן משפה און פריינט אין יענער תקופה{{הערה|שם=טסלר1|{{ynet|יצחק טסלר|"בעיני יהודי המזרח הוא היה כוכב עליון": הפיוטים האחרונים של רבי ישראל נג'ארה|judaism/discourse/article/bymfsd11x0|אפריל 9, 2024}}.}}. צענדליגער כתבי יד פון זיינע לידער זענען קאפירט געווארן אין צפון אפריקע און קאטשין אין אינדיע, איבערגעזעצט אין פערסיש-אידיש, און עס זענען אויך דא [[קראים|קאראאישע]], אשכנזישע, תימנ'ער און איטאליענישע קאפיעס. די פילע קאפיעס זענען לעבעדיגע עדות אויף דער פארשפרייטונג פון זיינע לידער און זייער אקטיווער אנוועזנהייט אין די ערטער{{הערה|שם=מקור|{{לינק|אדרעס=https://www.makorrishon.co.il/opinion/781129/|שרייבער=נחם אילן|קעפל=שירי רבי ישראל נג'ארה מתכנסים לספר אחד|זייטל=מקור ראשון|דאטום=סעפטעמבער 2, 2024}}.}}. אכט פיוטים פון זמירות ישראל זענען פארעפנטליכט געווארן אונטער'ן נאמען "תפילות נוראות" אין פראנקפורט אין תע"ב{{הערה|[https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/judaicaffm/content/titleinfo/14526971 תפלות נוראות: ושבחות והודאות וזמירות ישראל / מה״ה ... כמוהר״ר ישראל בן הרב ... משה נאגארה ... ; אשר לקט ואסף ... כמוהר״ר משולם זלמן בה״ה ... יעקב אלעזר פישהוף אויערבך ... עם תוספות דבריו], פראנקפורט, תע"ב. זעט: סרוסי און בארי, "ר' ישראל נג'ארה באשכנז".}}. פאעזיע אין לשון הקודש ביי די עדות המזרח שטיצט זיך שטארק אויף זיין ארבעט און זיינע חידושים, ביז די לעצטע צייטן{{הערה|{{פעמים|יוסף יהלום|ר' ישראל נג'ארה והתחדשות השירה העברית במזרח לאחר גירוש ספרד|13/Article_13.6|תשמ"ב, עמ' 96–124}}.}}. | זיינע פיוטים זענען שנעל אויפגעכאפט געווארן, און געווארן גאר איינפלוסרייך. זיי זענען געווען זייער פאפולער צווישן אידן, פון אינדיע אין מזרח ביז מאראקא אין מערב. מען האט זיי געזונגען אויף שבתות, ימים טובים, ביי שירת הבקשות {{העב|שירת הבקשות}} און ביי משפחה שמחות. דאס זינגען פיוטים, ספעציעל אין שבת און יום טוב, איז געווען א פאפולערע פארעם פון פארוויילונג צווישן משפה און פריינט אין יענער תקופה{{הערה|שם=טסלר1|{{ynet|יצחק טסלר|"בעיני יהודי המזרח הוא היה כוכב עליון": הפיוטים האחרונים של רבי ישראל נג'ארה|judaism/discourse/article/bymfsd11x0|אפריל 9, 2024}}.}}. צענדליגער כתבי יד פון זיינע לידער זענען קאפירט געווארן אין צפון אפריקע און קאטשין אין אינדיע, איבערגעזעצט אין פערסיש-אידיש, און עס זענען אויך דא [[קראים|קאראאישע]], אשכנזישע, תימנ'ער און איטאליענישע קאפיעס. די פילע קאפיעס זענען לעבעדיגע עדות אויף דער פארשפרייטונג פון זיינע לידער און זייער אקטיווער אנוועזנהייט אין די ערטער{{הערה|שם=מקור|{{לינק|אדרעס=https://www.makorrishon.co.il/opinion/781129/|שרייבער=נחם אילן|קעפל=שירי רבי ישראל נג'ארה מתכנסים לספר אחד|זייטל=מקור ראשון|דאטום=סעפטעמבער 2, 2024}}.}}. אכט פיוטים פון זמירות ישראל זענען פארעפנטליכט געווארן אונטער'ן נאמען "תפילות נוראות" אין פראנקפורט אין תע"ב{{הערה|[https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/judaicaffm/content/titleinfo/14526971 תפלות נוראות: ושבחות והודאות וזמירות ישראל / מה״ה ... כמוהר״ר ישראל בן הרב ... משה נאגארה ... ; אשר לקט ואסף ... כמוהר״ר משולם זלמן בה״ה ... יעקב אלעזר פישהוף אויערבך ... עם תוספות דבריו], פראנקפורט, תע"ב. זעט: סרוסי און בארי, "ר' ישראל נג'ארה באשכנז".}}. פאעזיע אין לשון הקודש ביי די עדות המזרח שטיצט זיך שטארק אויף זיין ארבעט און זיינע חידושים, ביז די לעצטע צייטן{{הערה|{{פעמים|יוסף יהלום|ר' ישראל נג'ארה והתחדשות השירה העברית במזרח לאחר גירוש ספרד|13/Article_13.6|תשמ"ב, עמ' 96–124}}.}}. | ||
זיין אראמישע זמר, "י-ה רבון עלם ועלמיא", אין וועלכן עס קומט צום אויסדרוק די בענקשאפט צו דער גאולה, איז פון די באקאנטסטע פיוטים אין דער וועלט. כאטש ער איז געווען א ספרדישער, איז דער דאזיגער פיוט איינגעפירט געווארן אויך ביי די אשכנזישע קהילות און ווערט געזונגען יעדן שבת. כאטש דער פיוט דערמאנט נישט שבת, און איז נישט געמאכט געווארן דווקא פאר שבת, איז ער געווארן א טייל פון די שבת'דיגע זמירות. | זיין אראמישע זמר, "י-ה רבון עלם ועלמיא", אין וועלכן עס קומט צום אויסדרוק די בענקשאפט צו דער גאולה, איז פון די באקאנטסטע פיוטים אין דער וועלט. כאטש ער איז געווען א ספרדישער, איז דער דאזיגער פיוט איינגעפירט געווארן אויך ביי די אשכנזישע קהילות און ווערט געזונגען יעדן שבת. כאטש דער פיוט דערמאנט נישט שבת, און איז נישט געמאכט געווארן דווקא פאר שבת, איז ער געווארן א טייל פון די שבת'דיגע זמירות. צענדליגער ניגונים זענען געווארן און ווערן נאכאלס קאמפּאזירט צו דעם פיוט{{הערה|זעט {{אייוועלט|5952|קה רבון עלם}}.}}. אין "זמירות ישראל" זעלבסט איז דער ניגון דערצו אראביש, אין [[מאקאם|מקאם]] ראַשט. | ||
אין דעם ספר זמירות ישראל איז אויך דא זיין באקאנטן פיוט "ירד דודי לגנו", אויך באקאנט אלס די "'''כתובה לחג השבועות'''", וואס איז א פאעטישע פאראדיע וואס באשרייבט די תנאים צווישן ישראל און גא-ט{{הערה|{{הפיוט והתפילה|868|ירד דודי לגנו (כתובה לחג השבועות)}}; {{צ-בוך|מחבר=Israel Davidson|נאמען=Parody in Jewish literature|שנת הוצאה=1907|עמ=34–36|קישור=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044009500968&seq=66}}.}}. עס געפינט זיך אין ספרדישע און תימנישע סידורים און מען ליינט דאס אין פיל קהילות פון עדות המזרח אויף שבועות. ענליכע כתובות זענען אינספירירט געווארן פון זיין ווערק, א שטייגער ווי דער נוסח פון שטר תנאים און כתובה וואס איז איינגעפירט צו ליינען אום שבועות אין די סיגוט-סאטמארער הויפן, וועלכע איז בטעות צוגעשריבן געווארן צו ר' ישראל{{הערה|Beeri, 2019, 71. זעט {{פורום אהח|1=סדר התנאים והכתובה שמיוחס לר' ישראל נגארה מי חיבר|2=34139}}; {{אייוועלט|42714|ווער האט מחבר געווען דער נוסח שטר אירוסין ליום טוב שבועות ?}}.}}. | אין דעם ספר זמירות ישראל איז אויך דא זיין באקאנטן פיוט "ירד דודי לגנו", אויך באקאנט אלס די "'''כתובה לחג השבועות'''", וואס איז א פאעטישע פאראדיע וואס באשרייבט די תנאים צווישן ישראל און גא-ט{{הערה|{{הפיוט והתפילה|868|ירד דודי לגנו (כתובה לחג השבועות)}}; {{צ-בוך|מחבר=Israel Davidson|נאמען=Parody in Jewish literature|שנת הוצאה=1907|עמ=34–36|קישור=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044009500968&seq=66}}.}}. עס געפינט זיך אין ספרדישע און תימנישע סידורים און מען ליינט דאס אין פיל קהילות פון עדות המזרח אויף שבועות. ענליכע כתובות זענען אינספירירט געווארן פון זיין ווערק, א שטייגער ווי דער נוסח פון שטר תנאים און כתובה וואס איז איינגעפירט צו ליינען אום שבועות אין די סיגוט-סאטמארער הויפן, וועלכע איז בטעות צוגעשריבן געווארן צו ר' ישראל{{הערה|Beeri, 2019, 71. זעט {{פורום אהח|1=סדר התנאים והכתובה שמיוחס לר' ישראל נגארה מי חיבר|2=34139}}; {{אייוועלט|42714|ווער האט מחבר געווען דער נוסח שטר אירוסין ליום טוב שבועות ?}}.}}. | ||
| שורה 78: | שורה 78: | ||
==אויפנאמע און קריטיק== | ==אויפנאמע און קריטיק== | ||
רבי ישראל'ס נייע איינפירונגען, הויפטזעכליך זיין נוצן וועלטליכע און אפילו "וואולגארישע" ניגונים פאר הייליגע ווערטער, האבן ארויסגערופן שטארקע קריטיק. [[רבי מנחם די לאנזאנא|רבי מנחם די לאָנזאַנאָ]] פון דמשק, וואס איז אויך געווען א גרויסער בעל מנגן, האט שטארק קריטיקירט זיינע פאעטישע חידושים, למשל זיינע זמירות וועגן דער חתונה פון דער באשעפער און כלל ישראל{{הערה|{{ | רבי ישראל'ס נייע איינפירונגען, הויפטזעכליך זיין נוצן וועלטליכע און אפילו "וואולגארישע" ניגונים פאר הייליגע ווערטער, האבן ארויסגערופן שטארקע קריטיק. [[רבי מנחם די לאנזאנא|רבי מנחם די לאָנזאַנאָ]] פון דמשק, וואס איז אויך געווען א גרויסער בעל מנגן, האט שטארק קריטיקירט זיינע פאעטישע חידושים, למשל זיינע זמירות וועגן דער חתונה פון דער באשעפער און כלל ישראל{{הערה|{{צ-בוך|מחבר=מנחם די לונזנו|נאמען=שתי ידות|מקום הוצאה=ווענעציע|שנת הוצאה=שע"ח|עמ=דף קמב|קישור=https://viewer.rsl.ru/ru/rsl01007525110?page=287&rotate=0&theme=white}}.}}. ר' מנחם האט באוואונדערט די רוחניות'דיגע ווירקונג פון טערקישער מוזיק{{הערה|Beeri, 2019, 62–63.}}. רבי ישראל פארטיידיגט זיך פון די קריטיק אין די הקדמות צו זיינע ספרים, ערקלערנדיג אז ער גיט פאסיגע טעקסטן צו די פאפולערע ניגונים כדי צו הייליגן זיי און דאס איז נויטיג פאר די רוחניותדיגע באדערפענישן פון ציבור. | ||
[[רבי חיים וויטאל]] האט אויך געהאט א שטארק נעגאטיווע מיינונג וועגן רבי ישראל נג'ארה. אין זיין "ספר החזיונות" ברענגט ער פון א פרוי וואס אריין אין איר א רוח (א [[דיבוק]]), וועלכע באשולדיגט ר' ישראל אין שווערע עבירות, אריינגערעכנט שכרות, ניבול פה, חילול שבת, זיך קריגן מיט זיין ווייב, אוממאראלישע מעשים, און באציאונגען מיט א גוי'טע{{הערה|{{היברובוקס|2=שבחי רבי חיים וויטאל|3=3767|page=17|מקום הוצאה=אוסטראה|שנת הוצאה=תקפ"ו|עמ=יט}}; רבי חיים וויטאל, '''ספר החזיונות''', מהדורת פיירשטיין, מכון בן-צבי, ירושלים תשס"ו, עמ' 68.}}. | [[רבי חיים וויטאל]] האט אויך געהאט א שטארק נעגאטיווע מיינונג וועגן רבי ישראל נג'ארה. אין זיין "ספר החזיונות" ברענגט ער פון א פרוי וואס אריין אין איר א רוח (א [[דיבוק]]), וועלכע באשולדיגט ר' ישראל אין שווערע עבירות, אריינגערעכנט שכרות, ניבול פה, חילול שבת, זיך קריגן מיט זיין ווייב, אוממאראלישע מעשים, און באציאונגען מיט א גוי'טע{{הערה|{{היברובוקס|2=שבחי רבי חיים וויטאל|3=3767|page=17|מקום הוצאה=אוסטראה|שנת הוצאה=תקפ"ו|עמ=יט}}; רבי חיים וויטאל, '''ספר החזיונות''', מהדורת פיירשטיין, מכון בן-צבי, ירושלים תשס"ו, עמ' 68.}}. | ||
| שורה 122: | שורה 122: | ||
*{{JDN|2=רבי ישראל נג'ארה|5=טעג}} | *{{JDN|2=רבי ישראל נג'ארה|5=טעג}} | ||
*[https://www.srugim.co.il/tag/רבי-ישראל-נגארה ארכיון רבי ישראל נג'ארה - סרוגים] | *[https://www.srugim.co.il/tag/רבי-ישראל-נגארה ארכיון רבי ישראל נג'ארה - סרוגים] | ||
*[https://zman.piyut.org.il/page/34339 ר' ישראל נג'ארה], זמן | *[https://zman.piyut.org.il/page/34339 ר' ישראל נג'ארה], זמן פיוט | ||
*{{פרויקט בן-יהודה|שירי=יא|זיהוי=596}} | *{{פרויקט בן-יהודה|שירי=יא|זיהוי=596}} | ||
*{{דף שער בספרייה הלאומית|987007265712005171}} | *{{דף שער בספרייה הלאומית|987007265712005171}} | ||
*[https://opensiddur.org/profile/yisrael-ben-mosheh-najara/ Yisrael Najara • the Open Siddur Project פְּרוֺיֶקְט הַסִּדּוּר הַפָּתוּחַ] | *[https://opensiddur.org/profile/yisrael-ben-mosheh-najara/ Yisrael Najara • the Open Siddur Project פְּרוֺיֶקְט הַסִּדּוּר הַפָּתוּחַ] | ||
*[https:// | *[https://catalog.hathitrust.org/Search/Home?lookfor=%22Najara%2C+Israel+ben+Moses+1555%3F-1625%3F%22&type=author&inst= רבי ישראל נאג'ארה – HathiTrust] | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
[[he:רבי ישראל נג'ארה]] | [[he:רבי ישראל נג'ארה]] | ||