בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
←אידיש-שפראכיגע פּרעסע
(פון ד:צייטונג) צייכן: רויע רעדאגירונג |
|||
| שורה 14: | שורה 14: | ||
==אידיש-שפראכיגע פּרעסע== | ==אידיש-שפראכיגע פּרעסע== | ||
מען נעמט אָן אַז די ערשטע [[אידישע]] פּעריאדישע | מען נעמט אָן אַז די ערשטע [[אידישע]] פּעריאדישע אויסגאבע, די ערשטע אידישע [[צייטונג]] אין דער אידישער שפּראך, איז ערשינען אין [[אמסטערדאם]] אין יאָר 1686 (תמ"ו), און איז ערשינען 2 מאָל אַ וואך ([[דינסטאג]] און [[פרייטאג]]) און האָט געהיסן "דינסטאגישי קורנטין" און "פרייטאגישי קורנטין"; דער אַרויסגעבער איז געווען א גר, א געוויסער משה בן אברהם. נאַכער איז געווען א לאנגע הפסקה, און ערשט אין לערך 1750 (תק"י) איז אין א [[דייטשלאנד|דייטש]] שטעטל נויוויד ערשינען א אידישע [[צייטשריפט]]. אין 1771 (תקל"א) האט אין דירנפורט אנגעהויבן ערשיינען אַ [[דייטש]]-אידישע צייטונג 2 מאָל אַ וואָך. | ||
פון | פון דעמאלט אָן זענען געמאכט געווארן פאַרשידענע פרואון ארויסצוגעבן צייטונגען אין אידיש (מייסטנס אין א פאַר[[דייטשמעריש]]ט אידיש). אין 1823 (תקפ"ג) האָט אָנגעהויבן אין [[ווארשע]] ערשיינען אַ וואָכנצייטונג "דער באאָבאַכטער אַן דער ווייכסעל" (אויף [[פויליש]] און אויף דייטש-אידיש), וועלכע האט אויפגעהערט אין סעפּטעמבער 1824. | ||
צו די ערשטע [[יידיש]]ע וואָכנ[[בלעטער]] וואָס זענען ערשינען רעגלמעסיג האט געהערט (אין אדעס) דער "קול מבשר" אונטער דער רעדאַקציע פון [[אלעקסאנדער צעדערבוים|אַלעקסאַנדער צעדערבוים]] ([[רעדאַקטאָר]] פון "המליץ"); אין "קול מבשר" האָבן זיך באַטייליגט לינעצקי, [[מענדעלע מוכר ספרים]] און אנדערע, און דאָס וואָכנבלאט האָט געהאָלפן שאַפן די אידישע צייטונגס-שפּראך און האָט אַזוי ארום | צו די ערשטע [[יידיש]]ע וואָכנ[[בלעטער]] וואָס זענען ערשינען רעגלמעסיג האט געהערט (אין אדעס) דער משכיל'ישער "קול מבשר" אונטער דער רעדאַקציע פון [[אלעקסאנדער צעדערבוים|אַלעקסאַנדער צעדערבוים]] ([[רעדאַקטאָר]] פון "המליץ"); אין "קול מבשר" האָבן זיך באַטייליגט לינעצקי, [[מענדעלע מוכר ספרים]] און אנדערע, און דאָס וואָכנבלאט האָט געהאָלפן שאַפן די אידישע צייטונגס-שפּראך און האָט אַזוי ארום געהאט א גרויסע באדייטונג פאַר דער אנטוויקלונג פון דער אידישער פּרעסע. | ||
פון | פון דעמאלט אָן האבן אנגעהויבן ערשיינען אידישע וואכנצייטונגען און אנדערע פּעריאדישע אויסגאבן אויך אין אנדערע ערטער (פּוילן, [[גאליציע|גאַליציע]], [[ענגלאנד]], [[פאראייניגטע שטאטן]] פון צפון-אַמעריקע). די ערשטע אידישע טאָג-צייטונג האָט אָנגעהויבן ערשיינען אין אַמעריקע, אין [[ניו-יאָרק]], "די טעגליכע גאַזעטן" (אין יאָר 1881); אין [[רוסלאַנד]] און פּוילן איז די ערשטע אידישע טאָג-צייטונג געווען, "דער פריינד" און פּעטערבורג (אין יאָר 1903), פון דעמאלט אָן איז די אידישע טעגליכע פּרעסע כסדר געשטיגן און פאר דעם אויסברוך פון דער [[ערשטע וועלט-מלחמה|ערשטער וועלט-מלחמה]] (1914) איז די אידישע טאג-פּרעסע אין פּוילן און אין אמעריקע געשטאנען שוין אויף א זייער הויכער מדרגה ("[[היינט (צייטונג)|היינט]]", "[[דער מאמענט (ווארשע)|מאָמענט]]", "פריינט", "מאָרגן-זשורנאַל", "[[פארווערטס|פאָרווערטס]]", "יידישעס טאגעבלאט"), און אויך אין אַנדערע [[לענדער]], וואו די אידישע באַפעלקערונג איז נישט געווען אַזוי גרויס ווי אין פּוילן און אַמעריקע, זענען אַנטשטאַנען אידישע טאָגצייטונגען. | ||
די אידישע פּרעסע איז פאַנאַנדערגעוואַקסן נאָך גרעסער נאָך דער [[ערשטער וועלט-מלחמה]], 1918, באַזונדערס אין פּוילן, וואו עס זענען אַנטשטאַנען טאָגצייטונגען און וואָכנשריפטן נישט נאָר אין דער רעזידענץ-שטאָט [[ווארשע]], נאָר אויך אין פאַרשידענע גרעסערע פּראָווינץ-שטעט. דאָס זעלבע האָט זיך אויך אַנטוויקלט די אידישע פּרעסע אין רוסלאַנד (די קאָמוניסטישע צייטונגען "[[דער עמעס]]", "דער שטערן" און אַנדערע), [[ליטע]], [[לאטוויע|לאַטוויע]], [[רומעניע]], [[פראנקרייך]] ("פּאַריזער היינט" און אַנדערע), [[ענגלאנד]] ("די צייט" און "פּאָסט"), [[עסטרייך]] ("פּאָסט"), קאַַנאַדע ("[[קענעדער אדלער]]" מאָנטרעאל און "יידישע צייטונג" טאָראָנטאָ), און אויך אין די דרום- און צענטראל אַמעריקאנער לענדער, ווי אַרגענטינע (די גרויסע יידישע טאָגצייטונגען "יידישע צייטונג" און "די פּרעסע"), און פּרואוון פון טאָגצייטונגען און וואָכנ[[שריפט]]ן אין [[מעקסיקא]]ָ, אורוגוואַי, [[בראזיל]]יע, קובאַ. | די אידישע פּרעסע איז פאַנאַנדערגעוואַקסן נאָך גרעסער נאָך דער [[ערשטער וועלט-מלחמה]], 1918, באַזונדערס אין פּוילן, וואו עס זענען אַנטשטאַנען טאָגצייטונגען און וואָכנשריפטן נישט נאָר אין דער רעזידענץ-שטאָט [[ווארשע]], נאָר אויך אין פאַרשידענע גרעסערע פּראָווינץ-שטעט. דאָס זעלבע האָט זיך אויך אַנטוויקלט די אידישע פּרעסע אין רוסלאַנד (די קאָמוניסטישע צייטונגען "[[דער עמעס]]", "דער שטערן" און אַנדערע), [[ליטע]], [[לאטוויע|לאַטוויע]], [[רומעניע]], [[פראנקרייך]] ("פּאַריזער היינט" און אַנדערע), [[ענגלאנד]] ("די צייט" און "פּאָסט"), [[עסטרייך]] ("פּאָסט"), קאַַנאַדע ("[[קענעדער אדלער]]" מאָנטרעאל און "יידישע צייטונג" טאָראָנטאָ), און אויך אין די דרום- און צענטראל אַמעריקאנער לענדער, ווי אַרגענטינע (די גרויסע יידישע טאָגצייטונגען "יידישע צייטונג" און "די פּרעסע"), און פּרואוון פון טאָגצייטונגען און וואָכנ[[שריפט]]ן אין [[מעקסיקא]]ָ, אורוגוואַי, [[בראזיל]]יע, קובאַ. | ||
| שורה 28: | שורה 28: | ||
מיט דעם אויסברוך פון דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|וועלט-מלחמה]] אין סעפּטעמבער 1989 איז פאָרגעקומען די גרעסטע קאַטאַסטראפע אין וועזן פון דער אידישער פּרעסע אין אייראָפּע, און מיטן אויסנאַם פון [[סאוויעטן פארבאנד|סאָוועט רוסלאנד]] און ענגלאנד איז די גאַנצע אידישע פּרעסע אויפן [[אייראפע|אייראפּע]]אישן קאָנטינענט פאַרניכטעט געוואָרן דורך די [[היטלער]]יסטישע מאַכט אָרגאַנען; פיל אידישע זשורנאליסטן און שריפטשטעלער זענען אומגעקומען, די צייטונגס- אונטערנעמונגען חרוב געווארן, פארניכטעט. | מיט דעם אויסברוך פון דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|וועלט-מלחמה]] אין סעפּטעמבער 1989 איז פאָרגעקומען די גרעסטע קאַטאַסטראפע אין וועזן פון דער אידישער פּרעסע אין אייראָפּע, און מיטן אויסנאַם פון [[סאוויעטן פארבאנד|סאָוועט רוסלאנד]] און ענגלאנד איז די גאַנצע אידישע פּרעסע אויפן [[אייראפע|אייראפּע]]אישן קאָנטינענט פאַרניכטעט געוואָרן דורך די [[היטלער]]יסטישע מאַכט אָרגאַנען; פיל אידישע זשורנאליסטן און שריפטשטעלער זענען אומגעקומען, די צייטונגס- אונטערנעמונגען חרוב געווארן, פארניכטעט. | ||
ערשט נאָך דער מלחמה האָבן אָנגעהויבן ווידער ערשיינען אידישע צייטונגען אין פּוילן, פראנקרייך און אַנדערע | ערשט נאָך דער מלחמה האָבן אָנגעהויבן ווידער ערשיינען אידישע צייטונגען אין פּוילן, פראנקרייך און אַנדערע אייראפּעאישע לענדער. <!-- שטאַרק איז איצט די אויבנדער"??????????????? | ||
מאָנטע [[יידיש]]ע פּרעסע אין אַמעריקע און | מאָנטע [[יידיש]]ע פּרעסע אין אַמעריקע און | ||
טייל דרום-אַמעריקאנער [[לענדער]] וי אויך | טייל דרום-אַמעריקאנער [[לענדער]] וי אויך | ||
| שורה 38: | שורה 38: | ||
פּעג און אַנדערע). מען נעמט אָן, אַז | פּעג און אַנדערע). מען נעמט אָן, אַז | ||
די צאָל לעזער פון [[יידיש]]ע [[צייטונגען]]??????????????????????? | די צאָל לעזער פון [[יידיש]]ע [[צייטונגען]]??????????????????????? | ||
איצט איז לערך אַ מיליאָן (איין צייטונג ווערט געלעזן דורך עטליכע לעזער), אין דער צייט וואָס פאַר דער צווייטער וועלט-מלחמה האָט די צאָל לעזער פון צייטונגען אין דער אידישער שפּראך דערגרייכט ביז 3 מיליאָן. | איצט איז לערך אַ מיליאָן (איין צייטונג ווערט געלעזן דורך עטליכע לעזער), אין דער צייט וואָס פאַר דער צווייטער וועלט-מלחמה האָט די צאָל לעזער פון צייטונגען אין דער אידישער שפּראך דערגרייכט ביז 3 מיליאָן. --> | ||
==העברעאיש== | ==העברעאיש== | ||