אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:בענדין"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
(קרדיט + קטגוריות) |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (22 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = city and urban gmina in the Silesian Voivodeship in southern Poland|העב=עיר בפולין|דייטש=Stadt in der Woiwodschaft Schlesien im Süden Polens|}} | |||
{{יישוב | {{יישוב | ||
|נאמען= בענדין | |נאמען= בענדין | ||
| שורה 38: | שורה 39: | ||
|סטאטיסטיק= | |סטאטיסטיק= | ||
}} | }} | ||
'''בענדין''' ([[פויליש]]: ''Będzin'', בענדזין; [[דייטש]]: ''Bendzin, Bendsburg'') איז א [[שטאט]] אין [[זאגלעמביע]] געביט אין דרום [[פוילן]], 61 ק"מ מערב פון [[קראקע]]. ביזן [[חורבן אייראפע]] איז די שטאט געווען דער | '''בענדין''' ([[פויליש]]: ''Będzin'', בענדזין; [[דייטש]]: ''Bendzin, Bendsburg'') איז א [[שטאט]] אין [[זאגלעמביע]] געביט אין דרום [[פוילן]], 61 ק"מ מערב פון [[קראקע]]. ביזן [[חורבן אייראפע]] איז די שטאט געווען דער אידישער צענטער פון זאגלעמביע. | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
לויט [[ארכעאלאגיע|ארכעאלאגישע]] אויסגעפינען, האט די שטאט אנגעהויבן אין דעם | לויט [[ארכעאלאגיע|ארכעאלאגישע]] אויסגעפינען, האט די שטאט אנגעהויבן אין דעם פריערדיגן [[מיטל אלטער]]. דאס דארף בענדין ווערט דערמאנט אין יאר [[1301]]. בענדין איז געווארן א [[שטאט]] אין [[1358]], ווען מען האט איר געשאנקען מיט [[מאגדבורג רעכטן]]. | ||
ביז דער [[צווייטע וועלט מלחמה|צווייטער וועלט מלחמה]] איז א היפשטער טייל פון בענדינס איינוואוינער געווען [[ | ביז דער [[צווייטע וועלט מלחמה|צווייטער וועלט מלחמה]] איז א היפשטער טייל פון בענדינס איינוואוינער געווען [[איד]]ן, אבער די מערהייט פון זיי האט מען געשיקט אין דעם [[אוישוויץ]] [[פארניכטונגס לאגער]] ביז זומער [[1943]]. | ||
אין [[2008]] האבן געוואוינט אין דער שטאט 58,639 מענטשן. | אין [[2008]] האבן געוואוינט אין דער שטאט 58,639 מענטשן. | ||
==יידן אין בענדין== | ==יידן אין בענדין== | ||
בענדין איז איינע פון די אוראלטע [[יידישע געמיינדע]]ס אין [[פוילן]]. דער | בענדין איז איינע פון די אוראלטע [[יידישע געמיינדע]]ס אין [[פוילן]]. דער אידישער יישוב האט זיך אנטוויקלט פון דעם שפעטערדיקן מיטל־אלטער. די ערשטע אידן זענען אנגעקומען אין דעם [[13טער י"ה|13טן יארהונדערט]], און רוב פון זיי האבן זיך באשעפטיגט מיט [[לאנדווירטשאפט]] און [[מסחר]]. די אידישע קהילה האט זיך אויפגעשטעלט אין דעם 14טן יארהונדערט א דאנק דעם מלך [[קאזימיר דער גרויסער]], וואס האט געשאנקען ספעציפישע רעכטן צו די אידן אז זיי זאלן מעגן וואוינען אין דער שטאט. | ||
אין דעם [[רוסלענדישע אימפעריע|רוסישן]] [[צענזוס]] פון [[1897]] זענען די | אין דעם [[רוסלענדישע אימפעריע|רוסישן]] [[צענזוס]] פון [[1897]] זענען די אידן געווען 51% פון 21,000 איינוואוינער אין דער שטאט, און אין דעם פוילישן צענזוס פון 1921 האט די צאל אידן דערגרייכט 17,298 און זייער טייל אין דער באפעלקערונג פון דער שטאט איז געשטיגן ביז 62.1%. | ||
אום [[4טן סעפטעמבער]] [[1939]], מיטן אויסברוך פון דער [[צווייטע וועלט מלחמה|צווייטער וועלט מלחמה]], האט די [[ווערמאכט|דייטשע ארמיי]] איינגענומען דעם געגנט, און [[עס עס]] זעלנער האבן פארברענט די שטאטישע [[שול]] און דערמארדעט אסאך | אום [[4טן סעפטעמבער]] [[1939]], מיטן אויסברוך פון דער [[צווייטע וועלט מלחמה|צווייטער וועלט מלחמה]], האט די [[ווערמאכט|דייטשע ארמיי]] איינגענומען דעם געגנט, און [[עס עס]] זעלנער האבן פארברענט די שטאטישע [[שול]] און דערמארדעט אסאך אידן פון דער שטאט. אין [[1942]] האבן זיי אויפגעשטעלט א [[געטא]] אין דער שטאט וואו מען האט קאנצענטריט די אידישע באפעלקערונג, און אין מאי האט מען אנגעהויבן פארטרייבן די אידן צום אוישוויץ פארניכטונגס לאגער. ביז זומער 1943 האט מען געשיקט די מערהייט פון די אידן אין דער שטאט אין אושוויץ. | ||
==באקאנטע | ==באקאנטע פערזענליכקייטן פון בענדין== | ||
*הרב [[דוב בעריש הערציגער]] (נפטר [[ה'תר"ו]], [[1846]]) - הויפט רב פון בענדין, א תלמיד פון | *הרב [[דוב בעריש הערציגער]] (נפטר [[ה'תר"ו]], [[1846]]) - הויפט רב פון בענדין, א תלמיד פון [[רבי ירמיהו מאטערסדארפער]]. | ||
*הרב [[הירש העניך הכהן לעווין]] - אב"ד בענדין, איידעם פונעם [[שפת אמת]] און מחבר פונעם ספר "יכהן פאר". | *הרב [[הירש העניך הכהן לעווין]] - אב"ד בענדין, איידעם פונעם [[שפת אמת]] און מחבר פונעם ספר "יכהן פאר". | ||
*[[יהושע פראווער]] ([[1917]] - [[1990]]) - [[ישראל]] | *[[יהושע פראווער]] ([[1917]] - [[1990]]) - [[מדינת ישראל]]'דיגער [[היסטאריקער]], געווינער פון [[ישראל פריז]]. | ||
*הרב [[יצחק זילבערשטיין]] (געב' [[1934]]) - רב פון רמת אלחנן געגנט אין [[בני ברק]], אן איידעם ביי הרב [[יוסף שלום אלישיב]]. | *הרב [[יצחק זילבערשטיין]] (געב' [[1934]]) - רב פון רמת אלחנן געגנט אין [[בני ברק]], אן איידעם ביי הרב [[רבי יוסף שלום אלישיב]]. | ||
==צווילינג שטעט== | ==צווילינג שטעט== | ||
| שורה 64: | שורה 65: | ||
* {{פאן ליטע|[[קאשעדאר]] (Kaišiadorys)}} | * {{פאן ליטע|[[קאשעדאר]] (Kaišiadorys)}} | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
* אריה רוזן, [http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=27783&st=&pgnum=24 בנדין - עיר ואם בישראל], (אין בית יעקב צייטשריפט, באנד 70, אדר תשכ"ה) {{PDF}} | * אריה רוזן, [http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=27783&st=&pgnum=24 בנדין - עיר ואם בישראל], (אין בית יעקב צייטשריפט, באנד 70, אדר תשכ"ה) {{PDF}} | ||
* [http://www.moreshetyahadutpolin.org/glossary/236.html בנדין], מרכז מורשת יהדות פולין | * [http://www.moreshetyahadutpolin.org/glossary/236.html בנדין], מרכז מורשת יהדות פולין | ||
| שורה 72: | שורה 73: | ||
[[קאַטעגאָריע:שטעט און שטעטלעך אין פוילן]] | [[קאַטעגאָריע:שטעט און שטעטלעך אין פוילן]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אידישע | [[קאַטעגאָריע:אידישע ישובים אין אייראפע]] | ||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | [[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:בנדין]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 09:04, 8 יולי 2024
| ||||||||||||||||||||||||||||||||
בענדין (פויליש: Będzin, בענדזין; דייטש: Bendzin, Bendsburg) איז א שטאט אין זאגלעמביע געביט אין דרום פוילן, 61 ק"מ מערב פון קראקע. ביזן חורבן אייראפע איז די שטאט געווען דער אידישער צענטער פון זאגלעמביע.
היסטאריע
לויט ארכעאלאגישע אויסגעפינען, האט די שטאט אנגעהויבן אין דעם פריערדיגן מיטל אלטער. דאס דארף בענדין ווערט דערמאנט אין יאר 1301. בענדין איז געווארן א שטאט אין 1358, ווען מען האט איר געשאנקען מיט מאגדבורג רעכטן.
ביז דער צווייטער וועלט מלחמה איז א היפשטער טייל פון בענדינס איינוואוינער געווען אידן, אבער די מערהייט פון זיי האט מען געשיקט אין דעם אוישוויץ פארניכטונגס לאגער ביז זומער 1943.
אין 2008 האבן געוואוינט אין דער שטאט 58,639 מענטשן.
יידן אין בענדין
בענדין איז איינע פון די אוראלטע יידישע געמיינדעס אין פוילן. דער אידישער יישוב האט זיך אנטוויקלט פון דעם שפעטערדיקן מיטל־אלטער. די ערשטע אידן זענען אנגעקומען אין דעם 13טן יארהונדערט, און רוב פון זיי האבן זיך באשעפטיגט מיט לאנדווירטשאפט און מסחר. די אידישע קהילה האט זיך אויפגעשטעלט אין דעם 14טן יארהונדערט א דאנק דעם מלך קאזימיר דער גרויסער, וואס האט געשאנקען ספעציפישע רעכטן צו די אידן אז זיי זאלן מעגן וואוינען אין דער שטאט.
אין דעם רוסישן צענזוס פון 1897 זענען די אידן געווען 51% פון 21,000 איינוואוינער אין דער שטאט, און אין דעם פוילישן צענזוס פון 1921 האט די צאל אידן דערגרייכט 17,298 און זייער טייל אין דער באפעלקערונג פון דער שטאט איז געשטיגן ביז 62.1%. אום 4טן סעפטעמבער 1939, מיטן אויסברוך פון דער צווייטער וועלט מלחמה, האט די דייטשע ארמיי איינגענומען דעם געגנט, און עס עס זעלנער האבן פארברענט די שטאטישע שול און דערמארדעט אסאך אידן פון דער שטאט. אין 1942 האבן זיי אויפגעשטעלט א געטא אין דער שטאט וואו מען האט קאנצענטריט די אידישע באפעלקערונג, און אין מאי האט מען אנגעהויבן פארטרייבן די אידן צום אוישוויץ פארניכטונגס לאגער. ביז זומער 1943 האט מען געשיקט די מערהייט פון די אידן אין דער שטאט אין אושוויץ.
באקאנטע פערזענליכקייטן פון בענדין
- הרב דוב בעריש הערציגער (נפטר ה'תר"ו, 1846) - הויפט רב פון בענדין, א תלמיד פון רבי ירמיהו מאטערסדארפער.
- הרב הירש העניך הכהן לעווין - אב"ד בענדין, איידעם פונעם שפת אמת און מחבר פונעם ספר "יכהן פאר".
- יהושע פראווער (1917 - 1990) - מדינת ישראל'דיגער היסטאריקער, געווינער פון ישראל פריז.
- הרב יצחק זילבערשטיין (געב' 1934) - רב פון רמת אלחנן געגנט אין בני ברק, אן איידעם ביי הרב רבי יוסף שלום אלישיב.
צווילינג שטעט
דרויסנדיגע לינקס
- אריה רוזן, בנדין - עיר ואם בישראל, (אין בית יעקב צייטשריפט, באנד 70, אדר תשכ"ה)
- בנדין, מרכז מורשת יהדות פולין
- מאיר שמעון גשורי (עורך), ספר יזכור פאר קהילת סוסנוביץ, אין ספריית העיר ניו יארק, "ספר סוסנוביץ והסביבה", 1973, עמ' 109-105.
- ספר יזכור פאר קהילת זגלמביה, אין ספריית העיר ניו יארק, "פנקס זאגלעמביע"
- "בענדין", אויף "JewishGen" (ענגליש)
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!