רוי:שפאניש

לענדער וואו מען רעדט שפאניש

שפאַניש (español, עספּאַניאָל), אויך גערופן קאַסטיליש (castellano, קאַסטעיאַנאָ), איז א ראמאנישע שפראך וואס איז די הויפט שפראך פון שפאניע און רוב לענדער פון דרום אמעריקע. די שפראך איז אין אמת'ן קאסטיליש, ד.ה. די שפראך וואס האט אנטוויקלט פון לאטיין אין קאסטיל (צפון שפאניע).

שפאניש איז די מערסט פארשפרייטע שפראך אין דער מערב האלבקויל, מיט גרויסע באפעלקערונגען פון מוטערשפראך שפאניש רעדערס פון פאטאגאניע צו קאנאדע. אין דעם 21סטן יארהונדערט, ווערט שפאניש מער געלערנט און גענוצט פון פראנצויזיש ווי די צווייטע שפראך פאר אינטערנאציאנעלער קאמוניקאציע, נאך ענגליש.

אומגעפער 75% פון שפאניש שטאמט פון לאטייניש.

מער ווי 360 מיליאן מענטשן אין דער וועלט רעדן שפאניש ווי זייער ערשטע שפראך.

שפאניש איז איינע פון די זעקס אפיציעלע שפראכן פון די פאראייניגטע פעלקער. אויך איז זי אן אפיציעלע שפראך פונעם אייראפעאישן פארבאנד, פון דער ארגאניזאציע פון אמעריקאנישע שטאטן, פונעם פאראיין פון דרום-אמעריקאנישע לענדער און נאך א סך אינטערנאציאנאלע ארגאניזאציע. זי איז די צווייטע שפראך אין דער וועלט לויט דער צאל פון מענטשן וואס רעדן זי ווי מוטערשפראך, נאך מאנדארין כינעזיש, מיט 437 מיליאן מאמע־לשון רעדער.

היסטאריע

א בלאט פון Cantar de Mio Cid, די עלטסטע פרעזעווירטער שפאנישער עפאס, אויף מיטל־עלטערישער שפאניש.

די שפאנישע שפראך האט זיך אנטוויקלט פון וואולגאר-לאטייניש, וואס די רוימער האבן געברענגט צום איבערישן האלבאינזל בשעת דער צווייטער פונישער מלחמה וואס האט אנגעהויבן אין יאר 210 פאר דער ציווילער רעכענונג. פאר דעם האט מען גערעדט אנדערע שפראכן וואס האבן נישט געהאט קיין שייכות מיט לאטיין—טייל אפילו אן קיין שייכות מיט אינדא-אייראפעאיש—אינעם איבערישן האלבאינזל. די שפראכן שליסן איין באסקיש (וואס מ'רעדט ביזן היינטיקן טאג), איבעריש, קעלטיבעריש און קעלטיש.

די ערשטע דאקומענטן וואס ווייזן עפעס א שייכות מיט דער היינטיקער שפראך זענען פונעם 9טן יארהונדערט. דורכאויס דער מיטל אלטער און ביז צו דער מאדערנער תקופה, זענען די חשוב'סטע השפעות אויף שפאניש געקומען פון די שכנותדיקע ראמאנישע שפראכן—נאווארא-אראגאנעזיש, לעאנעזיש, קאטאלאניש, פארטוגעזיש, גאליסיש, אקיטאן, און שפעטער, פראנצויזיש און איטאליעניש. שפאניש האט אויך געבארגט א היבשע צאל ווערטער פון אראביש.

לאדינא

די שפראך לאדינא וואס ספרדישע אידן רעדן וואס שטאמען פון שפאניע איז טאקע קאסטיליש מיט אריינגעמישט לשון־קודש, און ווערט געשריבן אויף לשון-קודש אותיות, אזוי ווי יידיש.

וויפיל רעדער אין יעדן לאנד

פאלגענד איז א רשימה פון די נומערן בערך פון רעדערס פון שפאניש אין פארשידענע לענדער פון דער וועלט וואוּ שפאניש איז די אפיציעלע שפראך פון לאנד:

	לאנד	מוטער־שפראך רעדער
1	מעקסיקא	109,711,000
2	שפּאַניע	45,054,000
3	ארגענטינע	40,301,000
4	קאלאמביע	34,000,000
5	ווענעזועלע	26,480,000
6	פערו	20,000,000
7	טשילע	13,800,000
8	קובא	10,000,000
9	עקוואדאר	9,500,000
10	דאמיניקאנישע רעפובליק	6,886,000
11	גוואטעמאלע	4,673,000
12	טעקע:Flag of Honduras (2008 Olympics).svg האָנדוראַס	5,600,000
13	באליוויע	3,483,700
14	על סאַלוואַדאָר	5,900,000
15	ניקאראגוא	4,347,000
16	פאראגוויי	186,880
17	קאסטא ריקא	3,300,000
18	פארטאָ ריקאָ	3,437,120 (1996)
19	אורוגוויי	3,000,000
20	פאנאמא	2,100,000

אין די פאראייניגטע שטאטן פון אמעריקע און בעליז איז ענגליש די ערשטע שפראך און שפאניש די צווייטע שפראך. אין בראזיל איז פארטוגעזיש די ערשטע שפראך אבער א סך בראזיליאנער לערנען שפאניש אלס צווייטע שפראך. אויך איז שפאניש אן אפיציעלע שפראך אין עקוואטארישער גינע, וואס איז אמאל געווען א שפאנישע קאלאניע (מיטן נאמען שפאנישע גינע).

שפאנישע גראמאטיק

ווערב-סיסטעם אויף שפאניש

אויף שפאניש בייגן ווערבן לויט 3 גרונטיקע קאניוגאציעס: ווערבן וואס אין דער אינפיניטיוו פארעם ענדיגן מיט ar (למשל: jugar - שפילן), ב-er (למשל: comer - עסן) וב-ir (למשל: ir - גיין).

Amar - ליב האבן, רעגולערער ווערב ar
פערזאן	יעצטיקייט	פארגאנגענהייט		צוקונפט	קאניונקטיוו
		אומפערפעקטיוו	פערפעקטיוו
ערשטער פערזאן איינצאל (Yo)	amo	amaba	amé	amaré	amaría
צווייטער פערזאן איינצאל (Tú)	amas	amabas	amaste	amarás	amarías
דריטער פערזאן איינצאל (El/Ella)	ama	amaba	amó	amará	amaría
ערשטער פערזאן מערצאל (Nosotros)	amamos	amábamos	amamos	amaremos	amaríamos
צווייטער פערזאן מערצאל (Vosotros)	amáis	amabais	amasteis	amaréis	amaríais
דריטער פערזאן מערצאל (Ellos/Ellas)	aman	amaban	amaron	amarán	amarían

Comer - עסן, רעגולערער ווערב er
ערשטער פערזאן איינצאל (Yo)	como	comía	comí	comeré	comería
צווייטער פערזאן איינצאל (Tú)	comes	comías	comiste	comerás	comerías
דריטער פערזאן איינצאל (El/Ella)	come	comía	comió	comerá	comería
ערשטער פערזאן מערצאל (Nosotros)	comemos	comíamos	comimos	comeremos	comeríamos
צווייטער פערזאן מערצאל (Vosotros)	coméis	comíais	comisteis	comeréis	comeríais
דריטער פערזאן מערצאל (Ellos/Ellas)	comen	comían	comieron	comerán	comerían

Vivir - לעבן, רעגולערער ווערב ir
ערשטער פערזאן איינצאל (Yo)	vivo	vivía	viví	viviré	viviría
צווייטער פערזאן איינצאל (Tú)	vives	vivías	viviste	vivirás	vivirías
דריטער פערזאן איינצאל (El/Ella)	vive	vivía	vivió	vivirá	viviría
ערשטער פערזאן מערצאל (Nosotros)	vivimos	vivíamos	vivimos	viviremos	viviríamos
צווייטער פערזאן מערצאל (Vosotros)	vivís	vivíais	vivisteis	viviréis	viviríais
דריטער פערזאן מערצאל (Ellos/Ellas)	viven	vivían	vivieron	vivirán	vivirían

וויקיפּעדיע אויף שפאניש

רעפערענצן

דער ארטיקל בנוגע שפראכן איז א שטומף. איר זענט געלאדנט עס צו פארברייטערן.

דער בלאט קומט פון יידיש-וויקיפעדיע.
אריגינעלער בלאט • ערלויבעניש cc-by-sa 3.0.

דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!