35,369
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:בערלין"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
ק
טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ױ ← וי, יידן ← אידן (4)
ק (החלפת טקסט – " יידן " ב־" אידן ") |
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ױ ← וי, יידן ← אידן (4)) |
||
| שורה 13: | שורה 13: | ||
|באפעלקערונג יאר= 2010 | |באפעלקערונג יאר= 2010 | ||
}} | }} | ||
'''בערלין''' ({{שפראך-de|Berlin}}) איז די | '''בערלין''' ({{שפראך-de|Berlin}}) איז די הויפּטשטאָט פון [[דײַטשלאַנד]]. מיט א [[באפעלקערונג]] פון 3,574,830 (סוף 2016), איז ער די גרעסטע שטאט אין דייטשלאנד און די צווייטע [[גרעסטע שטעט אינעם אייראפעישן פארבאנד|מערסטע באפעלקערסטע שטאט]] אין דעם [[אייראפעישן פארבאנד]]. ער געפינט זיך אין צפון־מזרח פון דייטשלאנד. אין בערלין פליסן די טייכן [[שפרעע]] און [[כאפעל]]. | ||
בערלין ווערט דערמאנט צום ערשטן מאל אינעם 13טן יארהונדערט. ער איז געווען די הויפטשטאט פון [[פרייסן]] (1701–1918), די [[דייטשע אימפעריע]] (1871–1918), די [[וויימאר רעפובליק]] (1919–1933) און דאס [[דריטע רייך]] (1933–1945).<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/mod/germanunification.html|title=Documents of German Unification, 1848–1871 | בערלין ווערט דערמאנט צום ערשטן מאל אינעם 13טן יארהונדערט. ער איז געווען די הויפטשטאט פון [[פרייסן]] (1701–1918), די [[דייטשע אימפעריע]] (1871–1918), די [[וויימאר רעפובליק]] (1919–1933) און דאס [[דריטע רייך]] (1933–1945).<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/mod/germanunification.html|title=Documents of German Unification, 1848–1871 | ||
| שורה 34: | שורה 34: | ||
אין 1933 האבן געוואוינט אין בערלין 160,000 | אין 1933 האבן געוואוינט אין בערלין 160,000 אידן, א דריטל פון אלע אידן אין גאנץ דייטשלאנד. נאכדעם וואס די [[נאציזם|נאצי פארטיי]] האט געכאפט די הערשאפט אין דייטשלאנד, האבן אידן אנגעהויבן עמיגרירן ביז אין 1939 זענען געבליבן אין בערלין נאר 80,000 אידן. נאך [[קריסטאל נאכט]] אין 1938 האט מען ארעסטירט טויזנטער אידן און מ'האט זיי געשיקט אינעם [[זאקסנהויזן]] [[קאצעט]], נישט ווייט פון דער שטאט. פון אנהייב 1943 האט מען דעפארטירט די אידן אין [[אוישוויץ]] און אין אנדערע [[טויט לאגער]]ן. צווישן 1943-1945 און ביים קאמף פון בערלין האבן אליאירטע פלי־קראפטן פארטיליקט גרויסע טיילן פון בערלין. 125,000 בירגער זענען געהרג'עט געווארן. | ||
ווען די [[צווייטע וועלט-מלחמה]] האט געענדיקט מאי 1945 זענען געקומען קיין בערלין טויזנטער פליטים פון מזרח־אייראפע. די אליאירטע קראפטן האבן צעטיילט בערלין אין פיר סעקטארן. שפעטער האבן די מערבדיקע קראפטן (פאראייניגט שטאטן, פראנקרייך און דאס פאראייניגטע קעניגרייך) פאראייניגט זייער סעקטארן צו שפאן [[מערב בערלין]]. דער סאוועטער סעקטאר איז געווארן [[מזרח בערלין]]. מערב בערלין איז געווען אינגאנצן ארומגענומען מיט דער סאוועטער זאנע פון דייטשלאנד. אין 1961 האט די קאמוניסטישע רעגירונג פון [[מזרח דייטשלאנד]] געבוייט דעם [[בערלינער וואנט]] צווישן מזרח און מערב בערלין. | ווען די [[צווייטע וועלט-מלחמה]] האט געענדיקט מאי 1945 זענען געקומען קיין בערלין טויזנטער פליטים פון מזרח־אייראפע. די אליאירטע קראפטן האבן צעטיילט בערלין אין פיר סעקטארן. שפעטער האבן די מערבדיקע קראפטן (פאראייניגט שטאטן, פראנקרייך און דאס פאראייניגטע קעניגרייך) פאראייניגט זייער סעקטארן צו שפאן [[מערב בערלין]]. דער סאוועטער סעקטאר איז געווארן [[מזרח בערלין]]. מערב בערלין איז געווען אינגאנצן ארומגענומען מיט דער סאוועטער זאנע פון דייטשלאנד. אין 1961 האט די קאמוניסטישע רעגירונג פון [[מזרח דייטשלאנד]] געבוייט דעם [[בערלינער וואנט]] צווישן מזרח און מערב בערלין. | ||
| שורה 88: | שורה 88: | ||
==יידן אין בערלין== | ==יידן אין בערלין== | ||
אידן ווערן דערמאנט אין דער שטאט בערלין צומערשטן מאל אין [[1295]]. זיי האבן געוואוינט אין דער בערלינער [[יידנגאס]]. אין [[1348]], אין דער צייט פונעם [[שווארצער טויט|שווארצן טויט]] זענען פארגעקומען פאגראמען, און די אידן וואס זענען איבערגעבליבן האט מען פארטריבן. די געמיינדע איז באנייט געווארן אין [[1354]]. אין יאר [[1446]] האט מען פארטריבן די אידן פון גאנץ בראנדנבורג, אבער נאך א יאר האט מען זיי געלאזט צוריקקומען. אין [[1510]] איז פארגעקומען אין דער שטאט א [[בלוט-בילבול]]: מען האט געהרג'עט פופציק אידן און די אנדערע האט מען פארטריבן. אין [[1539]] האט מען אנולירט דעם באפעל, און דער פרינץ [[יאאכים דער צווייטער פון בראנדנבורג]] האט באשטימט דעם [[הויף-ייד]] לעאפאלד פון [[פראג]] צו פארוואלטן די מינצעריי. ווען דער איז געשטארבן האט מען באשולדיגט לעאפאלד אז ער האט אים פאר'סמ'ט און מען האט אים הינגעריכטעט. אין [[1573]] האט מען באנייט דעם פארטרייבנונגס באפעל, דאס מאל "אויף אייביג". | |||
אום [[21סטן | אום [[21סטן מיי]] [[1671]] האט [[פרידריך ווילהעלם דער ערשטער]], דער עלעקטאר־פרינץ פון בראנדנבורג, דערלויבט 50 פארמעגלעכע יידישע משפחות, וואס האבן געוואנדערט נאך דער פארטרייבונג פון [[ווין]] א יאר פריער, זיך צו באזעצן אין דער שטאט. אין [[1672]] האט מען געהייליגט דעם [[אלטער בערלינער בית החיים|אלטן בערלינער בית החיים]], און אין [[1714]] האט מען געווידמעט א קבועדיקע שול אין היידערייטער געסל. מען האט געלייגט אויף דער געמיינדע שווערע שטייערן און פילע באגרעניצונגען. אין 1700 האט די יידישע געמיינדער געציילט בערך 1,000 מענטשן. ווערנט דעם יארהונדערט זענען עטלעכע פון די פירער פון דער געמיינדע געווארן רייך און נאנט צו דער הערשאפט, פארויס פון זיי [[דניאל איציג]]. | ||
אין [[1778]] האט [[דוד פרידלענדער]] געעפנט די יידישע-פריישולע (דייטש: Jüdische Freyschule), וואס איז געווען דער ערשטער חינוך אנשטאלט ביי [[אשכנזים|אשכנזישן יידנטום]] וואו מען האט געלערנט אויך סעקולערע פאכן. אין [[1812]] האט מען געגעבן [[עמאנציפאציע]] צו אלע אידן אין פרייסן. דאס האט געברענגט א כוואליע פון אסימילאציע ביי די דייטשע | אין [[1778]] האט [[דוד פרידלענדער]] געעפנט די יידישע-פריישולע (דייטש: Jüdische Freyschule), וואס איז געווען דער ערשטער חינוך אנשטאלט ביי [[אשכנזים|אשכנזישן יידנטום]] וואו מען האט געלערנט אויך סעקולערע פאכן. אין [[1812]] האט מען געגעבן [[עמאנציפאציע]] צו אלע אידן אין פרייסן. דאס האט געברענגט א כוואליע פון אסימילאציע ביי די דייטשע אידן, וואס האט ארויסגעברענגט א שטארקן ייאוש ביי מחנכים ווי [[יום-טוב ליפמאן צינץ]]. אין די 1930ער יארן האבן זיך געשמד'ט אין בערלין עטלעכע פופציק מענטשן א יאר. | ||
איינע פון די ערליכע רבנים אין בערלין, איז געווען רבי [[עזריאל הילדעסהיימער]] זצ"ל, וואס ליגט אינעם יידישער בית החיים אין בערלין. | איינע פון די ערליכע רבנים אין בערלין, איז געווען רבי [[עזריאל הילדעסהיימער]] זצ"ל, וואס ליגט אינעם יידישער בית החיים אין בערלין. | ||
| שורה 134: | שורה 134: | ||
[[קאַטעגאָריע:שטעט אין דייטשלאנד]] | [[קאַטעגאָריע:שטעט אין דייטשלאנד]] | ||
[[קאַטעגאָריע:לענדער אין דייטשלאנד]] | [[קאַטעגאָריע:לענדער אין דייטשלאנד]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||