דרעפט:שמעון כיפא
שמעון כיפא(כיפא פון אראמיש, טייטש "שטיין"), אויך באקאנט אלס פּעטרוס (גריכיש: Πέτρος, לאטייניש: Petrus, ביידע פון פּעטרא וואס טייטש אויך "שטיין"), איז א געשטאלט וואס ווערט דערמאנט אין די קריסטליכע כתבים און אין פארשידענע אידישע מקורות. אין דער קריסטליכער טראדיציע ווערט ער גערעכנט ווי איינער פון די צוועלף שליחים פון יאָשקע און דער ערשטער פירער פון דער פריער קירכע. אבער אין אידישע מקורות, בפרט אין דעם קאנטראווערסיאלן ווערק תולדות ישו, ווערט זיין געשטאלט פארשידנארטיג געטייטשט, פון א צדיק וואס האט געדינט די אידן צו א פאררעטער אדער א שליח געשיקט דורך די חכמים צו שפּאלטן די קריסטן פון די אידן.
לויט פארשידענע קריסליכע טראדיציעס זענען געווען מער ווי איין שמעון אין די פריע קריסטנטום, און ס'הערשט א שרעקליכע צעמישעניש און אומקלארקייט. אין די קריסטליכע מקורות זענען דא:
- שמעון כיפא/בר יונה/פּעטרוס, פון די צוועלף אפּאָסטאָלן (שליחים) פון יאשקע
- שמעון דער קנאי (Simon the Zealot), אן אנדערער פון די צוועלף אפּאָסטאָלן
- שמעון, "ברודער" פון יאשקע
- שמעון, בישאף פון ירושלים (שמעון הקלפוס)
טראדיציעס שטעלן צוזאם צוויי, דריי, אדער גאר אלע פיר, אלס איינס.
אין די אידישע מקורות טרעפט מען שמעון כיפא און שמעון הקלפוס. פארהאן וואס שטעלן זיי צוזאם אלס איינס, און פארהאן וואס צעטיילן זיי.
אין קריסטליכער טראדיציע
אין קריסטליכער טראדיציע איז שמעון געווען זון פון יונה און א ברודער פון אַנדרעי. ער איז געווען א פישער פון כפר נחום אדער בית צידה אין גליל. לויט די קריסטליכע טראדיציע האט יאשקע אים געגעבן דעם צווייטן נאמען "כיפא" אדער "פּעטרוס", וואס באטייט "שטיין", און געזאגט אז אויף דעם שטיין וועט זיין קירכע געבויט ווערן.
אין די גאספּעלן ווערט שמעון כיפא אפט דערמאנט ווי דער פּראמינענטסטער פון יאשקע'ס תלמידים. ער איז דער ערשטער וואס האט דערקלערט אז יאשקע איז דער משיח. לויט מתי האט יאשקע אים געגעבן די שליסלען פון הימל און די מאכט צו בינדן און צו לאזן. אבער, אין די גאָספּעלן ווערט אויך געוויזן אַז יאשקע האט אים געטשעפּעט פאר זיין מאנגל אין אמונה און פאלשן קנאות, ווי אויך פאר זיין מורא אין דער קריטישער שעה.
נאך דער צעליקונג פון יאשקע ווערט פּעטרוס דערמאנט אין פריערדיגע טראדיציעס ווי דער ערשטער פון די תלמידים וואס האט געזען דעם אויפגעשטאנענעם משיח. אין די "מעשים פון די שליחים" ווערט ער געוויזן ווי דער פירער פון דער קירכע אין ירושלים און האט געהאט א באשטימענדן איינפלוס אויף איר כאראקטער און ארגאניזאציע.
אין אידישע מקורות
אין אידישע מקורות געפינען זיך פארשידענע מעשיות און מיינונגען וועגן שמעון כיפא. אין דער תולדות ישו, וואס איז א זאמלונג פון אידישע פאלקס־דערציילונגען און פּאלעמישע טעקסטן געשריבן ווי אַן אלטערנאטיווע רעאקציע צו דער קריסטליכער געשיכטע פון ישו, שפּילט שמעון כיפא (אדער שמעון הקלפוס) אפט אַן אנדער ראלע ווי דער געטרייער תלמיד וואס ווערט געזען אין די ניו טעסטאמענט. עטליכע מאטיוון און ראלעס וואס ווערן אים צוגעשריבן זענען:
- אַן אַגענט פאַר די אידן: אין עטליכע ווערסיעס פון דער תולדות ישו, ווערט שמעון כיפא געזען ווי א איד וואס האנדלט אונטערגעשטעלט צו פארשטערן די אויפטוען פון ישו און זיינע תלמידים. ער קען ווערן געשיקט דורך די אידישע חכמים צו אינפילטרירן די גרופּע פון ישו אדער צו פארפירן די קריסטן.
- אַ קאָמפּאָניסט פון ליטורגישע תפילות: עטליכע אידישע טעקסטן טענה'ן אז שמעון כיפא האט קאָמפּאָנירט וויכטיגע עלעמענטן אין דער אידישער ליטורגיע, אריינגערעכנט די נשמת תפילה און א הימען פאר יום־כיפּור. די דאזיגע טענה איז א טייל פון א ברייטערן נאראטיוו אין די טעקסטן וואס צילט צו ווייזן אז די פריע קריסטליכע פירער האבן געהאנדלט צום נוצן פון אידן, אומצוקערענדיג זיך מיט ישו כדי אים צו פארשווערן.
- אין קאנפליקט מיט ישו: די תולדות ישו באשרייבט אפט א קאנפליקט צווישן ישו און שמעון כיפא, אין וועלכן שמעון קען אויסשפּילן א ראלע אין ישו'ס ארעסט און הינריכטונג.
אין דער "אגדתא דשמעון כיפא" ווערט דערציילט ווי אין א צייט פון גרויסער צרה צווישן אידן און קריסטן, האבן צוועלף מענער פארשפּרייט פאלשע נביאות און געשטארקט דעם גלויבן אין יאשקע. די חכמים האבן זיך געזארגט, און שמעון כיפא איז אויפגעשטאנען און האט זיך פארשטענדיגט מיט א בת קול. ער האט זיך געלאזט גיין צו די קריסטן און דורך נסים און צייכנס זיי איבערצייגט אז ער איז א שליח פון יאשקע. ער האט זיי געלערנט נייע געזעצן וואס האבן זיי ווייטער אוועקגעשטופּט פון אידישקייט. אין דער מעשה ווערט דערציילט אז שמעון כיפא האט געשריבן דעם שם המפורש און עס אריינגעלייגט אין זיין פלייש, און דורך דעם נאמען געוויזן נסים[1].
אין אַן אנדער ווערסיע ווערט דערציילט אז שמעון כיפא איז געווען א גרויסער חכם צווישן די אידן, אבער די קריסטן האבן אים מקנא געווען און אים געוואלט צו זיך נעמען ווייל זיי האבן מורא געהאט פאר זיין חכמה. ער האט זיך געלאזט גיין מיט זיי אונטער דער צוזאג אז זיי וועלן אים מאכן פאר זייער פירער און אז ער וועט קענען גרינדן געזעצן וואס וועלן דינען די אידן. עס ווערט דערמאנט אז ער האט איינגעפירט געזעצן ביי די קריסטן וואס האבן געהאלפן די אידן, ווי צום ביישפּיל נישט צו טון שלעכטס צו קיין איד און צו לאזן די אידן אריינקומען אין זייערע קירכעס[2].
עס איז באהויפטעט אין אידישע מקורות אז שמעון כיפא, אדער אַן אנדערער גרויסער חכם מיטן נאמען שמעון הקלפוס, איז געווען דער מחבר פון דער תפילה "נשמת כל חי". אבער עס זענען דא מיינונגען וואס שטרייטן דאס אפּ[3].
די באהויפטונג וועגן א צדיק און א מרגל
אין פארשידענע אידישע מקורות ווערט געטייטשט אז עס זענען געווען צוויי פארשידענע מענער מיט די נעמען שמעון כיפא און שמעון הקלפוס. לויט דער טענה איז שמעון כיפא (דער וואָס די קריסטן רופן פּעטרוס) געווען א תלמיד פון יאשקע און א נאַר, דערפאר ווערט ער אין אידישע מקורות אפט גערופן "פּטר חמור". אבער שמעון הקלפוס איז געווען א צדיק און א פעטער פון יאָשקע, וואָס די חכמים האבן געשיקט צו די קריסטן מיט דעם "שם המפורש" כדי צו שפּאלטן זיי פון די אידן און זיי צו געבן פאלשע געזעצן וואס וועלן דינען די אינטערעסן פון ישראל. לויט דער טענה האט שמעון הקלפוס אנגעשריבן פארשידענע ליטורגישע פּאעמען, וואָס איינע פון זיי קען זיין "נשמת כל חי"[4].
די טענה ווערט געשטיצט דורך דער דערמאנונג אין "תולדות ישוע", א אידיש בוך וועגן די אנהייבן פון קריסטנטום, וואס דערציילט ווי שמעון הקלפוס איז געווען א קרויווער פון יאָשקע און האט געארבעט אויף צו פארמינערן דעם איינפלוס פון די קריסטן אויף די אידן.
עס איז אויך א טענה אז דער טאג פון ט' טבת איז א תענית וואס איז געגרינדעט געווארן אין ירושלים צום אנדענק פון שמעון הקלפוס, וואס האט געראטעוועט די אידן פון א גרויסער צרה[5]. אבער דער טעם פאר דעם טאג איז נישט קלאר דערמאנט אין אלע מקורות.
באגרעבעניש ארט
אין 1953 איז אויף הר הזיתים אין ירושלים געפונען געווארן אַן אלטער בית קברות מיט גלוסקמאות (ביין-הייזער) וואס האבן געטראגן פריע קריסטליכע סימבאלן און נעמען. איינע פון די גלוסקמאות האט געטראגן דעם העברעישן נאמען פון פּעטרוס: "שמעון בר יונה". דאס האט געשטיצט די טענה אז פּעטרוס איז טאקע געווען א פרומער איד און קען האבן געהאט א פארבינדונג מיט ירושלים[6].
די מיינונג פון רש"י
רש"י האט געהאט אַן אנדער מיינונג וועגן שמעון כיפא. ער האט אים באטראכט ווי א בור און א טיפש. לויט רש"י האבן צוויי אידן מיטן נאמען יוחנן פּאולוס און פּעטרוס געשריבן ביכער פאר די קריסטן כדי צו ראטעווען די אידן פון יאשקע און זיי ווייטער אוועקצוהאלטן פון אידישקייט[7].
- איסור והיתר המיוחס לרש"י, ברלין, תרצ"ו סי' לג
לאחר מכאן השיר ששנינו בפסחים הוא נשמת ויש אומרים על אותו נבל שמעון פטר חמור שהוא טעות של רומי יסדו אותו תחילה ושאר תפילות כשהיה על הסלע וחס ושלום שלא תהא זאת בישראל וכל האומר דבר זה כשיבנה בית המקדש יביא חטאת שמנה.
ציטירט אין מחזור ויטרי סי' סו.
- הלכות פסח סי' סו: דנשמת כל חי...יש שאומרים על אותו נבל שמעון פטר חמור שהיא טעות של רומה יסדו אותה תפילה ושאר תפילות כשהיה על הסלע. וחס ושלום שלא תהיה זאת בישראל. וכל האומר דבר זה, כשיבנה בית המקדש יביא חטאת.
רבינו תם
- מחזור ויטרי הלכות ראש השנה סי' שכה: מימות שמעון כיפה שיסד סדר של יום הכיפורים, אתן תהלה[8].
- רש"י עבודה זרה י, א לויט דקדוקי סופרים
אחרים תקנו להם כל ספרי טעותם, יוחנן פיטרוס ופאולוס והם יהודים היו...ועשו להם הבל לחשבם בפני עצמם ולסלקם מעל ישראל ולא שכפרו כי לטובתן של ישראל נתכונו אלא מפני שראו ישראל בצער ובדוחק מתרמיתי יש"ו עשו עצמם כאלו הם עמו בקדישות וצוו עליהם הכל כמפורש בספר תליית ישו
עס איז פאַראַן אַן אַלטער תימנער סידור וואָס זאָגט אויך אַז סט. פעטרוס איז דער מחבר פון נשמת[9].
רבי יהודה החסיד
רבי יהודה החסיד האט אים גערופן א "צדיק שתועים אחריו" און האט ערקלערט פארוואס מען רופט אים "פּטר חמור". דער טערמין "פּעטער חמור" ווערט ערקלערט ווי א שפּעט-נאמען פאר אים, אפילו ער איז געווען א צדיק, וויבאלד אנדערע האבן געגלייבט אין אים בטעות און אים געהאלטן האלטן פאר א געטליכקייט[10].
יארצייט
עס ווערט דערמאָנט אַז זיין יאָרצייט איז געווען ט' טבת, וואס איז א טאג פון א תענית אין ירושלים לויט אייניגע מקורות[11].
צוויי שמעון'ס
אייניקע פארשלאגן אַז עס זענען געווען צוויי שמעונים, איינער (שמעון כיפא) איז געוואָרן סט. פּעטרוס און דער אנדערער (שמעון הקלפוס) האָט געקעמפט צו צעטיילן די נוצרים (ערשטע קריסטן) פון אידישן פאָלק[12].
ביבליאגראפיע
- יוסף קוואדראט, The 9th of Teves: A Fast Day?, אויף Kankan Online, יאנואר 15, 2020
- "שמעון כיפא, א באהאלטענער צדיק אדער א נידריגער באנדיט?", אשכול אויף אייוועלט
רעפערענצן
- ↑ אגדתא דשמעון כיפא נוסחא א, אין יעללינעק, בית המדרש חלק ה' עמ' ס; אייזנשטיין, אוצר המדרשים.
- ↑ אגדתא דשמעון כיפא נוסחא ב און נוסחא ג, אין יעללינעק, בית המדרש חלק ו' עמ' ט און קנה; אייזנשטיין, אוצר המדרשים.
- ↑ מחזור ויטרי, הלכות פסח, סו.
- ↑ יוסף קוואדראט, The 9th of Teves: A Fast Day?, אויף Kankan Online, יאנואר 15, 2020.
- ↑ שיק, שלמה צבי, 1844-1916, תקנות ותפלות
- ↑ ישראל שפירא, למה האפיפיור פטרוס נקבר עם שמו היהודי?, אויף כיכר השבת, אקטאבער 27, 2021.
- ↑ ישראל שפירא, חשיפה מבהילה של רש"י על פאולוס ופטרוס, אויף כיכר השבת, אקטאבער 19, 2021.
- ↑ שמחה בן שמואל, מויטרי, מחזור ויטרי - חלק א ר' שמעון הלוי איש הורוויץ, סי' שכ"ה, הערה ה, עמ' 362: "דברים זרים ומתמיהים המה. לכאורה לפי מה שהביא המחבר לעיל בהל' פסח אות ס"ו ע"ש, ונראה ששם כתב לדעת רש"י ז"ל וכמו שנמצא ג"כ בספר איסור והיתר. לרש"י ז"ל כתיבת יד, וכאן מביא דעת ר"ת שלא כדעת רש"י בזה, ושהוא תיקן הפיוט אתן תהלה ולא הי' מעולם מאמין באמונה חדשה, ושהיה כוונתו בכל אשר עשה לש"ש".
- ↑ 102) DID ST. PETER COMPOSE THE 'NISHMAT' PRAYER?Kotzk Bloghttps://www.kotzkblog.com › 2016/11 › 102-did-st-pet....
- ↑ ספר חסידים, סי קצא.
- ↑ ברוך טעם.
- ↑ קוואדראט, משפחה.
זעליגמאן בער, סדור סדר עבודת ישראל