דרעפט:שמעון כיפא
שמעון כיפא (כיפא פון אראמיש, טייטש "שטיין"), אויך באקאנט אלס פּעטרוס (גריכיש: Πέτρος, לאטייניש: Petrus, וואס טייטשן אויך "שטיין"), איז א געשטאלט וואס ווערט דערמאנט אין די קריסטליכע כתבים און אין פארשידענע אידישע מקורות. אין דער קריסטליכער טראדיציע ווערט ער גערעכנט ווי איינער פון די צוועלף שליחים פון יאָשקע און דער ערשטער פירער פון דער פריער קירכע. אבער אין אידישע מקורות, בפרט אין דעם קאנטראווערסיאלן ווערק תולדות ישו, ווערט זיין געשטאלט פארשידנארטיג געטייטשט, פון א צדיק וואס האט געדינט די אידן צו א פאררעטער אדער א שליח געשיקט דורך די חכמים צו שפּאלטן די קריסטן פון די אידן.
לויט פארשידענע קריסליכע טראדיציעס זענען געווען מער ווי איין שמעון אין די פריע קריסטנטום, און ס'הערשט א שרעקליכע צעמישעניש און אומקלארקייט. אין די קריסטליכע מקורות זענען דא:
- שמעון כיפא/בר יונה/פּעטרוס, פון די צוועלף אפּאָסטאָלן (שליחים) פון יאשקע
- שמעון דער קנאי (Simon the Zealot), אן אנדערער פון די צוועלף אפּאָסטאָלן
- שמעון, "ברודער" פון יאשקע
- שמעון, בישאף פון ירושלים (שמעון הקלפוס)
טראדיציעס שטעלן צוזאם צוויי, דריי, אדער גאר אלע פיר, אלס איינס.
אין די אידישע מקורות טרעפט מען שמעון כיפא און שמעון הקלפוס. פארהאן וואס שטעלן זיי צוזאם אלס איינס, און פארהאן וואס צעטיילן זיי.
עס איז באהויפטעט אין אידישע מקורות אז שמעון כיפא, אדער אַן אנדערער גרויסער חכם מיטן נאמען שמעון הקלפוס, איז געווען דער מחבר פון דער תפילה "נשמת כל חי". אבער עס זענען דא מיינונגען וואס שטרייטן דאס אפּ.
אין קריסטליכער טראדיציע
אין קריסטליכער טראדיציע איז שמעון געווען זון פון יונה און א ברודער פון אַנדרעי. ער איז געווען א פישער פון כפר נחום אדער בית צידה אין גליל. יאשקע האט אים געגעבן דעם צווייטן נאמען "כיפא" אדער "פּעטרוס", וואס באטייט "שטיין", און געזאגט אז ער איז א שטיין אויף וועלכע זיין קירכע וועט געבויט ווערן.
אין די גאספּעלן ווערט שמעון כיפא אפט דערמאנט ווי דער פּראמינענטסטער פון יאשקע'ס תלמידים. ער איז דער ערשטער וואס האט דערקלערט אז יאשקע איז דער משיח. לויט מתי האט יאשקע אים געגעבן די שליסלען פון הימל און די מאכט צו בינדן און צו לאזן. אבער, אין די גאָספּעלן ווערט אויך געוויזן אַז יאשקע האט אים געטשעפּעט פאר זיין מאנגל אין אמונה און פאלשן קנאות, ווי אויך פאר זיין מורא אין דער קריטישער שעה.
נאך דער קרייצונג פון יאשקע ווערט פּעטרוס דערמאנט אין פריערדיגע טראדיציעס ווי דער ערשטער פון די תלמידים וואס האט געזען דעם אויפגעשטאנענעם משיח. אין די "מעשים פון די שליחים" ווערט ער געוויזן ווי דער פירער פון דער קירכע אין ירושלים און האט געהאט א באשטימענדן איינפלוס אויף איר כאראקטער און ארגאניזאציע.
שמעון האט באקומען וויכטיגע מיסיעס נאכדעם וואס ער האט זיך אנגעשלאסן אין די נוצרים אין נצרת, אריינגערעכנט די מיסיע צו געפינען א פארטרעטער פאר יהודה איש קריות, וואס האט פארראטן ישוע צום סנהדרין. ער איז געפארן אויף מיסיאנערישע רייזעס פאר ישוע אין לוד, יפו און קיסריה. שפעטער האט דער סנהדרין צוויי מאל גע'משפט שמעון בן יונה — כיפא — פּעטרוס (אבער דער תלמוד בבלי דערמאנט דאס נישט).
פּעטרוס איז אנטלאפן קיין רוים נאך דער הינריכטונג פון ישוע. ער איז געווארן דער ערשטער בישאף פון רוים, וואס האט אים אויטאמאטיש געמאכט דעם ערשטן פּויפּסט לויט די רוימישע קאטויליקן, און ער איז באקאנט געוואָרן אלס "הייליגער פּעטרוס", איינער פון די גרינדער פון דער פריער קירכע.
זיין טויט איז איינגעהילט אין מיסטעריע. לויט קריסטליכע היסטאריקער, האבן די רוימער ארעסטירט שמעון כיפא — פּעטער — אין 67 פאר דער ציווילער רעכענונג און אים געקרייציגט. אין יעדן פאל, באטראכט די רוימיש-קאטוילישע קירכע אלע פּויפּסטן ווי יורשים פון פּעטער, פון וועמען זיי באקומען זייער אויטאריטעט און רעכט. אין עהרע פון פּעטער'ס באשעפטיגונג איידער ער איז געווארן אַן אַפּאסטל, טראגן די פּויפּסטן דעם פישער-רינגל, וואס טראגט א בילד פון דעם שמייליגן וואס ווארפט זיינע נעצן פון א פישער-שיפל[1].
אין אידישע מקורות
שמעון ווערט נישט דערמאנט אין די צענזורירטע גמרא אין סנהדרין אלס איינע פון די פינף תלמידים פון ישו וועלכע זענען גע'הרג'עט געווארן, מעגליך וויבאלד אים האבן די חכמים געלאזט לעבן. רבי יהודה הלוי אין ספר הכוזרי דערמאנט "שמעון החבר" אלס דער ערשטער וואס האט געמאכט געזעצן פאר די קריסטן[2].
אין אידישע מקורות געפינען זיך פארשידענע מעשיות און מיינונגען וועגן שמעון כיפא. איין זייער אַלטע און פארשפּרייטע אידישע לעגענדע איז אין דער תולדות ישו, וואס איז א זאמלונג פון אידישע פאלקס־דערציילונגען און פּאלעמישע טעקסטן געשריבן אלס אַן אלטערנאטיווע רעאקציע צו דער קריסטליכער געשיכטע פון ישו. לויט דער לעגענדע, שפּילט שמעון כיפא (אדער שמעון הקלפוס) אפט אַן אנדער ראלע ווי דער געטרייער תלמיד וואס ווערט געזען אין די ניו טעסטאמענט.
עטליכע מאטיוון און ראלעס וואס ווערן אים צוגעשריבן זענען:
- אַן אַגענט פאַר די אידן: אין עטליכע ווערסיעס פון דער תולדות ישו, ווערט שמעון כיפא געזען ווי א איד וואס האנדלט אונטערגעשטעלט צו פארשטערן די אויפטוען פון ישו און זיינע תלמידים. ער קען ווערן געשיקט דורך די אידישע חכמים צו אינפילטרירן די גרופּע פון ישו אדער צו פארפירן די קריסטן.
- אַ קאָמפּאָניסט פון ליטורגישע תפילות: עטליכע אידישע טעקסטן טענה'ן אז שמעון כיפא האט קאָמפּאָנירט וויכטיגע עלעמענטן אין דער אידישער ליטורגיע, אריינגערעכנט די נשמת תפילה און א הימען פאר יום־כיפּור. די דאזיגע טענה איז א טייל פון א ברייטערן נאראטיוו אין די טעקסטן וואס צילט צו ווייזן אז די פריע קריסטליכע פירער האבן געהאנדלט צום נוצן פון אידן, אומצוקערענדיג זיך מיט ישו כדי אים צו פארשווערן.
- אין קאנפליקט מיט ישו: די תולדות ישו באשרייבט אפט א קאנפליקט צווישן ישו און שמעון כיפא, אין וועלכן שמעון קען אויסשפּילן א ראלע אין ישו'ס ארעסט און הינריכטונג.
אין דער "אגדתא דשמעון כיפא" ווערט דערציילט ווי אין א צייט פון גרויסער צרה צווישן אידן און קריסטן, האבן צוועלף מענער פארשפּרייט פאלשע נביאות און געשטארקט דעם גלויבן אין יאשקע. די חכמים האבן זיך געזארגט, און שמעון כיפא איז אויפגעשטאנען און האט זיך פארשטענדיגט מיט א בת קול. ער האט זיך געלאזט גיין צו די קריסטן און דורך נסים און צייכנס זיי איבערצייגט אז ער איז א שליח פון יאשקע. ער האט זיי געלערנט נייע געזעצן וואס האבן זיי ווייטער אוועקגעשטופּט פון אידישקייט. אין דער מעשה ווערט דערציילט אז שמעון כיפא האט געשריבן דעם שם המפורש און עס אריינגעלייגט אין זיין פלייש, און דורך דעם נאמען געוויזן נסים[3].
אין אַן אנדער ווערסיע ווערט דערציילט אז שמעון כיפא איז געווען א גרויסער חכם צווישן די אידן, אבער די קריסטן האבן אים מקנא געווען און אים געוואלט צו זיך נעמען ווייל זיי האבן מורא געהאט פאר זיין חכמה. ער האט זיך געלאזט גיין מיט זיי אונטער דער צוזאג אז זיי וועלן אים מאכן פאר זייער פירער און אז ער וועט קענען גרינדן געזעצן וואס וועלן דינען די אידן. עס ווערט דערמאנט אז ער האט איינגעפירט געזעצן ביי די קריסטן וואס האבן געהאלפן די אידן, ווי צום ביישפּיל נישט צו טון שלעכטס צו קיין איד און צו לאזן די אידן אריינקומען אין זייערע קירכעס[4].
דעבאַטע וועגן מחברשאַפט פון תּפילות
אַ באַזונדער וויכטיקער פּונקט אין דער דיסקוסיע איז די פראַגע צי שמעון כיפה איז געווען דער מחבר פון געוויסע וויכטיקע אידישע תּפילות. עס איז אַן אַלטע טראַדיציע, וואָס איז געווען זייער פּאָפּולער און פאַרשפּרייט, אַז דער שמייליגער פּעטרוס האט מעגליך קאָמפּאָנירט די תפילה "נשמת כל חי" וואס ווערט געזאגט יעדן שבת אינדערפרי און ביים פּסח סדר. טייל האלטן אויך אז ער איז דער מחבר פון דער תפילה "איתן תהלה" וואס ווערט געזאגט אויף די ימים נוראים (מחזור ויטרי בשם רבינו תם)[5].
דער מקור זאגט אַז אַ טייל מיינען אַז שמעון כיפה האָט קאָמפּאָנירט די נשמת תפילה כדי אונטערצוהאַלטן זיין סודות'דיגע קשר צו אידישקייט. טייל פּרוּאוון צו באַווייזן זיין מחברשאַפט פון נשמת דורך דעם וואָס די ראשי-תּיבות פון זיין נאמען געפינען זיך אין די צענטראלע סטאַנזעס פון דער תפילה. אָבער ר' וואלף היידנהיים ווייזט אויף אז דער מנהג צו לייגן ראשי-תיבות פונעם מחבר'ס נאמען אין ליטורגישע פּיוטים איז נישט געווען פארהאן אין דער צייט פון די תנאים.
עס איז פאַראַן אַן אַלטער תימנער סידור וואס זאגט אויך אז סט. פּעטרוס איז דער מחבר פון נשמת[6].
געוויסע מקורות לייגן פאָר אז שמעון בן שטח (120–40 פאר דער ציווילער ערא) האט קאָמפּאָנירט די נשמת תפילה, וואס וואלט געווען פאר דער קריסטליכער תקופה.
רש"י
אין דער סטאנדארטער ווערסיע פון רש"י אויף מסכת עבודה זרה דף י עמוד א שטייט אז די שריפט און שפראך פון די רוימער איז געקומען צו זיי פון אן אנדער פאלק, און ״אנדערע״ האבן פאר זיי געשריבן אלע זייערע ספרים[7].
אבער אן אנדער ווערסיע פון רש"י (רש"י אין עין יעקב דפוס ראשון), וואס ווערט געברענגט פון ״דקדוקי סופרים״, אידענטיפיצירט די "אנדערע" אלס יוחנן, פּיטרוס, און פּאולוס, און זיי זענען געווען אידן:
- אחרים תקנו להם כל ספרי טעותם, יוחנן פיטרוס ופאולוס והם יהודים היו. לשון הוא גראמטיקא הוא הלשון שמדברים בו הגלחים הם שנו ועמקו הלשון ועשו להם הבל לחשבם בפני עצמם ולסלקם מעל ישראל ולא שכפרו כי לטובתן של ישראל נתכונו אלא מפני שראו ישראל בצער ובדוחק מתרמיתי יש׳ו עשו עצמם כאלו הם עמו בקדישות וצוו עליהם הכל כמפורש בספר תליית ישו
- אַנדערע האָבן געשריבן זייערע ביכער פון טעותים פאר זיי, נעמליך יוחנן, פעטרוס און פאולוס, אלע פון זיי אידן... זיי האבן געמאכט נארישקייטן פאר זיי צו פארדרייען זיי און צו טיילן זיי פון ישראל. זיי זענען נישט געווען אָפּגעפאַלענע, נאָר גאַנץ אַנדערש האָבן זיי געטאָן גוט פאַר די אידן. ווען זיי האָבן געזען אַז די אידן זענען אונטערדריקט געוואָרן דורך די פאַרפירערישע מעשים פון די פאָלגער פון יאָשקע, האָבן זיי זיך פארגעשטעלט ווי גלחים און אלע [די קריסטלעכע מנהגים] ארדענטירט ווי עס ווערט ערקלערט אין דעם בוך פון דער הענגונג פון יאשקע.
לויט דער ווערסיע, האבן די דאזיגע פּערזאנען ״תקנו להם כל ספרי טעותם". דער פירוש זאגט אז די דאזיגע פערזאנען, זעענדיג די אידנ'ס צער און קלעם צוליב די תרמיות פון ישו, האבן זיי זיך געמאכט ווי זיי וואלטן געווען מיט אים, מיט די כוונה צו אפטיילן די קריסטן פון כלל ישראל. זיי האבן געלערנט די קריסטן אלעס ווי עס ווערט מפורש אינעם ספר ״תליית ישו״. עס ווערט אנגעצייכנט אז לויט די ווערסיע, האבן יוחנן, פאולוס און פיטרוס געשריבן די קריסטליכע שריפטן כדי אפצוטיילן קריסטנטום פון כלל ישראל, און זיי האבן עס געטאן לטובתן של ישראל[8].
אין אוצר לעזי רש"י תל אביב, תשמ"ח, ווערט געברענגט די ריכטיגע ווערסיע פונעם רש"י אויפ'ן עין יעקב: "לשון הוא גראמטיקא הוא הלטין שמדברים בו הגלחים". אז דער לאטיינישער שפּראך איז געמאכט געווארן דורך זיי, כדי זיי זאלן זיך נישט באנוצן מיט די אידישע שפּראכן[9]
- איסור והיתר המיוחס לרש"י, ברלין, תרצ"ו סי' לג
לאחר מכאן השיר ששנינו בפסחים הוא נשמת ויש אומרים על אותו נבל שמעון פטר חמור שהוא טעות של רומי יסדו אותו תחילה ושאר תפילות כשהיה על הסלע וחס ושלום שלא תהא זאת בישראל וכל האומר דבר זה כשיבנה בית המקדש יביא חטאת שמנה. די ווערטער זענען ציטירט אין מחזור ויטרי הלכות פסח סי' סו.
רבינו תם
- מחזור ויטרי הלכות ראש השנה סי' שכה ציטירט פון א תשובה פון רבינו תם וואס באהויפטעט דאס זאגן קרובות ביי חזרת הש"ץ, און אלס ראי' רעכנט ער אויס "רבותינו אנשי השם" וועלכע האבן איבערגעגעבן קרובות און תפילות, אנהייבנדיג "מימות שמעון כיפה שיסד סדר של יום הכיפורים, אתן תהלה"[10].
רבי יהודה החסיד
רבי יהודה החסיד האט אים גערופן א "צדיק שתועים אחריו" און האט ערקלערט פארוואס מען רופט אים "פּטר חמור". דער טערמין "פּעטער חמור" ווערט ערקלערט ווי א שפּעט-נאמען פאר אים, אפילו ער איז געווען א צדיק, וויבאלד אנדערע האבן געגלייבט אין אים בטעות און אים געהאלטן האלטן פאר א געטליכקייט[11].
שד"ל
שמואל דוד לוצאטא (1800-1865) האט געהאלטן אז רבנו תמ'ס באמערקונגען זענען באזירט אויף א פאַלשן שמועה וואס האט זיך פארשפּרייט צווישן אידן אין אמאליגע צייטן פון צרות, מיט א גוטער כוונה צו פארשטארקן דעם אמונה פון די מאסן. לויט שד"ל, איז די געשיכטע נאר געווען א טייל פון דער פאנטאזיע פון א פארפאלגט פאלק וואס האט געפּרואווט פארקלענערן דעם היסטארישן ווייטאג פון זייערע קריסטליכע פּייניגער[12].
יארצייט
דער טור און שלחן ערוך דערמאנען דעם דאטום ט' טבת אין זייער רשימה פון פאסט טעג, אבער לייגן צו אז מען ווייס נישט די סיבה פאר דעם ספּעציפישן תענית[13]. נאר אין דער ברוך טעם אויפן שלחן ערוך זאגט: "איך האב געפונען אין א כתב-יד אז שמעון הקלפוס (כיפה), וועלכער האט געראטעוועט די אידן פון צרה אין דער צייט פון די פריצים (פארלעצער פון דער תורה), איז געשטארבן אום ט' טבת, און דער טאג פון זיין טויט איז באשטימט געווארן אלס א תענית אין ירושלים".
עס ווערט דערמאנט אז זיין יארצייט איז געווען ט' טבת, וואס איז א טאג פון א תענית אין ירושלים לויט אייניגע מקורות[14].
צוויי שמעון'ס
אין אַן פּרוּאוו צו צוזאמברענגען די מיינונגען, שלאגן טייל פאָר אז עס זענען מעגליך געווען צוויי שמעונ'ס: איינער איז געווארן דער שמייליגער פּעטרוס (שמעון בן יונה), וואס איז נעגאטיוו באטראכט געוואָרן דרוך רש"י און מחזור וויטרי; דער אנדערער איז געווען שמעון כיפה, וואס איז געווען דער צדיק וואס האט געהאנדלט ווי אַן אגענט פאר די רבנים. אבער דאס איז בלויז שפּעקולאַציע.[15][1].
די באהויפטונג וועגן א צדיק און א מרגל
אין פארשידענע אידישע מקורות ווערט געטייטשט אז עס זענען געווען צוויי פארשידענע מענער מיט די נעמען שמעון כיפא און שמעון הקלפוס. לויט דער טענה איז שמעון כיפא (דער וואָס די קריסטן רופן פּעטרוס) געווען א תלמיד פון יאשקע און א נאַר, דערפאר ווערט ער אין אידישע מקורות אפט גערופן "פּטר חמור". אבער שמעון הקלפוס איז געווען א צדיק און א פעטער פון יאָשקע, וואָס די חכמים האבן געשיקט צו די קריסטן מיט דעם "שם המפורש" כדי צו שפּאלטן זיי פון די אידן און זיי צו געבן פאלשע געזעצן וואס וועלן דינען די אינטערעסן פון ישראל. לויט דער טענה האט שמעון הקלפוס אנגעשריבן פארשידענע ליטורגישע פּאעמען, וואָס איינע פון זיי קען זיין "נשמת כל חי"[16].
די טענה ווערט געשטיצט דורך דער דערמאנונג אין "תולדות ישוע", א אידיש בוך וועגן די אנהייבן פון קריסטנטום, וואס דערציילט ווי שמעון הקלפוס איז געווען א קרויווער פון יאָשקע און האט געארבעט אויף צו פארמינערן דעם איינפלוס פון די קריסטן אויף די אידן.
עס איז אויך א טענה אז דער טאג פון ט' טבת איז א תענית וואס איז געגרינדעט געווארן אין ירושלים צום אנדענק פון שמעון הקלפוס, וואס האט געראטעוועט די אידן פון א גרויסער צרה[17]. אבער דער טעם פאר דעם טאג איז נישט קלאר דערמאנט אין אלע מקורות.
באגרעבעניש ארט
כאטש וואס לויט די קריסטן איז פּעטרוס געגאנגען קיין רוים און דארט געהאנגען און בערדיגט געווארן אונטער דעם פעטראס באסיליקע, איז אין 1953 אויף הר הזיתים אין ירושלים געפונען געווארן אַן אלטער בית קברות מיט גלוסקמאות (ביינער-קעסטלעך) וואס האבן געטראגן פריע קריסטליכע סימבאלן און נעמען. איינע פון די גלוסקמאות האט געטראגן דעם העברעישן נאמען פון פּעטרוס: "שמעון בר יונה" געשריבן אין אראמיש. דאס האט געשטיצט די טענה אז פּעטרוס איז טאקע געווען א פרומער איד און קען האבן געהאט א פארבינדונג מיט ירושלים[18].
פאַרבונדענע טראַדיציעס
די פּאָרטרעטירטונג פון שמעון כיפה ווי אַ פּאָעט (מחבר פון פּיּוטים) קען מעגלעך זיין פאַרבונדן מיט די מעשׂיות וועגן דעם "אידישן פּויפּסט" מיטן נאמען אלחנן, וועלכער איז געווען דער זון פון א רב מיטן נאמען שמעון. די געשיכטע פון אלחנן איז פאַרבונדן מיט רבי שמעון בן יצחק בן אבון פון מיינץ (בערך 950). די היסטארישע פיגור פון א "אידישן פּויפּסט" איז אַנאַקלעטוס דער צווייטער וועלכער איז געוויילט געווארן אין 1130; זיין אָריגינעלער נאָמען איז געווען פּעטרוס פּיערלעאָני (Petrus Pierleoni), און זיין משפּחה האָט זיך גע'שמד'ט א יארהונדערט פריער.
ביבליאגראפיע
- יוסף קוואדראט, The 9th of Teves: A Fast Day?, אויף Kankan Online, יאנואר 15, 2020
- "שמעון כיפא, א באהאלטענער צדיק אדער א נידריגער באנדיט?", אשכול אויף אייוועלט
- Wout J . Bekkum, van, The Poetical Qualities of the Apostle Peter in Jewish Folktale, Zutot, 2003, אויף Academia.edu
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 משה אייזיק, בלוי אליהו לוין, "שמעון כיפא: צדיק או משומד?", קולמוס 34, שבט תשס"ו, עמ' 10–13;
Rav Eliyahu Levin and Rav Moshe Eizek Blau, Shrouded in Mystery, אויף Mishpacha Magazine, יוני 14, 2013 - ↑ וְדִינֵינוּ וְחֻקֵּינוּ מִמִּצְוֹת שִׁמְעוֹן הֶחָבֵר, וְחֻקִּים מִן הַתּוֹרָה אֲשֶׁר אָנוּ לוֹמְדִים אוֹתָה וְאֵין סָפֵק בַּאֲמִתָּתָה. וְשֶׁהִיא מֵאֵת הָאֱלֹהִים, וּכְבָר בָּא בָּאֶוַנְגִּליוֹן.. דוד כהן (הנזיר), ספר הכוזרי (המבואר) - א, א (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע)
- ↑ אגדתא דשמעון כיפא נוסחא א, אין יעללינעק, בית המדרש חלק ה' עמ' ס; אייזנשטיין, אוצר המדרשים.
- ↑ אגדתא דשמעון כיפא נוסחא ב און נוסחא ג, אין יעללינעק, בית המדרש חלק ו' עמ' ט און קנה; אייזנשטיין, אוצר המדרשים.
- ↑ Wout J . Bekkum, van, The Rock on Which the Church is Founded: Simon Peter in Jewish Folktale, Saints and Role Models in Judaism and Christianity, 2004, אויף Academia.edu
- ↑ 102) DID ST. PETER COMPOSE THE 'NISHMAT' PRAYER?Kotzk Bloghttps://www.kotzkblog.com › 2016/11 › 102-did-st-pet...
- ↑ רש"י, עבודה זרה י, א
- ↑ ישראל שפירא, חשיפה מבהילה של רש"י על פאולוס ופטרוס, אויף כיכר השבת, אקטאבער 19, 2021
- ↑ משה קטן, אוצר לעזי רש"י, תלמוד, עבודה זרה, 1773 (תשס"ו, עמ' 134)
- ↑ שמחה בן שמואל, מויטרי, מחזור ויטרי - חלק א ר' שמעון הלוי איש הורוויץ, סי' שכ"ה, הערה ה, עמ' 362: "דברים זרים ומתמיהים המה. לכאורה לפי מה שהביא המחבר לעיל בהל' פסח אות ס"ו ע"ש, ונראה ששם כתב לדעת רש"י ז"ל וכמו שנמצא ג"כ בספר איסור והיתר. לרש"י ז"ל כתיבת יד, וכאן מביא דעת ר"ת שלא כדעת רש"י בזה, ושהוא תיקן הפיוט אתן תהלה ולא הי' מעולם מאמין באמונה חדשה, ושהיה כוונתו בכל אשר עשה לש"ש".
- ↑ ספר חסידים, סי קצא
- ↑ שמואל דוד לוצטו, "מבוא למחזור בני רומא" אין פרויקט בן-יהודה (תשכ"ז, עמ' 24)
- ↑ טור און שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תק"פ
- ↑ ברוך טעם
- ↑ קוואדראט
- ↑ יוסף קוואדראט, The 9th of Teves: A Fast Day?, אויף Kankan Online, יאנואר 15, 2020
- ↑ שיק, שלמה צבי, 1844-1916, תקנות ותפלות
- ↑ ישראל שפירא, למה האפיפיור פטרוס נקבר עם שמו היהודי?, אויף כיכר השבת, אקטאבער 27, 2021; Paul Peterson The Discovery of Peter's Tomb in Jerusalem 1953.