מאטערסדארף

מאַטערסדאָרף, היינט באקאנט אלס מאטערסבורג (דייטש: Mattersburg; אונגאַריש: Nagymárton; קראָאַטיש: Matrštof), איז א שטאָט אין בורגנלאנד, די מערסט מזרח־דיגע פראווינץ פון עסטרייך. ביז 1920 איז די שטאָט געווען א טייל פון קעניגרייך פון אונגארן אין דער עסטרייך־אונגאַרישער אימפעריע און איז געווען באַקאַנט ווי מאַטערסדאָרף אויף דייטש און נאַגימאַרטאָן אויף אונגאַריש. אין 1924 איז דער אפיציעלער נאמען געענדערט געוואָרן צו מאַטערסבורג.

היסטאָריע

די געגנט פון מאטערסדארף איז געווען באזעצט שוין אין דער אוראַלטער צייט, ווי ארכעאלאגישע אויסגראבונגען ווייזן. די ערשטע דערמאנונג פון דער שטאט איז געווען אין 1202, אונטערן נאמען "ווילאַ מאַרטיני". דער נאמען מאַטערסדארף שטאמט פונעם מענער־נאמען מאַרטין. אין 1354 האט מאטערסדארף באקומען מאַרק־רעכט. די אייזנבאַן פון ווינער נוישטאָט קיין מאַטערסדאָרף איז געעפנט געוואָרן אין 1847, וואָס האָט בייגעטראָגן צו דער אַנטוויקלונג פון דער געגנט. נאָך דער ערשטער וועלט־מלחמה איז מאַטערסדאָרף צוגעטיילט געווארן צו עסטרייך אין 1921. אין 1926 איז מאַטערסבורג דערקלערט געווארן א שטאָט. אין 1971 זענען מאטערסבורג און וואַלבערסדארף פאראייניגט געווארן אין איין געמיינדע.

די אידישע קהילה

מאטערסדארף איז געווען איינע פון די שבע קהילות (זיבן געמיינדעס) אין בורגנלאנד, וואס זענען געווען בארימט פאר זייער פרומקייט און די בארימטע רבנים וואס זיי האָבן פּראדוצירט. די ערשטע אידן האבן זיך באזעצט אין מאטערסדארף אין 16טן יאָרהונדערט, נאכדעם וואס זיי זענען פארטריבן געווארן פון עדנבורג (שאָפּראָן). די קהילה איז געוואקסן שטארק נאך דעם וואס לעאָפּאָלד דער ערשטער האט פארטריבן די אידן פון וויען אין 1670. אבער אין 1671 האבן די אידן געמוזט פארלאזן מאטערסדארף אויך, אבער זיי האבן געמעגט צוריקקומען אין 1678, אבער זיי האבן געמוזט אפּקויפן זייערע פארמעגנס.

מאטערסדאָרף איז געווען אַן אויטאָנאָמע אידישע קהילה ביזן אנהייב פון 20סטן יארהונדערט. • די קהילה האט געהאט אירע אייגענע מוסדות, אריינגערעכנט א בית־דין און א שול. די שול איז געווען צום ערשטן מאל געבויט אין 1354. • די מאטערסדארפער ישיבה איז געווען בארימט אין גאנץ אייראפּע. • צווישן די בארימטע רבנים וואס האבן געדינט אין דער קהילה זענען געווען רבי ירמיהו מאטערסדארף, רבי יששכר בער ב"ר שמשון בלאך, רבי משה סופר (חתם סופר) און רבי שמעון סופר.

די צאל אידן אין מאטערסדארף האט געגרייכט א העכסטן פונקט אין מיטן 19טן יאָרהונדערט, אבער האט דערנאך אנגעהויבן זיך פארקלענערן צוליב עמיגראציע. אין 1938, נאך דער אַנעקסיע פון עסטרייך דורך דייטשלאנד, איז די אידישע באפעלקערונג פארטריבן און פארמעגן פאַרכאַפּט געוואָרן. בערך 100 אידישע איינוואוינער זענען אומגעקומען אין די פארניכטונגס־לאגערן. די שול און אנדערע קהילה־מוסדות זענען צעשטערט געווארן.

נאך דער גרינדונג פון מדינת ישראל האט רבי שמואל עהרנפעלד, אַן אייניקל פונעם חתם סופר, געגרינדעט אין ירושלים דעם קוואַרטאַל קרית מאַטערסדאָרף צום אָנדענק פון זיין בורגנלאַנדער שטאַם. די אנגעזעענע ישיבה פון מאטערסדארף ווערט דארטן ווייטערגעפירט ביזן היינטיגן טאג.

געאָגראַפיע

מאַטערסבורג געפינט זיך אין צפונ'דיגן טייל פון בורגנלאַנד, מזרח פון ווינער נוישטאָט, אין וואולקאַטאַל (Wulkatal).

באַוואוסטע פערזענלעכקייטן

• רבי משה שרייבער (חתם סופר), פריער רב פון מאטערסדארף און שפּעטער פון פּרעשבורג.
• רבי שמואל עהרנפעלד, לעצטער רב פון מאַטערסדאָרף און גרינדער פון קרית מאַטערסדאָרף אין ירושלים.
• ד"ר ריכאַרד בערשעלער (Richard Berczeller), אידישער דאקטער אין מאטערסדארף פאר דער צווייטער וועלט־מלחמה. א גאס אין מאטערסבורג איז גערופן געווארן נאך אים.

אָנדענק

אין 2017 איז געעפנט געווארן א דענקמאל אין מאטערסבורג צום אנדענק פון דער פריערדיגער אידישער קהילה.