רוי:פיזיק

פֿיזיק (פון אלטגריכיש:‏(φυσική (ἐπιστήμη, פיזיקע (עפיסטעמע), וויסן פון נאטור) איז די וויסנשאַפֿט וואס פארנעמט זיך מיט די נאטור באנעמונגען - מאטעריאל און קראפט. געוויינטלעך, ווערט זי באשריבן מיט מאטעמאטישע פארמולעס. דער ציל פון פיזיק איז אויפקלערן וויאזוי אביעקטן באוועגן זיך אין רוים און צייט און צו פארשטיין וויאזוי דער אוניווערס פירט זיך.

אויך קען פיזיק זיין דעפינירט ווי "דער אפטייל פון וויסן וואס איז שייך צום סדר פון נאטור, אדער, אין אנדער ווערטער, צום רעגולערן נאכאנאנד פון געשעענישן".

אסטראנאמיע, די עלטסטע וויסנשאפט, איז א טייל פון פיזיק. אין דער פארגאנגענהייט איז פיזיק געווען א טייל פון נאטור-פילאסאפיע, צוזאמען מיט אנדערע פעלדער פון וויסנשאפט, ווי כעמיע און ביאלאגיע. בשעת דער וויסנשאפטלעכער רעוואלוציע אין דעם 17טן יארהונדערט זענען די דאזיגע פעלדער געווארן באזונדער, און יעדע איינע איז געווארן אן אייגענער דיסציפלין.

פיזיק איז זייער וויכטיק אין דער אנטוויקלונג פון נייע טעכנאלאגיעס, ווי עראפלאנען, טעלעוויזיעס, קאמפיוטערס און יאדערישע וואפן. מעכאניק, א צווייג פון פיזיק, האט געהאלפן אנטוויקלען דאס מאטעמאטישע פעלד פון קאלקולוס.

מאדערנע פיזיק פארבינדט אידעען וועגן די פיר געזעצן פון סימעטריע מיט קאנסערוואציע פון ענערגיע, אימפעט, לאדונג, און פאריטעט.

היסטאריע פון פיזיק

אוראלטע אסטראנאמיע

אסטראנאמיע איז די עלטסטע נאטור-וויסנשאפט. די שומערן און די אוראלטע עגיפטער האבן שטודירט די שטערן, מערסטנס כדי פאראויסזען געשעענישן און ווי א טייל פון זייער רעליגיע. די ערשטע בבלישע שטערן מאפעס האט מען געמאכט בערך אין יאר 1200 פאר דער רעכענונג. אז אסטראנאמישע געשעענישן זענען פעריאדיש האבן שוין די בבליים געוואוסט. זייער פארשטאנד איז נישט געווען וויסנשאפטליש, אזוי ווי מען פארשטייט דאס היינט, אבער זייערע אבזערוואציעס האבן באאיינפלוסט שפעטערע אסטראנאמיע. פיל אסטראנאמיע שטאמט פון מעסאפאטאמיע, מלכות בבל, אוראלט עגיפטן און אוראלט גריכנלאנד. אסטראנאמען פון עגיפטן האבן געבויט מאנומענטן וואס האבן געוויזן ווי הימלישע קערפערס באוועגן זיך. די נעמען פון די שטערן־גרופעס אין דעם צפון האלבקיילעך שטאמען מערסטן פון גריכישע אסטראנאמען.

קלאסישע פיזיק

סיר אייזיק ניוטאן (1643–1727), וועמענ׳ס געזעצן פון באוועגונג און אוניווערסאלע גראוויטאציע זענען געווען הויפט מיילשטיינער אין קלאסישער פיזיק

פיזיק איז געווארן א באזונדערע וויסנשאפט ווען די פריער־מאדערנע אייראפעער האבן געניצט עקספערימענטאלישע און קוואנטיטאווע מעטאדן צו אנטפלעקן וואס מען רופט היינט די געזעצן פון פיזיק. די הויפט אנטוויקלונגען אין דער דאזיגער תקופה שליסן איין טוישן דעם געאצענטרישן מאדעל פון דער זון-סיסטעם מיט דעם העליאצענטרישן קאפערניק מאדעל, די געזעצן פון דער באוועגונג פון פלאנעטארישע קערפערס וואס יאהאנעס קעפלער האט פעסטגעשטעלט צווישן 1609 און 1619, פיאנער-ארבעט אויף טעלעסקאפן און אבסערווירטע אסטראנאמיע דורך גאלילעא גאלילעאי אין די 16טער און 17טער יארהונדערטער, און אייזיק ניוטאנ׳ס אנטדעקונג און פאראייניקונג פון די געזעצן פון באוועגונג און אוניווערסאלע גראוויטאציע וואס טראגן היינט זיין נאמען.

ניוטאן האט אויך אנטוויקלט דעם קאלקולוס, די מאטעמאטישע שטודיע פון ענדערונג, וואס האט פארזארגט נייע מאטעמאטישע מעטאדן צו לייזן פראבלעמען אין פיזיק.

פון דעם אנהייב פונעם 18טן יארהונדערט, איז טערמאדינאמיק אנטוויקלט געווארן דורך בויל, יאנג און אנדערע. אין 1733, האט דניאל בערנולי אוועקגעלייגט די יסודות פון סטאטיסטישער מעכאניק. אין 1798 האט טאמפסאן אילוסטרירט ווי ארבעט קען ווערן געענדערט צו היץ און אין 1847 האט דזשול פארמולירט דעם געזעץ פון קאנסערווירונג פון ענערגיע.

אין יאר 1895 האט ווילהעלם קאנראד רענטגען האט אנטפלעקט רענטגען שטראלן, וואס זענען פאקטיש עלעקטראמאגנעטישע כוואליעס מיט א הויכן פרעקווענץ. ראדיאאקטיוויטעט איז אנטפעלקט געווארן דורך אנרי בעקערעל, און איז געווארן ווייטער געפארשט דורך פיער און מארי קירי, און אנדערע. דאס האט אוועקגעשטעלט די באזיס פארן פעלד פון קערנפיזיק.

מאדערנע פיזיק

מאקס פלאנק (1858–1947), דער איניציאטאר פון דער טעאריע פון קוואנטן-מעכאניק

אלבערט איינשטין (1879–1955), וועמענ׳ס ארבעט אויפן פאטא-עלעקטרישן עפעקט און אויף דער טעאריע פון רעלאטיוויטעט האט געברענגט צו א רעוואלוציע אין 20סטן-יארהונדערט פיזיק

מאדערנע פיזיק האט אנגעהויבן אין דעם אנהייב 20סטן יארהונדערט מיט דער ארבעט פון מאקס פלאנק אין קוואנטן-טעאריע און אלבערט איינשטיינ׳ס טעאריע פון רעלאטיוויטעט. די ביידע טעאריעס זענען געווארן אנטוויקלט צוליב אומפונקטלעכקייטן אין קלאסישער מעכאניק אין געוויסע סיטואציעס. קלאסישע מעכאניק האט פאראויסגעזאגט אן ענדערבאר גיך פון ליכט, וואס איז א סתירה צו דער קאנסטאנטער גיך פון ליכט פאראויסגעזאגט דורך מאקסוועל׳ס גלייכונגען פון עלעקטראמאגנעטיזם; דאס איז געווארן פארראכטן דורך איינשטיינ׳ס ספעציעלע טעאריע פון רעלאטיוויטעט, וואס פארבייט קלאסישע מעכאניק פאר קערפערס וואס באוועגן זיך גיך, און נעמט איין א קאנסטאנטע גיך פון ליכט. שווארצער-קערפער שטראלונג האט פארזארגט נאך א פראבלעם פאר קלאסישער פיזיק, וואס איז געווארן פארראכטן ווען פלאנק האט פארגעשטעלט אז די אנטוועקונג פון מאטערישע אסצילאטארן איז מעגלעך נאר אין דיסקרעטע טריט פראפארציאנעל צו זייער פֿרעקווענץ; this, along with the צוזאמען מיטן פאטא-עלעקטרישן עפעקט און א קאמפלעטער טעאריע וואס האט פאראויסגעזאגט דיסקרעטע ענערגיע ניוואען פון עלעקטראן ארביטאלן, האט דאס געפירט צו דער טעאריע פון קוואנטן-מעכאניק וואס האט איבערגענומען פון קלאסישער פיזיק פאר קליינע דיסטאנצן.

אפטיילונגען אין פיזיק וויסנשאפט

• קלאסישע מעכאניק
• עלעקטריע און מאגנעטיזם
• אקוסטיק
• אפטיק
• טערמאדינאמיק
• רעלאטיוויטעט
• קוואנטן-מעכאניק
• מאדערנע פיזיק

זעט ווייטער

• אומזיכערקייט פרינציפ
• אייזן
• היץ טעאריע
• גראוויטאציע

פיזיקער

• גאלילעא גאלילעי (1564-1642)
• אלבערט איינשטיין
• ניעלס באהר
• מאקס פלאנק
• בענדזשאמין פרענקלין
• ווערנער הייזנבערג
• סטיווען האקינג
• דזשיימס קלארק מאקסוועל
• אייזיק ניוטאן
• מארי קירי
• ניקאלא טעסלא
• ריטשארד פיינמאן
• יעקב בעקנשטיין (1947-2015)

קוואלן

• Aaboe, A. (1991). "Mesopotamian Mathematics, Astronomy, and Astrology". The Cambridge Ancient History. Vol. Volume III (2nd ed.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22717-9. {{cite book}}: |volume= has extra text (help); Invalid |ref=harv (help)
• Allen, D. (‏10טן אפריל 1997). "Calculus". Texas A&M University. Retrieved 1טן אפריל 2014. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= and |date= (help); Invalid |ref=harv (help)
• Ben-Chaim, M. (2004). Experimental Philosophy and the Birth of Empirical Science: Boyle, Locke and Newton. Aldershot: Ashgate Publishing. ISBN 978-0-7546-4091-2. OCLC 53887772. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Cajori, Florian (1917). A History of Physics in Its Elementary Branches: Including the Evolution of Physical Laboratories. Macmillan. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Cho, A. (13 July 2012). "Higgs Boson Makes Its Debut After Decades-Long Search". Science. 337 (6091): 141–143. doi:10.1126/science.337.6091.141. PMID 22798574. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• Clagett, M. (1995). Ancient Egyptian Science. Vol. Volume 2. Philadelphia: American Philosophical Society. {{cite book}}: |volume= has extra text (help); Invalid |ref=harv (help)
• Cohen, M.L. (2008). "Fifty Years of Condensed Matter Physics". Physical Review Letters. 101 (5): 25001–25006. Bibcode:2008PhRvL.101y0001C. doi:10.1103/PhysRevLett.101.250001. PMID 19113681. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• מוסטער:Cite arXiv
• Dijksterhuis, E.J. (1986). The mechanization of the world picture: Pythagoras to Newton. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-08403-9. Archived from the original on 5 אויגוסט 2011. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help)
• DONUT (‏29סטן יוני 2001). "The Standard Model". Fermilab. Retrieved 1 April 2014. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Invalid |ref=harv (help)
• Feynman, R.P.; Leighton, R.B.; Sands, M. (1963). The Feynman Lectures on Physics. Vol. 1. ISBN 978-0-201-02116-5. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Feynman, R.P. (1965). The Character of Physical Law. ISBN 978-0-262-56003-0. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Godfrey-Smith, P. (2003). Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science. ISBN 978-0-226-30063-4. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Goldstein, S. (1969). "Fluid Mechanics in the First Half of this Century". Annual Review of Fluid Mechanics. 1: 1–28. Bibcode:1969AnRFM...1....1G. doi:10.1146/annurev.fl.01.010169.000245. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• Gribbin, J.R.; Gribbin, M.; Gribbin, J. (1998). Q is for Quantum: An Encyclopedia of Particle Physics. Free Press. Bibcode:1999qqep.book.....G. ISBN 978-0-684-85578-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Grupen, Klaus (10 July 1999). "Instrumentation in Elementary Particle Physics: VIII ICFA School". AIP Conference Proceedings. 536: 3–34. arXiv:physics/9906063. Bibcode:2000AIPC..536....3G. doi:10.1063/1.1361756. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• Guicciardini, N. (1999). Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736. New York: Cambridge University Press. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Halpern, P. (2010). Collider: The Search for the World's Smallest Particles. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-64391-4. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Hawking, S.; Penrose, R. (1996). The Nature of Space and Time. ISBN 978-0-691-05084-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Holzner, S. (2006). Physics for Dummies. John Wiley & Sons. Bibcode:2005pfd..book.....H. ISBN 978-0-470-61841-7. Physics is the study of your world and the world and universe around you. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Honderich, T. (editor) (1995). The Oxford Companion to Philosophy (1 ed.). Oxford: Oxford University Press. pp. 474–476. ISBN 978-0-19-866132-0. {{cite book}}: |first= has generic name (help); Invalid |ref=harv (help)
• Howard, Ian; Rogers, Brian (1995). Binocular Vision and Stereopsis. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-508476-4. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Kellert, S.H. (1993). In the Wake of Chaos: Unpredictable Order in Dynamical Systems. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-42976-2. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Kerr, R.A. (16 October 2009). "Tying Up the Solar System With a Ribbon of Charged Particles". Science. 326 (5951): 350–351. doi:10.1126/science.326_350a. PMID 19833930. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• Krupp, E.C. (2003). Echoes of the Ancient Skies: The Astronomy of Lost Civilizations. Dover Publications. ISBN 978-0-486-42882-6. Retrieved 31 March 2014. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Laplace, P.S. (1951). A Philosophical Essay on Probabilities. Translated from the 6th French edition by Truscott, F.W. and Emory, F.L. New York: Dover Publications. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Leggett, A.J. (1999). "Superfluidity". Reviews of Modern Physics. 71 (2): S318–S323. Bibcode:1999RvMPS..71..318L. doi:10.1103/RevModPhys.71.S318. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• Levy, B.G. (דעצעמבער 2001). "Cornell, Ketterle, and Wieman Share Nobel Prize for Bose-Einstein Condensates". Physics Today. 54 (12): 14. Bibcode:2001PhT....54l..14L. doi:10.1063/1.1445529. Archived from the original on 15 מאי 2016. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help)
• Lloyd, G.E.R. (1970). Early Greek Science: Thales to Aristotle. London; New York: Chatto and Windus; W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-00583-7. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Mastin, Luke (2010). "Greek Mathematics - Plato". The Story of Mathematics. Retrieved 29 August 2017. {{cite web}}: Invalid |ref=harv (help)
• Mattis, D.C. (2006). The Theory of Magnetism Made Simple. World Scientific. ISBN 978-981-238-579-6. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Maxwell, J.C. (1878). Matter and Motion. D. Van Nostrand. ISBN 978-0-486-66895-6. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Moore, J.T. (2011). Chemistry For Dummies (2 ed.). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-00730-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• National Research Council; Committee on Technology for Future Naval Forces (1997). Technology for the United States Navy and Marine Corps, 2000–2035 Becoming a 21st-Century Force: Volume 9: Modeling and Simulation. Washington, DC: The National Academies Press. ISBN 978-0-309-05928-2. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• O'Connor, J.J.; Robertson, E.F. (February 1996a). "Special Relativity". MacTutor History of Mathematics archive. University of St Andrews. Retrieved 1 April 2014. {{cite web}}: Invalid |ref=harv (help)
• O'Connor, J.J.; Robertson, E.F. (May 1996b). "A History of Quantum Mechanics". MacTutor History of Mathematics archive. University of St Andrews. Retrieved 1 April 2014. {{cite web}}: Invalid |ref=harv (help)
• Oerter, R. (2006). The Theory of Almost Everything: The Standard Model, the Unsung Triumph of Modern Physics. Pi Press. ISBN 978-0-13-236678-6. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Penrose, R.; Shimony, A.; Cartwright, N.; Hawking, S. (1997). The Large, the Small and the Human Mind. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-78572-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Penrose, R. (2004). The Road to Reality. ISBN 978-0-679-45443-4. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Rosenberg, Alex (2006). Philosophy of Science. Routledge. ISBN 978-0-415-34317-6. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Schrödinger, E. (1983). My View of the World. Ox Bow Press. ISBN 978-0-918024-30-5. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Schrödinger, E. (1995). The Interpretation of Quantum Mechanics. Ox Bow Press. ISBN 978-1-881987-09-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Singer, C. (2008). A Short History of Science to the 19th Century. Streeter Press. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Smith, A. Mark (2001). Written at Philadelphia. Alhacen's Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English Translation and Commentary, of the First Three Books of Alhacen's De Aspectibus, the Medieval Latin Version of Ibn al-Haytham's Kitāb al-Manāẓir, 2 vols. Transactions of the American Philosophical Society. Vol. 91. Philadelphia: American Philosophical Society. ISBN 978-0-87169-914-5. OCLC 47168716. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help) Books I-III (2001 — 91(4)) Vol 1 Commentary and Latin text via JSTOR;  — 91(5) Vol 2 English translation, Book I:TOC pp. 339–41, Book II:TOC pp. 415–16, Book III:TOC pp. 559–60, Notes 681ff, Bibl. via JSTOR
• Stajic, Jelena; Coontz, R.; Osborne, I. (8 April 2011). "Happy 100th, Superconductivity!". Science. 332 (6026): 189. Bibcode:2011Sci...332..189S. doi:10.1126/science.332.6026.189. PMID 21474747. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• Taylor, P.L.; Heinonen, O. (2002). A Quantum Approach to Condensed Matter Physics. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-77827-5. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Thurston, H. (1994). Early Astronomy. Springer. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Tipler, Paul; Llewellyn, Ralph (2003). Modern Physics. W. H. Freeman. ISBN 978-0-7167-4345-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Toraldo Di Francia, G. (1976). The Investigation of the Physical World. ISBN 978-0-521-29925-1. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Walsh, K.M. (1 June 2012). "Plotting the Future for Computing in High-Energy and Nuclear Physics". Brookhaven National Laboratory. Archived from the original on 29 July 2016. Retrieved 18 October 2012. {{cite web}}: Invalid |ref=harv (help); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help)
• Young, H.D.; Freedman, R.A. (2014). Sears and Zemansky's University Physics with Modern Physics Technology Update (13th ed.). Pearson Education. ISBN 978-1-292-02063-1. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)

מוסטער:וויסן-שטומף